Ekonomia międzynarodowa Wykład I 03.03.2012 r.

Egzamin na ostatnich zajęciach

10 pytań testowych po 1punkcie

2 pytania otwarte po 3 punkty

8 punktów zalicza na dst.

[e-mail]

Literatura:

1. Ekonomia międzynarodowa - Krugman, Obsfeld

2. Międzynarodowe stosunki ekonomiczne - Bożyk

3. Międzynarodowa zdolność konkurencyjna - Bossak, Bieńkowski

4. Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej - Misala Józef

Ekonomia międzynarodowa jest częścią ekonomii zajmującą się transakcjami pomiędzy krajami w dziedzinie towarów, usług oraz czynników produkcji.

Ekonomia międzynarodowa wyodrębniła się z ekonomii w okresie międzywojennym w krajach Europy Zachodniej i USA. Z kolei w Europie Środkowo-Wschodniej zaczęto się nią interesować po wojnie (koniec lat 50. I początek lat 60. XX wieku). Tam też nazwano ją trochę inaczej - Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze ponieważ wykładano ekonomie socjalizmu i kapitalizmu. Tak było do 1989 roku. Potem zaczęto wykładać zarówno MSG jak i Ekonomię międzynarodową, w której to więcej uwagi poświęca się teoriom.

Obszar badawczy ekonomii międzynarodowej jest podobny jak pozostałych dziedzin ekonomii, z tym że zakres zainteresowań jest inny.

Ekonomia międzynarodowa bada stosunki gospodarcze między krajami, stosunki gospodarcze w grupach krajów/ regionach geograficznych/ ugrupowaniach integracyjnych oraz stosunki gospodarcze w świecie (czasami wyodrębnia się ekonomię globalną).

W ekonomii międzynarodowej prowadzone są dwojakiego rodzaju analizy:

1. Analiza pozytywna - badamy w niej określone zachowania ekonomiczne bez formułowania rekomendacji; szuka się w niej odpowiedzi na pytania: „co jest…?”, „jak jest…?”, „czym jest…?” itp.

2. Analiza normatywna - zawarte są w niej opinie wartościujące; szuka się w niej odpowiedzi na pytanie: „jak być powinno…?”

Nauka o ekonomii międzynarodowej składa się z 2 podstawowych części:

1. Teoria: formułuje oraz bada prawa rządzące międzynarodowymi stosunkami gospodarczymi; wyróżnia się tutaj dwie podstawowe grupy praw:

Prawa uniwersalne - jak nazwa wskazuje dotyczą zarówno MSG (EM) (w zakresie makro i mikro) jak i innych dziedzin gospodarki; wśród nich wyróżniamy dwa podstawowe prawa:

a. zasada kosztów absolutnych i komparatywnych (względnych) - to prawo mówi o korzyści, jakie kraj osiągnie z handlu zagranicznego przy założeniu braku ingerencji państwa w ten handel

b. teoria mnożnika i supermnożnika eksportowego - zostało sformułowane przez Keynes'a; mówi jakie korzyści odniesie gospodarka kraju jeżeli zadziała w niej pewien impuls początkowy przy założeniu, że w gospodarce tej istnieją niewykorzystane moce wytwórcze

Prawa specyficzne - są to prawa odnoszące się tylko do Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych i Ekonomii Międzynarodowej; wśród nich wyróżniamy:

c. prawa rządzące przepływem towarów w skali międzynarodowej; są zdecydowanie najstarsze,

d. prawa rządzące przepływem usług w skali międzynarodowej; zaczęły pojawiać się w połowie XX wieku,

e. prawa rządzące przepływem czynników produkcji (praca, kapitał, technologia, myśl naukowo - technologiczna) w skali międzynarodowej; pojawiają się od II połowy XX wieku i nadal się pojawiają najmłodsze prawa.

2. Praktyka = zagraniczna i międzynarodowa polityka ekonomiczna

Zagraniczna polityka ekonomiczna zajmuje się formułowaniem celów; szuka środków do ich realizacji, wykorzystuje różne narzędzia by osiągnąć te cele; prowadzi ja państwo (instytucje do tego powołane) i to ono formułuje cele tej polityki, np.:

• dodatni bilans handlowy, zwiększenie eksportu

• przyciągnięcie inwestorów do kraju

• przyciągnięcie nowych technologii

• zwiększenie rozmiaru handlu zagranicznego

• bezpieczeństwo energetyczne kraju

By zrealizować te cele, państwo przeznacza pewne środki (subwencje, dopłaty…) oraz wykorzystuje pewne narzędzia, które można podzielić na 2 grupy:

♦ bezpośrednie: stosowane wprost w sferze obrotów za granicą a ich działanie przynosi natychmiastowy efekt:

• taryfowe: cła (TYLKO)

• pozataryfowe: kontyngenty, embargo (najbardziej radykalne)

• parataryfowe: akcyza, podatek importowy, opłaty wyrównawcze Ustalane są one odgórnie, przez Unię Europejską

♦ pośrednie: dotyczą innych dziedzin, pośrednio oddziaływają na sferę obrotów zagranicznych, należą do nich m.in. kursy walutowe łącznie z całą polityką kursową, stopyprocentowe i cała polityka procentowa

Międzynarodowa Polityka Ekonomiczna - koncentruje się na koordynacji zagranicznych polityk ekonomicznych prowadzonych przez różne kraje; dotyczy ugrupowań integracyjnych; jej podmiotami są m.in. korporacje

Przyczyny rozwoju handlu zagranicznego

1. Określone kraje dysponują towarami, których nie ma w innych krajach (całkowicie lub przejściowo); trwałe dysponowanie: dane kraje mogą trwale dysponować określonymi towarami ze względu na zasoby naturalne lub ze względów klimatycznych; dysponowanie przejściowe średnioterminowe: może ono wynikać z poziomu rozwoju gospodarczego oraz na skutek przewagi technicznej i technologicznej; dysponowanie przejściowe krótkookresowe: może ono wynikać ze zróżnicowania cykli koniunkturalnych lub z różnych zdarzeń losowych

2. Występowanie komparatywnych różnic w kosztach i cenach: różnice te mogą wynikać z różnych warunków produkcji, z różnego wyposażenia w czynniki produkcji (np. siłę roboczą - im jej więcej, tym taniej się wytwarza), warunki produkcji.

3. Preferencje konsumentów są zróżnicowane - popyt.

4. Obniżenie cen produktów na rynku krajowym.

Korzyści z eksportu

1. Dla państwa:

• wzrost produkcji, liczby udzielonych usług, dochodów podatników

• umacnianie pozycji międzynarodowej, korzystny bilans płatniczy

• poprawa stopnia samowystarczalności państwa

• możliwości zmian w technice i technologii, wzrost zatrudnienia

2. Dla przedsiębiorstwa

• wzrost możliwości produkcji dóbr i świadczenia usług

• wykorzystywanie efektów skali

• możliwość przedłużenia cykli życia produktów

• możliwość dostępu do segmentów rynku o wyższym poziomie dochodów

• możliwość pogłębienia specjalizacji

• dywersyfikacja rynków, możliwość unikania negatywnych skutków cykli koniunkturalnych

Korzyści z importu:

1. Dla Państwa:

• lepszy dostęp do nowoczesnych technologii

• możliwość korzystania z surowców/ materiałów niedostępnych w kraju

2. Dla przedsiębiorstwa:

• możliwość sprzedaży importowanych produktów na rynku krajowym

3. Dla konsumentów:

• poszerzenie oferty krajowej (przy imporcie produktów komplementarnych)

• niższe ceny, lepsza jakość (przy imporcie produktów substytucyjnych)

• poprawa jakości produktów krajowych

Korzyściami z handlu zagranicznego zajmowano się od wieków, szukając odpowiedzi na 3 podstawowe pytania:

• jaki jest mechanizm powstawiania korzyści w danych warunkach ekonomicznych?

• w jaki sposób dokonuje się podział korzyści między handlujące ze sobą kraje?

• co robić, jaką powinno prowadzić się politykę aby dany kraj mógł realizować te korzyści w skali maksymalnej? Co zrobić by maksymalizować korzyści?

Korzyści z handlu międzynarodowego / wymiany międzynarodowej definiuje się jako różnicę między dochodem narodowym realizowanym w danym kraju w warunkach gospodarki otwartej a dochodem narodowym możliwym do realizacji w warunkach gospodarki zamkniętej.

Autarchia = samowystarczalność (gospodarka zamknięta)

Rozpatrując korzyści z wymiany, rozpatruje się je na poziomie całego kraju (makroekonomicznym). Mogą one być różne np. cło - korzystnie wpływa na nastroje państwa (= większe wpływy do budżetu) i producentów krajowych (= maleje konkurencja zagraniczna) natomiast dla konsumentów oznacza to wyższe ceny.

Teorie handlu międzynarodowego

- teorie przedklasyczne

Już w starożytności zauważano koncepcje i teorie handlu międzynarodowego.

Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów pojawiła się w Imperium Rzymskim. Była wytłumaczeniem dla wojen. Starożytni kupcy działali w myśl zasady by uzyskać jak najwięcej dóbr za najniższą cenę. Działo się tak do momentu rozpadu Imperium Rzymskiego.

Doktryna słusznej ceny - pojawiła się w XIII wieku, po rozpadzie Imperium Rzymskiego. Była to pierwsza doktryna ekonomiczna. Mówiła, iż handel będzie korzystny dla krajów jeśli będzie prowadzony po tzw. słusznej cenie. Założono (błędnie), że słuszna cena to cena, która pokrywa koszty produkcji. Ostatecznie przyjęto, że słuszna cena to cena, która kształtuje się na rynku.

Wraz z rozwojem gospodarczym w XVI i XVII wieku, kiedy to zaczął tworzyć się kapitalizm, pojawiła się doktryna merkantylizmu. Obowiązywała do początku XIX wieku. Za jej twórców uznaje się ekonomistów z Europy Zachodniej - przede wszystkim z Niemiec, Anglii, Holandii i Francji. Sformułowali oni 3 podstawowe zasady:

1. Najważniejszym celem polityki gospodarczej jest rozwijanie eksportu i ograniczanie importu; powoduje to, ze kraj osiąga dodatni bilans handlowy, pozwala to na gromadzenie kruszców szlachetnych

2. Dobrobyt państwa i jego obywateli zależy od ilości nagromadzonych w skarbcu kruszców szlachetnych

3. Gwarantem realizacji powyższych zasad jest prowadzony przez państwo interwencjonizm i protekcjonalizm

W myśl doktryny merkantylizmu państwo powinno wspierać eksport - przede wszystkim eksport wyrobów gotowych oraz ograniczać import - niedopuszczalny jest import wyrobów gotowych, jedynie surowców oraz produktów rolnych.

INGERENCJA PAŃSTWA W HADEL ZAGRANICZNY (PROTEKCJONIZM): ZWIĘKSZAĆ EXPORT I ZMNIEJSZAĆ IMPORT BY MIEĆ DODATNI BILANS HANDLOWY.

Fazy doktryny merkantylizmu

• bulionizm: wczesny etap merkantylizmu powstałego w Europie XV i XVI w., propagowany w większości krajów europejskich. Jego główną zasadą było utożsamianie bogactwa z gromadzeniem w kraju szlachetnych kruszców, przede wszystkim złota i srebra. Wierzono, że posiadanie tych kruszców ułatwia rozwój handlu i zwiększa dochody pieniężne państwa, toteż zakazywano ich wywozu poza granice kraju.

• faza właściwa merkantylizmu: kładło się nacisk na gromadzenie walut zagranicznych, wymienialnych na złoto

• teorie klasyczne

W końcu XVII wieku doktryna ta została skrytykowana, szczególnie przez klasyków ekonomii -Adama Smitha i Davida Ricardo, którzy odrzucili wszystkie zasady merkantylizmu. Wg nich celem polityki gospodarczej nie może być wyłącznie wpieranie eksportu i ograniczanie importu ponieważ import może być równie ważny dla gospodarki co eksport. Korzystny dla gospodarki nie musi być tylko dodatni bilans handlowy. Ujemny bilans handlowy nie musi być czymś niekorzystnym gdyż nie tyle ilość kruszców szlachetnych stanowi o poziomie rozwoju gospodarczego co wydajność pracy. Uważali również, że państwo nie powinno mieszać się do gospodarki/ ingerować w nią ponieważ taka ingerencja zakłóca jedynie przewagi wydajności pracy wypracowane przez przedsiębiorstwa.

