ANTYK

1. Charakterystyka ogólna kultury starożytnej Grecji.

Największy wpływ na sztukę Grecji miała cywilizacja osiadła na na Krecie .W 20 w. pne. centrum sztuki były Mykeny tu powstały słynne złote maski ,nakładane na twarze zmarłych wodzów i królów.

Mieszkańcami Myken byli Achajowie,lud wojowniczy .W stylu wykształconym pzez nich dominowały:sceny walki oraz polowań,umieszczane na złotych naczyniach oraz na mieczach z brązu.Pozostały po nich budowle (podziemne ,naziemne grobowce oraz cytadele.

W 12w.pne. nastąpił okres zamętu i migracji.Wyłonił się nowy model społeczeństwa (miasto-państwo) oraz rodzaj sztuki ,który obecnie kojarzony jest ze sztuką starożytnej Grecji.

-dostojny charakter związany z religią(przedstawianie bogiń i bogów jako obdarzonych nadprzyrodzoną mocą ludzi).Dlatego ówczesna sztuka koncentrowała się na postaci człowieka.

Najbardziej znaną dziedziną sztuki jest rzeźba.Największe i najznamienitsze pochodzą z 7 w. pne.(wpływy Egiptu).Pierwszy okres greckiej rzeźby twał do mniej więcej 480 r.pne. i nazywany jest obecnie okresem archaicznym.Charakterystyczne są dla niego rzeźby przedstawiające wyprostowane postaci nagich chłopców(kuros) oraz odzianych dziewcząt(kore).Uwecześni artyści nie potrafili oddać w kamieniu poważnego wyrazu twarzy ,dlatego rzeźby mają na ustach szeroki uśmiech.

W latach 480-323r. pne. mamy doczynienia z tak zwanym okresem klasycznym.Rzedźba rozwijała się w niesłychanie szybkim tempie .Proste posągi stojących ludzi zostały zastąpione przez postaci zatrzymane niejako w ruchu,w swoich naturalnych pozach.Przykładem morze być WŁÓCZNIK(DOROFOROS),czy APOLLO stojący w świątyni Zeusa w Olimpii.

Najsłynniejsze rzeźby i posągi pochodzą ze świątyni Ateny Partenos,

czyli Partenonu, największej ze świątyń znajdujących się na Akropolu.Świątynie te zostały zbudowane w drugiej połowie 5 w. pne.

Greckie świątynie były nadzwyczaj proste.Zbudowane były na planie prostokąta otoczonego kolumnami i zwieńczonego spadzistym dachem.Wyróżniamy 3 porządki :prosty ,masywny -dorycki ,joński z chzrakterystycznymi spiralnymi głowicami,koryncki zwieńczony liśćmi akantu.

Cechą greckiej architektury są, genialne wyczucie proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy.

Malarsatwo starożytnych greków przetrwało jedynie na glinianych naczyniach .Malowidła zdobiące naczynia są dla nas podstawowym źródłem wiedzy na temat codziennego życia Greków.

W 4w.pne. za sprawą Praksytelesa kobiecę ciało zaczęło odsłaniać swoje wdzięki.A tacy twórcy jak Skopas czy Lizyp ,zaczęli tworzyć indywidualne portrety,nie bojąc się przedstawiania malujących się na twarzach uczuć.Innym znakiem nowego ducha był kolosalnych rozmiarów grobowiec ,zbudowany przez Mauzolosa.

Począwszy od 334r.pne. podboje Aleksandra Wielkiego rozprzestrzeniły kulturę Greków na cały Bliski Wschód,od Egiptu aż po zachodnie Indie.

Rok 323 traktuje się jako koniec ery klasycznej(upadek imperium Aleksandra) a jednocześnie początek kultury hellenistycznej,w której wiodącą rolę odgrywały wielkie państwa(Egipt czy imperium Seleucydów w Syrii).Stały się one ważniejszymi ośrodkami kultury greckiej niż sama Grecja.Cechy sztuki hellenistycznej:

-nie ukrywano brzydoty,bólu i strachu

-zdarzały się postaci groteskowe ,coraz więcej miejsca poświęcano też uczuciom

#Najsłynniejsi twórcy literatury .

HOMER (9/8 w. p.n.e.) pochodzi z CHIOS,twórca ILIADY oraz ODYSEJI

TYRTAJOS 'TYRTEUSZ'(7 w.p.n.e.) symbol poety bojownika .

- elegie patriotyczne

-tyrteizm (poezja tyrtejska)- poezja patriotyczna nawołująca do walki

"RZECZ TO PIĘKNA..."

SAFONA(7/6 w. p.n.e.) żyła na wyspie LESBOS

-kult bogini Afrodyty i poezji

-(9 ksiąg ok. 9000 wersów )

-pieśni weselne,modlitwy,pieśni miłosne

"Pogarda dla nie znającej poezji"

"***[Podnieście w górę dach]"

"Zazdrosć"

ANAKREAONT(6 w.p.n.e.)

-piewca wina i miłości,związany z życiem dworskim

- w poezji postawa żartobliwego dystansu, konwencjonalnej gry miłosnej

-powstaje gatunek ANAKREONTYK

"Słodki bój"

"Piosenka"

SYMONIDES(6/5 w. p.n.e.)

- autor pieśni chóralnych

-piewca władców i uroczystości

-umiejętność wzbudzania litości

-autor epigramatów

"Pzechodniu ,poiwiedz Sparcie:tu leżym,jej syny,

Prawom jej do ostatniej posłuszni godziny"

na cześć poległych pod TERMOPILAMI

"Los"

TRAGEDIA

SOFOKLES(496-406p.n.e.)

-jeden znajwiększych treagików greckich(Ajschylos,Eurupides

-130 tragedii,do naszych czasów dotrwało tykko 7,m.in.:ANTYGONA,KRÓL EDYP,EDYP W KOLONIE

-zrezygnował z łączenia tragedii w monumentalne taeatrologie

ograniczył rolę chóru

liczba aktorów 2=>3(więcej dialogów i rozbudowana akcja)

powiększył liczbę chórzystów

wprowadził dekoracje sceniczne

2000-1600pne.pałace kreteńskie,legendarny król minos

ok.1250-1200pne.wojna trojasńska

776 pne. pierwsze igrzyska olimpijskie

ok.600 pne.początki militarnej kasaty Spartianów

594 pne.reformy Solona w Atenach

499-94 pne. powstani Greków przeciw Persom w Azji Mniejszej

490 pne.zwycięstwo Greków nad ekspedycją perską pod MARATONEM

480 pne.inwazja perska;zwycęstwo floty greckiej w bitwie pod SALAMINĄ

478 PNE.powstanie Ateńskiego Związku Morskiego

431 pne.wybuch wojny peloponeskiej

404 pne.koniec wojny;hegemonia Sparty

371 pne.Sparta pokonana przez Teby w bitwie pod Lekutrami

338 pne.biwa pod Cheroneą,po której FILIP II MACEDOŃSKI uzyskuje hegemonię w Grecji

2 Charakterystyka ogólna kultury starożytnego RZYMU

Rzymianie podziwiali i naśladowali kulturę Greków rozpowszechnili ją wcałym swoim imperium .Rzymianie jako twórcy ustępowali Grekom,stworzyli jednak swój własny ,bardzo realistyczny styl w rzeźbie (portetymaski przedsytawiające ich przodków).

Większość pozostałych rzeźb ,utrzymana była w stylu hellenistycznym.

Charakterystyczne dla rzymskiego rzeźbiarstwa były natomiast łuki i kolumny triumfalne, pokryte porywającymi scenami uwięczniającymi zwycięstwa i zdobycze imperium.

Architektura Rzymian była bardziwej zaawansowana technicznie niż grecka.Zdumiewające były takie budowle jak drogi, akwedukty, mosty, i systemy kanalizacyjne.

Na obrazach odnalezionych w Pompejach widać ,że ówcześni artyści nie mieli kłopotów z zasadami perspektywy,swobidnie operowali barwami,potrafili wykorzystać efekt złudzenia optycznego .

Rzymianie osiągneli również mistrzostwo w układaniu mozaiki.

#Najsłynniejsi twórcy literatury

WERGILIUSZ(70-19 pne.)

-syn zamożnego garncarza

-przeżył okres wojny domowej

-w epoce spokoju rozwija swoje talenty pod opieką protektora-Mecenasa

"ENEIDA"-epopeja wzorowana na Homerze

"BUKOLIKI"- sielanki z życia pasterzy

"GEORGIKI"-poemat o rolnictwie

HORACY(65-8pne.)

-syn wyzwolonego niewolnika

-kształcony w Rzymie i Atenach

-walczył w obronie wolności republikańskich

-walczy po stronie Brutusa przeciwko Oktawianowi w bitwie pod Filippi

-pozyskawszy protekcję Mecenasa,żyje spokojnie,zajmując się wyłącznie literaturą

PIEŚNI

"Quid dedicatum poscit Apolinem(carm.I,31)"

"Exegi monumentum aere perennius (carm.III,30)"

carmina->pieśń później nazwana odą

-satyry

-listy poetyckie,poruszające zagadnienia filozoficzne i literackie.

"List do Pizonów" jest wykładem sztuki poetyckiej ,podobnie jak i "Poetyka" ARYSTOTELESA

OWIDIUSZ(43pne.-18ne.)

-żył w czasie pokoju za Oktawiana Augusta

-ulubieniec i dusza towarzystwa

-ceniono jego dowcip i wytworność

-pisał podręczniki kosmetyki i flirtu "Sztuka kochania"

-"METAMORFOZY"(Przemiany)-poetycka wersja mitologi greckiej i rzymskiej

-umarł w Tomi nad M.Czarnym,gdzie powstały elegię opisujące smutne losy wygnańca"Żale"

MAREK AURELIUSZ(121-180)

-cesarz rzymski,zwany "filozofem na tronie",pochodził ze starego plebejskiego rodu

-lubił spokojne życie ,rządy sprawował z niechęcią

-okres jego panowania nie był pomyślny dla Rzymu(wojny i klęski żywiołowe)

-autor utworu pt. "Rozmyślania"-pamiętnik z jednej z wypraw wojennych

LUCJUSZ ANNEUSZ SENEKA(1w.pne.)

-mieszkał w Rzymie

-wychowawca cesarza Nerona i dygnitarz za jego opanowania

-autor popularnych pism etycznych i licznych tragedii wzorowanych na literaturze greckiej

-"O życiu szczęśliwym"

3 Typowe gatunki literatury antycznej /twórcy, przykłady, ogólna charakterystyka/. Poglądy arystotelesa i Horacego na temat struktury utworu literackiego. Pojęcia: mimesis, karthasis.

MIT

Opowieść, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społeczności. Mit nazywa emocje- najczęściej zbiorowe, np. lęk, niepokój, podniecenie, radość. To co niejasne, chwiejne, nieokreślone, otrzymuje wyraz i kształt w opowiadaniu mitycznym. Tak np. niepokojące, bo niewyjaśnione, zjawiska przyrody zostają zniekształcone w barwną fabułę i uzyskują motywację przyczynową w postaci bóstw uosabiających siły natury [mit o Demeter i Korze (Persefonie)].

Mity stanowiły składnik kultury ludów pierwotnych, tworzyły więź społeczną, uświadamiały odrębność i tożsamość, określały obyczaje i tradycje społeczności.

Mity pełniły funkcje:

1. poznawcze- np. interpretacja zjawisk przyrody

2. światopoglądowe- np. podstawy wierzeń religijnych

3. sakralne- powiazanie z kultem bóstw i obrzędami

W opowieści mitycznej ważną rolę grają:

1. metafory

2. alegorie

3. symbole

Mit nie wyraża treści wprost, zwykle przekazuje ją poprzez różnie zbudowany obraz np. alegoryczny (Demeter i Kora)

-symboliczny(wieloznaczny) (Ikar i Dedal)

-metaforyczne zwroty np."pięta Achilesowa"

W mitach utrwalone zostały pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań, tzw. archetypy- pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności.

Przykłady mitów Greckich:

1. Mit o Ikarze i Dedalu

2. Mit o Demeter i Korze

3. Mit o Syzyfie

4. Mit o Edypie

5. Mit o stworzeniu świata

Przykłady mitów Rzymskich:

1. Mit o Romulusie i Remusie

2. Mit o gęsiach Kapitolińskich

EPOPEJA

-Grecja- Homer (''Iliada'', "Odyseja":wojna Trojańska i powrót Odysa)

-Rzym- Wirgiliusz ("Eneida":historia wyprawy Eneasza ocalałego z Troji)

1. przedstawia społeczeństwo w przełomowym dla niego momencie

2. wiele form podawczych (narracja, opis, itd.)

3. inwokacja (apostrofa, narrator obiektywny, wszechwiedzący, zarys postaw bohaterów i wydarzeń)

4. retardacja- zawieszenie akcji

5. pararelizm płaszczyzn fabularnych- dwa światy ludzki i boski przenikające się nawzajem

6. superbohater- ''heros''

7. przedstawienie scen walki- głównie pojedynków

8. szeroko rozbudowane porównania- tzw.''homeryckie''

POEMAT HEROIKOMICZNY

Swoistego rodzaju parodia eposu rycerskiego. W antyku z tego gatunku powstała "Batrchomachia" opowiadająca o wojnie nietoperzy ze szczurami.

ELEGIE PATRYJOTYCZNE- Tyrteusz (VII w. p.n.e.)

Elegie patryjotyczne zagrzewały Spartan do walki. ''Rzecz to piękna"

ANAKREONTYK

Gatunek zainicjowany przez Anakreona(VI w. p.n.e.) -piewcę wina, kobiet i miłości. Charakterystyczny dla tej poezji jest topos miłości objawiający się w walce z Erosem bądź postacą Erosa rzucającego piłką w przyszłego amanta). "Słodki bój"

EPIGRAMATY

Krótki utwór wierszowany o wyrazistej poincie. Pierwotnie nazwą tą określano krótkie napisy nagrobkowe.

