1
Termiczne przekształcanie odpadów
prof.dr hab.inż. Mieczysław A.
Gostomczyk
1
Termiczne przekształcanie odpadów
prof.dr hab.inż. Mieczysław A.
Gostomczyk
2
Ogólną strategię działań dotyczących postępowania z odpadami
wytycza, dla krajów Unii Europejskiej rezolucja Rady z 24.02.1997 r.
Strategia potwierdza przyjęte wcześniej podstawowe założenia
gospodarowania odpadami:
• zapobieganie powstawaniu odpadów,
• odzyskiwanie i powtórne wykorzystanie odpadów,
• unieszkodliwianie jako ostateczność, gdy żadne wykorzystanie nie
jest możliwe.
Postępowanie z odpadami powinno zapewnić wysoki poziom ochrony
środowiska, uwzględniając jednocześnie rachunek kosztów i
potencjalnych korzyści.
W systemie aktów normatywnych UE tzw. prawa pochodnego i
podstawowego znaczenie ma dyrektywa ramowa (nr 75/442),
konstruująca podstawowe wymagania, rozwijane następnie w różnych
aktach szczegółowych, dotyczących zasad określonego postępowania z
odpadami czy postępowania z konkretnie wskazanymi odpadami.
System ten obejmuje obecnie kilkadziesiąt różnego rodzaju aktów,
pochodzących z różnych okresów, na bieżąco nowelizowanych i
uzupełnianych [1].
Podstawowym
aktem
prawnym
UE
regulującym
termiczne
przekształcanie odpadów jest:
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/EC z dnia 4
grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów, dyrektywa integrująca
wszystkie wymagania dotyczące spalania odpadów, a która z dniem 28
grudnia 2005 r. zastąpi dyrektywy 89/369/EEC, 89/429/EEC i 94/67/EC
[2].
3
Dostosowanie prawa wewnętrznego do wymagań określonych w
aktach
prawnych
UE
stanowi
obowiązek
związany
z
członkostwem w Unii Europejskiej. W związku z tym przepisy
polskiego prawa wewnętrznego, już istniejące i powstające,
wprowadzają rozwiązania i regulacje adekwatne do prawa
wspólnotowego.
Pierwszym wyodrębnionym aktem dotyczącym problemu odpadów
w Polsce była od 1 stycznia 1998 r. ustawa z dnia 27 czerwca
1997 r. o odpadach. Ustawa ta, niestety, nie została przygotowana
w sposób w pełni zgodny z prawem Unii Europejskiej. W
konsekwencji konieczne było przygotowanie nowych aktów
prawnych: nową ustawę o odpadach, ustawę o opakowaniach i o
odpadach opakowaniowych oraz ustawę o obowiązkach
przedsiębiorców oraz opłacie produktowej i depozytowej.
Akty te wchodzą w skład całego nowego systemu przepisów
ochrony środowiska i stąd są bardzo silnie powiązane z ustawą
ogólną tj. ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony
środowiska, w której zawarte są podstawowe zasady i reguły
wspólne dla wszystkich elementów środowiska. Postępowanie z
odpadami komunalnymi prowadzone jest także w oparciu o
przepisy
ustawy
z
września
1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
4
W myśl ustawy o odpadach, termiczne przekształcanie odpadów to proces utleniania
odpadów w tym spalania, zgazowania lub rozkładu odpadów, w tym pirolitycznego,
prowadzony w przeznaczonych do tego instalacjach lub urządzeniach na zasadach
określonych w przepisach szczegółowych. Termiczne przekształcanie odpadów może
być metodą odzysku energii lub jedynie sposobem unieszkodliwiania odpadów.
Zgodnie z ustawą o odpadach, wyróżnia się trzy rodzaje instalacji do termicznego
przekształcania odpadów:
• dla odpadów niebezpiecznych
• dla odpadów komunalnych
• dla odpadów innych niż niebezpieczne i komunalne.
Ustawa dopuszcza termiczne przekształcanie odpadów niebezpiecznych w spalarniach
innych niż niebezpieczne i komunalne lub w innych instalacjach, pod warunkiem
przestrzegania wymagań dla spalarni odpadów niebezpiecznych. Ponadto dopuszcza
się termiczne przekształcanie odpadów innych niż niebezpieczne w innych instalacjach
niż spalarnie odpadów lub w urządzeniach.
Dla analizy możliwości termicznego przekształcania odpadów zasadnicze znaczenie
posiadają zapisy Rozporządzenia Ministra gospodarki z 21.03.2002 r. w sprawie
wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów.
Wynika z niego m.in., że podczas każdego procesu termicznego przekształcania
odpadów, w komorze spalania temperatura nie może być niższa niż:
• 1100C – dla odpadów o zawartości związków chlorowcopochodnych powyżej 1%.