Za sprawą krytyki merkantylizmu zostały sformułowane nowe zasady handlu międzynarodowego - teoria klasyczna:

1. Podstawą rozwoju handlu międzynarodowego powinna być przewaga w kosztach produkcji - powinno się eksportować towary taniej wyprodukowane w kraju a importować towary, które w kraju wytwarza się drożej

2. Handel powinien rozwijać się bez ograniczeń i powinien być oparty na mechanizmie wolnego rynku, wolnego handlu.

Teorię klasyczną można podzielić na dwie części:

Teoria Wolnego Handlu: była wspólna dla całej szkoły klasycznej, można wyróżnić
pewne założenia tej teorii:

• założenie wolnego handlu i wolnej konkurencji: państwa nie powinno ingerować w gospodarkę i handel zagraniczny, rola państwa powinna ograniczać się do kreowania prawa i dbania o jego przestrzeganie (aparat sądowy, administracyjny, policyjny), zapobieganiu naruszeniom wolnego handlu, wolnego rynku (państwo powinno interweniować w momencie pojawienia się naruszeń - monopolu)

• pełna przenośność czynników produkcji w obrębie poszczególnych krajów

• brak przenośności czynników produkcji pomiędzy krajami

• podzielność czynników produkcji (przy pomocy tych samych urządzeń można wytwarzać różne towary) - pełna podzielność

• brak występowania postępu technicznego co oznacza, że współczynnik zużycia czynników produkcji na jednostkę wyrobu jest stały

Model Handlu Międzynarodowego - wykazywał pewne różnice pomiędzy
poszczególnymi podejściami, opiera się na następujących założeniach:

• występują 2 kraje, 2 towary, 1 czynnik produkcji (praca, siła robocza) - kosztami produkcji są nakłady pracy

• relacja między nakładami pracy a produkcją nie zmienia się w czasie

Model Handlu Międzynarodowego został przedstawiony w dwóch wariantach, które razem składają się na I Prawo Uniwersalne:

Model Przewagi Absolutnej/ Zasada Kosztów Absolutnych: została

sformułowana przez Adama Smith'a; wg tej zasady kraj aby odnieść korzyści z handlu powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tych towarów, które może wytworzyć po bezwzględnie niższych kosztach niż inne kraje; o kosztach produkcji decydują warunki produkcji

Model Przewagi Komparatywnej/ Teoria Kosztów Względnych: sformułowana

została przez Ricardo i Torrens'a; rozwinęli oni zasadę kosztów komparatywnych - bierzemy pod uwagę nie tylko koszty absolutne ale też koszty komparatywne/ względne (stosunek wymienny między poszczególnymi produktami w różnych krajach)

Koncepcje nawiązujące do teorii klasycznej to liberalizm oraz wolny handel.

Interwencjonizm - liberalizm Protekcjonizm - wolny rynek

Towar	USA	Japonia	USA + Japonia
Tkaniny Wołowina	14 45	3 22	18 67
Tkaniny Wołowina	0 90	25 0	25 90
Tkaniny Wołowina	20 (+5) 50 (+5)	5 (+2) 40 (+18)	25 (+7) 90 (+23)

Ekonomia Międzynarodowa Wykład II 17.03.2012 r.

TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW: KAŻDY KRAJ POWINIEN EKSPORTOWAĆ TOWARY, KTÓRYCH PRODUKCJA WYMAGA WIĘKSZEGO ZASTOSOWANIA BARDZIEJ OBFITEGO I W ZWIĄZKU Z TYM TAŃSZEGO CZYNNIKA PRODUKCJI, IMPORTOWAĆ ZAŚ TE TOWARY, KTÓRYCH PRODUKCJA WYMAGA WIĘKSZEGO ZASTOSOWANIA MNIEJ OBFITEGO I W ZWIAZKU Z TYM DROŻSZEGO CZYNNIKA PRODUKCJI.

Wykres przedstawia 2 kraje: kraj A produkuje dobro X, a kraj B produkuje dobro Y.

Proste OA i OB przedstawiają relacje wymienne dla krajów A i B.

RELACJA WYMIENNA: ile wyprodukuję dobra Y jeśli zrezygnuję z części produkcji dobra X

m - krzywa zaoferowania dla kraju A

n- krzywa zaoferowania dla kraju B

KRZYWA ZAOFEROWANIA: ile można oferować swojego dobra, ile można w zamian otrzymać od drugiego kraju.

Jeśli kraj A oferuje OX₂ dobra X, to oczekuje za to OY₂ dobra Y od kraju B.

Kraj B oferując OY₂ dobra Y oczekuje OX₃ dobra X od kraju A - do wymiany nie dojdzie.

Do wymiany dojdzie w punkcie T - punkt przecięcia krzywych zaoferowania - kraj A oferuje wtedy OX₁ dobra X za OY₁ dobra Y od kraju B.

Teoria klasyczna w miarę upływu czasu ulegała przemianom i reinterpretacjom. Najważniejszej dokonali ekonomiści - neoklasycy: Heckser, Ohlin i Samuelson tworząc tym samym Neoklasyczną Teorię Obfitości Zasobów. Zgodnie z poglądami autorów najważniejsza przesłanką dla rozwoju handlu międzynarodowego jest występowanie między krajami relatywnych/ względnych różnic w kosztach i cenach. Wg klasyków różnice w kosztach i cenach wynikają z różnic w kosztach produkcji. Natomiast wg neoklasyków różnice te wynikają z różnego wyposażenia poszczególnych krajów w dwa podstawowe czynniki produkcji: kapitał i siłę roboczą. Kraj lepiej wyposażony w kapitał powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych a kraj lepiej wyposażony w siłę roboczą powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie dóbr pracochłonnych.

Teorie współczesne

Powstały po II wojnie światowej. Zwraca się w nich uwagę na przepływy towarów, usług i czynników produkcji. Uwzględnia się w nich stronę popytową. Zakładają brak ingerencji państwa w handel zagraniczny. Można je podzielić na trzy grupy:

1. Teoria neoczynnikowa: nawiązuje do Teorii Obfitości Zasobów. Podobnie wyjaśnia korzyści z handlu (specjalizacja w produkcji towarów taniej wytwarzanych) ale uwzględnia się w niej wszystkie czynniki produkcji.

2. Teorie neotechnologiczne - uwzględniają nie tylko przepływy towarów ale też czynników produkcji w skali międzynarodowej. Wśród nich wyróżniamy dwie główne teorie:

Teoria Luki Technologicznej: powstała na początku lat 60. XX wieku. Według niej o kierunkach i strukturze handlu zagranicznego decyduje zdolność poszczególnych krajów do wprowadzania/ opanowywania nowych technologii. Kraj odniesie większe korzyści z handlu jeśli szybciej wprowadzi u siebie nowe technologie gdyż:

• dzięki nowym technologiom może wytworzyć produkty, których inne kraje nie są w stanie wytworzyć, staje się monopolistą na rynku światowym

• dzięki nowym technologiom może obniżyć ceny wytwarzanych produktów; produkując taniej odnosi korzyści

• dzięki nowym technologiom może wytwarzać produkty o wyższej jakości (staje się konkurencyjny)

Teoria ta uwzględniała jeden czynnik produkcji - myśl naukową i technologiczną.

Teoria Cyklu Życia Produktu: dany produkt przechodzi przez 3 fazy swojego życia:

• faza innowacyjna: produkt jest wytwarzany w niewielkich ilościach, głównie na rynek wewnętrzny; cena jest wysoka a technologia ulepszana

• faza dojrzewania: następuje w niej szybkie zwiększanie produkcji, obniżanie ceny, doskonali się jakość, następuje upowszechnienie technologii

• faza standaryzacji: produkt jest wytwarzany na podstawie zunifikowanej technologii ale w krajach i regionach, w których są najniższe koszty produkcji

By odnieść większe korzyści z handlu, należy obniżyć ceny - produkować tam gdzie jest to tańsze. Teoria ta zakłada transfer kapitału inwestycyjnego.

3. Teorie podażowo - popytowe: uwzględnia się w nich zarówno stronę podażową jak i stronę popytową. Wśród nich wyróżniamy 3 podstawowe teorie:

Teoria Podobieostwa Preferencji: próbuje ona wyjaśnić dlaczego dochodzi do wymiany handlowej między krajami sąsiadującymi, o podobnych warunkach produkcji, podobnie wyposażonych w czynniki produkcji, których koszty produkcji są takie same. Bierze pod uwagę stronę popytową - eksportowane są towary, na które istnieje za granicą tzw. reprezentatywny popyt. Produkcja eksportowa jest naturalnym rozszerzeniem produkcji na rynek krajowy.

Teoria Zróżnicowania Produktów: dopatruje się przyczyn handlu międzynarodowego w tym, iż szybko rośnie liczba produktów będących przedmiotem wymiany. Powstają nowe produkty lub marketingowo nowe produkty - im więcej produktów tym większe możliwości wymiany.

Teoria Handlu Wewnątrzgałęziowego: obecnie jest najważniejszą z teorii; jest istotna gdyż uwzględnia się w niej najważniejsze procesy dokonujące się obecnie w gospodarce światowej - przede wszystkim proces globalizacji ekonomicznej. Wg tej teorii aby odnieść większe korzyści z handlu kraje powinny zdecydować się na specjalizację wewnątrzgałęziową i zgodnie z nią rozwijać handel. Przez wiele lat dominowała specjalizacja międzygałęziowa np. kraj specjalizował się w produkcji rolniczej i następowała wymiana z innymi pracami, specjalizującymi się w innych gałęziach produkcji.

Specjalizację wewnątrzgałęziową dzielimy na dwa rodzaje:

specjalizacja wewnątrzgałęziowa pozioma - jest to specjalizacja na poziomie produktu (np. Włosi produkują Fiaty, a Niemcy - Mercedesy)

specjalizacja wewnątrzgałęziowa pionowa - jest to specjalizacja na poziomie podzespołów i części zamiennych (np. części do Mercedesa produkowane są w Niemczech, Francji i Chinach choć cały samochód produkowany jest w Niemczech). Taka specjalizacja obniża koszty, może poprawiać jakość (za sprawą ścisłej specjalizacji dostawców) jednak istnieje ryzyko związane z dużą ilością dostawców - kooperantów.

Teoria John'a Stewart'a Mill'a (Prawo Wzajemnego Popytu)

Stosunek wymienny między dwoma krajami kształtuje się w granicach określonych przez koszty komparatywne, w zależności od stosunku wzajemnego popytu.

ŻEBY KRAJ ODNIÓSŁ KORZYŚCI, MUSI SIĘ SPECJALIZOWAĆ.

Zbyt daleko idąca specjalizacja może doprowadzić kraj do dużego uzależnienia się od innych krajów. Państwo powinno kontrolować specjalizację.

Teoria Keynes'a

Keynes odkrył mechanizm mnożnika/ supermnożnika (II Prawo Uniwersalne)

Keynes był zwolennikiem polityki pełnego zatrudnienia. Uważał, że bezrobocie stanowi poważny problem społeczny i gospodarczy. Do zadań państwa należy zmniejszanie tego problemu. Bezrobocie może zostać zmniejszone dzięki rozwojowi handlu zagranicznego. Wzrost eksportu jest ważniejszy niż wzrost importu gdyż wtedy bezrobocie będzie się zmniejszało. Przy wzroście eksportu będzie rósł także dochód narodowy. Państwo powinno więc wspierać eksport. Dzieje się tak za sprawą mechanizmu mnożnikowego.

MNOŻNIK to współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość, której ta pierwsza jest składnikiem.

W ekonomii mechanizm mnożnika służy do wyjaśnienia ostatecznego wpływu na gospodarkę początkowego impulsu pobudzającego daną gospodarkę do rozwoju/ wzrostu przy założeniu, ze w gospodarce występują niewykorzystane moce wytwórcze. By mechanizm mnożnika zadziałał, muszą być spełnione 2 warunki:

• Musi być impuls początkowy, mogą nim być:

- inwestycje autonomiczne: inwestycje podejmowane bez związku z bieżącą sytuacją w gospodarce danego kraju (np. nie ma warunków do inwestowania a jednak podejmuje się inwestycje; np. obniżenie podatków, np. roboty publiczne w USA podczas Wielkiego Kryzysu, np. przyrost eksportu)

• Musza być niewykorzystane moce wytwórcze (np. czynnik ludzki, kapitał)

Nazwa mnożnika zależy od impulsu początkowego np. przyrost eksportu - mnożnik eksportowy. Aby wywołać mechanizm mnożnika, państwo podejmuje inwestycje w wysokości 100 mln zł co powoduje wzrost popytu na rynku o 100 mln zł (by go zaspokoić zatrudnia się ludzi, którzy wyprodukują brakującą nadwyżkę, sami będą zarabiali i wygenerują nowy popyt, który trzeba będzie zaspokoić zatrudniając nowych ludzi itd… Nowo zatrudnieni swoje zarobki przeznaczają na oszczędności lub na konsumpcję, która wygeneruje nowy popyt)i o tyle samo rośnie dochód narodowy.

Im większa konsumpcja, tym większy efekt mnożnika.

Mnożnik w gospodarce zamkniętej

∑∆Yz = 1

--------- x 100 mln

1 - ∆K

---------

∆Y

∆K - krańcowa stopa konsumpcji (3/4) = 400 mln

Brak wymiany - impulsem nie może być przyrost eksportu

W mechanizmie mnożnika inwestycje określamy jako inwestycje pobudzone - inwestycje finansowane z oszczędności. Zwiększają one efekt działania mechanizmu mnożnika. Jeśli uwzględnimy inwestycje pobudzone taki mechanizm określamy jako mechanizm supermnożnika. Import wpływa negatywnie na mechanizm mnożnika - nie zwiększa się popytu w swoim kraju.