TRAGEDIA

Gatunek ten zrodził się w starożytnej Grecji z obrzędów religijnych. Istotą tego gatunku jest konflikt tragiczny polegający na stykaniu się dwu różnych jednakże równorzędnych racji nie zdolnych do współżycia, z których jedna musi ponieść klęskę.Bohater tragiczny musi dokonać wyboru między równoważnymi racjami, jednocześnie nie wie czy popełnia zbrodnię lub czyn niegodny i rozdźwięk ten między świadomością bohatera a jego sytuacją nazywamy ironią tragiczną.

Podstawowym pojęciem tragedji Greckiej jest Katharsis /oczyszczenie/ (Arystoteles) dzieło miało oddziaływać na reakcje i przeżycia odbiorców. Tragedia oddziałując na widza miała wzbudzić litość i trwogę oraz oczyścić go z takich doznań.

W antyku naśladowano naturę (rzeczywistość, życie, ludzkie czynności) w dziełach sztuki. Takie zabiegi nazywamy mimesis. Jest to kategoria estetyczna rozwinięta przez Arystotelesa. Naśladowanie natury nie było równoznaczne z jej kopiowaniem gdyż dopuszczały idealizację lub groteskową deformację. Sztuki uznane za mimetyczne (malarstwo, rzeżba, poezja) realizują funkcję poznawczą poprzez odtwarzanie ogólnych zjawisk i rządzących nimi praw.

Tragedię grecką charakteryzowała także zasada trzech jedności (miejsca, czasu i akcji) pod postacią lirycznego komentatora występował chór, fabuła utworu podzielona została na prolog, epeisodiony, stasimony i epilog w całym utworze zaś brak scen zbiorowych.

Sofokles(496- 406 p.n.e.)- "Antygona"

Ajschylos

Eurypides

BUKOLIKI (sielanki konwencjonalne)

Są to utwory przedstawiające tzw. ''topos Arkadji''- idealny świat prostych ludzi (posiadających nieprzeciętną mądrość) oparty na naturze.

Wirgiliusz(Publis Vergilius Maro 70- 19 p.n.e.)

ODY (pieśni)

Pieśni ocharakterze podniosłym, których głównymi mmotywami są:

1. exegi monumentum- pomnik poetyckiej chwały

2. non omnis moriar- nie wszystek umrę

3. carpe diem- chwytaj chwilę

Horacy(Quintus Horatius Flaccus 65- 8 p.n.e.)

LISTY

Wyrażały poglądy na temat poezji i sztuki. Poezja winna być uporządkowanym dziełem człowieka przedstawiającym świat realny. Arystoteles wprowadził pojęcie decorum oznaczające, iż język oraz gatunek powinien być dobrany do tematu utworu.

Horacy

Arystoteles

SATYRY

Utwory ośmieszające wady i postawy poprzez deformację, ironię i sarkazm.

Horacy

4 Filozofia starożytnej grecji.

a) periodyzacja historyczna- podział procesu rozwojowego literatury na epoki i okresy, niekiedy także podział w obrębie danego okresu. Pierwszą postacią periodyzacji był podział na literaturę starożytną i nowożytną. Obecnie dominuje tendencja, by przy dokonywaniu periodyzacji brać pod uwagę właściwości rozwojowe samej literatury, a więc za główny wyznacznik uznać ewolucję systemów działań twórczych: stylów, gatunków itp. Wydzielony okres literacki charakteryzuje się pewną jednolitością stylistyczną, wspólnością dążeń i programów literackich. Zadaniem periodyzacji jest zdawanie sprawy z dominujących w danym czasie prądów i tendencji i orientowanie w ogólnym przebiegu rozwoju literatury narodowej i powszechnej.

b) ogólna informacja o poglądach Arystotelesa

ARYSTOTELES (384-322 p.n.e.)

Wykształcenie zdobył w akademi platońskiej, prowadził własne badaniai wykłady. Póżniej w Atenach załorzył własną szkołę, nazwaną - Liceum.

O Tragedii:

1. Jeżeli koniecznym jest przedstawienie wydarzeń budzących litość i trwogę to nie należy pokazywać ludzi popadających ze szczęścia w nieszczęście lub niegodziwców stających się szczęśliwymi gdyż jest to obce duchowi tragedji bo niesprawia to przyjemności ani nie wzbudza litości.

2. Bohaterem tragedji winien być człowiek przeciętny, cieszący się szacunkiem, któy popada w nieszczęście ze względu na jakieś zbłądzenie.

O Eposie

1. Fabuła powinna być ułożona w sposób dramatyczny i obejmować jedną, całą i skończoną akcję.

2. Odmienny układ zdarzeń niż dzieła historyczne

3. Poeta winien jak najmniej mówić od siebie

4. Źródłem zaskoczenia, które sprawia przyjemność mogą być rzeczy sprzeczne z rozumem

Arystoteles był pierwszym filozofem, który poezję traktował jako osobną dziedzinę sztuki, a jej opis podporządkował pewnym regułom- jego poetyka ma charakter normatywny. W swej poetyce wyjaśniał jak należy twożyć. Główne jego tezy to:

1. Literatura jest sztuką naśladowczą bo nie wytwarza przedmiotów realnych lecz ich słowne podobieństwo

2. W poezji istnieją różne gatunki różniące się sposobem naśladowania:

epopeja i dytyramb - narracja

tragedia - przedstawienie działających osób

3. Tragedia silniej działa na widza niż epopeja

4. Miarą wartości poezji jest reakcja odbiorcy. najlepiej działa tragedia wywołując wstrząs uczuciowy - katharsis

5. Dzieło naśladowcze ujmuje to co jest prawdopodobne lub konieczne

6. Poezja wzbudza emocje

Arystoteles rozwinął także kategorię estetyczną zwaną mimesis oznaczającą naśladowanie natury.

c) Sokrates - sylwetka i poglądy

SOKRATES (470- 399 p.n.e.) uważał że dobro absolutne istnieje, a zajmowanie się nim jest najważniejszym zadaniem człowieka myślącego. Jeśli ludzie poznają dobro, będą musieli postępować dobrze. W swych dysputach wspominało dajmonionie tym mianem nazywał bowiem głos boski, który przemawia w duszy człowieka. Rozmowy te prowadził na rynku w Atenach z przechodniami i miały one z góry ustalony przebieg. Sokrates pytał bowiem przechodniów o ich idee bądź ideały i w kolejnych pytaniach doprowadzał rozmówcę do wniosku, iż jego przekonania są błędne. Ta część rozmowy nosiła miano elenktycznej (obalającej). Następnie Sokrates zadając kolejne pytania i kierując rozmówcą doprowadzał go do poznania prawdy o świecie i dobra. Tą część dialogu myśliciel nazywał ''rodzącą'' prawdę w umyśle od czego pochodzi jej nazwa- część maieutyczna dialogu (rodząca).

Sokrates krytykował w swych rozmowach zasady demokratycznego ustroju Aten wskazując na lenistwo, prużność, niewiedzę oraz brak cnoty ateńczyków(w jego filozofii wiązało się to bezpośrednio ze szczęściem). Za swoje poglądy został w procesie skazany na śmierć.

SOFIŚCI - ludzie gotowi uczyć za pieniądze techniki wymowy potrzebnej do sprawowania władzy. Zajmowali się logiką i analizą języka, zastanawiali się nad przyczynami sukcesu i mechanizmami polityki. Byli zdania, że ustrój, moralność, prawa są efektem umowy społecznej, nie mają wartości same w sobie (nie ma absolutnego dobra).

d) Platon - sylwetka, poglądy, twórczość.

PLATON (427-347 p.n.e)- filozof grecki uczeń Sokratesa, twórca pierwszego systemu filozoficznego- idealizmu obiektywnego (metafizyka) zakładającego obiektywne samoistne i niezależne istnienie w rzeczywistości pierwiastka idealnego, czyli głoszący tezę, iż rzeczywistość istnieje wprawdzie obiektywnie ale charakter jej jest idealny. Załorzyciel szkoły zwanej Akademią Platońską. w swym systemie filozoficznym zwanym platonizmem głosił realizm pojęciowy tj. rzeczywiste istnienie pojęć ogólnych zawierających jedynie pewną i powszechną wiedzę obycie. Podstawą tego systemu było załorzenie, iż idea jest doskonałym, wiecznym prototypem rzeczy, będących niedoskonałym, chwilowym odwzorowaniem. Wynikał z tego dualizm świata idealnego a co za tym idzie dualizm duszy i ciała oraz poznania zmysłowego i rozumowego. Najwyższą funkcję poznawczą ma dusza gdyż ma wrodzoną wiedzę o ideach. Ideą nazywał Platon domniemany przedmiotowy odpowiednik treści nazwy tj. byt samoistny, rozumowo poznawalny, istniejący poza umysłem i poza światem przedmiotów, a stanowiący wieczny, niezmienny i doskonały pierwowzór danej rzeczy.

Platon stworzył utopijną teorię idealnego ustroju państwa o charakterze organicznym i totalitarnym, ściśle wyznaczającego funkcje społeczne obywateli.

Motyw jaskini- doświadczenie filozoficzne traktujące o względności pojęć ''oryginał'' i ''odwzorowanie''(obraz cienia na ścianie jaskini postrzegany jako oryginał a nie odwzorowanie gdyż osoby biorące udział w doświadczeniu nie mogą poznać rzeczywistego oryginału).

e) epikureizm - teoria etyczna, utożsamiająca życie szczęśliwe z życiem moralnym. Za warunek wystarczający do osiągnięcia szczęścia uważali brak cierpień. Epikureizm interpretowano często jako postawę wyrażającą się w dążeniu do nieograniczonego korzystania z uciech życiowych.

f) stoicyzm - filozoficzno-etyczna doktryna mówiąca o postawie zachowującej spokój wewnętrzny, hart ducha i opanowanie w trudnych sytuacjach.

5 Filozofia w starożytnym Rzymie. Marek Aureliusz i Seneka.

MAREK AURELIUSZ (121- 180)- cesarz rzymski zwany "filozofem na tronie". Lubił życie spokojne, poświęcone lekturze i pisaniu, rządy sprawował z niechęcią. Okres jego panowania był niepomyślny: Rzym gnębiły wojny, niszczyły klęski żywiołowe.Jako pamiętnik z jednej z wypraw powstały "Rozmyślania".

LUCJUSZ ANNEUSZ SENEKA (I w. p.n.e.)- mieszkał w Rzymie, był wychowawcą przyszłego cesarza Nerona i dygnitarzem za jego rządów. Autor popularnych pism etycznych i licznych tragedji wzorowanych na literaturze greckiej (np.''O życiu szczęśliwym'')

FILOZOFIA STOICKA -zapoczątkowana w III w. p.n.e. w Atenach. Stoicy byli materialistami i racjonalistami: uznawali tylko jeden byt- materię i poznanie rozumowe. Rozwineli myśl etyczną przejmując od Sokratesa przekonanie o łączności szczęścia, cnoty i rozumu. Najwyższyn dobrem jest cnota, ona zapewnia szczęście. Aby je osiągnąć należy wyrzec się dóbr przemijających. Ideałemstoików był mędrzec- człowiek rozumny, szczęśliwy, wolny, bogaty, ceniący tylko cnotę.

SENEKA i MAREK AURELIUSZ należą do młodszej szkoły stoickiej. Odbiegli oni od pierwotnego materializmu, ograniczyli filozofię stoicka wyłącznie do etyki i mądrości życiowej. Wywarli duży wpływ na rozwój myśli chrześćjańskiej. Ich pisma trafiały do szerokich rzesz odbiorców, filozofia stawała się w ich ujęciu podpora w życiu.

6 Mit

Mit - wypowiedż zazwyczaj narracyjna wyrażająca i organizująca wierzenia

danej społeczności, dzięki mitycznym formom myślenia to, co niejasne

zostaje wyjaśnione i przybliżone.