• 850C – dla odpadów o zawartości związków chlorowcopochodnych poniżej 1%.
Ponadto czas przetrzymania gazów spalinowych w komorze spalania nie może być
krótszy niż 2 sekundy, przy zawartości min. 6% tlenu.
Termiczne przekształcanie odpadów w świetle ustawy o
odpadach, przepisów prawa europejskiego oraz Krajowego
Planu Gospodarki Odpadami
5
Rodzaje odpadów
W drodze rozporządzenia zostały określone rodzaje odpadów
innych niż niebezpieczne oraz rodzaje instalacji i urządzeń, w
których dopuszcza się ich termiczne przekształcanie.
Rozporządzenie wymienia 7 rodzajów instalacji i urządzeń do
termicznego przekształcania odpadów, w tym piece cementowe,
wapiennicze, hutnicze, do wypalania cegły, kotły energetyczne i
przemysłowe, baterie koksownicze oraz domowe instalacje c.o.,
kuchnie i piece.
Lista odpadów innych niż niebezpieczne, które mogą być
poddawane
termicznemu
unieszkodliwianiu
obejmuje 86
rodzajów odpadów. Dodatkowo, lista odpadów niebezpiecznych,
które mogą być przekształcane termicznie obejmuje 8 rodzajów
odpadów.
Wśród
nich
występują
odpady
o
wysokiej
kaloryczności, jak: tworzywa sztuczne, odpady z przetwórstwa
drewna, papieru, włókien tekstylnych, gumy, opony ziemie
bielące, odpady opakowaniowe zmieszane, oleje i tłuszcze
jadalne, odpady palne z mechanicznej obróbki odpadów (paliwo
alternatywne), jak i cały szereg odpadów o bardzo niskiej
kaloryczności, w tym zwłaszcza osady ściekowe (wymagające
suszenia przed termicznym przekształcaniem), odpadowa tkanka
zwierzęca, wytłoki z przetwórstwa i.t.p. [3].
6
W polskich przepisach nie ma pojęcia paliw alternatywnych,
nawet wówczas, gdy przekształcanie termiczne odpadów jest
realizowane w celu wytworzenia energii cieplnej lub
elektrycznej. Proces taki, w świetle prawa, zaliczany jest do
działań polegających na wykorzystaniu odpadów w całości lub w
części czy prowadzących do odzyskania z odpadów substancji,
energii wraz z ich wykorzystaniem. Oznacza to, że uzyskane w
wyniku przetwarzania odpadów tzw. paliwo zastępcze jest w
dalszym ciągu odpadem do wykorzystania w celu odzysku
energii. Problem, czy paliwo uzyskane w wyniku mechanicznego
sortowania, wydzielania wybranych frakcji, ich rozdrabniania,
suszenia i mieszanina jest nowym produktem, czy pozostaje dalej
odpadem jest dyskutowany zarówno w UE, jak i w Polsce. Jest
wyraźna tendencja wytwórców tych paliw do uznania ich nowymi
produktami, spełniającymi określone kryteria dla tych paliw. Z
kolei przepisy prawne i ich urzędowa interpretacja nie pozwalają
na taką kwalifikację paliw z odpadów, traktując je w dalszym
ciągu jako ,,odpady do wykorzystania’’. Przepisy UE nie zajmują
w tej sprawie jednoznacznego stanowiska, choć załącznik nr 5 do
dyrektywy ramowej klasyfikuje wykorzystanie odpadów jako
paliwa do operacji odzysku odpadów. Na tej dyrektywie oparta
jest polska ustawa o odpadach [3].
7
Termiczne przekształcanie odpadów jedynie w celu ich
unieszkodliwiania
i zminimalizowania ilości trafiających na składowiska, ma sens
ekonomiczny wówczas, gdy możliwe jest prowadzenie procesów
bez dostarczania energii ze źródeł zewnętrznych.
Spalanie autotermiczne zachodzi wówczas, gdy odpady
charakteryzują się wilgotnością poniżej 50%, zawartością części
niepalnych
poniżej
65%
i zawartością części palnych powyżej 25%. Minimalna wartość
opałowa odpadów spełniająca ten warunek wynosi ok. 5 MJ/kg,
natomiast dla zapewnienia warunków spalania definiowanych
przepisami UE wartość opałowa odpadów powinna przekraczać
5,8MJ/kg. Mieszane odpady komunalne (nie segregowane) z
dużych miast w Polsce spełniają warunki autotermicznego
spalania. Pomiary i obliczenia wartości opałowej wykazują, że
przekracza ona 6 MJ/kg, dochodząc nawet do 7 MJ/kg [3].