Mnożnik w gospodarce otwartej

∑ D Yo 1

-------------------

1 - ∆Kk* ∆Dkim**

-------- + ---------- x 100 mln

∆Y ∆Y

*-krańcowa stopa konsumpcji dóbr krajowych (2/0

**-krańcowa stopa konsumpcji dóbr importowanych, wyprodukowanych w innych państwach (1/4)

Przedstawić efekt działania super mnożnika w ciągu 5 lat.

∆ Ex = 1000 zł ∆I = 0 ∆O/∆Y = 0,3 ∆Im/∆Y = 0,2 ∆K/∆Y = 0,5 ∆Ip/∆Y = 0,1 - od czwartego roku po inicjacji mechanizmu mnożnika.

∆Ex - przyrost eksportu ∆O/∆Y - krańcowa stopa oszczędności ∆K/∆Y krańcowa stopa konsumpcji ∆I - przyrost inwestycji ∆Im/∆Y - krańcowa stopa importu ∆Ip/∆Y - krańcowa stopa inwestycji pobudzonych

Okres	Exp	Konsumpcja		Oszczędności		Import		Inwestycje pobudzone		Dochód
		∆K	∑K	∆O	∑O	∆Im	∑Ip			∆Y	∑Y
1	1000	-	-	-	-	-	-	-	-	1000	1000
2	1000	500	500	300	300	200	200	0	0	500	1500
3	1000	250	750	150	420	100	300	0	0	250	1750
4	1000	125	875	-100	350	40	350	175	175	300	2050
5	1000	150	1025	60	410	50	410	30	205	180	2230

Import powoduje zahamowanie efektów działania mechanizmu mnożnikowego.

Przepływy towarów i usług

Handel międzynarodowy rozpoczął się 7 tysięcy lat temu. Na początku miał charakter barterowy (towar za towar), dopiero po wynalezieniu pieniądza barter zaczęto zastępować wymianą towarowo - pieniężną.

W Starożytności najlepszy okres handlu przypada na okres między 2 wiekiem p.n.e. a 2 wiekiem n.e. Wraz z powstaniem systemu feudalnego doszło do kryzysu/ załamania w handlu. Odnowiono handel po upadku systemu feudalnego, kiedy to zaczęły powstawać państwa narodowe.

Czynniki rozwoju handlu międzynarodowego

• Okres między XV a XVIII wiekiem to czas odkryć geograficznych, kolonizacji Azji Południowo-Wschodniej i półkuli zachodniej; zmienił się charakter handlu - z wewnątrzkontynentalnego na międzykontynentalny.

• rewolucja przemysłowa (XVIII - XIX w.) spowodowała, że pracę ręczną zastąpiono pracą maszynową; dzięki wynalazkom (np. kolej) możliwa była dynamizacja wymiany; nastąpiło dwubiegunowe ukształtowanie świata - kraje, w których miała miejsce rewolucja przemysłowa (kraje przemysłowe) zaczęły specjalizować się w produkcji i eksporcie towarów przemysłowych, mogły się szybciej rozwijać; inne kraje pozostały przy specjalizacji surowcowo - rolniczej.

Czynniki determinujące handel przemysłowy

• rewolucja naukowo - techniczna (ma duży wpływ na korzyści z handlu)

• procesy integracyjne (w gospodarce światowej), w ich wyniku powstają ugrupowania integracyjne (np. UE, NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu), w których likwiduje się bariery dla wymiany towarowej (swobodny handel)

proces globalizacji, na skutek którego dochodzi do liberalizacji wymiany towarowej, następuje znoszenie/ zmniejszanie barier np. stawek celnych; najważniejszymi podmiotami tego procesu są korporacje transnarodowe (w chwili obecnej ok. 40 % światowego handlu to handel wewnątrzkorporacyjny)

Ekonomia międzynarodowa Wykład III 31.03.2012r.

Konkurencyjność

Konkurencyjność to zdolność do przystosowania i rozwoju oraz wykorzystywanie zagrożeń jako rozwojowych wyzwań.

Konkurencyjność w odniesieniu do kraju to warunki, które sprzyjają rozwojowi gospodarczemu i stanowią atrakcyjną lokatę dla inwestycji z punktu widzenia potencjalnego przedsiębiorcy.

Konkurencyjność dla sektora gospodarki to wielkość oferowanych możliwości w zakresie zwrotu od dokonywanych inwestycji.

Konkurencyjność przedsiębiorstwa to zdolność do projektowania produktów i sprzedawania wyrobów lepszych od konkurencji.

Konkurencyjność dla firm to poziom ich kompetencji do wykorzystania zasobów dla wytwarzania dóbr i usług.

• podstawowych czynników konkurencyjności krajów wg IMD

1. Wewnętrzna siła gospodarcza: stopień aktywności gospodarczej, atrakcyjność sektorów gospodarki z punktu widzenia potencjalnego przedsiębiorcy

2. Internacjonalizacja gospodarki: stopień otwartości na wymianę międzynarodową i inwestycje bezpośrednie

3. Działalność rządu: powinna przyczyniać się do tworzenia dobrych warunków dla działalności gospodarczej; państwo nie powinno zbyt ingerować w gospodarkę

4. Dobrze rozwinięty sektor finansowy: stwarza optymalne warunki do alokacji zasobów, wspomaga działalność gospodarczą i handel zagraniczny

5. Dobrze rozwinięta infrastruktura: twarda (drogi, hotele…) i miękka (Internet)

6. Efektywne zarządzanie, zorientowanie na klienta lub jakość produktów

7. Nauka i technologia: nakłady na badania i rozwój, innowacyjność gospodarki, ochrona własności intelektualnej, liczba inżynierów, tempo komercjalizacji nowych technologii

8. Kapitał ludzki: wykształcenie, struktura wiekowa, nakłady na kształcenie, odpowiednie motywacje dla pracowników

Uczonym zajmującym się badaniem konkurencyjności był Potter. Zbadał on 10 krajów świata i na tej podstawie sformułował wnioski dotyczące konkurencyjności:

• mówienie o przewagach komparatywnych w obecnych warunkach nie odzwierciedla istoty konkurencyjności

• przewaga konkurencyjna jest przede wszystkim wynikiem walki konkurencyjnej; głównym orężem w tej walce są innowacje - dzięki nim kraj uzyskuje przewagę

• nie należy brać pod uwagę tylko innowacji technologicznych ale również te związane z produktem, procesem produkcji, nowym podejściem do produktu

• liczy się bardziej ciągłość aktów innowacji niż procesy doskonaleń o charakterze rewolucyjnym/ przełomowe

Dlaczego jedne firmy są bardziej konkurencyjne niż inne?

Odpowiedź na to pytanie leży w warunkach istniejących na poszczególnych rynkach. Warunki te można sprowadzić do 4 głównych elementów, które tworzą tzw. Diament Przewagi Konkurencyjnej.

Determinanty przewag konkurencyjnych Pottera.

Czynniki produkcji (praca, ziemia, kapitał) odgrywają coraz mniejsze znaczenie. Najważniejszym czynnikiem produkcji jest technologia i myśl naukowo-techniczna.

Branże pokrewne i wspierające: ich istnienie gwarantuje dopływ innowacji dla przedsiębiorstw. Firmy współpracujące z daną firmą stanowią często źródło przewagi konkurencyjnej. Firmy stają się bardziej konkurencyjne gdy tworzą wokół siebie tzw. grona - firma otoczona przez dostawców, kooperantów.

Cechy popytu: determinuje w jaki sposób firmy dostosowują się do potrzeb nabywców. Zwraca uwagę nie na określenie obecnego popytu ale na możliwości przewidzenia przyszłego popytu i dostosowaniu produkcji do przyszłego zapotrzebowania.

Strategie i struktury firmy

Strategia to szeroki program wytyczania i osiągania celów przedsiębiorstwa; reakcja przedsiębiorstwa w czasie na oddziaływanie otoczenia.

Umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa wpływa na wzrost jego konkurencyjności.

Strategie działania wobec konkurencji na rynkach zagranicznych

Strategie ze względu na rodzaj przewagi konkurencyjnej:

strategia niskich cen: atrakcyjna dla firmy, należy do atrakcyjnych strategii konkurowania, mogą ją realizować firmy o silnej pozycji na rynku ale muszą być spełnione pewne warunki:

• duży popyt na produkty danej firmy

• ograniczenie zróżnicowania asortymentowego produktów i wydłużenie cyklu ich życia

• ograniczenie do najważniejszych segmentów rynku

• korzystne możliwości finansowania działalności

• efektywna kontrola działalności (kosztów) FIRMA MUSI OGRANICZYD KOSZTY

strategia dyferencjacji (zróżnicowania): polega na takim wyróżnieniu produktów, by klienci traktowali je jako coś wyjątkowego czego inni nie posiadają. Producent wtedy staje się monopolistą na rynku - może dyktować ceny (które są wysokie co zapewnia wysoki poziom zysku)

strategia koncentracji (na wybranych segmentach rynku, wybranych produktach): celem jest osiągnięcie efektów korzyści skali

Strategia koncentracji kapitałowej = łączenie się firm (fuzje, przejęcia)

Strategie ze względu na stosunek do konkurencji:

strategia luk rynkowych: luka rynkowa powstaje gdy jest zapotrzebowanie na dane produkty a podaż jest niewystarczająca; wyróżniamy 2 rodzaje luk rynkowych:

• luka rynkowa typu imitacyjnego - jej powstanie związane jest ze skracaniem cyklu życia produktu

• luka rynkowa typu innowacyjnego - jest celowo kreowana by zwiększyć sprzedaż; kreowana np. przez media

strategia imitacji działań konkurencji: polega na naśladowaniu działań przedsiębiorstw konkurencyjnych/ liderów na rynku np. podobne produkty, podobne ceny, podobna promocja

strategia kooperacji: realizują ją te firmy, które weszły na atrakcyjny/ konkurencyjny Rymek, a same są za słabe by odnieść na nim sukces; najprościej wejść w układy kooperacyjne, alianse strategiczne - obecnie najpopularniejsza forma kooperacji. Wśród firm na rynku mogą działań: konkurenci, rywale, oponenci, wrogowie.

Strategia walki: celem jest zniszczenie przeciwnika, zmonopolizowanie rynku

strategia rezygnacji i wycofania się z rynku: niekiedy trzeba wycofać się z rynku/ zrezygnować

Duże firmy realizują następujące strategie: niskich cen, dyferencjacji, koncentracji, luk rynkowych typu innowacyjnego, kooperacji, walki.

Małe firmy realizują następujące strategie: luk rynkowych typu imitacyjnego, koncentracji, imitacji, kooperacji, wycofania się.

Ekonomia międzynarodowa Wykład III 19.11.2011 r.

Korporacje transnarodowe realizują także strategie pondgraniczne - polegają one na optymalnym lokowaniu poszczególnych funkcji, operacji i realizujących je jednostek, ich specjalizacji, integrowaniu i koordynowaniu w taki sposób aby następowało podnoszenie międzynarodowej przewagi konkurencyjnej oraz ogólnej efektywności korporacji.

Strategia wielonarodowa: duża presja na lokalne dostosowania (filia oferuje produkty na dany rynek, odpowiednie kampanie reklamowe), duże koszty w związku z koniecznością dostosowania się do rynków lokalnych; decentralizacji działalności filii zagranicznych co pozwala na lepsze dostosowanie produkcji do zbytu, do potrzeb rynków lokalnych; pozwala na lepszą/ głębszą penetracje rynków lokalnych; wadą tej strategii są niskie korzyści skali, konieczność rozbudowywania kanałów dystrybucji oraz wysokie koszty jej realizacji.

Strategia międzynarodowa: filie nie dostosowują się do rynków lokalnych, nie ograniczają kosztów; polega na nadzorowaniu i koordynowaniu przez centralę przekazywanych zdolności i zasobów poszczególnym filiom, które posiadają mniejsza autonomię (jak w przypadku strategii wielonarodowej) i są ściśle nadzorowane przez centralę; zakres uprawnień przenoszony jest z centrali do filii jest bardzo mały, a stopień kontroli - duży.

Strategia globalna: mała presją n lokalne dostosowania, duża na koszty; filie nie dostosowują się do rynków lokalnych, nacisk kładzie się na redukcje kosztów; procesy produkcyjne lokowane są w kilku miejscach posiadających optymalne warunki produkcji; oferowane są mało zróżnicowane produkty po niskich cenach; procesy produkcyjno - handlowe są ściśle skoordynowane/ zintegrowane; silna integracja filii z centralą, a słaba integracja między filiami.

Strategia transnarodowa: obecnie zdecydowanie dominuje; duża presja na lokalne dostosowania i koszty.

Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa określa kształt jaki przyjmuje przedsiębiorstwo w procesie realizacji swoich celów strategicznych.

Wyróżniamy następujące struktury organizacyjne przedsiębiorstw:

Żaden kraj nie może być konkurencyjny w każdej dziedzinie. Musi zadecydować, które dziedziny warto rozwijać.

Wg Portera konkurencyjności nie posiada się lecz się ją zdobywa.

Zdarza się często, że czynniki, które pierwotnie stanowiły impuls rozwoju, mogły stawać się balastem.