Rodzaje mitów:

- teogeniczne (gr.theos "bóg", giganomai "staje się, powstaje) mówiły

o powstaniu i naturze bogów

- kosmogeniczne (gr.kosmos "świat") powstanie świata i jego początek

- antropogeniczne (gr.anthropos "człowiek") powstanie człowieka

- genealogiczne (gr.genealogia "historia rodu, rodowód") mówiły o

powstaniu zbiorowości ludzkich czy instytucji społecznych (np.norm

społecznych czy obyczajów)

Funkcje mitów:

- poznawcze - wyjaśniały niezrozumiałe zjawiska przyrody

- światopoglądowe - jako podstawa wierzeń religijnych

- sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów

- miały nadać sens ludzkiemu działaniu

Pojęcia:

archetyp - pradawne,niezmienne wyobrażenia, idee, reakcje i wzorce zachowań,

które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności np:

Demeter - czułość matki, Ikar - marzyciel

topos - stały motyw, wątek, stereotyp wyobrażeniowy powtarzający się w

dzieąch literackich np:Amor przeszywający serce strzałą lub Arkadia

kraina szczęścia (pojawia się w "Panu Tadeuszu" A.Mickiewicza)

motywy wędrowne - różne wątki mityczne np: motyw jabłka, olbrzyma o

niezwykłej sile,przebiegłego bohatera umiejącego oszukać siły

wyższe; z mitów i baśni przenikały one do arcydzieł literatury

Mitologia jako zapis wzorcowych postaw ludzkich

Mity przedstawiają postawy jakimi powinni charakteryzowac się ludzie: odwaga,

spryt, uczciwość (ludzie naśladują bogów)

Mit a literatura - mit powstał jako opowieść ustna o stałej osnowie

fabularnej. Mit nie jest więc gatunkiem literackim, ale spowodował

powstanie gatunków w literaturze np:epos powstał jako zapis mitu,

tragedia wykształciła się z obrzędów religijnych mających

uzasadnienie w mitach. Wtedy jednak - w formie zapisanej - mit tracił

związek z religią i szybko się konwencjonalizował, przechodził

w sferę fantastyki literackiej

Funkcjonowanie mitu w społeczeństwie pierwotnych i dziś

Są one ponadczasowe, ponieważ można w nich znależć

odniesienia do naszych czasów, prezentują konkretne sytuacje i reakcje

ludzi na nie, ponieważ cechy wynikajće z natury ludzkiej przez wieki

się nie zmieniają. W społeczeństwie pierwotnym były częścią

wierzeń ludzkich (patrz funkcje mitów powyżej) w społeczeństwie

współczesnym funkcjonują pewne motywy, które wzieły swój początek

w mitach np:paniczny strach

7 Powtórzenie treści Mitologii J. Parandowskiego

Bogowie:

ogólne wiadomości:

- nieśmiertelni i zawsze młodzi

- obdarzeni niezwykłą siłą i urodą, więksi, piękniejsi i silniesi od

ludzi

- posiadający wielką potęgę i wiedzę

- obdarzeni cudowną własnością przenoszenia się z miejsca na miejsce z

niezwykłą szybkością oraz zdolnością przemiany w różne postaci i

kształty

- nie są wszechwiedzący, wszechobecni, wszechmocni każdy urodził się

kiedyś i przed śmiercią broni ich ambrozja, zaś od starości nektar

- chętni do ingerencji w ludzkie losy

- podlegający Mojrze (Przeznaczeniu)

Zeus - ojciec bogów i ludzi, władca nieba, światła, piorunów, sił przyrody

Hera - małżonka Zeusa, patronka małżeństwa i wierności małżeńskiej

Posejdon - władca mórz, wysp, wybrzeży i przystani

Hades - władca podziemnego świata zmarłych

Demeter - bogini płodności, rolnictwa, urodzajów

Dionizos - bóg wina i płodnych sił natury

Afrodyta - bogini miłości, rozkoszy, piękna i wdzięku,opiekunka żeglarzy

Eros - bożek miłości z łukiem i strzałą, syn Afrodyty

Tanatos - bóg śmierci

Ares - bóg wojny

Artemida - dziewicza bogini łuku i strzały (pierwotnie śmierci), lasów,

gór, łowów i zwierzyny, księżyca

Apollo - bóg słońca, światła, wyroczni, patron sztuk pięknych, przewodnik

Muz, opiekun trzód

Hermes - bóg pasterzy, kupców, żeglarzy, patron podróżnych, przewodnik

dusz zmarłych

Hefajstos - kulawy bóg ognia,kowali i złotników

Atena - dziewicza bogini mądrości, sztuki wojrennej, opiekunka Aten, drzew

oliwnych, kobiecych robót ręcznych

Kronos - tytan ojciec Zeusa

Hestia - bogini ognia (ogniska domowego)

Muzy:

9 córek Zeusa i Mnemosyne zamieszkiwały szczyty gór na beockim Helikonie,

Parnasie, lecz najbardziej lubiły przebywać na wyniosłościach Pierii pod

Olimpem. Przewodnikiem i zwierzchnikiem był Apollo.

opiekowały się:

- Kalliope (Pięknolica) pieśń bohaterska

- Klio (Głosząca sławę) historia

- Euterpe (Radosna) patronka liryki

- Taleja (Rozkoszna) komedia

- Melpomene (Śpiewająca) tragedia

- Terpsychora (Kochająca taniec) taniec

- Erato (Umiłowana) pieśni miłosne

- Polihymnia zsyła natchnienie tym, którzy piszą hymny i pieśni pobożne

- Urania (Niebiańska) gwiażdziarstwo

Nimfy:

boginki sił żywotnych i uroków wolnej przyrody nieujarzmionej przez

człowieka , personifikacje rzek i mórz, żródeł, lasów, drzew, gór,

często mieszkające w grotach piękne, śmiertelne ale długowieczne dziewczęta;

zwykle dobroczynne, ale czasem grożne

Postacie:

Odyseusz - król Itaki syn Laertesa, mąż Penelopy; brał udział w wojnie

trojańskiej, gdzie dzięki swej chytrości i odwadze stał się jednym

z najsłynniejszych bohaterów wojny m.in. za jego radą zbudowano konia

trojańskiego; jego powrót do Itaki trwający 10 lat został opisany w

"Odyseji" Homera obfitujący w niebezpieczne, cudowne przygody np:ląduje

na wyspie Cyklopów, udaje się do Hadesu, 7 lat spędza u nimfy Kalipso

po 20 latach niobecności wrócił do ojczyzny, gdzie czekała na niego

wierna żona Penelopa

Jazon - syn Aizona króla Jolkos w Tesalii, aby odzyskać tron musiał zdobyć

złote runo, aby je jednak zdobyć musiał wykonać prace: zaorać pole

ziejącymi ogniem bykami, zasiać smocze zęby i zabić wrosłych z nich

mężów

Herakles - syn Zeusa i Alkmeny obdarzony nadludzką siłą, odwagą, wytrwałością,

dobrocią i współczuciem, ale też raptus (rozbił kiedyś lirę na

głowie swojego nauczyciela), w wywołanym przez Herę napadzie szału

zabił żone i dzieci, aby oczuścić się z tej zbrodni miał wykonać 12

prac w służbie Eurysteusza:

- zabić lwa nemejskiego (udusił go rękami)

- zgładzić hydrę lernejską (przypalał miejsca po uciętych głowach, aby nie

odrosły)

- schwytać łanię kerynejską

- upolować dzika ermantejskiego

- wytępić ptaki stymfalijskie (powystrzelał je z łuku)

- oczyścić stajnia Augiasza

- ujarzmić byka kreteńskiego

- uprowadzić rumaki Diomedesa (żywione ludzkim mięsem, rzucił im króla

Tracji na pożarcie i tym samym obłaskawił je)

- zdobyć pas Hippolity królowej Amazonek

- uprowadzić woły Geryona

- przynieść jabłko z ogrodu Hesperyd (złote jabłka, córek Atlasa przejmuje

od niego sklepienie niebios, aby ten pomógł mu ukraść jabłka)

- porwać z Hadesu Cerbera

za trudy i cierpienia po śmierci obdarzono go nieśmiertelnością i dano mu

Hebe za żonę

Tezeusz - heros ateński, syn króla Aten Egeusza; udał się na Kretę, gdzie

dzięki pomocy Ariadny zabił Minotaura, jednak w drodze powrotnej zapomniał

zmienić żagli z czarnych na białe, co oznaczało, że wyprawa zakończyła

się niepowodzeniem Egeusz rzucił się do morza i utonął; Tezeusz

uczestniczył także w kilku przygodach Heraklesa

Achilles - główny bohater i centralna postać Iliady, ideał młodzieńca,

który przedkłada krótkie, ale pełne chwały życie nad długą i gnuśną

egzystencją, cechuje go jednak, prócz męstwa w walce, niezłomna przyjażń

dla Patrokla i pogarda dla kłamstwa; zabija w pojedynku Hektora, który

wcześniej zabił jego przyjaciela Patrokla, ciągnie ciało Hektora za

swoim rydwanem i oddaje jego ciało w zamian za bogate dary, ginie od

zatrutej strzały, która ugodziła jego stopę - jego jedyny słaby punkt

Hektor - syn Priama i Hekabe najdzielniejszy i najszlachetniejszy z bohaterów

trojańskich, wyróżnia się wielokroć w obronie Troi. Zginął w

pojedynku z Achillesem mszczącym śmierć swego przyjaciela.

Parys - syn Priama króla Troi i Hekabe, rozstrzygnął spór o jabłko niezgody

na korzyść Afrodyty, która obiecała mu miłość najpiękniejszej

kobiety Heleny żony Menelaosa, którą porwał i uprowadził do Troi, co

wywołało wojnę trojańską. Zabił Achillesa zatrutą strzałą, sam

też zginął od takiej strzały.

Eneasz - bohater Eneidy Wergiliusza, syn śmiertelnika Anchizesa i bogini

Afrodyty, Eneida - sławi legendarne pochodzenie trojańskiego ludu rzymskiego,

którego początek miał dać Eneasz, który przybył do Itaki, gdzie

założył kolonię.

Dedal - bajecznie zręczny rzemieślnik i wynalazca ateński, wygnany z Aten

uwięziony wraz z synem Ikarem przez Minosa sporządził dla siebie i syna

skrzydła, przy pomocy których chciał polecieć na Sycylię.

Ikar - syn Dedala wbrew ojcowskim radom, wzbił się wysoko, zbyt blisko

słońca, które stopiło wosk, po czym spadł na zachód od Samos do

morza zwanego odtąd Ikaryjskim.

Prometeusz - syn tytana Jepeta i Temidy; stworzył człowieka, wykradł niebu

ogień i dał ludziom, aby poprawić ich nędzny byt (prometeizm poświęcenie

się jednostki dla ogółu),Zeus kazał Hefajstosowi stworzyć Pandorę

i zesłał ją do ludzi wraz z bezlikiem nieszczęść. Prometeusz odpłacił

bogom podstępem za podstęp, zabił wołu i podzielił go na części, jedną

stanowiło mięso zawinięte skórą, drugą kości tłuszczem. Zeus wybrał

gorszą część i od tej pory składano bogom tłuszczi kości. Zeus kazał

Prometeusza przykuć do skały na Kaukazie, gdzie orzeł wyjadał mu stale

odrastającą wątrobę, po setkach lat męki Herakles zastrzelił orła i

uwolnił Prometeusza.

Orfeusz - śpiewak, muzyk i poeta tracki, grą na kitarze i śpiewem potrafił

oczarować rośliny,zwierzęta i skały; jego ukochana malżonka zmarła

od ukąszenia żmii, aby ją odzyskać zstąpił do Hadesu,gdzie oczarował

wszystkich swą muzyką, uzyskał zgodę na wyprowadzenie żony Eurydyki

pod warunkiem, że nie obejrzy się na nią, aż do momentu przekroczenia

progu Erebu, jednak nie wytrzymał i jego żona została porwana do Hadesu

tym razem na zawsze.

Edyp - syn Lajosa, króla Teb i Jokasty; według wyroczni miał zabić ojca i

poślubić matkę, został porzucony w górach, znależli go pasterze i

oddali lrólowi Koryntu, gdy ten usłyszał przepowiednię opuścił

dom i podróżował, udał się do Teb, gdzie uwolnił krainę od Sfinksa,

w zamian za co dostał rękę swojej prawdziwej matki i królestwo; gdy

dowiedził się o wszystkim Jokasta powiesiła się, a Edyp wyrusza na

wygnanie.

Medea - czarodziejka, pomogła Jazonowi zdobyć złote runo, po czym powróciła

z Jazonem do kraju i wyszła za niego za mąż, namówiła córki uzurpatora

Peliasa, aby go zabiły, za co została wygnana wraz z mężem i dwoma

synami z Tesalii, gdy Jazon opuśćił ją zabiła obu synów a rywalce

ofiarowała zatrutą szatę (od której spaliła się wraz z całym dworem)

Ariadna - córka Minosa króla Krety z miłości do Tezeasza przybyłego na

Kretę, aby uwolnić Ateńczyków od haraczu z chłopców i dziewcząt

poświęcanych Minotaurowi, pomogła dostać się do niego do labiryntu,

Tezeusz porzucił ją na wyspie Nakos gdzie odnalazł ją i poślubił

Dionizos.

Penelopa - żona Odyseusza, wzór i ideał wierności małżeńskiej - przez

20 lat czekała na powrót swojego męża.

Klitajmestra - córka króla Sparty w Iliadzie Agamemnon oświadcza, że woli

od niej swą brankę Chryzejdę w Odysei mówi się o niej jako kobiecie

uczciwej, która długo opierała się zalotom Egista, w czasie gdy

Agamemnon był pod Troją po jego powrocie Egist zabił go w zmowie z

Klitajmestrą, ona zaś sama zabiła Kasandrę, przywiezioną z Troi

kochankę męża.

Helena - naipiękniejsza i najbardziej pożądana z kobiet, córka Zeusa i Ledy

żona Menelaosa, w sprawie trzech bogiń została przyżeczona Parysowi,

który porwał ją do Troi co było powodem wybuchu wojny trojańskiej

stała się archetypem i symbolem triumfującej urody kobiecej.

Hekuba - Hekabe, żona króla Troi Priama, Polimestor król Tracji zabił

Polidora syna Priama oddanego pod opiekę ze skarbami, aby je zagarnąć;

Hekuba zabiła dzieci Polimestora, a jego samego zabiła za co została

zamieniona w sukę wyjącą na grobie syna.

Dydona - jej brat król Tyru zamordował jej męża, aby zagarnąć jego

majątek udała się do Libii, gdzie król zaoferował jej taki obszar

ziemi, jaki da się przykryć skórą wołu, Dydona pocieła skórę na

tak wąskie pasy, że objęła nimi miejsce, na którym stanęła Byrsa,

akropol Kartaginy.

Dejanira - żona Heraklesa, aby zyskać miłość męża uwierzyła centaurowi

Nessowi, który dał jej splamioną jego krwią tunikę i posłała ją

Heraklesowi, gdy ten zakochał się w Joli, po założeniu szaty zmarł

w męczarniach a Dejanira popełniła samobójstwo.

Pandora - pierwsza kobieta ulepiona z gliny przez Hefajstosa z rozkazu Zeusa,

dostała od bogów puszkę, w której były wszystkie nieszczęścia, była

to kara za wydarcie ognia bogom przez Prometeusza; jego brat ożenił się

z nią i otworzył puszkę, z której wfrunęły wszystkie nieszczęścia

jakie trapią ludzkość.