8
Zasoby energii zawartej w odpadach komunalnych ulegają ciągłym
zmianom,
z powodu, przede wszystkim:
•
zmian składu morfologicznego odpadów, oraz
•
efektów wdrażania selektywnej zbiórki odpadów i odzysku surowców
wtórnych, w tym m.in. papieru, tworzyw sztucznych.
Strategię działań w zakresie gospodarki odpadami w Polsce na
najbliższe 10 lat wytycza krajowy plan gospodarki odpadami,
uchwalony przez Radę Ministrów 29.10.2002 roku. W krajowym
planie gospodarki odpadami, szczególny nacisk położony został na
realizację zadań w sektorze komunalnym, w tym na intensyfikację
przedsięwzięć związanych z odzyskiem i unieszkodliwianiem
odpadów komunalnych, zwłaszcza ulegających biodegradacji.
Głównym celem tych działań jest zminimalizowanie ilości odpadów
kierowanych do składowania [4].
Zakłada się sukcesywną ich redukcję (zgodnie z Dyrektywą UE
1999/31/EC
z 26.04.1999) do poziomów:
•
75% w roku 2010 (w stosunku do ilości tych odpadów wytworzonych
w 1995 r.),
•
50% w roku 2013 (w stosunku do ilości odpadów wytworzonych w
1995 r.),
•
35 % w roku 2020 (w stosunku do ilości tych odpadów wytworzonych
w 1995r.).
9
Bilans odpadów
Podstawą do ilościowego określenia planowanych
działań, a co za tym idzie potrzeb inwestycyjnych w
zakresie gospodarowania odpadami jest bilans
odpadów komunalnych wytwarzanych w Polsce oraz
prognoza na najbliższe lata.
Według przeprowadzonych obliczeń, w Polsce,
powstaje
rocznie
ok.13,5 mln Mg odpadów komunalnych. Wynika
stąd,
że
na
jednego
mieszkańca
przypada
średnio350 kg/rok. Ilość odpadów wytwarzanych
przez 1 mieszkańca jest zróżnicowana na terenie
kraju, zależy m.in. od zamożności lokalnej
społeczności, poziomu świadomości ekologicznej,
stopnia
rozwoju
gospodarczego
itp.
Według
publikowanych danych, szacuje się, że ok. 90%
wytworzonych odpadów jest odbierane i wywożone
przez uprawnione do tego celu, firmy. Ok. 10%
powstających odpadów komunalnych trafia wciąż do
środowiska w sposób niekontrolowany.
10
Tabela 1. Stan obecny oraz prognoza ilości odpadów
komunalnych w Polsce
11
Tabela 1. Stan obecny oraz prognoza ilości odpadów
komunalnych w Polsce
12
Według krajowego planu gospodarki odpadami w 2000 roku ilość
odpadów ulegających biodegradacji wynosiła ok. 5.000 tys. Mg,
co stanowiło prawie 40% całkowitej masy wytworzonych
odpadów komunalnych. Szacuje się, że ilość odpadów
ulegających biodegradacji wzrośnie w roku 2010 do ok. 6.300
tys. Mg, a w roku 2014 do ok. 7.000 tys. Mg i stanowić będzie ok.
35% całkowitej masy odpadów. W roku 1995, który stanowi bazę
odniesieniową dla realizacji celów zapisanych w art. 5 Dyrektywy
Rady
1999/31/EC,
ilość
wytworzonych
odpadów
biodegradowalnych wynosiła ok. 4.500 tys. Mg. Wynika stąd, że
do roku 2010 Polska musi ograniczyć ilość odpadów ulegających
biodegradacji, kierowanych do składowania o ok. 2.500 tys. Mg,
a do roku 2013 o ok. 4.700 tys. Mg.
Aktualnie w Polsce pracuje ok. 30 instalacji, w których prowadzi
się proces kompostowania odpadów organicznych. Efektywność
tych instalacji i jakość otrzymywanego kompostu jest bardzo
zróżnicowana, często nie spełnia zakładanych efektów. Ilość
odpadów poddawana aktualnie kompostowaniu wynosi, w skali
kraju, ok. 250 tys. Mg, co stanowi dopiero niewiele ponad 5%
ilości
odpadów
biodegradowalnych
w
odniesieniu
do
wytworzonych w 1995 roku.
13
Aby zrealizować zadania związane z sukcesywną redukcją odpadów, ulegających
biodegradacji należy:
• jak najszybciej rozwinąć selektywną zbiórkę tych odpadów,
• wybudować lub modernizować istniejące instalacje i urządzenia, zapewniające
odzysk i unieszkodliwienie odpowiedniej ilości odpadów ulegających
biodegradacji.