Wskaźnik rozwoju społecznego to syntetyczny miernik opisujący efekty w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju poszczególnych krajów. Stąd też czasem określa się go jako wskaźnik rozwoju społeczno-ekonomicznego. Wprowadzony został przez ONZ w celu porównań międzynarodowych. Został opracowany w 1990 roku przez pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haga. Od 1993 roku wykorzystuje go w swoich corocznych raportach agenda ONZ ds. (UNDP).

Do obliczania syntetycznego miernika wskaźnika rozwoju społecznego wykorzystywane są następujące mierniki podstawowe:

• oczekiwana długość życia

• ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania

• wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania

• PKB per capita w USD, liczony według parytetu nabywczego waluty (PPP $)

Parytet Siły Nabywczej (PPP) jest stopą konwersji waluty, która eliminuje różnice w poziomach cen między krajami. Wartość tego wskaźnika otrzymuje się poprzez ocenę kosztów koszyka dóbr i usług dla wszystkich składników PKB.

Obliczanie kursu parytetowego/ Etapy przeprowadzania kalkulacji

1. Utworzenie koszyka dóbr i usług

2. Standaryzacja cen kolejnych produktów

wystandaryzowana wartość j-tego towaru w i-tym państwie - wartość j-tego towaru w i-tym państwie - maksymalna wartość j-tego towaru

3. Ustalanie sum parytetowych

4. Ustalanie relacji parytetowych

K - państwo waluty kwotowanej; B - państwo waluty bazowej

5. Ustalenie kursów parytetowych

= -

Przepływy towarów i usług

Handel międzynarodowy rozpoczął się 7 tysięcy lat temu. Na początku miał charakter barterowy (towar za towar), dopiero po wynalezieniu pieniądza barter zaczęto zastępować wymianą towarowo - pieniężną.

W Starożytności najlepszy okres handlu przypada na okres między 2 wiekiem p.n.e. a 2 wiekiem n.e. Wraz z powstaniem systemu feudalnego doszło do kryzysu/ załamania w handlu. Odnowiono handel po upadku systemu feudalnego, kiedy to zaczęły powstawać państwa narodowe.

Czynniki rozwoju handlu międzynarodowego

• Okres między XV a XVIII wiekiem to czas odkryć geograficznych, kolonizacji Azji Południowo-Wschodniej i półkuli zachodniej; zmienił się charakter handlu - z wewnątrzkontynentalnego na międzykontynentalny.

• rewolucja przemysłowa (XVIII - XIX w.) spowodowała, że pracę ręczną zastąpiono pracą maszynową; dzięki wynalazkom (np. kolej) możliwa była dynamizacja wymiany; nastąpiło dwubiegunowe ukształtowanie świata - kraje, w których miała miejsce rewolucja przemysłowa (kraje przemysłowe) zaczęły specjalizować się w produkcji i eksporcie towarów przemysłowych, mogły się szybciej rozwijać; inne kraje pozostały przy specjalizacji surowcowo - rolniczej.

Czynniki determinujące handel przemysłowy

• rewolucja naukowo - techniczna (ma duży wpływ na korzyści z handlu)

• procesy integracyjne (w gospodarce światowej), w ich wyniku powstają ugrupowania integracyjne (np. UE, NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu), w których likwiduje się bariery dla wymiany towarowej (swobodny handel)

• proces globalizacji, na skutek którego dochodzi do liberalizacji wymiany towarowej, następuje znoszenie/ zmniejszanie barier np. stawek celnych; najważniejszymi podmiotami tego procesu są korporacje transnarodowe (w chwili obecnej ok. 40 % światowego handlu to handel wewnątrzkorporacyjny)

Przepływy usług

Im kraj bardziej rozwinięty, tym większe jest znaczenie usług.

Udział usług w tworzeniu PKB to wskaźnik mierzenia znaczenia usług. W krajach najbardziej rozwiniętych wynosi on 70-80 %, w średnio rozwiniętych ok. 50-60 %, a w krajach słabo rozwiniętych, 40 % i mnie. Jest to wynik zróżnicowania popytu na usługi.

Tylko kilkanaście procent usług ulega przepływom w skali międzynarodowej.

Czynniki produkcji

Do podstawowych czynników produkcji należą: praca, ziemia i kapitał. Obecnie najważniejszym jest jednak technologia.

AO - ilość czynnika produkcji w kraju 1 OB - ilość czynnika produkcji w kraju 2

AC - krańcowa produktywność w kraju 1 BD - krańcowa produktywność w kraju 2

W kraju 1 jest więcej czynnika produkcji, jest on tańszy. Taka sytuacja może się utrzymywać w kraju o zamkniętej gospodarce.

W kraju o gospodarce otwartej:

AF - krańcowa produktywność w kraju 1

BG - krańcowa produktywność w kraju 2

HO - przepływ czynnika produkcji

Przed przepływem czynnika produkcji po przepływie czynnika produkcji

AIKO - wartość produkcji w kraju 1 AIEH - wartość produkcji w kraju 1

BJLO - wartość produkcji w kraju 2 BJEH - wartość produkcji w kraju 2

W kraju 1 wartość produkcji po przepływie czynnika produkcji zmalała, natomiast w kraju 2 zwiększyła się o ELK.

Przepływy kapitału w skali międzynarodowej

Przez przepływy kapitału w skali międzynarodowej rozumiemy tylko takie przemieszczanie się tego czynnika produkcji gdy kraj przyjmujący kapitał jest obciążany płatnościami na rzecz kraju - eksportera kapitału.

Przyczyny przepływu kapitału w skali międzynarodowej

• zróżnicowanie stóp procentowych

• bezpieczeństwo lokat

• niestabilność systemu walutowego

Kapitał spekulacyjny to kapitał, który podlega przepływom w skali globalnej. Jest bardzo ważny gdyż codziennie ogromna jego ilość (ok. 3 bilionów $) przepływa w skali międzynarodowej. Jeśli następuję gwałtowny odpływ kapitałów spekulacyjnych z danego kraju mamy do czynienia z kryzysem walutowym - jego główną oznaką jest osłabienie waluty/ załamanie się kursu waluty.

Do krajów, gdzie są niższe koszty pracy, napływa kapitał inwestycyjny. Dzieje się tak ze względu na niższe podatki, ulgi podatkowe dla inwestorów, duży/ chłonny rynek zbytu, rynek bogaty w surowce, chęć ominięcia barier importowych, chęć przejęcia firm zagranicznych.

Istnieje wiele teorii dotyczących przepływu kapitału inwestycyjnego (mówią o przyczynach inwestowania za granicą).

Teoria Przewag Własnościowych - powstała na początku lat 60. XX wieku, w latach 70. Uległa modyfikacjom. Przyczyny jej powstania dopatruje się w mało realistycznych założeniach doktryny doskonałej konkurencji. Próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie czy inwestować za granicą.

Wg tej doktryny w warunkach niedoskonałej konkurencji przedsiębiorstwa będą prowadziły ekspansję na rynki zagraniczne tylko wówczas kiedy będą dysponowały określoną przewagą i będą miały możliwość trwałego wykorzystywania tej przewagi.

Rodzaje przewag:

• przewaga monopolistyczna firm, które podejmują bezpośrednie inwestycje zagraniczne: Inwestycje zagraniczne muszą być na tyle znaczące by niwelowały koszty związane z umiędzynarodowieniem działalności gospodarczej. Koszty są wynikiem prowadzenia działalności w innym, obcym otoczeniu politycznym, ekonomicznym, prawnym, kulturowym, instytucjonalnym. Są to koszty ponoszone na odległość, związane z nakładami an wymianę informacji.

• przewagi technologiczne: pozwalają mu na wytwarzanie produktów bardziej zaawansowanych technologicznie, lepszych i tańszych.

• przewagi finansowe: inwestor to duża firma (np. korporacja), posiadająca własne zasoby kapitału, ma lepszy dostęp do międzynarodowych rynków kapitałowych.

• przewagi w zakresie umiejętności zarządzania

• przewagi marketingowe (korzystanie z usług renomowanych agencji)

Teoria Lokalizacji mówi o tym, iż inwestorzy powinni inwestować tam gdzie występują większe przewagi lokalizacyjne; próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie gdzie inwestować.

Czynniki składające się na przewagi lokalizacyjne:

• odpowiednia struktura rozmieszczenia czynników produkcji, produkcji, rynków zbytu

• odpowiednia jakość i wydajność zasobów produkcyjnych

• kształtowanie się cen produktów

• koszty transportu, komunikacji

• zakres i charakter interwencji państwa

• klimat dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych

• stan infrastruktury (gospodarczej, instytucjonalnej, transportowej…)

• jak najmniejszy dystans psychologiczny (bariery językowe, kulturowe itp.)

• uzyskiwane korzyści skali (produkcji, zbytu)

Teoria Internalizacji, zwana także Teorią Transakcji Wewnętrznych lub Teorią Korporacji Transnarodowych, powstała w związku z postępującymi procesami globalizacji i powstaniem korporacji transnarodowych. W tej teorii uważa się istnienie bezpośrednich inwestycji zagranicznych jako konsekwencję niesprawności w funkcjonowaniu rynku dla prowadzenia pewnych transakcji. W myśl tej teorii rynek nie jest zawsze najbardziej efektywną formą realizacji wielu transakcji dokonywanych przez przedsiębiorstwa ponieważ realizowanie na rynku transakcji przez podmioty niezależne generuje różne koszty, które określane są jako koszty transakcyjne (np. związane z poszukiwaniem partnerów zagranicznych, ustalania cen, koszty marketingowe, zawierania transakcji, a po ich zawarciu - koszty sporów sądowych). Wg tej teorii można wyeliminować te koszty poprzez „ominięcie” rynku jeżeli okaże się, że jest on zbyt kosztowną formą powiązania z resztą gospodarki, a przedsiębiorstwa mogą to robid poprzez internalizację pewnych sfer działania (przez transakcje wewnętrzne prowadzone w ramach jednego przedsiębiorstwa).

Teoria Eklektyczna Duning'a łączy w sobie Teorię Przewag Własnościowych, Teorię Lokalizacji oraz Teorię Internalizacji. Próbuje znaleźć odpowiedź na pytania czy przedsiębiorstwo powinno prowadzić inwestycje zagraniczne, gdzie przedsiębiorstwo powinno prowadzić bezpośrednie inwestycje zagraniczne i czy powinno prowadzić handel zagraniczny oraz czy inwestor powinien dokonywać przejęć przedsiębiorstw zagranicznych by potem zinternalizować działalność. Zwraca uwagę, że w wielu przypadkach korzystniejsze jest przejmowanie przedsiębiorstw zagranicznych niż prowadzenie transakcji rynkowych. Przy pomocy tej teorii można uzasadnić wszelkie formy inwestycji, rozwój produkcji międzynarodowej ale także jest ona pomocna przy wyjaśnianiu struktury handlu zagranicznego i wyjaśnia przyczyny przepływów czynników produkcji (technologii i myśli naukowo-technicznej).

Ekonomia międzynarodowa Wykład IV 03.12.2011 r.

Skutki przepływu kapitału

1. Dla eksportera netto

a) Efekty negatywne

• dany kraj traci część inwestycji gdyż inwestorzy inwestują poza jego granicami

• odpływ kapitału powoduje zmniejszanie się jego ilości/ podaży, tym samym staje się droższy i rosną stopy procentowe

• wzrost stóp procentowych powoduje wzrost kredytów, co skutkuje zmniejszeniem się liczby inwestorów

• z punktu widzenia bilansu płatniczego odpływ kapitału powoduje pogorszenie bilansu obrotów kapitałowych

b) efekt pozytywny

poprawia się bilans obrotów bieżących gdyż rośnie eksport towarów i usług oraz maleje ich import - dzieje się tak dlatego, iż kurs waluty maleje gdy kapitał zagraniczny „ucieka”; osłabienie kursu waluty powoduje, że spadają ceny towarów eksportowanych w przeliczeniu na waluty zagraniczne, a rosną ceny towarów importowanych w przeliczeniu na walutę krajową - powoduje to wzrost eksportu (nasze towary są konkurencyjne za granicą) oraz spadek importu (importowane towary są droższe = mniej konkurencyjne)

2. Dla importera netto

1. Efekt pozytywny - poprawa bilansu obrotów kapitałowych - do kraju napływa kapitał

2. Efekt negatywny - pogorszenie bilansu obrotów bieżących - umacnia się waluta co powoduje spadek eksportu oraz wzrost importu towarów i usług.

Rodzaje kapitałów, jakie napływają do krajów:

• kapitał inwestycyjny

• kapitał pożyczkowy: jest zarówno dobry jak i zły, gdyż kraj może wpaść w pułapkę zadłużenia, wtedy to kraj może ogłosić repudiację - jednostronną decyzję kraju dłużnika o zawieszeniu spłat rat kapitałowych i odsetek bez porozumienia z wierzycielami (jest to możliwość czysto teoretyczna); kraj może również wynegocjować moratorium - okres karencji, w czasie trwania którego nie spłaca się rat kapitałowych oraz odsetek (może być to korzystne ale także niebezpieczne); kraj może także ubiegać się o restrukturyzację zadłużenia - okres karencji połączony z refinansowaniem-uzyskaniem pożyczki na spłatę starych długów; można też ubiegać się o konwersję długu - wymianę istniejącego długu np. na inny dług, udziały kapitałowe, inwestycje w ochronę środowiska, towary (najkorzystniejsza opcja ale wierzyciele rzadko są nią zainteresowani)

• kapitał spekulacyjny - jego napływ nie jest zły jednak gdy jest go za dużo rośnie ryzyko, ze może nagle odpłynąć z danego kraju co kończy się kryzysem walutowym.