Antygona - córka Edypa, któremu towarzyszy aż do śmierci; nowy władca Teb

Kreon nie pozwolił pochować Polinika jej brata jako zdrajcy ojczyzny,

Antygona, uznając wyższość praw moralnych, boskich nad państwowymi,

ludzkimi pogrzebała brata za co została żywcem zamurowana i odebrała

sobie życie.

Motywy:

labirynt - na Krecie zbudowany przez Dedala na polecenie Minosa, siedziba

Minotaura

kaduceusz - biała laska heroldów, posłów, będących oznaką ich

nietykalności, laska Hermesa, którą dzierżył jako bóg snu i marzeń

sennych i jako przewodnik dusz do świata podziemnego, którą uśmierzał

spory - symbol pokoju.

nektar - napój bogów, chroni od starości

ambrozja - pokarm bogów olimpijskich, spożycie ambrozji i nektaru zapewniało

nieśmiertelność, chroniło ciało od zepsucia, ich woń zagłuszała

przykre zapachy

egida - tarcza sporządzona przez Hefajstosa z metalu i skóry kozy Almatei,

cudowny atrybut Zeusa

azyl - schronienie, miejsce poświęcone bóstwu skąd nie wolno było wydać

ściganego przestępcy

złoty wiek - była to wieczna wiosna (płynęły strugi mleka i słodkiego

nektaru, a złoty miód ciekł z zieleniejącego dębu

Arkadia - górski, lesisty kraj na środkowym Peloponezie, zamieszkały przez

ubogich pasterzy wg. poezji bukolikowej Wergiliusza kraina prostoty i

szczęśliwości

Związki frazeologiczne:

węzeł gordyjski - zagmatwany problem

Kasandra - zwiastunka katastrofy

koń trojański - podtępny, niebezpieczny "dar"

koszulka Dejaniry - coś, co sprawia wielkie męczrnie, synonim cierpienia, od

którego nie ma ucieczki

męki Tantala - straszne męki

nić Ariadny - sposób na wyjście z trudnej sytuacji

paniczny strach - przerażanie

pięta Achillesa - słaby, czuły punkt

prometeizm - poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu

puszka Pandory - żródło wszelkich nieszczęść i kłopotów, wynikłych z

chciwości

stajnia Augiasza - miejsce szczególnie zabrudzone

syzyfowa praca - bezowocna, nadaremna praca

tytaniczna praca - praca bardzo ciężka i wyczerpująca

łoże Prokrusta - system, doktryna, polityka itp.zmuszają do dostosowania

się do czegoś, do ulegania czemuś

Stworzenie świata - powstał z Chaosu,wyłoniły się z niego dwa bóstwa

Uranos i Gaja oraz ziemia, z ich związku zrodziły się trzy rody: tytanów,

cyklopów i sturękich. Uranos bojąc się synów kazał ich strącić do

Tartaru (bezdennych czeluści) wówczas najmłodszy tytan Kronos za namową

Gai okaleczył ojca i sam objął władzę nad światem.Zapamiętawszy klątwę

ojca, który mu kiedyś przepowiedział, że i jemu syn odbierze berło, połykał

kolejno swoje dzieci, które rodziła mu żona Reja. Po urodzeniu szóstego

dziecka Reja oszukała go. Podała mu zawinięty kamień i Kronos połknął

go, sądząc, że połyka syna. Ona natomiast zeszła na ziemię i ukryła

dziecko, któremu dała na imię Zeus, w grocie na Krecie pod opieką nimf

górskich. Chłopiec chował się zdrowo karmiony mlekiem kozy Almatei. Gdy

dorósł poradził matce by podała Kronosowi środek wymiotny, co uczyniła

a on wypluł połknięte dzieci: Hadesa, Posejdona, Herę, Hestję i Demeter.

Zeus stoczył z Kronosem walkę, która trwała 10 lat, nie przyniosła

rozstrzygnięcia, wówczas Zeus uwolnił z Tartaru cyklopów i sturękich,

przy ich pomocy pokonał Kronosa i strącił go do czeluści. Bogowie podzielili

władzę międze siebie.

narodziny człowieka - według jednego z podań twórcą rodu ludzkiego jest

Prometeusz. Ulepił on człowieka z gliny pomieszanej ze łzami, a duszę

dał mu z ognia niebiańskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu

słońca. Stworzony w ten sposób człowiek był słaby i bezbronny

wobec potęgi przyrody, której nie rozumiał. Prometeusz, widząc to, ponownie

zakradł się po ogień do niebiańskiego spichlerza, przyniósł go na ziemię

i nauczył ludzi, jak się nim posługiwać. (patrz Prometeusz i Puszka Pandory).

Potop - ludzie po uwięzieniu Prometeusza nękani cierpieniami, pełni żadz

stawali się żli i występni, obrażali bogów, gdy król Lykaos obrażił

Zeusa częstując go mięsem ludzkim postanowiono spuścić potop, spadły

deszcze wszystko zostało zalane oprócz Parnasu w Beocji dobiło do niego

dwóch staruszków Deukalion i Pyrra, gdy woda opadła poszli do groty delfickiej,

aby się dowiedzieć co należy czynić: mieli zasłonić twarze i rozrzucać

kości swojej matki. Deukalion wyjaśnił: wspólną macierzą wszystkiego co

żyje jest ziemia, a kośćmi ziemi są kamienie, poszli wtedy na pole, gdzie

rzucali kamienie, które stawały się ludżmi, z ręki Deukaliona powstali

mężczyżni a Pyrry kobiety. Gdy odpoczeli zobaczyli, że świat zaczął się

zmieniać i odradzać. Nowe pokolenie wyrosłe z kamieni było silniejsze

i bardziej odporne. Deukalion nauczał wszystkich, a Zeus widział, że ludzie

nipamiętni kary nie stają się lepsi, lecz nie zsyłał na nich więcej potopu.

Zło - patrz Pandora i Potop; wśród pierwszych ludzi złu była winna zbrodnicza

krew gigantów, którą przesiąknięta była ziemia z jakiej Prometeusz ulepił ludzi.

Przemiany pór roku - Demeter bogini urodzaju zabroniła Persefonie zrywać narcyzy

ta jednak nie posłuchała i zerwała jeden, tym samym została porwana do

podziemi, na prośbę bogów Hades zwrócił ją matce, ale wcześniej dał

jej jabłko granatu co było symbolem przywiązania do królestwa podziemi

odtąd co roku musiała na trzy miesiące wracać do męża. Gdy idzie do Hadesu

przychodzi zima, a gdy powraca przychodzi wiosna; ziemia jest jej matką i

uczucia jej rozgrywają się na ziemi.

Obraz świata zmarłych - w przedsionku piekielnego państwa są postacie:

Smutek, Trwoga, Nędza, Wojna, Niezgoda, Sny i Marzenia, pod drzewem leży

Briareus sturęki olbrzym, potem zaczynają się błota i grzęzawiska

Archeontu, której wody łączą się ze Styksem z niej bierze początek Lete

rzeka zapomnienia, dusze aby dostać się do świata zmarłych muszą przepłynąć

te wszystkie rzeki, korzystają z pomocy Charona przewożnika, który za opłatą

przeprowadza na drugą stronę, na drugim brzegu jest Cerber - potworne psisko

o trzech paszczach (dla wchodzących jest uprzejmy). Królestwo cieni to

nieobeszła równina, chłodna i martwa, po której szamocą się ostre wiatry,

pędzące tam i spowrotem mdłe dusze. Chodzą po niej umarli, a każdy ma tam

wyznaczone miejsce. wszyscy czekają na sąd składający się z trzech

królów: Minos, Ajakos i Radamantys, oceniają oni uczynki duszy i wyznaczają

jej przyszłe miejce. Nad światem umarłych góruje ogromny pałac władcy tego

świata Hadesa, pod nim znajduje się miejsce najsroższych każni dla

zbrodniarzy. Jednak nie wszyscy tam trafiają, ten kto żył sprawiedliwie całe

życie odjedzie na Wyspę Błogosławinych - krainy wiecznej szczęśliwości,

gdzie wszystko jest jasne, kolorowe a budunki zbudowane są ze szlachetnych kamieni.

Panuje tam wieczna wiosna.

zjawiska astronomiczne - ????

Wojna trojańska:

- porwanie Heleny przez Parysa syna króla Troi

- odprawa posłów greckich Menelaosa i Odyseusza

- wojna trwa przez 10 lat bez żadnego rozstrzygnięcia, w tym czasie wielu

żołnierzy i obie strony zaczęły odczuwać zmęczenie tą wojną

- ingerencje bogów w walki (zsyłanie zarazy)

- kłótnie w obozie Greków Achilles obrażony na Agamemnona nie chce walczyć

- pojedynek Menelaosa i Parysa, który miał rozstrzygnąć wojnę

- pojedynek nierozstrzygnięty ( ingerencja Afrodyty, która unosi Parysa do

Troi )

- walki rozpoczęły się od nowa, szale zwycięstwa z jednej strony na drugą

- Trojanie wdarli się do obozu Greków

- Patrokles ubrał zbroję Achillesa, został zabity przez Hektora

- pojedynek Achillesa i Hektora

- Achilles przywiązał ciało pokonanego do swego rydwanu, Priam wykupił

zwłoki syna

- Helena pomogła Diomedesowi i Odyseuszowi przejść potajemnymi korytarzami,

gdy ci zakradli się w przebraniu, aby wykraść posąg Ateny z jej świątyni,

dopóki znajdował się on w Troi, miasto nie mogło być zdobyte

- Grecy upozorowali kilka dni póżniej odwrót, a w darze zostawili ogromnego

drewnianego konia

- Trojanie wprowadzili go do miasta

- w nocy wydostało się z niego 12 najlepszych żołnierzy w tym Odyseusz

i otworzyli bramy miasta

- rozpoczęła się straszliwa rzeż miasta

- Grecy wygrali wojnę

Wędrówka Odyseusza:

- u wybrzeży Tracji, w walce z Kikonami zdobywa Ismaros,ale traci 72 ludzi

- ląduje z jednym okrętem w kraju Cyklopów

- Eol bóg wiatru dał mu worek z przeciwnymi wiatrami, gdy jest blisko

ojczyzny jego załoga otworzyła worek i znowu wrócili do wyspy Eola

- gigantyczni Lastrygonowie zatapiają 11 jego okrętów

- z ostatnim dotarł do wyspy czarodziejki Kirke, za jej radą udał się do

Hadesu, gdzie miał się dowiedzieć o przyszłe losy

- uniknął śpiewu pięknych syren

- na wyspie Trinakii jego załoga zabiła kilka sztuk bydła Heliosa za co

Zeus zatopił wszystkie statki wraz z załogą

- Odyseusz dopłynął do wyspy nimfy Kalipso, gdzie spędził 7 lat

- zbiliżył sie do wyspy Feaków, Posejdoin rozpętał burzę z opresji

uratowała go boginka morska, na brzegu spotkał królewnę, która wskazała

mu drogę do ojca, króla Alkinosa. Odyseusz opowiedział zgromadzonym o

swych przygodach. Dostał od Feaków okręt, na którym wrócił do ojczyzny

Wędrówka Eneasza:

- po 6 latach podróży jest bliski Italii, gdy Junona rozprasza okręty Trojan

z trudem lądują w Libii, pod Kartaginą, gdzie są przyjęci gościnnie

przez królową Dydonę

- Eneasz opwiedział zdobyciu o Troi

- wyrocznia w Delos każe mu szukać ziemi przodków(Auzonia), na wyspach Strofadach

harpie wieszczą, że eneasz założy miasto Italii. Po przybyciu na

Sycylię umiera jego ojciec

- Dydona kocha Eneasza i pragnie aby został z nią, Merkury - posłaniec

bogów oznajmia, że ma on założyć państwo w Italii. Eneasz opuszcza

Dydonę, która przebija się mieczem i zostaje spalona na stosie

pogrzebowym, którego płomienie widzi Eneasz na otwartym morzu z okrętu

- Eneasz przybywa na Sycylię w rok po śmierci ojca i zarządza igrzyska

na jego cześć

- Eneasz wylądował w Kume, zszedł do groty Sybilli i do królestwa zmarłych

odwiedza ojca, spotyka Dydonę, która go odpycha, ogląda dusze swych

przyszłych potomków, po czym wraca do swych towarzyszy i płynie do

Lacjum

- walki z Rutulami, bogowie postanawiają, że chociaż zwycięzcami są Trojanie

przyszły Rzym nie po nich, ale po Latynach odziedziczy język, prawa i

nazwę.

Założenie Rzymu:

Dynastia Eneasza mieszkała w mieście Alba Longa.

Król miał dwóch synów Numitora, który objął władzę po ojcu i Amulisa,

który przy pomocy wojska strącił brata z tronu. Córka Numitora powiła

bliżnięta Romulusa i Remusa, których ojcem był Mars.Amulius kazał

wrzucić bliżnięta do Tybru. Uratowały się i codziennie przychodziła

wilczyca aby je nakarmić.

Pewnego dnia zobaczył to pasterz Faustulus i wraz z żoną wychował dzieci.

Gdy bracia dorośli zabili Amuliusa i przywrócili tron Numitorowi, po czym

założyli nowe miasto, Romulus na Palatynie, Remus na Awentynie. Podczas

wznoszenia murów dosazło do kłótni, w której Romulus zabił brata.

Aby zaludnić miasto uczynił z niego azyl dla banitów i zbiegów. Brakowało

kobiet, doszło wtedy do porwania Sabinek(kobiet jednego z okolicznych plemion).