Sposoby zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji, poza
składowaniem to:
• spalanie,
• zgazowanie,
• piroliza,
• mechaniczno-biologiczne przekształcanie odpadów zmieszanych,
• kompostowanie,
• fermentacja beztlenowa,
• recykling,
• odzysk.
Pierwsze trzy sposoby to termiczne metody przekształcania odpadów,
gwarantujące od 70 do 90% redukcji masy odpadów poddanych procesowi. Za
optymalne, ze względów ekonomicznych, pod względem przepustowości uważa
się instalacje do termicznego przekształcania odpadów ,,obsługujące’’ min. 200-
250 tys. mieszkańców, tj. o przepustowości min. 60-100 tys. Mg odpadów
rocznie.
Przyjmuje się, że wartość opałowa tych odpadów powinna wynosić co najmniej
5.800-6.000 kJ/kg.
14
Osady ściekowe
W obowiązujących aktualnie w Polsce przepisach na mocy
Rozporządzenia Ministra Środowiska z 27.09.2001 r. osady z
oczyszczalni ścieków zostały zakwalifikowane jako odpad w
grupie 19. W zależności od ich składu mogą stanowić odpad
niebezpieczny lub odpad inny niż niebezpieczny. Jest to o tyle
istotne, że w przypadku stosowania procesów termicznych
takich jak suszenie lub spalanie osadów ściekowych nie ma
jednomyślności, co do norm jakim proces ten powinien
odpowiadać. Prawodawstwo polskie nie określiło warunków
suszenia ani spalania osadów ściekowych, określiło tylko
warunki spalania odpadów komunalnych oraz odpadów
niebezpiecznych. Jeśli osady zostaną zakwalifikowane jako
odpad
niebezpieczny,
prawidłowym
kryterium
doboru
warunków ich spalania jest Rozporządzenie Ministra
Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań
dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania
odpadów. Jeśli mamy do czynienia ze spalaniem osadów nie
będących odpadem niebezpiecznym, w zasadzie nie ma
podstaw formalnych do stosowania tego rozporządzenia,
ponieważ dotyczy ono odpadów komunalnych do których
zgodnie z klasyfikacją katalogu odpadów osady ściekowe się nie
zaliczają.
15
Skomplikowana jest także sytuacja z technikami suszenia
osadów. Prawo nie precyzuje, czy suszenie zaliczane jest do
procesów termicznych, czy do fizykochemicznych. Nie wiadomo
więc, jakie zastosować kryteria emisji, szczególnie jeśli w grę
wchodzi spalanie biogazu jako źródła energii do procesu.
Zajęcie
przez
Ministerstwo
Środowiska
jednoznacznego
stanowiska w tej materii znacznie uprościłoby tryb uzgadniania
instalacji oraz ułatwiło merytoryczną ocenę oferowanych w
Polsce rozwiązań technicznych, łącznie z oceną ich aspektów
finansowych związanych z ilością i jakością obowiązującego
wyposażania instalacji [5].
W Polsce, w roku 2000, na terenie komunalnych oczyszczalni
ścieków, wytworzono prawie 360 tys. Mg s. m. osadów
ściekowych. Szacuje się też, że prawie drugie tyle osadów
zostało, przez ostatnie lata, nagromadzone i ,,czeka’’ na
wykorzystanie lub unieszkodliwienie.
Prognozuje się, że wzrost ilości osadów ściekowych w kolejnych
latach będzie następujący:
w roku 2005 – ok. 490 tys. Mg,
w roku 2010 – ok. 640 tys. Mg,
w roku 2015 – ok. 720 tys. Mg.
16
Wzrost ilości wytwarzanych osadów ściekowych
związany
będzie
z
oddaniem
do
użytku
realizowanych aktualnie i planowanych inwestycji:
budowa
kanalizacji
i
oczyszczalni
ścieków.
Przewiduje się, że podstawowym kierunkiem
końcowego
unieszkodliwiania
komunalnych
osadów ściekowych będzie ich składowanie na
składowiskach odpadów. Kierunek ten, mimo, że
nie jest traktowany jako preferowany, ze względu
na zagrożenia jakie stwarzają osady ściekowe
będzie
kierunkiem
dominującym
ilościowo.
Oznacza to, że w bilansach materiałów biogennych
kierowanych na składowiska należy przewidzieć
stały udział osadów. Z obecnych ok. 42,1%
powinien nastąpić wzrost do 45% w roku 2010 i
spadek do 39% w roku 2015.