Kierunki przypływu kapitału

1. Kapitał inwestycyjny: przepływa z krajów wysokorozwiniętych do krajów
wysokorozwiniętych (np. Japonia - Wielka Brytania) lub z krajów wysokorozwiniętych
do tzw. rynków wschodzących (Europa Środkowa, Azja Południowo-Wschodnia,
Ameryka Łacińska)

Rynki wschodzące: kraje, które były stosunkowo słabo rozwinięte ale nastąpił w nich szybki wzrost gospodarczy (rósł PKB, rosły dochody oraz ceny co doprowadziło do inflacji, wzrostu stóp procentowych co niosło za sobą wysokie stopy zysków dla kapitałów spekulacyjnych)

2. Kapitał pożyczkowy: każdy kraj jest zarówno pożyczkobiorcą jak i pożyczkodawcą

3. Kapitał spekulacyjny: napływa najczęściej do krajów rynków wschodzących; najczęściej wybuchają tam kryzysy walutowe

Przepływy w skali międzynarodowej kapitału ludzkiego (siły roboczej)

Migracja - przemieszczanie się ludności mające na celu zmianę miejsca pobytu

Podział migracji:

1. Ze względu na czas trwania:

• migracje stałe (osiedleńcze)

• migracje czasowe

• sezonowe (np. wyjazd na zbiór owoców za granicę)

• okresowe (np. wyjazd na stypendium za granicę)

- migracje wahadłowe/ codzienne np. dom - praca, dom - szkoła; zdecydowana większość z nich to migracje wewnętrzne

2. Ze względu na obszar migracji

• migracje wewnątrzkrajowe np. miasto - miasto, wieś - miasto

• zagraniczne - związane są z przekroczeniem granic państwa

• emigracja: wyjazd za granicę na pobyt stały

• imigracja: przyjazd zza granicy na pobyt stały

• reemigracja: powrót do kraju emigrantów po długookresowym pobycie za granicą

• repatriacja: masowy, zorganizowany przez władze, powrót do kraju jeńców wojennych, przesiedleńców (opuścili oni kraj z przyczyn politycznych)

4. Ze względu na stopień w jakim migracja jest rezultatem decyzji podjętych przez
samych migrantów

• migracje dobrowolne

• migracje przymusowe

Przyczyny migracji

• czynnik ekonomiczny

• niskie płace,

• duże bezrobocie,

• brak pracy zgodnej z wykształceniem,

• zła sytuacja mieszkaniowa,

• duża siła nabywcza walut zagranicznych

• czynnik polityczny

• konflikty, wojny,

• ograniczanie praw człowieka,

• prześladowania,

• ustroje autorytarne, totalitarne

• czynnik prawny

• liberalne przepisy paszportowe,

• przepisy dotyczące zakupu dewiz

• czynnik demograficzny

- duży przyrost naturalny

Co determinuje imigracje:

• możliwość uzyskania pracy w zawodzie

• możliwość uzyskania azylu politycznego

• możliwość otrzymania pozwolenia na pracę

• możliwość łączenia rodzin

• rozwinięte instytucje „państwa dobrobytu”

• państwo przyjazne cudzoziemcom

Teorie dotyczące migracji

Istnieje wiele teorii dotyczących migracji. Wyróżnia się 3 podstawowe grupy teorii:

Teorie ekonomiczne - zakładają, ze na podjęcie decyzji o migracji największy wpływ mają czynniki ekonomiczne; człowiek podejmuje racjonalne decyzje o przemieszczaniu się z miejsca na miejsce a decyzja o migracji jest wypadkową indywidualnych kalkulacji potencjalnych zysków i kosztów przemieszczania się; pozamonetarne koszty migracji nie są brane pod uwagę.

Klasyczna makroekonomiczna teoria migracji - powstała w połowie XIX wieku; rozpatruje ona migracje jako środek do osiągnięcia przestrzennej równowagi ekonomicznej; imigrant jest czynnikiem równoważącym rynki pracy. Założenia teorii są następujące:

• migrant dąży do maksymalizacji dochodów,

• migrant posiada pełną wiedzę o możliwych do osiągnięcia korzyściach z migracji,

• pracownicy mają jednakowe kwalifikacje i potrzeby,

• nie ma barier dla migracji.

Neoklasyczna teoria migracji była próbą przybliżenia założeń teorii klasycznej do rzeczywistości gospodarczej. W ujęciu makroekonomicznym teoria ta zakłada, iż migracja jest wynikiem różnic wielkości popytu i podaży pracy na różnych obszarach co skutkuje zróżnicowaniem wysokości płacy - migracja to proces kompensujący te różnice. Na poziomie mikroekonomicznym teoria ta zakłada, że decyzje jednostek o podjęciu migracji wynikają z indywidualnej kalkulacji zysków i kosztów ewentualnego przemieszczania się. Koszty np. podróży, utrzymania, poszukiwania pracy, stres Zyski np. znalezienie pracy

Nowa ekonomiczna teoria migracji wyrosła na nurcie teorii klasycznej i neoklasycznej. Krytykuje się w niej niektóre założenia mikroekonomiczne teorii klasycznej. Traktuje się ją jako jedną z modyfikacji teorii neoklasycznej. Główne podobieństwo do teorii neoklasycznej przejawia się w tym, iż postulowany jest racjonalizm wyboru jako podstawę decyzji o migracji jednak w nowej ekonomicznej teorii migracji decyzję o migracji dokonuje grupa osób np. rodzina, gospodarstwo domowe(a nie jedna osoba jak w teorii neoklasycznej). Głównym celem migracji jest minimalizacja ryzyka (a nie maksymalizacja zysków jak w przypadku teorii neoklasycznej). Sposobem minimalizacji ryzyka wg tej teorii jest dywersyfikacja dochodów rodziny czyli podjęcie pracy w innym kraju.

Teoria dualnego rynku pracy wyjaśnia migracje międzynarodowe za pomocą zmiennych makroekonomicznych dotyczących kraju imigracji (strony przyjmującej migrantów). Zakłada ona, ze w części krajów wysokorozwiniętych występuje stały, permanentny niedobór rąk do pracy, niezależnie od tempa rozwoju kraju. Bezrobocie wynika z faktu, że istnieje część prac, których miejscowa ludność nie wykonuje z przyczyn prestiżowych (np. sprzątanie ulic). Te prace wykonywane są przez imigrantów, których zatrudnienie nie powoduje wzrostu bezrobocia. Teoria ta wyjaśnia dlaczego imigranci nie muszą stanowić konkurencji dla obywateli krajów imigracji.

Teoria systemu światowego: według tej teorii migracja to naturalna konsekwencja rozwoju kapitalizmu. Można pogrupować poszczególne kraje w ułożone koncentrycznie kręgi. Kraje ułożone są w zależności od stopnia rozwoju gospodarczego. Środek - rdzeń stanowią kraje najbardziej rozwinięte, obszary semiperyferyjne stanowią kraje średnio rozwinięte natomiast obszary peryferyjne stanowią kraje słabo rozwinięte. W przypadku tej teorii migracje postrzegane są jako jeden ze skutków dominacji państw wysokorozwiniętych nad pozostałymi państwami gdyż dzięki nim rdzeń może jeszcze szybciej się rozwijać. Inwestycje zagraniczne generują zmiany w strukturze zatrudnienia państw semiperyferyjnych i peryferyjnych ponieważ duża część inwestycji w tych krajach to inwestycje w rolnictwie a one powodują powstanie gospodarstw wielkoobszarowych, wielkoprzemysłowych. Małorolni chłopi nie są w stanie sprostać konkurencji i zmuszeni są emigrować ze wsi (do „rdzenia”, tym samym przyczyniając się do jego rozwoju). *** Zmiana modelu na rolnictwo wielkoprzemysłowe spowoduje stratę pracy dla ok. 3 mld osób z czego tylko 1/3 mogłaby znaleźć zatrudnienie w przemyśle.***

Teorie socjologiczne koncentrują się na motywach decyzji o migracji. Bywają utożsamiane z badaniami behawiorystycznymi, najczęściej są weryfikowane w oparciu o badania ankietowe.

Teoria sieci migracyjnych: zakłada, że największy wpływ na podjęcie decyzji o migracji mają związki interpersonalne pomiędzy byłymi a przyszłymi migrantami ponieważ reemigranci są dla przyszłych, potencjalnych migrantów najlepszym źródłem informacji o korzyściach z migracji oraz o sposobach unikania problemów. Byli migranci mogą również udzielać pomocy kolejnym migrantom. Każda kolejna fala migracyjna może stanowić wsparcie (jakie uzyskała od poprzedniej) dla kolejnej fali.

Teoria instytucjonalna nawiązuje do Teorii Sieci Migracyjnych. Zakłada, że po wystąpieniu pierwszej migracji każda następna jest generowana przez powiązania instytucjonalne - dla zaspokojenia potrzeb migrantów powstają różne firmy i organizacja np. połączenia lotnicze, biura pośrednictwa itp.

Teoria skumulowanej przyczynowości - według tej teorii nie istnieje jedna podstawowa przyczyna migracji. Jest wiele czynników, które o niej decydują, a są to:

• pogłębianie się różnic w poziomie życia między reemigrantami a ludnością niemobilną

• spadek podaży ziemi na obszarach wiejskich spowodowany zakupami tej ziemi przez reemigrantów

• chęć podtrzymania podwyższonego standardu życia przez reemigrantów

• powstanie sieci migracyjnych ułatwiających opuszczenie miejsca zamieszkania

• możliwość dostania pracy, która nie jest podejmowana przez miejscowych pracowników

Teorie geograficzne powstały na podłożu geograficznym, podkreślają relację człowieka i przestrzeni geograficznej; czynniki przyciągające migrantów i bariery wiążą się ze zróżnicowaniem przestrzennym środowiska geograficznego.

Teoria grawitacji opiera się na pewnych założeniach fizyki społecznej, sformułowanych w połowie XIX wieku.

Fizyka społeczna traktuje ludność jako zbiór cząsteczek, których ruch można dokładnie przedstawić za pomocą podstawowych praw fizyki, a procesy migracji i gromadzenia się ludności w określonych miejscach wynikają bezpośrednio z grawitacyjnego oddziaływania istniejących skupisk ludności.

W tej teorii sformułowano 7 praw migracji:

1. Większość migrantów pokonuje niewielkie odległości

2. Wpływ ośrodków migracji maleje wraz ze wzrostem odległości

3. Wpływ ośrodków emigracji maleje wraz ze wzrostem odległości

4. Każdy przepływ generuje przepływ powrotny

5. Migranci pokonujący duże odległości zazwyczaj obierają sobie za cel wielkie centra handlowo-przemysłowe

6. Skłonność ludności wiejskiej do migracji jest zdecydowanie większa niż ludności miejskiej

7. Kobiety wykazują większą skłonność do migracji niż mężczyźni

Skutki migracji

Można je rozpatrywać od strony kraju emigracji (kraju pochodzenia) oraz od strony kraju docelowego.

Kraj emigracji/kraj pochodzenia

Skutki pozytywne

• mniejsze bezrobocie

• transfer kapitału do kraju emigracji

• poprawa bilansu płatniczego

• reemigranci przyczyniają się do wzrostu inwestycji

• reemigranci przywożą wiedzę, know-how

Skutki negatywne

• zbyt mała ilość pracowników

• występowanie tzw. drenażu mózgów - inne kraje podkupują najlepszych pracowników, którzy przyczyniają się do rozwoju innego niż swojego rodzinnego kraju

• kto Iny korzysta z ludzi, w których my „zainwestowaliśmy”

• wyjeżdżają młodzi ludzie, zostają starsi, następuję starzenie się społeczeństwa, załamanie systemu emerytalnego

• rozbicie rodzin

Kraj imigracji/kraj docelowy

Skutki pozytywne

• „drenaż mózgów”

• brak obciążeń budżetu państwa w związku z przygotowaniem do pracy

• dostęp do unikalnych kwalifikacji

• wzbogacenie oferty rynkowej

Skutki negatywne

• państwo ponosi koszty asymilacji

• zwiększenie bezrobocia w przypadku pracy „na czarno”

• brak asymilacji imigrantów, tworzenie zamkniętych społeczności/ gett

Kierunki migracji

1. Południe - Północ

2. Wschód - Zachód

Technologia i myśl naukowo-techniczna

Technologia i myśl naukowo - techniczna to całokształt wiedzy i informacji znajdujących zastosowanie w procesie wytwarzania dóbr i usług.