8

anakreontyk - utwór poetycki nawiązujący do formy stworzonej przez Anakreonta

o tematyce miłosnej, biesiadnej, sławiący uroki życia, śpiew, wino.

poezja tyrtejska - wzywająca do aktywnej walki w obronie zagrożonej wolności

kraju (poezja tyrtejska pojawiła się w literaturze polskiej zwłaszcza w

momentach zahrożenia wolności kraju)

horacjonizm - zespół literackich tendencji nawiązujących do twórczości

poety starożytnego - Horacego, charakteryzujący się refleksyjnością,

propagowaniem postawy dystansu i stoickiego spokoju wobec zmienności

losu, prostotą i powściągliwością stylu, tendencją do korzystania

z motywów mitologicznych. Horacjońiści prowadzili poetyckie rozważania

nad rolą poety i poetycką sławą.

Wykorzystanie elementów mitologicznych w literaturze póżniejszych epok:

- "Odprawa posłów greckich" J. Kochanowski(patrz wojna trojańska)

- "Tren V" J. Kochanowskiego postać Persefony żony Hadesa

- "Monachomachia" I.Krasicki motyw złotego wieku

- "Dziady" cz.III A. Mickiewicz Kondrad w Wielkiej Improwizacji staje

się podobnym do Prometeusza, bo jak on chce poświęcić się zbawieniu

ludzkości

- "Oda do młodości" A. Mickiewicza nwaiązanie do Herkulesa ("Dzieckiem

kolebce kto łeb urwał Hydrze,...")

- "Pan Tadeusz" A. Mickiewicz motyw Arkadii

- "Grób Agamemnona" J. Słowacki nie potrafi grać na harfie Homera

- "Lalka" B. Prus non omnis moriar (nie wszystek umrę) nawiązanie do

dzieła Horacego

- "Noc listopadowa" S. Wyspiańskiego - motyw pożegnania Demeter z córką

i nadejście jesieni, także wydarzenia są tu inspirowane przez bogów

greckich

- "Wesele" S. Wyspiański kaduceusz w rozmowie Stańczyka z Dziennikarzem

- "Powrót Odysa" S. Wyspiańskiego

- "Syzyfowe prace" S. Żeromski

- "Dies irae" J. Kasprowicz motyw Styksu

- "Wiosna" J. Tuwim utwór dytyramb w starożytności utwory poświęcone

Dionizosowi

- "Nike" Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

- "Ikar" J. Iwaszkiewicz

9.Cechy eposu na podstawie ,,Iliady" i ,,Odysei": ...

- obecność inwokacji ( bezpośredni zwrot autora we wstępie utworu do muz, opiekunek poetów, z prośbą o natchnienie, pomoc w pisaniu dzieła)

(,, Gniew bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa

Zgubę nisącyi klęski nieprzeliczone Achajom")

- narracja obiektywna, narrator wszechwiedzący i wszechobecny

- bohaterowie to ludzi i bogowie

- paralelizm (równoległość dwuch akcji - w świecie bohaterów i w świecie bogów), światy się przeplatają i mają na siebie wpływ

- mitologiczna motywacja zdarzeń, wola bogów główną motywacją działania postaci ziemskich

- decydowanie o końcowym wyniku akcji przez przeznaczenie ( Mojrę ), któremu podlegli są ludzie jak i bogowie, nawet Dzeus

- wplatanie szeregu epizodów w główny tok akcji

- opisy scen batalistycznych (pojedynki, bitwy, oblężenia)

- realistyczny i szczegółowy opis przedmiotów i sytuacji ( np. tarczy Achillesa)

- styl podniosły, poważny, patetyczny

- utwór jest bogaty w epitety i porównania homeryckie ( człon określający jest bardzo rozbudowany w odnieśieniu do członu określanego, składają się na niego sceny zaczerpnięte przeważnie ze świata przyrody - dynamiczne, stanowiące odrębną scenkę, epizod , ma na celu uplastycznienie i zdynamizowanie sytuacji)

- miara wierszowa - heksametr( =sześciomiarowy, sześciostopowy wiersz w metryce antycznej, opartej na iloczsie )

- użycie retardacji - ( chwyt kompozycyjny w utworze fabularnym, polegający na celowym opóżnianiu biegu akcji i wywołaniu ciekawości odbiorcy ) (współcześnie to reklama np. w czasie ,,Bundych" - przyp. Faraona)

- w utworze przedstawione są przełomowe wydarzenia dla danej społeczności, bohaterów

...Rodowód gatunku: ...

Epos znany jest od bardzo dawna. W babilonii powstał już w 3 tysiącleciu p.n.e. (,,Gilgamesz"). Dla tradycji epiki europejskiej podstawowe znaczenie ma epos starożytnej Grecji, ukształtowany w 9-8 w.p.n.e. w Azji Mniejszej na gruncie kultury jońskiej. Epos rozwinął się z pieśni o tematyce mitologicno kistorycznej, śpiewanych przez rapsodów ( wędrowni recytatorzy ) - ustny rodowód gatunku.

...Technika opisu (na podstawie opisu tarczy Achillesa): ...

- opisy bardzo rozbudowane

- liczne epitety, porównania, przenośnie

- odniesienia do natury, przyrody

- opisy plastyczne, precyzyjne, realistyczne

... Świat bogów i ludzi, działanie fatum : ...

Światy te przeplatają się, uzupełniają, wpływają na siebie. W walkę ludzi wtrącają się bogowie, ponieważ i oni nie mogą zmienić przeznaczenia ( fatum - warunkuje wszystkie wydarzenia ) komplikują przebieg wydarzeń, zastawiają chytre płapki na ludzi, niektórym sprzyjają, wadzą się między sobą, ingerują w świat ludzki. Niektórzy bohaterowie ludzcy mają pochodzenie boskie.

... Rozwój gatunku : ...

1. ,,Eneida" Wergiliusz - starożytność

2. ,,Pieśń o Rolandzie" -st.

3. ,,Boska komedia" Dante - st.

4. ,,Orland szalony" Ariost i ,,Jerozolima wyzwolona" Tass - renesans

5. ,,Manochomachia" Ignacy Krasicki - oświecenie

6. ,,Pan Tadeusz" Adam Mickiewicz - romantyzm

7. ,,Nad Niemnem" Eliza Orzeszkowa - pozytywizm

8. ,,Chłopi" Władysław Stanisław Reymont

... Realia : ...

- występowanie anachronzmów, wyrazów przestarzałych (związane z pochodzeniem gatunku)

- dzięki opisom duży realizm utworu, przedstawionych wydarzeń

- fakty i postacie idealizowane (cecha utworu)

- cudowność swiata przedstawionego

10. Rozwój teatru antycznego i jego funkcjonowanie. Narodziny tragedii i komedii. Osiągnięcia : ...

Ariona - 7- 6 w.p.n.e. półlegendarny grecki poeta i lutnista z Lesbos, domniemany twórca dytyrambu ( pieśń pisana w intencji pochwalnej, gatunek uprawiany w starożytnej Grecji, wyłoniła się z niego tragedia i komedia), jako gatunku literackiego

Tespis - w 534 r. p.n.e. uzupełnił pieśni chóru o postać aktora prowadzącego dialog z przewodnikiem chóru i chórem. Był to już zalążek tragedii, która najprawdopodobniej wywodzi się z tradycji pieśni ku czci Dionizosa.

Ajschylos - 525 - 456 r. p.n.e. uważany za właściwego twórcę tragedii, wprowadził na scenę drugiego aktora dzięki czemu rozwinął się dialog i akcja sceniczna, pod koniec życia kożystając z doświadzenia Sofoklesa wprowadził ( w Orestei) trzeciego aktora, bohaterowie to herosi wadzący się z fatum

Sofokles

- ograniczył rolę bogów w utworze, kładąc większy nacisk na przeżycia osób dramatu

- wprowadził bohatera w pełni świadomego odpowiedzialności za swe czyny

- od tej postaci uzależniony był bieg wydarzeń

- dodał trzeciego aktora

- zerwał z tematycznym związkiem teatrologii

Eurypides

- twórca tragedii psychologicznej

- ożywiając tragedie epizodami komicznymi stał się prekursorem tragikomedii

Arystofanes

- przedstawiciel tzw. komedii starej (satyra polityczna)

- jego komedie to przejaw (ze względu na tematykę) kryzysu cywilizacji ateńskiej

Menandra ( p.Nowakowska) Menander(encyklopedia)

- przedstawiciel tzw komedii nowej, komedii charakterów

Narodziny tragedii: ...

gat. dramatu ukształtowany w Grecji ( czołowi pisarze to Ajschylos, Sofokles, Eurypides), wywodzi się z obrzędów religijnych. Podstawowym kryterium gatunkowym tragedii jest kategoria estetyczna tragizmu głównego bohatera

t. antyczna ----> t.renesansowa ---->t. klasyczna

Narodziny komedii : ...

gat. w którym dominuje, stosowane są środki groteski i satyry, początek dały jej pieśni na cześć Dionizosa w starożytnej Grecji. W czasach nowożytnych rozwinęła się komedia charakterów, sytuacyjna, intrygi, polityczna, obyczajowa oraz tragikomedia

...Pojęcia : ...

koryfeusz - przewodnik chóru w starożytnym teatrze

dytyramb - patrz osiągnięcia Ariona)

orchestra - w star. teatrze greckim i rzymskim kolista lub półkolista przestrzeń otoczona amfiteatrem, w klasycznym teatrze greckim przeznaczona na występy chóru

skene - podłużny budynek ustawiony przy okręgu orchestry, naprzeciw widowni, pomieszczenie dla aktorów będące także tłem przedstawienia

koturn - wysoki obcas urzywany przez aktorów aby ich lepiej bylo widać

onkos - wysoka peruka używana przez aktorów teatru, w celu podwyższenia sylwetki, określenia wieku i charakteru postaci

agon - różnego rodzaju zawody ( tu artystyczne, teatralne)

... Teatr antyczny a współczesny:

teatr antyczny teatr współczesny

- maksymalnie trech aktorów - wielu aktorów

- występowanie chóru - brak chóru

- występowali tylko mężczyżni

- specyficzna budowa teatru

( wymagania akustyczne itd.)

- obecność światła i muzyki

- zmiana konwencji i stylu

gry aktorskiej

- funkcja memesis ( naśladowanie - szeroko pojęta funkcja teatru

rzeczywistości) i katharsis (wewnętrzne oczyszczenie odbiorcy)

11.Cechy i struktura tragedii antycznej na podstawie "Antygony" Sofoklesa

1. Zasada trzech jedności:

a) czasu - akcja rozgrywa się w czsie jednej doby (między wschodem i zachodem słońca)

b) miejsca - akcja rozgrywa się w jednym miejscu ( o wydarzeniach innych informuje specjalny aktor - posłaniec)

c) akcji - jest ona jednowątkowa (bez wątków pobocznych)

2. Ograniczona liczba aktorów (3), występowali tylko mężczyżni

3. Brak scen zbiorowych

4. Konflikt tragiczny ( starcie dwóch przeciwstawnych racji, jedna z nich musi zginąć, postacie kierowani fatum, losem, przeznaczeniem)

5. Istnienie chóru

6.Zasada decorum (obowiązek pisania tragediistylem wysokim)

7.Zasada jedności estetyk ( zakaz przeplatania się scen tragicznych i komicznych)

8.Bohaterami są wybitne jednostki pochodzące z wyższych sfer

9.Specyficzna budowa utworu:

0. prolog - zapowiedż wydarzeń

1. parodos - pierwsze wystąpienie chóru, wprowadzające do akcji)

2. pięć przeplatających się epejsodionów (wystąpienia aktorów) i stasimonów ( wystąpienia chóru)

3. zawiązanie akcji z uwzględnieniem:

- perypetii (punkt kulminacyjny, zwrotny np. aresztowanie Antygony)

- katastrofy (klęska bohatera, najczęściej jego śmierć)

- kommos-u (scena lamentu i żalu)

- stychomatii (dialog 2 postaci złożony z jednowersowych wypowiedzi)

0. exodos(ostanie wystąpienie chóru podsumowującego wydarzenia)

Rola chóru - złożony z 12-15 mężczyzn, stwarzał nastrój, zapowiadał akcję, informował o wydarzeniach, komentował i oceniał bieg wypadków i snuł rozważania na tematy ogólne.

Bohater tragiczny - musi wybierać pomię dzy dwoma równie ważnymi wartościami ( Antygona - pogrzebanie zwłok brata, podporządkowanie się ojcu - prawo ludzkie i boskie).

Ironia tragiczna - oba posunięcia prowadzą do zguby.

Wina tragiczna - winą okazuje sią moralne postępowanie, jednostka za swoje czyny zostaje ukarana.

Charakterystyka postaci:

1.Antygona- wierząca, aktywna, stawia czynny opór, kocha brata, przeciwstawia się ojcu - odważna, moralna, uparta, konsekwentna, rozważna, nie obawia się śmierci, religijna

2.Kreon - uparty, dumny, pyszny, jest despotą, nieustępliwy, porywczy, dba o autorytet, chce być sprawiedliwy i przestrzegać praw, ceni państwo

3.Hajmon (syn Kreona, narzeczony Antygony) - ma inny pogląd na sposób rządzenia państwem, ceni lud, jest mniej radykalny od ojca, rozważny, kochający Antygonę.

4.Ismena ( siostra Antygony)- niezdecydowana, bojażliwa, uległa, chce być lojalna wobec króla, uznaje wyższośc mężczyzn, oportunistka

5.Polinejk- poległy brat Ismeny i Antygony, zdrajca ojczyzny

Nawiązania do konwencji gatunkowej tragedii w literaturze nowożytnej:

1.,,Odprawa posłów greckich " J.Kochanowskiego-renesans

- wybitna jednostka zastąpiona zbiorowością - Troja

- zakończenie (nie katastrofa - zapowiedzenie zniszczenia Troi)

2.,,Powrót posła" Julian Ursyn Niemcewicz- oświecenie

-komedia polityczna z zachowaniem struktury dramatu antycznego

3.,,Nie-boska komedia" Zygmunt Krasiński-romantyzm

-lużna struktura,zarwanie z zasadą trech jedności, świat realny i nadrealny, różne rodzaje literackie.