17
Drugim kierunkiem unieszkodliwiania końcowego komunalnych osadów
ściekowych będzie termiczne przekształcanie odpadów. Należy przyjąć, że do
roku 2010 zbudowane zostaną dodatkowe instalacje pozwalające na przerób
termiczny osadów. Zakłada się, że w roku 2010 ilość komunalnych osadów
ściekowych unieszkodliwianych termicznie wzrośnie z obecnych 1,6% do 5%
w roku 2010 i 8% w roku 2015 [6].
Na rynku oferowanych jest kilka procesów termicznej utylizacji osadów,
zarówno suszenia jak i spalania. Procesy te mogą być stosowane rozdzielnie
lub łącznie. Często spalanie traktowane jest jako uzupełnienie suszenia, choć
nie zawsze słusznie. Stosowanie obu procesów wymaga spełnienia pewnych
warunków brzegowych. Decycja o wyborze procesu powinna być
podejmowana według kryteriów istniejących uwarunkowań technicznych i
ekonomicznych, takich jak rodzaj odpadu, system gospodarki odpadami w
regionie, istniejące zaplecze techniczne predestynujące do zastosowania
systemu kompatybilnego, wreszcie sposób wykorzystania lub pozbycia się
produktu końcowego. Suszenie osadów ściekowych może odbywać się jako
tzw. suszenie częściowe, do zawartości suchej masy w osadzie 30% - 48% lub
jako suszenie całkowite, gdzie możliwe jest uzyskanie 80% - 97% s.m.
Generalnie wybrany stopień odwodnienia wynika z bilansu energetycznego
kompletnego procesu obróbki osadów oraz wymagań końcowego procesu
utylizacji osadu jaki ma zostać zrealizowany. Suszenia z końcową
zawartością suchej masy w przedziale
•48-80% nie stosuje się ze względu na niekorzystne własności fizyczne osadu
komunalnego w tych przedziałach suchości, zwane fazą kleistą. Suszenie
częściowe
30-48%
oraz
całkowite
80-97%
jest
zalecane
jako
najkorzystniejsze z punktu widzenia przebiegu procesu i eksploatacji
urządzeń [5].
18
Inne odpady
Odpady
z
przemysłu
rolno-spożywczego-
odpady
weterynaryjne
Odpady weterynaryjne, z przemysłu rolno – spożywczego
powstają głównie w: ubojniach, zakładach przetwórstwa
mięsnego, gospodarstwach hodowlanych itp. Ogółem w
Polsce, rocznie wytwarza się ok. 11.000 tys. Mg odpadów z
przemysłu rolno- spożywczego. Dominujące rodzaje odpadów
to odpady zwierzęce oraz odpadowa masa roślinna. Stopień
odzysku sięga ponad 95%, a składowanie to niecałe
0,1%.Odpady wytwarzane przez przemysł mięsny pochodzi
przede wszystkim z zakładów przetwórczych. Odpady te są
zwykle przekazywane do unieszkodliwiania na maczki
paszowe, odsprzedawane jako pasza, kompostowane lub
składowane. W najmniejszym stopniu odzyskiwane są osady
ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków. Osady te
zawierają głównie tłuszcze zwierzęce, białka, odchody
zwierzęce, krew, itp.
19
W ostatnim okresie Unia Europejska (Decyzjami Rady
2000/418/EC z dnia 29.06.2000 r. i 2000/766EEC z 5.12.2000 r.,
wspartymi kolejnymi decyzjami – 2001/2/EEC, 2001/9/EEC i
2001/25/EEC i ostatecznym rozporządzeniem Parlamentu
Europejskiego 01/999) zaostrzyła istotnie przepisy dotyczące
utylizacji odpadów pochodzenia zwierzęcego na produkcję
mączek utylizacyjnych i zakazała ich użytkowania w żywieniu
zwierząt. Stan ten jest konsekwencją wystąpienia schorzenia
zwanego gąbczastą encefalopatią mózgu (BSE) u bydła. Zgodnie
z wymaganiami Unii odpady pochodzenia zwierzęcego zostały
podzielone na 3 grupy ryzyka:
• odpady niskiego ryzyka (LRM),
• odpady wysokiego ryzyka (HRM),
• odpady szczególnego ryzyka (SRM).
20
Dotychczasowe szacunki odpadów pochodzenia zwierzęcego charakteryzują się
dużym zróżnicowaniem wyników, gdyż mieszczą się w przedziałach:
Odpady szczególnego
Ryzyka (SRM) - od 30 do 100 tys. Mg,
Padlina- odpady
wysokiego ryzyka (HRM) - od 40 do 150 tys. Mg,
Odpady niskiego
ryzyka (LRM) - od 362 do 617 tys. Mg,
Łącznie w skali roku - od 433 do 840 tys. Mg.