Znaczenie technologii i myśli naukowo-technicznej

• tworzy się nowe metody, dziedziny wytwarzania

• można efektywniej wykorzystywać inne czynniki produkcji

Technologia i myśl naukowo-techniczna jako przedmiot transferu w skali międzynarodowej może występować w dwóch postaciach:

1. Wiedza techniczno-produkcyjna w formie informacji pisanej lub niepisanej - jest to tzw. czysta postać technologii

2. Dobra rzeczowe: maszyny, urządzenia zaawansowane technicznie, w których zawarta jest uprzedmiotowiona postać technologii

Transfer technologii i myśli naukowo-technicznej może dokonywać się na zasadach:

1. Handlowych:

zakup-sprzedaż licencji (licencje czyste = patentowe, licencje mieszane = licencje patentowe i know-how);

zakup-sprzedaż produktów zaawansowanych technologicznie;

zakup sprzedaż przy okazji bezpośrednich inwestycji zagranicznych

2. Niehandlowych: dokonuje się przy okazji migracji „drenaż mózgów”

Wyjazdy na konferencje, studia, szkolenia fachowa prasa programy pomocowe szpiegostwo przemysłowe

Kierunki transferu technologii i myśli naukowo-technicznej

1. Kraje wysokorozwinięte - kraje wysokorozwinięte

2. Kraje wysokorozwinięte - rynki wschodzące (poza Europą Środkowo-Wschodnią)

Proces globalizacji ekonomicznej

Ze względu na złożoność tego procesu istnieje wiele jego definicji.

Globalizacja ekonomiczna to postępujący proces integrowania się krajowych i regionalnych rynków w jeden globalny rynek towarów, usług i kapitału. Proces ten prowadzi do rosnącego przenikania i scalania się rynków, umiędzynarodowienia produkcji, dystrybucji, Marketingu i przejmowania przez firmy globalne ponadgranicznych strategii działania.

Globalizacja ekonomiczna to proces likwidacji barier granicznych dla działania rynku, w którego konsekwencji następuje integrowanie się gospodarki światowej.

Geneza procesu: nie można wskazać konkretnej daty rozpoczęcia się procesu globalizacji ekonomicznej. Dla niektórych rozpoczął się on wraz z odkryciami geograficznymi, dla innych jego początkiem była rewolucja przemysłowa, czy też powstanie korporacji transnarodowych (XIX wiek), jak również okres po 1989 roku. Pierwszy raz użyto tej nazwy w latach 70. XX wieku.

Czynniki przyśpieszające proces globalizacji ekonomicznej

1. Światowy rynek finansowy - jest on najbardziej zglobalizowanym rynkiem, wynika to z charakteru transakcji finansowych; obecnie polegają one na manipulowaniu informacjami w sieciach teleinformatycznych; rynek finansowy przyczynia się do globalizacji innych rynków (następuje wymiana usług w skali międzynarodowej)

2. Procesy integracji gospodarczej (procesy gospodarcze), które są sterowalne; integracja sprzyja globalizacji

3. Powstanie i rozwój korporacji transnarodowych

4. Procesy koncentracji i kooperacji zachodzące w gospodarce światowej

5. Tworzenie i umacnianie organizacji współtworzących ład gospodarczy w skali światowej (WTO działa na rzecz liberalizacji, Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy, OECD).

Ekonomia międzynarodowa Wykład V 17.12.2011 r.

Wymiary globalizacji według Dembioskiego

1. Globalizacja jako kurczenie się czasoprzestrzeni - radykalne zmiany np. jeśli chodzi o przekazywanie informacji, uniezależnienie przepływu informacji od przepływu materii; można kierować firmami niezależnie od odległości.

2. Zwiększenie znaczenia sektora usług w gospodarce światowej - nastąpił wraz z rozwojem gospodarczym krajów.

3. Finanse jako dziedzina o najwyższej stopie globalizacji.

4. Korporacje transnarodowe jako podstawowe podmioty globalizacji.

5. Społeczeństwo, w którym wygrywający zabiera wszystko - mamy do czynienia ze społeczeństwem, w którym wygrywający zabiera wszystko np. osoby wykształcone, kreatywne - wygrywają; korporacje wygrywają a małe firmy przegrywają itd.

GLOBALIZACJA PROWADZI DO POGŁĘBIANIA SIĘ RÓŻNIC

6. Homo financiarus - człowiek finansowy, pracujący w dużych korporacjach, żyje w wirtualnej rzeczywistości, praca jest dla niego najważniejsza

7. Powstanie cywilizacji rynku - gospodarki rynkowe przekształcają się w cywilizacje rynku - wszystko zaczyna być podporządkowane rynkowi

Korzyści płynące z procesu globalizacji ekonomicznej:

• poprawa konkurencyjności i efektywności działania, z powodu coraz większej konkurencji na rynku globalnym, postępu technicznego itp.

• spadek kosztów produkcji/ gospodarowania gdyż przenosimy produkcję w tańsze regiony, postęp technologiczny i telekomunikacyjny, korzystanie z usług firm zewnętrznych, fuzje, przejęcia, alianze…

• możliwość przyśpieszenia rozwoju obszarów słabo rozwiniętych dzięki transferowi nowych technologii, kapitału, kooperantom z tych krajów…

• polepszenie jakości towarów i usług (z powodu konkurencji oraz postępu technologicznego); nowe towary niekoniecznie są trwałe

• powstanie nowych dziedzin i nowych zawodów (informatyka, biotechnologia, nanotechnologia)

• promowanie ludzi o wysokich kwalifikacjach

• rozwój infrastruktury biznesu (kolej, drogi, lotniska, hotele, internet, bakowość elektroniczna…)

• łatwiejszy dostęp do zróżnicowanych dóbr i usług, nowych technologii, osiągnięć kultury, rozrywki - mamy możliwość wyboru

NA GLOBALIZACJI NAJBARDZIEJ SKORZYSTAŁA AZJA POŁUDNIOWO-WSCHODNIA

Zagrożenia wynikające z procesu globalizacji ekonomicznej:

• wzrost bezrobocia (z powodu postępu technologicznego, procesów koncentracji - fuzje, przejęcia, zbyt wysokie koszty pracy…)

• ograniczeni suwerenności państw (coraz silniejsze ugrupowania integracyjne)

• osłabienie wartości humanizmu kultury międzyludzkiej (liczy się tylko sukces, za wszelką cenę)

• kryzysy walutowe ~^| są spowodowane tym, że dużego

• kryzys zadłużenia międzynarodowego znaczenia nabrała gospodarka

• kryzysy finansowe wirtualna (spekulanci)

• unifikacja wzorców konsumpcji, stylów życia, kultury

• polaryzacja dochodowa, majątkowa

• zanieczyszczenie środowiska

Kto zyskuje na globalizacji? Kraje rozwinięte, kraje wschodzące, korporacje, branże wykorzystujące nowe technologie, wykwalifikowanie pracownicy.

Korporacje transnarodowe

Rozwinęły się pod koniec XIX wieku. Z racji tego, iż są organizacje złożone, istnieje wiele definicji używanych do ich opisania.

Korporacja transnarodowa to firma, która sprzedaje swoje produkty i usługi na całym świecie, ma międzynarodową sieć sprzedaży oraz wyposażenie produkcyjne umożliwiające uzyskanie przewagi konkurencyjnej w wyniku wykorzystania skali operacji oraz technologii w przekroju światowym. Obszarem aktywności gospodarczej korporacji transnarodowych jest rynek światowy, a zarządzanie jest globalne. Korporacja transnarodowa to organizacja, która koordynuje działalność produkcyjno-handlową różnych jednostek w różnych krajach z jednego ośrodka (centrala) podejmującego strategiczne decyzje.

Centrale znajdują się w krajach triady: Europa Zachodnia, Stany Zjednoczone, Japonia i Azja Południowo-Wschodnia.

Filie zlokalizowane są w wielu krajach - tam gdzie jest to ekonomicznie uzasadnione.

Rozwój korporacji wynika z:

• realizowania globalnej efektywności przez politykę podatkową

• procesów koncentracji

• procesów kooperacji

• cech korporacji

• strategii działania na rynkach zagranicznych

Cechy korporacji transnarodowych:

1. Suwerenność: działają niezależnie od interesów państw, w granicach prawa, często są silniejsze od państw, w których działają

2. Rozproszenie geograficzne

3. Specjalizacja: podejmowanie przez wybrane filie ściśle określonej działalności np. w Indiach produkcja, w Japonii nowe technologie.

4. Zdolność arbitrażowania: dokonywanie różnych transakcji w ramach własnych struktur organizacyjnych

5. Elastyczność organizowania: mimo wielkości korporacja jest elastyczna - przesuwa zadania między filie, dostosowuje się do zmian rynkowych

6. Oparcie na wiedzy: duże nakłady na rozwój, badania

7. Zdolność integrowania: korporacje są zintegrowane, integracja przebiega na poziomie przekazywania informacji, pracowników, finansów itp.

8. Sieciowość: sieć powiązań, połączeń

9. Globalna efektywność: korporacja maksymalizuje przychody i minimalizuje koszty w całym systemie ale nie we wszystkich filiach w tym samym czasie

Polityka podatkowa korporacji transnarodowych

Polityka podatkowa wynika ze zdolności arbitrażowania i globalnej efektywności. Można wyróżnić pewne elementy tej polityki:

1. Ceny transferowe - są to ceny produktów lub usług w transakcjach zawieranych między wyodrębnionymi jednostkami organizacyjnymi tego samego podmiotu gospodarczego lub między podmiotami powiązanymi. Transakcje między filiami dokonywane są w cenach transferowych. W zależności od wysokości podatków w krajach, w których znajdują się filie, kształtują się na różnym poziomie.

2. Raje podatkowe - zwane także azylami lub oazami podatkowymi; to potoczna nazwa kraju, grupy krajów, terytorium, wysp, w których występują szczególnie korzystne warunki dla prowadzenia działalności gospodarczej, szczególnie pod względem opodatkowania (brak podatku dochodowego bądź bardzo niski podatek).

Korzyści jakie odnoszą raje podatkowe:

• firmy wnoszą opłaty rejestracyjne (za rozpoczęcie działalności na danym terytorium)

• firmy ponoszą stałe opłaty roczne za możliwość funkcjonowania na danym terytorium

• minimum formalności podczas prowadzenia spółki

• brak wymogów odnośnie kontroli dewizowej, sprawozdań podatkowych, księgowych

• możliwość zastrzeżenia anonimowości co do osoby udziałowca

• szczególna tajemnica bankowa

• elastyczne prawo

• stabilna sytuacja polityczna i gospodarcza

Do najbardziej znanych rajów podatkowych należą Kajmany, Antyle, Cypr, Luksemburg, Lichtenstein. W Polsce istnieją specjalne strefy ekonomiczne.

3. Strefy offshore/ poza lądem - jest to idea wolności podatkowej, wolności działania Raj podatkowy to konkretne miejsce, jest on jednocześnie strefą offshore.

4. Filie typu offshore zlokalizowane w rajach podatkowych: są to firmy zarejestrowane w obcym dla rejestrujących je osób systemie prawnym, korzystają ze specjalnych udogodnień finansowych, administracyjnych i preferencji podatkowych. Mogą to być filie typu handlowego (handel towarowy), filie usługowe (sprzedające usługi doradcze, marketingowe, księgowe, szkoleniowe), filie inwestycyjne, filie zajmujące się handlem nieruchomościami, filie bankowe, filie ubezpieczeniowe, filie spółek patentowych - przejmują na siebie prawa wynikające z patentów, znaków towarowych, prawa autorskie.

Transfer zysków dokonuje się poprzez:

• zawyżanie/ zaniżanie cen transferowych przy transakcjach międzynarodowych Transakcje handlowe z punktu widzenia korporacji są nieefektywne, gdyż władze krajów, w których dokonują się transakcje mogą sprawdzić ceny, po jakich dokonuje się transakcji z cenami rynkowymi i przy wykryciu nieprawidłowości (zawyżenia bądź zaniżenia ceny) do transakcji nie dojdzie.

• transakcje usługowe (trudniejsze do skontrolowania)

• transakcje wartościami niematerialnymi (trudne do wyceny gdyż nie ma ustalonej ceny rynkowej; są najlepsze z punktu widzenia korporacji)

• narzucanie stóp procentowych odbiegających od rynkowych przy pożyczkach, kredytach między filiami oraz między centralą a filiami

• rozliczanie kosztów ogólno administracyjnych ponoszonych przez centralę ; filie otrzymują od centrali „porcję” kosztów

Regulacje dotyczące cen transferowych/transferów zysków

1. Zasada wyciągniętej ręki: władze podatkowe wymagają aby cena transferowa odpowiadała cenie rynkowej; jeżeli cena transferowa znacznie odbiega od ceny rynkowej wówczas władze podatkowe mają prawo dokonać korekty przychodów i naliczyć podatek od cen rynkowych; regulacja ta jest bardzo niekorzystna dla korporacji; stosują ją jedynie silne państwa

2. Wstępne porozumienie cenowe: umowa zawarta przed wystąpienie transakcji kontrolowanej; umowa ta określa zestaw kryteriów determinujących poziom ceny transferowej; władze podatkowe nie mają wtedy podstaw do podważenia transakcji.

3. Bezpieczne schronienie: polega na wyłączeniu pewnych transakcji spod przepisów w zakresie cen transferowych, najczęściej poprzez ustalenie progu wartościowego - do pewnego progu transakcje nie są kontrolowane przez państwo; zasada ta jest korzystna dla korporacji.