12. Istota konfliktu tragicznego w ,,Antygonie". Trzy aspekty konfliktu.

W utworze tym konflikt między Antygoną a królem Kreonem jest istotą tragedii i nosi nazwę konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu się przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru i dlatego każde posunięcie bohatera prowadzi go do katastrofy. czyli klęski.

Konflikt Antygony i Kreona jest sporem wartości i konieczności, bowiem bohaterowie bronią przeciwnych racji :

1. rozum jest przeciwstawiony miłości

2. prawo ludzkie - prawu boskiemu

3. interes zbiorowości (państwa) - obronie jednostki

Racje obu stron są równorzędne, konflikt tragiczny jest nierozwiązalny. Antygona za przeciwstawienie się woli króla zostaje skazana na śmierć. Kreon , który jest winien śmierci trzech osób (Antygony, jej narzeczonego, swojego syna Hajmona i swojej żony- Eurydyki) los skazuje na wyrzuty sumienia, które będą go dręczyć do końca życia.

13. Świat wartości w ,,Antygonie": wiara, rozum, prawo. ...

Dla Kreona podstawowymi wartościami są: rozum, ład społeczny i państwo. W swoim postępowaniu ma na celu dobro społeczne, interesy kraju i utrzymanie silnej władzy. Jest wyznawcą prawa ziemskiego, ustanowionego przez ludzi. Swoim postępowaniem gwałci prawo religijne.

Antygona kieruje się wiarą, miłością, nadrzędne dla niej są przykazania duchowe. Musi złamać prawo ludzkie, pochowanie brata uważa za swój obowiązek.

...Obywatele i władca, problem władzy ... :

Postępowanie Kreona ma na celu utrzymanie autorytetu (poświęca dobro rodziny), nie chce być posądzony o niesprawiedliwość musi być konsekwentny w postępowaniu. Jest dumnym władcą, o niezłomnych decyzjach. Dopiero po przepowiedni Terezjasza, i nacisku poddanych zmienia rozkaz, jest już za póżno, zostaje ukarany. Utwór wskazuje na złożonośc problemów władcy i jego stosunku do narodu. Kreon chciał być dobrym władcą, jednakże nie podołał temu zadaniu.

...Portret rodziny:

Kreon - cenił interesy państwa i dobro społeczeństwa nad rodzinę

Antygona - bardzo kochała brata, przeciwstawiając się ojcu wybrała mniejsze zło

Hajmon - troszczyłsię o ojca, kochał Antygonę

Euredyka - kochajęca syna, nie mogła się pogodzić z jego śmiercią

Ismena - nie mogłą się zdecydować, chciała wziąść na siebię część winy, była

zbyt słaba.

14. ,,Antygona" jako dramat o treści uniwersalnej ...

Problemy ogólnoludzkie i ponadczasowe w dramacie Sofoklesa:

0. miłośc siostrzana

1. walka o władzę

2. władza a interes jednostki

uczucie i obowiązak

0. pojęcie zdrady i dochodzenie swoich praw

1. równość prawa w odniesieniu do różnych jednostek

2. szacunek dla zmarłych

3. ból po stracie najbliższych

4. odpowiedzialnośc za innych i za swoje postępowanie

...Współczesne realizacje dramaturgiczne ,,Antygony":

,,Antygona" weszła na sceny polskie w połowie dziewietnastego wieku.

1 Akademickie Koło Artystyczne Miłośników Dramatu Klasycznego na Uniwersytecie Jagillońskim w Krakowie wystawiono utwór w latach 1905-1917

2. dwudziestoleciu była często grana w szkolnych teatrach (partie recytowano po grecku)

- w Poznaniu 24.05.1928r.

- w Stanisławowie 22.05.

- w Królewskiej Hucie 16.06.

- w przemyślu 28.10.

- około 1937-1938r przedstawienie szkolne w Wadowicach z Karolem Wojtyłą w roli Hajmona

3. 1939r - parafraza utworu dokonana przez Juliusza Osterwa ,,dla Teatru Społecznego i dla szkół powszechnych"

4.Teatr Ziemi Krakowskiej im.Ludwika Solskiego w roku 1971.

5. wrocławski Teatr Polski

6. również w teatrze telewizji od 15.09.1962r.

7. Maliszewski - własny utwór dramat.na kanwie Antygony

8.Berwińska - ,,Ocalenie Antygony" tyrania - wolnośc

9. Stanisław Wyspiański w ,,Wyzwoleniu"( rozmowa Konrada z maską 18) - przywołał ,,polską Antygonę" i ,,polskiego Edypa"

10.Kazimiera Iłłakowiczówna w wierszu ,,Antygono, patronko sióstr" - motyw postaci

11. Jarosław Marek Rymkiewicz - ,,Konwencje"

12 Ernest Bryll ,,Rekonstrukcja chóru" (1963r)

13.Artur Miedzyrzecki ,,Koniec gry" (1968r)

14.Stefan Gołębiowski ,,Bez opamiętania"

15.Zbigniew Jerzyna ,,Grecja 67"

16.Michał sprusiński ,,Mitologia"

17.Stanisław Dobrowolski w cyklu ,,Albumy warszawskie" ,opis Antygony

16 Ogólne wiadomości o Biblii

Geneza - Historia święta zaczyna się od dokonanego przez Boga powołania Abrahama gdzieś w XIX w. p.n.e., a początki S.T. sięgają w swym zarodku do Abrahama i do jego bezpośrednich potomków. Ale to właśnie Mojżesz zapoczątkował potężny ruch religijny i dał impuls do powstania wielkiego literackiego dzieła - Biblii.

Czas powstania - Stary Testament narastał w ciągu wieków, przez tysiąclecia (od XIIIw. p.n.e. do I w. p.n.e. Nowy Testament powstał od 51 do 96 roku n.e.

Autorzy - Biblia ma wielu autorów, głównie anonimowych. S.T. przypisuje się na podstawie problematyki Mojżeszowi, Salomonowi, królowi Dawidowi. N.T. był tworzony zdecydowanie szybciej, odnajdziemy w nim Ewangelie Mateusza, Marka, Łukasza, uczniów Chrystusa.

Języki - Biblia jest trójjęzyczna: teksty S.T. były pisane w języku hebrajskim, niektóre fragmenty w aramejskim i greckim. Teksty N.T. w greckim (Ewangelia św. Mateusza po aramejsku)

Podział rodzaje ksiąg - S.T. prawo, czyli tora - pięcioksiąg Mojżesza zawiera dzieje ludzi od stworzenia świata do śmierci Mojżesza - Księga Rodzaju - Prorocy - Pisma - Dzieła filozoficzne - Dzieła historyczne - Utwory poetyckie N.T. - Księgi historyczne, czyli cztery Ewangelie i dzieje apostolskie - Księgi dydaktyczne: Listy św. Pawła - Księga Proroka - obiawienie św Jana - Księga Rodzaju

Gatunki - Niezwykłość Biblii polega na tym, że przekazuje jeden system filozoficzno-moralny wypowiedziany w różnym czasie przez różnych ludzi, w różnych formach. Biblia jest zbiorem pism bardzo urozmaiconych pod wzg. gatunku. Znajdziemy tu opowiadania historyczne, sagai rodów, eposy, poematy, nowele, kroniki, dialogi filozoficzne, listy, pieśni, hymny, modlitwy, kazania, aforyzmy, sentencje, treny.

Przekłady greckie - S.T. w III/II w. p.n.e. został przetłumaczony na język grecki przez Żydów jako Septuaginta

Przekłady łacińskie - Św. Hieronim w IV w. n.e.przełożył całą Biblię jako Wulgantę. Póżniej wielokrotnie na inne języki Biblię tłumaczono właśnie na podstawie tego przekładu.

Przekłady polskie - Kultura staropolska ma aż sześć przekładów Biblii. k a t o l i c k i e Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka) XVw. Biblia Leopolity 1561 Biblia Jakuba Wujka 1599 i n n o w i e r c z e Biblia brzeska (kalwińska) 1563 Biblia nieświecka Szymona Budnego 1572 Biblia gdańska luterańska 1932 Biblia Tyśiąclecia tłum. z j. oryginalnych 1965

!!! Przekłady psalmów na język polski - autor, specyfika pracy tłumacza

Czesław Miłosz - Księga Psalmów (1981) - wzorowany na średniowiecznym Psałterzu puławskim i tak jak on używa wersetu, nie zaś strofy.

Franciszek Karpiński - bezpośredni zwrot do odbiorcy (Boga, innym razem człowieka), rymy proste, język też, tłumaczenie niedokładne

Wacław Potocki - Pieśni pokutne

Roman Brandstaetter

Jan Kochanowski

Leopold Staff - używa powtórzeń, namawia do chwalenia Boga, brak rymów 134

Wojciech Bąk

Mikołaj Sęp Szarzyński

Werset i paraleizm

Oryginalny werset biblijny właśnie w psalmach jest stosowany z pełną konsekwencją. Werset jest zwykle całością treściową, zbudowaną paralelnie (równolegle) z dwóch lub trzech członów; drugi człon powtarza, uzupełnia lub przeciwstawia się myśli wyrażonej w członie pierwszym. Paralelizm wersetu może polegać także na powtórzeniu podobnego motywu, zestawieniu pytania i odpowiedzi, rozwijaniu myśli. Wwersetach trójczłonowych człon trzeci stanowi zazwyczaj zakończenie dwóch poprzednich. Te powtórzenia decydują o specyfice tekstu biblijnego i charakterystycznej symetrii myśli.

Biblia jako:

!!! święta księga judaizmu i chrześcijaństwa

dzieło teandryczne

Biblia jest dziełem mówiącym o wzajemnych stosunkach między Bogiem i człowiekiem. Ukazuje stosunek Boga do dawnych mieszkańców ziemii, oraz uczucia jakimi oni obdarowywali Boga.

!!! dzieło o drodze zbawienia

arcydzieło literatury

O Biblii mówi się niekiedy zwyczajnie, jak o innych wielkich zdobyczach ludzkości, że jest arcydziełem literatury powrzechnej. Tak jest w istocie:o głębi i urodzie tekstu biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu - język i styl biblijny nasycony wieloznaczną symboliką, metaforą, alegorią, a jednocześnie niezwykła prostota i jasność. Biblia jednak istnieje w kulturze przez całe tysiąclecianie ze względu na literackie walory. Może być w prawdzie czytana jako księga spraw człowieczych, w której ciągle od nowa podejmowane jest pytanie o godność i sens ludzkiej egzystencji. W kulturze jednak księga ta funkcjonuje przede wszystkim jako Pismo Święte pełne Bożych tajemnic, które najpierw skupiało wokół siebie lud wybrany - Izraelitów, później - chrześcijan i do dziś funkcjonuje w liturgii wielu wyznań -judaistycznych i chrześcijańskich.

żródło kultury europejskiej

Biblia jest źródłem kultury europejskiej. Najpierw w sferze religijno - moralnej: przykazania dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich niezależnie od wyznania i świtopogladu; potem w sferze kulturowej: Biblia jest natchnieniem myślicieli, artystów i pisarzy; inspiracją dla literatury, rzeźby, malarstwa, muzyki. Jest niewyczerpanym skarbcem wzorów osobowych i postaw, fabuł i anegdot, wątków i motywów, symboliki i metaforyki, frazeologii i stylistyki. Utrwalona w powszechnej świadomości pamięć obrazów i wersetów biblijnych powoduje, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które poprzez literaturę wchodzą do języka potocznego.

17 Powtórzenie treści Biblii

Postacie

Abraham syn Tarego, protoplasta i patriarcha narodu izraelskiego. Wraz z żoną Sarą i bratankiem Lotem i swym półkoczowniczym plemieniem przeszedł (2000 -1600 p.n.e.?) do ziemii Kanaan w Palestynie, gdzie osiadł. Zwany ojcem wiernych.

Izaak drugi patriarcha biblijny, jedyny syn Abrahama i Sary, mąż Rebeki, ojciec Jakuba i Ezawa

Jakub patriarcha biblijny z księgi Genesis, syn Izaaka i Rebeki, sprzedał bratu Ezawowi swoje pierworództwo za miskę soczewicy. Z pomocą matki wyłudził od ślepego ojca błogosławieństwo podając się za Ezawa. Aby zdobyć rękę Racheli, służył jej ojcu, Labanowi, przez 7 lat, lecz dostał starszą i brzydszą siostrę Lię. Za Rachellę służył następne 7 lat.

Józef ostatni z patriarchów biblijnych, główny bohater powieści kończącej Księgę Genesis, ulubiony syn Jakuba i jej ukochanej żony Rachelli, znienawidzony przez starszych braci jako faworyt ojca. Sprzedany przez nich w niewolę karawanie Madianitów idącej do Egiptu. Tam kupony przez Putyfara, zarządca domu i majątku. Zakochana żona Putyfara daremnie próbowała uwieść młodzieńca, odtrącona mści się oczerniając go przed mężem jako swego adoratora. Uwięziony trafnie wykłada sny dwu towarzyszą niedoli. Na dworze Faraona przepowiada władcy ze snów 7 lat urodzaju i 7 lat głodu, przedstawia swój plan zapobieżenia katastrofie. Zostaje pierwszym ministrem, żeni się z Egipcjanką Asenat i ma synów Manassesa i Efraima. Przybyłym w okresie nieurodzaju z Kanaanu po zboże braciom, po poddaniu ich próbom, wybacza. Sprowadza starego ojca, osiedla się z nim i rodem w delcie Nilu na ziemii Gessen.