W wyniku przeprowadzonych analiz można stwierdzą, że zasoby netto odpadów
szczególnego ryzyka (SRM) wynoszą obecnie ok. 40-45 tys. Mg.
Łączna masa padłych zwierząt (wraz z drobiem) wynosi 72,5 tys. Mg/rok.
Odpady poubojowe niskiego ryzyka (LRM) wynoszą obecnie ok. brutto
(potencjalnie)
- 566 tys. Mg, a netto, tj. możliwe do zbiórki – 495 tys. Mg, w tym ok. 332 tys. Mg
z uboju przemysłowego, 143 tys. Mg z uboju lokalnego oraz 20 tys. Mg z uboju
gospodarczego.
Potencjał produkcyjny przemysłu utylizacyjnego wynosi w Polsce 3400 Mg/dobę,
tj. około 859 tys. Mg surowców rocznie. Potencjał ten przekracza prawie o 50%
zasoby surowcowe netto. Występuje więc nadwyżka zdolności przerobu odpadów
na mączkę zwierzęcą. Zakłady utylizacyjne przerabiają ok. 500 tys. Mg odpadów.
Średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych wynosi ok. 60%.
21
Przeciętny standard technologiczny przemysłu utylizacyjnego
jest niski i bardzo zróżnicowany. Także bardzo niski jest
przeciętny stan sanitarny zakładów.
Z badań ankietowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
wynika, że według ocen właścicieli 50% zakładów utylizacyjnych
ma programy inwestycyjne dostosowujące ich zakłady do
standardów UE. W pozostałych zakładach brak jest takich
programów. Natomiast opinie powiatowych lekarzy weterynarii
wskazują, że tylko 25% zakładów przedstawiło takie programy
do akceptacji służbom weterynaryjnym [6].
Według prognoz, wynikających z analizy polskiego rynku i
planowanych działań inwestycyjnych wynika, że w najbliższych
latach
(do
roku
2014)
ilość
wytwarzanych
odpadów
weterynaryjnych nie ulegnie zasadniczym zmianom. Szacuje się,
że w latach 2010-2014 całkowita ilość odpadów z przemysłu
rolno – spożywczego wyniesie ok. 13.000 tys. Mg/rok.
22
W związku z powyższym nie ma potrzeby podejmowania działań
w zakresie uruchamiania nowych instalacji do unieszkodliwiania
odpadów zwierzęcych. Należy zmodernizować istniejącą bazę
technologiczną przemysłu utylizacyjnego, tak aby spełniała
wymagania unijne. Uregulowań prawnych wymagały zasady
dotyczące unieszkodliwiania odpadów poubojowych, zgodnie z
istniejącym prawodawstwem Unii Europejskiej (decyzja Rady
2000/418/EC,
2000/766/EEC,
2001/2/EEC,
2001/9/EEC,
2001/25/EEC,
Rozporządzenie
Parlamentu
Europejskiego
1774/2002).
Niezbędne jest też zorganizowanie systemu monitoringu
procesów powstawania i niszczenia odpadów pochodzenia
zwierzęcego, szczególnie odpadów wysokiego i szczególnego
ryzyka.
23
W
świetle
Rozporządzenia
Parlamentu
Europejskiego
1774/2002/WE
z 03.10.2002 r. rozwiązanie wymagać będzie zagospodarowania
dużej
ilości
mączek
produkowanych
w
instalacjach
unieszkodliwiania odpadów zwierzęcych. Unieszkodliwianie
odpadów zwierzęcych powinno być bowiem prowadzone zgodnie
z wymogami ww. Rozporządzenia. Generalnie, w przypadku
niemożności spełnienia wymagań sanitarnych określonych w
rozporządzeniu 1774/2002/WE, mączki wyprodukowane w innych
warunkach powinny być spopielone. Dla określenia potrzeb
instalacyjnych, w tym zakresie niezbędnej jest monitoring
powstawania odpadów pochodzenia zwierzęcego.
24
Odpady medyczne
Odpady medyczne, zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Środowiska
z 27.09.2001 r. stanowiły odpad niebezpieczny. Powstają głównie
w służbie zdrowia, w niewielkim stopniu także w gospodarstwach
domowych. W 2000 roku, w Polsce służby medyczne i
weterynaryjne, wskutek swej działalności, wytworzyły ok. 25.000
Mg odpadów. Ilość ta nie uwzględnia odpadów medycznych
zawartych w strumieniu odpadów komunalnych. Cała masa tych
odpadów
została
unieszkodliwiona
termicznie
w
specjalistycznych instalacjach. Szacuje się, że w Polsce w 2000 r.
do strumienia odpadów komunalnych trafiło ok. 4.000 tys. Mg
odpadów medycznych, głównie leków. Krajowy plan gospodarki
odpadami zakłada, że do roku 2014, sukcesywnie, pozyskiwane
ze strumienia odpadów komunalnych, wskutek selektywnej
zbiórki odpadów, będzie ok. 80% odpadów medycznych.