Procesy koncentracji kapitałowej wśród korporacji

Procesy te, na większa skalę, zaczęły występować pod koniec XIX wieku. Koniec XX wieku i początek wieku XXI to zdecydowane nasilenie tych procesów.

Przyczyny procesów koncentracji:

• wynikają one z samej natury kapitalizmu, w którym to podstawowym celem przedsiębiorstwa jest realizowanie jak największego zysku przeznaczonego do nabywania innych przedsiębiorstw by zysk powiększyć lub zwielokrotnić,

• procesy globalizacji rynków zbytu - wiele produktów sprzedaje się na wielu rynkach na świecie; poprzez procesy koncentracji przedsiębiorstwa wchodzą/ mogą zaistnieć na wielu rynkach zbytu,

• postęp techniczny, technologiczny, telekomunikacyjny sprawia, ze możemy kierować przedsiębiorstwem niezależnie od odległości,

• wygrywający zabiera wszystko - przez koncentrację firmy starają się być wygranymi procesu globalizacji.

Formy koncentracji kapitału

1. Fuzje: wszystkie fuzje określa się jako połączenie dwóch lub większej liczby

przedsiębiorstw. Cechą charakterystyczną fuzji jest dobrowolne działanie partnerów. Najczęściej do fuzji dochodzi wśród firm o podobnej wielkości.

Podział fuzji:

a) Fuzja egalitarna (konsolidacja): dwa lub więcej przedsiębiorstw, początkowo autonomicznych, w wyniku umowy łączy się dla stworzenia nowego

przedsiębiorstwa. W wyniku połączenia każda z firm traci podmiotowość, osobowość prawną. Z połączonych kapitałów powstaje nowa firma - nowy podmiot prawa.

b) Wchłonięcie (inkorporacja): jest to połączenie dwóch lub więcej przedsiębiorstw, przy czym tylko przedsiębiorstwo nabywca zachowuje tożsamość, podmiotowość prawną; inne firmy przestają istnied. Duża firma wchłania mniejszą.

Inny podział fuzji:

1. Fuzja pozioma (horyzontalna): scalenie dwóch lub więcej przedsiębiorstw działających w tym samym sektorze, wytwarzających takie same lub podobne produkty/ usługi.

2. Fuzja pionowa (wertykalna): scalenie dwóch lub więcej przedsiębiorstw, będących kolejnymi ogniwami łańcucha wartości dodanej:

• Fuzja do tyłu: połączenie firmy z dostawcami/ kooperantami.

• Fuzja do przodu: połączenie firmy z siecią dystrybucji, sprzedaży swoich produktów.

Fuzja konglomeratowa: połączenie różnych firm, działających w zupełnie różnych branżach Fuzja koncentryczna: połączenie firm prowadzących działalność połączoną pod względem geograficznym, technologicznym itp.

2. Przejęcia: przeniesienie kontroli nad działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa z jednej grupy inwestorów na drugą:

Rodzaje przejęć:

1. Przejęcie przyjazne: dokonuje się w wyniku negocjacjo organów obu przedsiębiorstw

2. Przejęcie wrogie: nabycie pakietu kontrolnego od akcjonariuszy spółki przejmowanej przez firmę przejmującą bez jakichkolwiek uzgodnień z organami spółki przejmowanej. Takie przejęcia dotyczą wyłącznie spółek giełdowych. Wyróżniamy 2 strategie wrogiego przejęcia:

• Firma przejmująca wykupuje stopniowo akcje firmy przejmowanej wspólnie z innymi podmiotami, które to wykupują akcje na własny rachunek ale działają w interesie firmy przejmującej; firmie przejmującej zależy na tym by jak najdłużej ukryd zamiar wrogiego przejęcia

• Firma przejmująca kieruje do akcjonariuszy firmy przejmowanej ofertę - może ona mieć charakter jednofazowy (prosta oferta, wezwanie do sprzedaży akcji skierowane do akcjonariuszy) lub jest dwufazowa: w pierwszej fazie firma przejmująca występuje z wezwaniem do sprzedaży akcji oferując wysoką ocenę pod warunkiem nabycia od akcjonariuszy ponad 50 % akcji; w drugiej fazie cena akcji będzie niska, podobnie jak w przypadku oferty jednofazowej. Firma przejmująca wykupuje pakiet kontrolny i na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy może przegłosować odwołanie zarządu, rady nadzorczej.

Strategie obrony firmy przejmowanej:

• „złota akcja”: posiadacz tzw. złotej akcji ma możliwość dokonywania strategicznych dla spółki decyzji

• „biały rycerz”: poszukiwanie firmy, która dokona przyjaznego przejęcia

• „strategia Packmana”: firma atakowana zaczyna atakować (w myśl zasady, iż najlepsza obroną jest atak)

Motywy fuzji i przejęć:

1. Motywy techniczne i operacyjne:

• poprawa efektywności zarządzania (np. poprzez usunięcie mniej efektywnego kierownictwa)

• uzyskanie korzyści skali

• uzyskanie efektu synergii (2 + 2 = 5 ^ efekt jaki osiągnie firma po połączeniu jest większy niż suma efektów firm działających osobno); efekt będzie większy jeśli połączą się firmy komplementarne

• ograniczenie kosztów transakcyjnych

2. Motywy rynkowe i marketingowe:

• zwiększenie udziałów w rynku,

• zwiększenie wartości dodanej,

• wyeliminowanie konkurencji,

• dywersyfikacja ryzyka,

• wejście na nowe obszary działalności.

3. Motywy finansowe:

• wykorzystanie nadwyżek finansowych,

• przejęcie gotówki innej firmy,

• niedowartościowanie spółki przejmowanej.

4. Motywy menedżerskie:

Przejęć dokonują menedżerowie pracujący w danej firmie.

Ponad 100 lat temu menedżer = właściciel. W latach 20. XX wieku nastąpiło rozdzielenie tych

funkcji.

• wyższe wynagrodzenie menedżera po przejęciu,

• większy prestiż/ władza,

• większa swoboda działania,

Ekonomia międzynarodowa Wykład VI 14.01.2012

Korporacje transnarodowe - ciąg dalszy

Aby firmę uznać za korporację transnarodową musi spełniać ona następujące warunki:

1. Kumulacja kapitałów w krajach macierzystych powinna być mniejsza niż za granicą,

2. Powinny być prowadzone inwestycje na rynkach kapitałowych w co najmniej kilku krajach

3. Globalna sieć zatrudnienia powinna się charakteryzować wysokim udziałem pracowników zagranicznych w stosunku do liczby pracowników z macierzystego kraju korporacji

4. Akcje korporacji powinny być notowane na kilku giełdach w różnych krajach; powinno istnieć kilku znaczących udziałowców zagranicznych mających wpływ na decyzje zarządu

5. Korporacja może być w różnym stopniu umiędzynarodowiona/ może być różny stopień jej globalizacji. Stopieo zglobalizowania mierzy się wskaźnikiem - zwanym TNI (wskaźnikiem transnacjonalizacji). Oblicza się go jako średnią z trzech relacji:

• ilorazu zagranicznych środków trwałych do środków trwałych ogółem

• ilorazu wartości sprzedaży zagranicznej do wartości sprzedaży ogółem

• ilorazu zatrudnienia za granicą do zatrudnienia ogółem

Bardzo wysokim zglobalizowaniem charakteryzuje się firma Nestle (wskaźnik TNI wynosi ponad 90%).

Najwyższym wskaźnikiem TNI charakteryzują się korporacje z massmediów (87-90%), działające w przemyśle spożywczym (ok. 80%), w budownictwie (70 %) oraz w sektorze farmaceutycznym (ponad 60%).

Motywy ekspansji korporacji na rynki zagraniczne

Wyróżniamy 4 grupy motywów ekspansji;

1. Motywy rynkowe: korporacje szukają za granicą nowych rynków zbytu

2. Motywy zasobowe: korporacje szukają zasobów o charakterze podstawowym (surowce, pracownicy o podstawowych kwalifikacjach) i zaawansowanym (nowoczesne technologie, wykwalifikowanie pracownicy)

3. Motywy efektywnościowe: korporacje poprzez ekspansję na rynki zagraniczne chcą poprawić efektywność działania, gospodarowania (większy efekt skali, synergia)

4. Motywy strategiczne: polegają na przejmowaniu lokalnych przedsiębiorstw by wykorzystywać ich atuty w realizacji strategii ponadgranicznych

Korporacje na rynku polskim zaczęły pojawiać się od 1991 roku. Wyróżnia się dwa okresy: Lata 1991-1995, kiedy to motywami dominującymi ekspansji korporacji na polskim rynku był motyw rynkowy (Polska była chłonnym rynkiem, korporacje chciały wypełnić lukę podażową jaka na nim istniała) oraz motyw zasobowy (w Polsce było wielu tanich aczkolwiek nieźle wykwalifikowanych pracowników). Od 1996 r. do chwili obecnej: dominują motywy efektywnościowe i strategiczne.

Korporacje opanowały polski rynek gdyż:

• posiadają w swojej ofercie atrakcyjne produkty (jakich w Polsce brakowało)

• dysponują dużym kapitałem

• dysponują nowoczesnymi technologiami

• mają dobrych menedżerów

• dysponują skutecznymi środkami marketingu, reklamy

• dysponują rozległymi sieciami korporacyjnymi

Jak korporacje wchodziły na polski rynek?

• przez fuzje i przejęcia

• podczas procesów prywatyzacji

• przez inwestycje typu green field (np. Opel)

Inwestycje typu green field - inwestycje zagraniczne podejmowane przez firmy, które finansują utworzenie w kraju docelowym całkowicie nowej jednostki poprzez budowę obiektów, instalowanie urządzeń i uruchamianie działalności gospodarczej. Takie inwestycje są preferowane gdy proces produkcji jest pracochłonny, gdy produkty firmy macierzystej są szeroko znane w kraju docelowym lub gdyby istniały problemy z innymi formami inwestycji. Są charakterystyczne dla krajów rozwijających się.

Skutki pojawienia się korporacji dla polskiej gospodarki:

+ większa konkurencja na rynku

+ wzrost zatrudnienia (głównie przy inwestycjach typu green field)

+ wprowadzenie na rynek nowych technologii

• redukcja zatrudnienia (przy fuzjach i przejęciach)

• upadki przedsiębiorstw krajowych

• procesy monopolizacji i oligopolizacji

Procesy kooperacji

Kiedy okazało się, że procesy integracji są niewystarczające, korporacje transnarodowe zaczęły szukać innych metod współpracy. W chwili obecnej dominują wśród nich alianse strategiczne.

Alians strategiczny to porozumienie między dwoma (lub wieloma)niezależnymi przedsiębiorstwami, które postanawiają wspólnie prowadzić działalność gospodarczą, realizować określony projekt, przedsięwzięcie, koordynując w tym celu między sobą kluczowe kompetencje i niezbędne zasoby po to by zrealizować określony cel, który jest celem wspólnym.

Przyczyny zawierania aliansów strategicznych

1. W wielu przypadkach fuzje i przejęcia okazały się kosztownymi niepowodzeniami, zaczęto szukać innych możliwości kooperacji

2. Globalizacja gospodarki światowej, która zmusza przedsiębiorstwa do wchodzenia na rynki zagraniczne, konkurowania na nich (współpraca z zagranicznymi przedsiębiorstwami ułatwia wchodzenie na rynki zagraniczne i konkurowanie na nich)

3. Postęp naukowy i technologiczny wymaga coraz większych nakładów finansowych oraz interdyscyplinarności - współpracy specjalistów z różnych dyscyplin naukowych, alianse pomagają w tym

4. Regulacje antymonopolowe wprowadzane przez poszczególne państwa utrudniają zawieranie fuzji i przejęć ale nie dotyczą aliansów

Skutki zawierania aliansów

Korzyści: + alianse strategiczne to umowy łatwo odwracalne - łatwo je zawiązać i

wycofać się z nich

+ uczestnicy aliansu nie tracą podmiotowości prawnej + uczestnicy aliansu nie tracą suwerenności/ niezależności + aby doszło do aliansu wszyscy uczestnicy muszą wyrazić zgodę

Wady: - zarządzanie aliansami jest utrudnione z uwagi na powstanie większej liczby

centrów decyzyjnych

- alianse mogą zawierać firmy konkurencyjne - wtedy jednocześnie ze sobą konkurują (realizując cele własne) i kooperują (realizując cele wspólne); jest to tzw. konkurencyjna kooperacja

Obecnie coraz więcej aliansów zawieranych jest przez wiele firm (przykład: Star Alliance łączy 15 przewoźników lotniczych z całego świata). Dają one większe korzyści - więcej środków finansowych i specjalistów, a także pozwalają w większym stopniu zdywersyfikować ryzyko.

Elementy finansów międzynarodowych

Bilans płatniczy

Bilans płatniczy to zestawienie wszystkich płatności dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą, dotyczących określonego czasu - najczęściej 1 roku kalendarzowego. Celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków państwa z zagranicą; informacje te przeznaczone są dla administracji gospodarczej, która może prowadzić wtedy zagraniczną politykę ekonomiczną, a wtedy wpływa na stan bilansu płatniczego. Bilans płatniczy sporządzany jest przez banki centralne. W bilansie płatniczym wyróżniamy dwa rodzaje transakcji:

1. Transakcje kredytowe (transakcje „Ma”) - powodują otrzymywanie płatności od podmiotów zagranicznych; znak „+”

2. Transakcje debetowe (transakcje „Winien”) - wymagają płatności na rzecz podmiotów zagranicznych za strony danego kraju; znak „-„.