Mojżesz prawodawca Izraela, prorok, który wyprowadził swój lud z niewoli egipskiej aż do granic Kanaanu, jedna z najpotężniejszych postaci Starego Testamentu. Traktuja się go na ogół za postać historyczną, choć niektórzy uważają go za bohatera mitycznego. Przypisyje się mu (błędnie) autorstwo Pięcioksiągu. Żył w ustawicznym kontakcie z Bogiem, rozmawiał z nim, słuchał jego wskazówek, choć niekiedy sprzeciwiał się mu.Ustami Mojżesza Bóg ogłosił Dziesięcioro Przykazań i kodeks karny, a także ustawodastwo liturgiczne.

Jozue następca Mojżesza, którego życie i czyny opisuje Księga Jozuego. Na 40 lat przed wprowadzeniem przez niego Izraelitów do Ziemii Obiecanej dył jednym z 12 zwiadowców wysłanych do Kanaanu. Tylko on i Kaleb stanęli przed ludem w obronie prawdy i zaprzeczyli alarmitycznym relacjom pozostałych dziesięciu szpiegów, za co tylko oni dwaj ze swojego pokolenia mogli wkroczyć do Kanaanu. Jozue zdobył Ziemię Obiecaną i rozdzielił ją między pokolenia izraelskie.

Samson słoneczny człowiek, sdzia i bohater Izraelski, biblijny Herkules. Narodzony w okresie 40 lat zaboru kraju przez Filistynów, syn Manuego. Gdy Samson dorósł, rozerwał lwa gołymi rękami a wszedłszy w zatarg z Filistynami, schwytał 300 lisów, powiązał im ogony, nawtykał między nie pochodnie i w ten sposób spalił filistyńskie plony i winnice. Gdy mężowie judzcy wydali go związanego Filistynom porwał więzy i chwyciwszy oślą szczękę zabił nią tysiąc ludzi. Gdy zakochał się w Filistynce Dalili, książeta filistyńscy namówijli ją, by wydobyła od niego tajemnicę siły. Wyznał, że gdyby mu głowę zgolono, stał by się słaby jak każdy inny człowiek. Zdradzony został w czasie snu ogolony, pojmany i wydłubano mu oczy i uwięziono. Sprowadzony na ucztę do świątyni Dagona w Gazie, aby widok jego hańby uradował tysiące zgromadzonych tam wrogów, Samson, któremu odrosły tymczasem włosy, przewrócił dwie kolumny wspierające gmach i zginął w jego gruzach razem z wrogami.

Saul pierwszy król Izraela XI w. p.n.e.. 10 powołany przez proroka Samuela na wodza po zwycięstwie nad Amonitami obrany królem i namaszczony przez Samuela. Pobił Filistynów i Amalekitów, lecz mimo tych zwycięstw nie mógł zwalczyć swych wad, jego skomplikowana natura oscyluje ustawicznie między dobrem i złem. Jego dzieje w Biblii są w rzeczywistści historią o Dawidzie, naprzód faworycie króla, którego pocieszał w chwilach smutku grą na harfie, potem rywalu, a w końcu następcy. Syn Saula Jonatan był serdecznym przyjacielem Dawida. Osamotniony po śmierci Samuela ściga ukrywającego się w pieczarach Dawida. W przededniu decydującej bitwy z Filistynami król bezskutecznie prosi Boga o znak. W przebraniu udaje się do wróżki w Endor, która wywołuje ducha Samuela. Ten obwieszcza krolowi, że zginie jutro w bitwie wraz z synami. Przepowiednia się sprawdza, a Dawid opłakuje Saula i Jonatana

Dawid w latach okl 1012 - 972 p.n.e. drugi król izraelski, w tradycji żydoskiej idealny władca, z którego rodu powstać ma wybawiciel - Mesjasz. Wg Biblii za młodu był pasterzem i lutnistą, później rzekomym autorem psalmów biblijnych. Najmłodszy syn Izaja, namaszczony w tajemnicy przez proroka Samuela, gdy Saul jeszcze władał. W wojnie z Filistynami zagija on z procy olbrzyma Goliata siejąc popłoch wśród nieprzyjaciół. Ratyjąć życie ucieka z kraju na wiele lat. Po śmierci Saula ogłasza się królem. Zakochany w Betsabee, żonie Uriasza. Ukochany syn Absalom podnosi bunt przeciw ojcu i ginie, okrywając Dawida żałobą.

Salomon król izraelski od ok 970 do 930 r p.n.e., syn Dawida i Betsabee, wstąpił na tron prawdopodobnie w młodym wieku, wzmocnił państwo, zreorganizował armię wprowadzając wozy bojowe, lecz starał się utrzymywać przyjazne stosunki z sąsiadami.Dwór jego był ośrodkiem kultury, zwłaszcza literatury. Utrzymywał liczny harem, wznosił piękne pałace, zbudował świątynię jerozolimską. Związany z tymi wydatkami ucisk podatkowy i rosnący na starość despotyzm króla wywołał niezadowolenie wsród plemion północy, które doprowadziły do buntu Jeroboama I, a po śmierci króla do secesji diesięciu pokoleń północy pozostawiając dynastii Dawidowej tylko Judę i część Beniaminu. Mądrość Salomona weszła w przysłowie i stała się źródłem legend. Biblia przedstawia panowanie Salomona jako złoty wiek Izraela. Później obdarzony przez Biblię nadludzką potęgą, uważany za władcę duchów i demonów. Rzekomy autor licznych, powstałych po jego śmierci utworów Starego Testamentu

Izajasz VII w. p.n.e., największy prorok Starego Testamentu, pisarz, polityk, doradca trzech królów judzkich. Biblijne księgi Izajasza są dziełem najwyżej stojącym z wzg. na bogactwo języka i kształt artystyczny. Księga dokończona przez jego uczniów.

Daniel jeden z większych proroków i bohaterów biblijnych. Jego proroctwa i czyny mieszczą się w księdze nazwanej jego imieniem, której autorstwo mu przypisywano. Żył w VII-VI w. p.n.e. Uprowadzony ok 605 przez Nabuchodonozora do niewoli babilońskiej, zdobył wykształcenie na dworze króla i zajmował wysokie urzędy w państwie babilońskim, a później perskim.

św. Piotr rybak z Betsaidy w Galilei, imieniem Szymon, brat Andrzeja. Jezus przyznał mu pierwszeństwo przed innymi apostołami, ustanawiając go głową kościoła. Odbywał podróże apostolskie, przebywał w Antiochii, a na koniec w Rzymie, gdzie ok 64r. za czasów Nerona, poniusł śmierć męczeńską. Symbolami jego są klucze i miecz.

Herod ok 73-4 p.n.e., syn Idymejczyka Antypatra i córki szejka arabskiego. Dzięki przyjaźni z Markiem Aureliuszem został w 37 królem Judei, a po bitwie pod Akcjum zyskał łaski Oktawiana Augusta. Jako poplecznik Rzymu i propagandator pogaństwa znienawidzony przez Żydów. Rządził sprawnie, założył wiele miast i warownii. Ożenił się 10 razy. W ostatnich latach panowania, prawdopodobnie pod wpływem choroby umysłowj, stał się krwiożerczym tyranem. Kazał stracić swą żonę, syna. Biblia obciąża go odpowiedzialnością za rzeź niewiniątek.

Judasz wg Biblii jeden z 12 apostołów Chrystusa, który zdradził go i wydał wysłannikom Sanhedrynu, a zobaczywszy, że Chrystusa skazano, zdjęty żalem, odniusł pieniądze, pożucając je w świątyni i powiesił się z rozpaczy.

Piłat prokurator Judei w 26-36 n.e., który wg Biblii zatwierdził wyrok śmierci wydany na Jeusa przez sanhedryn. Odwołany przez Rzym w skutek masakry Samarytan na górze Garizim. Późniejsze jego życie było tak pełne nieszczęść, że popełnił samobujstwo w Rzymie.

Motywy

przymierze w Biblii nazwa przyżeczeń, obietnic, uczynionych człowiekowi przez Boga w zamian za należne mu posłuszeństwo. W przymierzu z Noem Bóg, że nie spuści na ziemię więcej potopu i ustanawia na niebie tęczę jako znak tego przymieża. W przymieżach z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem Bóg ustanawia Izrael narodem wybranym i obiecuje mu ziemię Kanaan.

patriarcha praojciec, protoplasta rodu. Stary Testament wylicza dziesięciu praojców rodu ludzkiego - od Adama do Noego. Patriarchami jednak w ścisłym sęsie są: Abraham, Izaak i Jakub jako praojcowie narodu wybranego, oraz synowie Jakuba jako praojcowie dwunastu pokoleń izraelskich.

dekalog dziesięcioro przykazań, czyli praw stanowiących podstawę moralności żydowskiej i chrześcijańskiej. Prawa te w rzeczywistości spisano zapewne w VIII-VI w. p.n.e..

Arka Przymierza pozłacana skrzynia z drzewa akacjowego, ozdobiona dwoma złotymi cherubami, symbolizująca obecność boską, zawierająca kamienne tablice praw. Noszona przez Izrelitów w ich wędrówkach i bitwach, złożona w jerozolimskiej świątyni Salomona w miejscu zwanym święte świętych. Arka oryginalna zaginęła po upadku Jerozolimy w 586 p.n.e..

ziemia obiecana Kanaan, wg Wulgaty obiecany przez Boga Abrahamowi i jego potomkom. Miejsce najbardziej pożądane, wydaje się rajem, kraj szczęśliwości.

naród wybrany tak wg Biblii nazywano Żydów. Psalm 104 I wywiódł lud swój z weselem i wybranych swoich radością. Ks. Machab. Lecz nie dla miejsca naród, lecz dla nerodu miejsce Bóg obrał.

prorok ten kto przepowiada przyszłość, przywódca religijny o type wizyjnym, ekstatycznym, uważający się za natchnione nażędzie bóstwa, niezależny od istniejących instytucji religijnych, często przeciwny im, albo potępiający je. Prorocy izraelscy, biblijni byli interpretatorami historii narodowej, usiłującymi przez swą naukę utrzymać lud w wierności wobec Boga i Prawa, głoszącymi katastrofę narodową, zapowiadającymi erę mesjańską. Sądzili, że każdego z nich Bóg powołał osobiście, obiawiając swą wolę w sposób nadprzyrodzony, zazwyczaj w postaci widzeń i głosów.

Mesjasz namaszczony olejem, pomazaniec. W judaiźmie człowiek, który będzie wysłany przez Boga na ziemię, aby odbudować Izrael i sprawiedliwie rządzić. Idea rozwijana u Żydów zwłaszcza w okresach niewoli lub klęski. Jezus uważał się i jest uważany przez chrześcijan za Mesjasza, o którym mówi cały Stary Testament. Imię Chrystus jest greckim przekładem słowa Mesjasz.

bunt aniołów wg Biblii Lucyfer zabrał ze sobą trzecią część aniołów (zbuntowanych przeciw Bogu) i sprowadził ich do Szatana, który to równał się z Bogiem. Zbuntowani aniołowie przyjęli postaci demonów

grzech pierworodny wg Biblii i pojęć chrześcijańskich grzech popełniony przez pierwszych rodziców - Adama i Ewę i przekazany w spuściźnie wszystkim potomkom

zamordo-wanie Abla Kain pierworodny syn Adamia i Ewy dył oraczem, a jego młodszy brat Abel, pasteżem owiec. Kain złożył ofiarę Bogu z owoców ziemii, a Abel z owiec. Bóg odrzusił ofiarę Kaina, co oznaczało, że nie aprobuje jego ożenku z bliźniaczą siostrą Aklimą, zawartego wbrew woli Adama. Wg. planów ojca Kain miał poślubić bliźniaczą siostrę Abla - Dżumellę. Kain zabił Abla, a gdy Bóg go spytał Gdzie jest Abel? odpowiedział Nie wiem, czyż jestem stróżem brata mego? Bóg zaś na to: Coś uczynił? głos krwi brata twego woła do mnie z ziemii; gdy ją uprawiać będziesz, nie da ci owoców; tułaczem i zbiegiem będziesz na ziemii, ale kto by cię zabił karany będzie siedmiorako.

wieża Babel wg Biblii potomkowie Noego, przybywszy do ziemii Sennar, postanowili zbudować wieżę Babel, której szczyt sięgałby nieba. Bóg zstąpił by obejżeć budowę wieży i, nie chcąc dopuścić do jej ukończenia, pomieszał im języki, aby się nie rozumieli wzajemnie i rozproszyli na wszystkie strony.

rzeź niewiniątek wg Biblii król Herod usłyszwszy od mędrców przybyłych ze Wschodu, że narodził się przyszły król żydowski, kazał pozabijać wszystkich nowonarodzonych chłopców. Jezus uniknął śmierci, gdyż anioł kazał Józefowi uciec z rodziną do Egiptu

wesele w Kanie Galilejskiej uroczystość weselna na której, wg Biblii, zabrakło wina. Chrystus zamienił sześć stągwi w wino. Na miejscu, gdzie miał nastąpić ów cud, wzniesiono kościoły: grecki i franciszkański.

umywanie rąk wg Biblii jeśli znajdzie się człowieka zamordowanego, a sprawca jest nieznany, wówczas starszyzna sąsiedniego miasta winna zabic jałowicę i omyc nad nią ręce mówiąc Ręce nasze krwi tej nie wylały, ani oczy nie widziały.

niewierny Tomasz człowiek wątpiący, niedowieżający, chcący wszystko samemu sprawdzić, sceptyk. Tak nazywano św. Tomasza Apostoła z powodu jego wątpliwości co do zmartwychwstania Jezusa, o których wspomina Biblia.

!!! Prechistoria biblijna, historia wyjścia z Egiptu i wędrówki do Ziemii Obiecanej

Prechistoria biblijna

0. Abram był synem Teracha. Wypasał dla swego ojca stada. Podczas pilnowania stad Abram doszedł do wniosku, że istnieje tylko jeden, wszechmocny Bóg. Zaczął głosić swoje poglądy, które nie spotkały się ze zrozumieniem wielu ludzi.