Prognozuje się, że w roku 2010 łączna ilość odpadów
medycznych osiągnie ilość ok. 27.600 Mg, a w roku 2014 – ok.
29.000 Mg.
25
Aktualnie w kraju funkcjonują 22 duże regionalne spalarnie
odpadów medycznych o wydajności sumarycznej rzędu 13,6
tys. Mg/rok oraz pewna ilość małych spalarni o wydajności
50-300 kg/godz. Część odpadów spalana jest w instalacjach
centralnego ogrzewania jako wybór ,, mniejszego zła’’ (4,2
% szpitali).
W jednostkach służby zdrowia eksploatowana jest pewna
liczba tzw. ,,spalarek’’, w których proces spalania
prowadzony jest w temp. 700-800C, bez żadnych urządzeń
do oczyszczania spalin [6].
Na podstawie przeprowadzonych analiz oraz bilansu ilości
odpadów medycznych można stwierdzić, że istniejące moce
przerobowe
spalarni
odpadów
medycznych
są
wystarczające. Z tego względu w dalszej części
opracowania nie analizowano możliwości termicznego
przekształcania tego rodzaju odpadów.
26
Odpady po środkach ochrony roślin – pestycydy
Problem odpadów po środkach ochrony roślin dotyczy
bieżącej działalności i produkcji rolnicze, a także
przeterminowanych
środków
ochrony
roślin,
zdeponowanych w tzw. mogilnikach.
W roku 2000 produkcja środków ochrony roślin wyniosła w
Polsce ponad 22.000 Mg. Przeterminowaniu ulegają,
obecnie, znikome ilości pestycydów. W związku z tym
odpady stanowią głównie opakowania po tych produktach.
Szacuje się, że w Polsce powstaje ok. 1200 Mg odpadów w
postaci opakowań po środkach ochrony roślin. Odpady te w
dużym
stopniu
trafiają
do
strumienia
odpadów
komunalnych. Dlatego też należy podjąć działania w celu
wysegregowania tego rodzaju odpadów ze strumienia
odpadów komunalnych. Problemem, który jest aktualnie
rozwiązywany
są,
nagromadzone
przez
lata,
przeterminowane środki ochrony roślin i opakowania po
nich.
27
Na podstawie dotychczasowych danych można szacować, że w Polsce istniało
około 340 tzw. mogilników, w tym około 50 dołów ziemnych, w których
deponowano przeterminowane środki ochrony roślin, począwszy od 1965 r. z
uwagi na to, że brak jest wiarygodnych informacji o ilościach tych odpadów
zalegających w mogilnikach, a także w magazynach, prowadzone są prace
inwentaryzacyjne i badanie wpływu mogilników na środowisko gruntowo-wodne
[6]. Szacuje się, że w mogilnikach i magazynach znajduje się jeszcze kilka tysięcy
Mg tych odpadów. W okresie od 1999 do 2002 roku unieszkodliwiono termicznie
ok. 10.000 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin. Spalanie odbywało się
głównie w spalarniach w Holandii i w Niemczech. Zgodnie z wytycznymi
Krajowego planu gospodarki odpadami likwidację mogilników, zawierających
przeterminowane środki ochrony roślin należy zakończyć do 2010 roku. W
związku z powyższym, rozwiązaniem najbardziej uzasadnionym ekonomicznie jest
przekazywanie odpadów pestycydowych, tak jak dotychczas, do zagranicznych
spalarni.
Odpady
te,
ze
względu
na
wysoka
zawartość
związków
chlorowcoorganicznych, wymagają unieszkodliwienia w spalarni, zapewniającej
bezpieczeństwo środowiska. Instalacje eksploatowane aktualnie w Polsce do
termicznego przekształcania odpadów niebezpiecznych, nie spełniają tych
wymogów i niezbędne byłoby uruchomienie nowej instalacji, która spełni
wszystkie
wymagania
ochrony
środowiska
przy
spalaniu
odpadów
niebezpiecznych, zawierających pestycydy. Budowa takiej spalarni w Polsce do
roku 2020 nie jest możliwa
Z uwagi na to, że strumień odpadów związanych z bieżąca gospodarką środkami
ochrony roślin i ich opakowaniami jest ilościowo dość ograniczony (w najbliższych
latach będzie wynosił maksymalnie 1200 Mg), nie ma potrzeby realizacji
odrębnych inwestycji. Produkowane współcześnie środki ochrony roślin i
opakowania po nich mogą być unieszkodliwiane w klasycznych spalarniach
niebezpiecznych odpadów przemysłowych [6].Dlatego tez problem pestycydów nie
jest przedmiotem odrębnych analiz w dalszej części opracowania.