Bilans płatniczy ma pewną strukturę, składa się z następujących elementów. Wyróżniamy 3 części bilansu płatniczego:

1. Bilans obrotów bieżących danego kraju obejmuje wszelkie jego płatności związane z

międzynarodową wymianą towarów, usług oraz koszty lub zyski związane z obsługą

kapitału zagranicznego; wyróżniamy 4 części:

1. Bilans handlowy - dotyczy wymiany towarów; zawiera zestawienie porównawcze wartości eksportu i importu towarów

2. Bilans obrotów usługami - zawiera zestawienie płatności z tytułu obrotu usługami

3. Bilans procentów i dywidend - zawiera wpływy i wydatki z tytułu obsługi kapitału obcego - pożyczek, kredytów…

d) Bilans wydatków rządowych nie uwzględniany gdzie indziej: transfery rządowe, składki na rzecz organizacji, fundusze unijne, transfery imigrantów, nieodpłatne formy pomocy międzynarodowej…)

Czasem bilans płatniczy dzieli się na 3 części:

1. Bilans handlowy

2. Bilans obrotu usługami

3. Bilans obrotów majątkowych i transferów nieodpłatnych

2. Bilans obrotów kapitałowych - zaliczamy do niego przepływy kapitału we wszelkich
jego formach; dzielimy go na 2 części:

1. Bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi: przepływy pożyczek, kredytów, lokat kapitałowych (do 1 roku)

2. Bilans obrotów kapitałami długoterminowymi: przepływy kapitałów średnioterminowych (1-5 lat) i długoterminowych (powyżej 5 lat)

3. Bilans obrotów wyrównawczych (bilans obrotów dewizowych banku centralnego) -
zawiera działania banku centralnego mające na celu równoważenie bilansu
płatniczego

Bilans płatniczy pod względem rachunkowym musi być zrównoważony (musi wyjść na 0). Do równoważenia deficytu/ nadwyżki służy Bilans Obrotów Kapitałowych, a w dalszej kolejności Bilans Obrotów wyrównawczych. Pod względem ekonomicznym bilans nie musi być zrównoważony - jest zrównoważony gdy występuje równowaga tzw. transakcji autonomicznych, a nie występują transakcje wyrównawcze.

Do transakcji autonomicznych należą wszelkie elementy Bilansu Obrotów Bieżących oraz dodatkowo przepływy kapitałów długoterminowych z Bilansu Obrotów Kapitałowych. Do transakcji wyrównawczych należą wszelkie ruchy kapitałów krótkoterminowych prowadzące do zmian krótkoterminowego zadłużenia kraju wobec zagranicy oraz przepływ złota monetarnego i dewiz.

W bilansie płatniczym może występować równowaga ekonomiczna rzeczywista lub pozorna. Równowaga rzeczywista występuje wtedy gdy należności i zobowiązania z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej są podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań. Równowaga pozorna występuje gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana w skutek prowadzenia przez państwo restrykcyjnej polityki ekonomicznej (równowaga pozorna jest wymuszana przez działania państwa).

Równowaga wewnętrzna występuje wtedy gdy w kraju nie ma inflacji ani bezrobocia.

Ważne jest by państwo kierowało gospodarką w kierunku uzyskania równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Służy do tego m.in. diagram Swana.

Oś pionowa: im bardziej do góry się kierujemy, tym waluta krajowa jest słabsza

LRP - Linia Równowagi Płatniczej; linia równowagi zewnętrznej ograniczona na wykresie do równowagi bilansu handlowego

LRR - Linia Równowagi Rynkowej (wewnętrznej); gdy kraj się na niej znajduje nie ma inflacji i bezrobocia

O - punkt równowagi ogólnej (jest w nim równowaga wewnętrzna i zewnętrzna)

C - zakładamy, że gospodarka danego kraju znajduje się w punkcie C; aby dojść do punktu O - równowagi wewnętrznej i zewnętrznej należy zmniejszyć popyt (przesuniecie w lewo wzdłuż osi poziomej) poprzez zwiększenie podatków, stóp procentowych, a następnie osłabić walutę krajową (przesunięcie do góry wzdłuż osi pionowej) poprzez wykupienie jej z rynku, co umocni walutę zagraniczną

E - jeśli gospodarka znajduje się w tym punkcie a chcemy doprowadzić ją do punktu równowagi, należy zwiększyć popyt oraz umocnić walutę krajową

D - jeśli gospodarka znajduje się w tym punkcie a chcemy doprowadzić ją do punktu równowagi, należy zmniejszyć popyt oraz umocnić walutę krajową

Kryzysy finansowe

Kryzysy finansowe w skali mikroekonomicznej to epizody gwałtownych zmian na rynku finansowym, które wiążą się z niedoborem płynności, niewypłacalnością uczestników rynku i interwencjami władz publicznych mającymi na celu zapobiec kryzysowi.

Podział kryzysów:

1. Kryzysy walutowe

2. Kryzysy bankowe

3. Kryzysy zadłużenia zagranicznego poszczególnych krajów, które składają się na kryzys zadłużenia międzynarodowego

4. Kryzys systemu finansowego

Kryzys walutowy to zaburzenia na narodowych i międzynarodowych rynkach walut wywołane najczęściej spekulacyjnymi atakami krótkoterminowego kapitału zagranicznego a objawiające się głębokimi spadkami kursów walut, dużymi spadkami rezerw walutowych i dużymi wzrostami stóp procentowych.

Istnieje szereg przyczyn kryzysów - natury ekonomicznej, politycznej i psychologicznej. Bezpośrednią przyczyną kryzysu walutowego jest nagła utrata zaufania rynków finansowych do stabilności danej waluty a to rodzi oczekiwanie na jej szybkie osłabienie.

Zjawiska świadczące o kryzysie walutowym

• gwałtowny odpływ kapitału zagranicznego wcześniej zainwestowanego w danym kraju

• ucieczka rezydentów od waluty krajowej (np. kredyty hipoteczne w obcej walucie)

• spekulacyjny atak na walutę krajową, przeprowadzany przez nie-rezydentów (inwestorów, spekulantów międzynarodowych)

Najczęściej spotykaną metodą ataku spekulacyjnego jest sprzedaż słabnącej waluty na rynku kasowym. Spekulanci pożyczają zagrożoną walutę na bardzo krótki termin i natychmiast odsprzedają ją na rynku walutowym by osłabić jej wartość. Następnie odkupują ją i spłacają zaciągnięte pożyczki.

Przebieg kryzysu walutowego

- ucieczka kapitału zagranicznego z danego kraju powoduje gwałtowne załamanie kursu waluty danego kraju

- bank centralny podnosi stopy procentowe (by zatrzymać inwestorów) i wypuszcza na rynek rezerwy walutowe (w miejsce uciekającego kapitału) jednak niewiele to pomaga.

Najbardziej narażone na kryzysy są kraje - rynki wschodzące gdyż są tam najwyższe stopy procentowe. Istnieje tam groźba inflacji z uwagi na szybki wzrost gospodarczy. By do niej nie dopuścić podnosi się stopy procentowe a im one są wyższe tym napływa więcej kapitału zagranicznego. Na kryzysy narażone są także kraje o gospodarkach zamkniętych.

Kapitał spekulacyjny powoduje osłabienie eksportu i wzrost importu (osłabienie bilansu handlowego).

Modele kryzysów

Wyróżnia się 3 modele kryzysów walutowych:

1. Model Pierwszej Generacji (kanoniczny) - wyjaśnia kryzysy w krajach Ameryki
Łacińskiej. Wg niego główną przyczyną wybuchu kryzysów były błędy w polityce
makroekonomicznej:

• Ekspansywna polityka fiskalna, która doprowadziła do powstania zbyt dużego deficytu budżetowego

• Utrzymywanie zbyt małych rezerw walutowych

• Duże zagraniczne zadłużenie

• Deficyt w bilansie płatniczym

• Utrzymywanie stałego/ sztywnego kursu walutowego
Spekulanci chętnie atakują taki kraj.

2. Model Drugiej Generacji - wyjaśnia przyczyny kryzysów w krajach wysokorozwiniętych, były one mniej dotkliwe niż te w Ameryce Łacińskiej. Do kryzysów dochodziło choć te kraje nie popełniły błędów w polityce mikro i makroekonomicznej. Kraje te miały wystarczające rezerwy walutowe by obronić się przed atakiem spekulantów. Do kryzysów dochodziło gdyż spekulanci byli przekonani, iż dane kraje, pomimo tego, iż byłyby w stanie obronić się przed atakami (posiadały wystarczające rezerwy walutowe) to jednak nie zrobią tego i dopuszczą do wybuchu kryzysu ponieważ jest to dla nich bardziej opłacalne.

Bilans korzyści i strat za obroną przeciw atakiem spekulacyjnym

+ kurs walutowy na niezmienionym poziomie - maleją rezerwy

- wzrost stóp procentowych (osłabienie
wzrostu gospodarczego)

Bilans korzyści i strat za brakiem obrony przed atakiem spekulacyjnym

+ osłabienie waluty - rezerwy na niezmienionym poziomie

- stopy procentowe bez zmian

3. Model Trzeciej Generacji (eklektyczny) powstał w odpowiedzi na kryzys azjatycki (1997). Do wybuchu kryzysu w krajach azjatyckich doszło z powodu popełnienia zbyt dużej ilości błędów w polityce mikroekonomicznej. Wśród nich zwraca się uwagę na niekorzystne zjawiska związane ze źle funkcjonującym sektorem bankowym:

• pokusa nadużycia/ hazard moralny - wiąże się z tym, że w krajach azjatyckich kredytobiorcy po otrzymaniu kredytu zmieniali swój projekt inwestycyjny i realizowali inwestycje bardziej zyskowne, a tym samym obarczone większym ryzykiem

• negatywna selekcja - wiąże się z występującymi wysokimi stopami procentowymi; w tych warunkach o kredyty ubiegały się tylko takie firmy, które realizowały wysoce ryzykowne inwestycje

• efekt domina - „zarażanie się” kryzysem (między krajami)

• instynkt stadny/ owczy pęd - mali inwestorzy kopiowali posunięcia większych inwestorów nawet gdy ich wiedza sugerowała robienie czegoś przeciwnego. Kryzys amerykański (2007) = model trzeciej generacji (spowodowany przez kredyty hipoteczne)

Kryzys bankowy odnosi się do sytuacji, w której dochodzi do znacznego obniżenia ogólnego poziomu kapitału w systemie bankowym a to grozi niedoborem płynności, niewypłacalnością banków - zmusza je do zawieszania wypłaty zobowiązań, a rządy muszą udzielić bankom wsparcia finansowego.

Co może doprowadzić do kryzysu bakowego:

• złe kredyty (nieściągalne)

• spadek wartości aktywów bankowych

• upolitycznienie działalności banków

• korupcja

• gwałtowne załamanie kursu walutowego (kryzys walutowy).

Kryzys bankowy może być przypadkowy (wtedy wyjaśnia się go za pomocą pojęć: psychologia tłumu, masowa histeria czy samospełniająca się przepowiednia), częściej jednak jego podłożem są czynniki realne. Nawet niewielka ilość klientów może spowodować kryzys. W przypadku kryzysu bankowego może się źle dziać w bankach lecz nie będziemy o tym wiedzieć - banki takie informacje będą starały się utrzymać w tajemnicy.

Kryzys zadłużenia zagranicznego to sytuacja, w której kraj nie jest w stanie obsługiwać swojego zagranicznego zadłużenia. Jeśli wystąpi ona w wielu krajach mówimy o kryzysie zadłużenia międzynarodowego - obecnie stanowi on problem globalny (dotyczy wszystkich krajów na świecie, dłużników i wierzycieli).

Najbardziej zadłużone kraje na świecie: USA, kraje afrykańskie

Przy kryzysie sytemu finansowego kraj na długie lata pogrąża się w kryzysie.

By zmniejszyć ryzyko wybuchu kryzysów walutowych już w 1973 roku James Tobin - amerykański ekonomista zaproponował opodatkowanie przepływów kapitałów krótkoterminowych. Dzięki wprowadzeniu podatku zmniejszyłyby się przepływy kapitałów spekulacyjnych, a także przyniosłoby to ogromne wpływy (dzienny przepływ kapitałów spekulacyjnych szacowny jest na 1,5-3 bln $. Środki uzyskane z podatku miałyby być przeznaczone na pomoc krajom słabo rozwiniętym oraz na rozwój gospodarki. Podatek przyczyniłby się do tego by gospodarka wirtualna w pewnym stopniu sfinansowała gospodarkę realną. Nie został wprowadzony do chwili obecnej gdyż spowodowałby zmniejszenie przepływów kapitałów. Ostatnio coraz częściej wraca się do pomysłu wprowadzenia tego podatku - np. wśród grupy krajów należących do Unii Europejskiej. Inicjatywę tę popierają Niemcy i Francja, przeciwna jest wielka Brytania.

35

---