28
Odpady zawierające PCB
PCB to, w rozumieniu ustawy o odpadach polichlorowane difenyle, polichlorowane trifenyle,
monometylotetrachlorodifenylometan,
monometylodichlorodifenylometan,
monometylodibromodifenylometan oraz mieszaniny zawierające jakąkolwiek z tych substancji
w ilości powyżej 0,005% wagowo łącznie. PCB zaliczane są do substancji stwarzających
szczególne zagrożenie dla środowiska. Zabronione jest wprowadzenie PCB do obrotu lub
poddawanie ich procesom odzysku [6].
Źródłem PCB w odpadach są głównie: zużyte akumulatory, kondensatory, transformatory, itp.
Do 12.12.2002 r. na mocy Rozporządzenia Ministra Gospodarki z czerwca 2002 r., w Polsce
należało przeprowadzić inwentaryzację urządzeń, będących w eksploatacji, zawierających
PCB. Na podstawie wstępnych danych szacuje się, że unieszkodliwieniu do 2010 roku
podlegać będzie:
• ok. 7500 Mg kondensatorów,
• ok. 1000 Mg płynów usuniętych z transformatorów,
• ok. 2000 Mg odpadowych olejów z dekontaminacji transformatorów,
• ok. 3000 Mg płynów usuniętych i po dekontaminacji urządzeń energetycznych.
Obecnie, w Polsce, unieszkodliwianiem cieczy z PCB zajmują się Zakłady Azotowe ,,ANWIL’’
S.A. oraz zakłady chemiczne ,, ROKITA’’, których moce przerobowe w tym zakresie są
wystarczające do rozwiązania problemu do roku 2010. Dekontaminacją transformatorów z
PCB zajmuje się Przedsiębiorstwo Usług Specjalistycznych i Projektowych ,,CHEMEKO’’Sp. z
o.o. Moce przerobowe Zakładu są niewystarczające, aby do roku 2010 przeprowadzić
dekontaminację wszystkich urządzeń, wymagających tego.
Rozwiązaniem uzasadnionym ekonomicznie jest przekazanie ,,nadwyżki’’ tych urządzeń do
instalacji pracujących za granicą i rezygnacja z budowy
specjalistycznej instalacji na
terenie Polski. Z tego względu w dalszej części opracowania nie analizowano możliwości
rozwiązania tego problemu w kraju.
29
Zasady wyboru metody odzysku odpadów ulegających
biodegradacji
Z wyborem metody i technologii odzysku odpadów ulegających biodegradacji wiąże
się konieczność budowy odpowiedniego systemu gromadzenia, zbiórki i transportu
tej grupy odpadów. Zgodnie z zaleceniami Krajowego Planu Gospodarki Odpadami
przetwarzaniu winny być poddawane odpady gromadzone selektywnie.
Podstawą do wyboru metody odzysku odpadów ulegających biodegradacji powinny
być:
• Bilans i skład odpadów wywiezionych zarówno z sektora komunalnego jak i z
produkcji
i
rolnictwa.
Skład odpadów jest sprawą kluczową w świetle zapisów Rozporządzenia Ministra
Gospodarki
z
dnia
21.03.2002r. w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego
przekształcania
odpadów.
• Możliwości zbytu uzyskanych produktów. Efektem biologicznego przetwarzania
odpadów
ulegających
iodegradacji jest przede wszystkim kompost o jakości uzależnionej od jakości
materiału
przeznaczonego
do przetworzenia. Biorąc pod uwagę walory kompostu należy przeanalizować
możliwości
jego
wykorzystania w gminach korzystających z systemu oraz możliwości
wykorzystania
lub
zbytu
każdego
rodzaju energii.
• Możliwości lokalizacyjne inwestycji.
• Efekty ekonomiczne planowanych działań. Budowa systemu odzysku odpadów
ulegających
biodegradacji
wiąże się z koniecznością poniesienia znacznych nakładów. Masa przetwarzanych
odpadów
w
znacznym
stopniu wpływa na wysokość kosztów eksploatacyjnych, co związane jest z
wykorzystywaniem
urządzeń
o określonych parametrach technicznych. Wyniki analizy wskazywać mogą na
konieczność
zwiększenia
masy przetwarzanych odpadów, co w efekcie sugerować może współdziałanie z
innymi
jednostkami
terytorialnymi. W analizie duże znaczenie odgrywają wpływy ze sprzedaży
produktów
odzysku,
które
stanowią wskazania dla wyboru metody i technologii odzysku.