1. Gdy zmarł ojciec, Abram postanowił wraz ze swoimi zwolennikami wyruszyć w podróż do urodzajnej ziemi Kanaan Wędrowcy osiedlili się w pobliżu Betel. Abram postawił tam ołtarz, na którym składał ofiary Bogu.

2. Gdy zasoby naturalne tamtego rejonu wyczerpały się wędrowcy ruszyli w dalszą drogę, aż do granic Egiptu. Tam poprosił faraona o gościnę. Doszło do konfliktów z faraonem, ale władca wybaczył Abramowi, który nie niepokojony opuścił Egipt i powrócił do Kanaanu.

3. Kilkanaście lat później Abramowi objawił się Bóg, zlecając mu utworzenie jednolitego narodu. Nakazał także obrzezywanie wszystkich ośmiodniowych dzieci rodzaju męskiego. Wtedy to Abram, zrywając z przeszłością, zmienił mezopotamskie imię na nowe- Abraham (ojciec mnóstwa narodów).

4. Któregoś dnia z wizytą do Abrahama przyszli trzej wędrowcy, którzy zapowiedzieli, że będzie miał wreszcie długo oczekiwanego syna.

5. Gdy Abraham ukończył setny rok życia, spełniła się obietnica boska- urodził mu się syn Izaak. Kiedyś Bóg chciał wystawić Abrahama na próbę i kazał mu poświęcić swego syna. Mężczyzna był wstrząśnięty, ale zgodził się wykonać polecenie. W chwili gdy uniósł sztylet nad Izaakiem, Bóg w ostatniej chwili powstrzymał egzekucję i błogosławił Abrahamowi.

6. Po długotrwałych poszukiwaniach starzejący się Abraham odnalazł żonę dla Izaaka. Była to Rebeka.

7. Abraham w chwili śmierci miał 175 lat.

8. Izaak i Rebeka mili dwoje dzieci: Ezawa i Jakuba. Bracia wciąż kłócili się między sobą. Pewnego dnia Jakub, wykorzystując naiwność Ezawa, kupił od niego prawo pierworództwa za miskę soczewicy. Później, gdy ojciec był stary i ślepy, Jakub wykorzystując sprytny fortel spowodował, że to jego pobłogosławił jako pierworodnego.

9. W obawie przed zemstą brata Jakub udał się w podróż. Pewnej nocy przyśniła mu się drabina sięgająca do nieba, po której chodzili aniołowie, a na najwyższym szczeblu oparł się Jahwe. Bóg powiedział Jakubowi, że ziemię na której leży oddaje mu we władanie jego potomstwu.

10. Pokonując szereg przeciwności, Jakub stał się mężem Lei oraz jej siostry Racheli. Obie żony konkurowały ze sobą o względy Jakuba. Lea dała mu wielu potomków, natomiast Rachela była bezpłodna. Po wielu staraniach udało się jednak Racheli urodzić syna- Józefa.

11. Liczne konflikty spowodowały, że Jakub opuścił dom teścia i powrócił do Kanaanu. Tam miał dziwny sen. Śniły mu się zapasy z Bogiem, który pobłogosławił go i polecił by nosił przydomek Izrael- ten który walczył z Bogiem.

12. Po krwawym konflikcie z okolicznymi władcami, Jakub wyruszył do miejsca, gdzie objawił mu się Bóg i zbudował tam ołtarz. Tam ukazał mu się Bóg oddając cały kraj w jego władanie. Wkrótce odwiedził swego ojca, na krótko przed jego śmiercią.

13. Ulubionym synem Jakuba był Józef, co spowodowało nienawiść innych jego synów. Bracia Józefa postanowili sprzedać go w niewolę, a ojcu powiedzieli, że jego syn nie żyje.

14. Józef został sprzedany do Egiptu. Po wielu przygodach trafił do więzienia.

15. Pewnej nocy faraon miał sen, którego nikt nie potrafił wyjaśnić. Śniły mu się siedem chudych krów pożerających krowy tłuste. Zdesperowany faraon usłyszał o Józefie i do niego zwrócił się o pomoc. Józef wyjaśnił, że Egipt czeka siedem tłustych, a potem siedem chudych lat. Faraon wdzięczny Józefowi mianował go namiestnikiem.

Chude lata nadeszły również dla Kanaanu. Jakub wysłał swoich synów z prośbą do faraona. Rozmawiał z nimi Józef, którego nie poznali. Dowiedział się, że bracia żałują swojego czynu. Dał im zboże, a przy kolejnej wizycie wystawił ich na próbę. Przekonał się, że bracia bardzo kochają ojca, więc wyznał im prawdę o sobie. Zaprosił również plemię swego ojca, aby osiedliło się w Egipcie i przeczekało głód. Jakub zmarł po spotkaniu z synem.

2- historia wyjścia z Egiptu i wędrówki do Ziemi Obiecanej:

0. Izraelici mieszkali w Egipcie od czasów Józefa. Nowy faraon zmuszał ich do niewolniczej pracy. Władca wydał również rozkaz zabijania wszystkich niemowląt płci męskiej.

1. Pewna matka, nie chcąc by zabito jej dziecko, wypuściła je w koszu do rzeki. Dziecko znalazła córka faraona, usynowiła go i nazwała Mojżesz.

2. Po wielu latach Mojżesza dręczyły wyrzuty sumienia. Czuł związek ze swoim narodem, ale nie wiedział jak mu pomóc. Pewnego razu, broniąc Izraelity, Mojżesz zabił egipskiego dozorcę i uciekł z miasta.

3. Znalazł się w kraju Madianitów, gdzie osiadł i założył rodzinę. W kraju tym wysłuchał wielu opowieści o Abrahamie i Kanaanie- ziemi obiecanej.

4. Pewnego dnia, pasąc owce, Mojżesz zobaczył krzew, który płonął, ale się nie spalał. Usłyszał głos Boga, wzywający go do wyzwolenia Izraelitów z niewoli. Bóg ujawnił mu swoje imię i dał moc czynienia cudów.

5. W Egipcie, przy poparciu brata- Aarona, zdołał namówić Izraelitów do wyjścia z Egiptu. Faraon nie miał zamiaru wypuszczać Żydów, więc Bóg zesłał na Egipt 9 plag. Faraon zmienił zdanie dopiero gdy Bóg zesłał śmierć na wszystkie pierworodne dzieci.

6. Faraon wysłał pościg za Izraelitami. Wtedy Mojżesz użył mocy danej mu przez Boga i rozkazał falom Morza Czerwonego by się rozstąpiły. Mojżesz przeszedł bez szwanku, a wojsko faraona zginęło w odmętach.

7. Wyprawa trwała. Gdy ludzie byli głodni, Bóg zesłał im stado przepiórek oraz mannę, zastępującą im chleb. Gdy wśród ludzi zabrakło wody, Mojżesz uderzył kijem w skałę i ukazało się źródło.

8. Pewnego dnia na wędrowców napadło wędrowne plemię. Dzięki błogosławieństwu boskiemu, bitwę wygrali Izraelici pod wodzą Jozuego.

9. Innym razem Mojżesz wspiął się na górę Synaj i rozmawiał z Bogiem, który powiedział mu, że chce zawrzeć z Izraelitami przymierze. Trzy dni później Mojżesz otrzymał od Boga szereg praw i przepisów liturgicznych. Podczas kolejnej wizyty, trwającej 40 dni, mędrzec otrzymał dwie kamienne tablice z dziesięcioma przykazaniami, opis jak zbudować Arkę Przymierza do przechowywania przykazań oraz nadał Aaronowi tytuł arcykapłana.

10. Na skutek długiej nieobecności Mojżesza ludzie myśleli, że zginął. Wpadli w panikę i z całego posiadanego złota odlali złotego cielca, do którego modlili się o ocalenie. Tylko Lewici nie brali udziału w tym szaleństwie.

11. Gdy Mojżesz wrócił z góry wpadł w złość i rozbił tablice z przykazaniami oraz złotego cielca. Następnie zlecił Lewitom zabicie tysięcy zdrajców.

12. Wtedy Mojżesz udał się ponownie na górę i prosił o przebaczenie, które otrzymał. Wkrótce pozwolił mu również zobaczyć przez chwile oblicze Boga.

13. Wędrowcy wyciosali nowe tablice i złożyli je w arce. Zrobiono również przenośną świątynię, w której trzymano arkę.

14. Gdy ludzie zaczęli narzekać na trudy, wspominając dobre czasy niewoli, zesłano na nich trujące przepiórki.

15. Gdy wreszcie dotarli do Kanaanu, okazało się, że jest on strzeżony przez wielkoludów. Wędrowcy wpadli w rozpacz. Mówili: "Daj Boże, byśmy poginęli i by nie wprowadził nas Pan do tej ziemi.". Postanowili wrócić do Egiptu. Zagniewany Jahwe powiedział ukarał niewdzięcznych Izraelitów. Nikt kto przekroczył 20 lat, nie miał prawa wejść do Kanaanu- miał błąkać się po pustyni przez 40 lat i umrzeć. Natomiast młodzi, zrodzeni na pustyni, mieli ruszyć na podbój Kanaanu, pod wodzą Jozuego.

16. Przez 40 lat wybuchło wiele konfliktów pomiędzy Izraelitami, ale Mojżeszowi udawało się zaprowadzić spokój. Po czterdziestu latach wędrówki po pustyni zmarł Aaron.

17. Mojżesz ruszył na podbój Kanaanu. Wygrał wiele bitew i posuwał się naprzód. Podczas kolejnej rozprawy ze zdrajcami zginęło 24 tysiące grzeszników.

18. Mojżesz na swojego następcę wyznaczył Jozuego. Aby zapobiec konfliktom, podzielił terytorium kraju pomiędzy poszczególne plemiona izraelskie. Tego samego dnia zmarł.

19. Nowym przywódcą został Jozue. Przeprawił się przez Jordan i usłyszał głos Boga, popierający jego działania. Następnie przystąpiono do oblężenia Jerycha. Jozue zastosował nieoczekiwany sposób zdobycia miasta- trębacze izraelscy w jednym momencie zagrali na trąbach. Dźwięk ten spowodował zawalenie się murów miasta.

20. Podbój Kanaanu trwał 7 lat. Zginęło 31 królów kananejskich i wielu ich poddanych. Cała kraina dostała się pod panowanie Izraela.

Życie, działalność, męczeństwo Jezusa Chrystusa

Jezus narodził się między 8 a 4r. p.n.e., prawdopodobnie w Betlejem

Z tekstów synoptycznych moglibyśmy wnosić, że działalność publiczna Jezusa trwała nie dłużej niż rok (jednak są pewne wątpliwości). Wpierw mieszkał w Nazareciem, w Galilei, z Maryją i Józefem. następnie przemierzał Palestynę głosząc Dobrą Nowinę, uzdrawiając chorych, wskrzeszając zmarłych, gromadząc koło siebie apostołów i uczniów. Po swym spotkaniu z Janem Chrzcicielem i cudzie w Kanie Galilejskiej Jezus udał się do Jerozolimy na święto Paschy. Będąc z powrotem w Galilei, rozmnożył chleby nad jeziorem, gdy zbliżała się Pascha. Tak więc jego wizyta w Betanii na sześć dni przed Paschą nastąpiła już w następnym roku jego działalności - roku jego śmierci.

Wszystkie cztery Ewangelie twierdzą zgodnie, że Jezus zmarł w dzień Przygotowania szabatu (tj. w piątek), lecz data jego śmierci (dzień miesiąca) są różne. Według synoptyków ostatnia wieczeża spożywana przez Jezusa była posiłkiem paschalnym. Mógł specjalnie przyspieszyć o 24 godziny dzień ostatniej wieczeży. Jezus został skazany na śmierć w dzień Przygotowania, oraz ukrzyżowany tego samego dnia. Ukrzyżowanie musiało nastąpić między 26 a 36r n.e. za kadencji Piłata (najprawdopodobniej 30r).

Związki frazeologiczne, np. żona Lota, miska soczewicy, ostatnia wieczerza

wyrok salomonowy - wyrok mądry i sprawiedliwy, choć o zaskakującej formule rozstrzygnięcia

ostatnia wieczerza - wieczerza paschalna,

piętno kainowe - piętno, znamię zbrodniarza, moerdercy, zabujcy brata albo rodaka

zakazany owoc - rzecz nęcąca, ale niedostępna z powodu zakazu

syn marnotrawny - nawrócony grzesznik

zasnąć snem wiecznym - umrzeć

umywać ręce - oświadczyć, że jest się niewinnym, zrzucić z siebie odpowiedzialność za to co się stało, albo stanie

nosić na rękach (kogoś) - uwielbiać, ubustwiać, spełniać wszystkie zachcianki (ukochanej)

co rok, to prorok - o małżeństwie, któremu co rok przychodzi na świat potomek

łoże Abrahama - znaleźć się na łożu Abrahama - umrzeć, znaleźć się w świecie umarłych

18 Obraz stworzenia świata w Biblii, mitologii greckiej. Prawdy wynikające z opisu biblijnego.

RÓŻNICE

między kosmogonią biblijną i mitologiczną

Bóg był zawsze Religia politeistyczna

Bóg jest wszechmogący Bogowie mają ściśle określone zadania

Bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo i dał mu władzę Człowiek Prometeusza był słaby i nie miał takiej władzy jak człowiek kosmogonii biblijnej

Kosmogonia mówi o czynnościach Boga Kosmogonia mówi o drzewie genealogicznym bogów

PODOBIEŃSTWA

między kosmogonią biblijną i mitologiczną

1) Bóg stworzył świat

2) Na początku tworzona jest przyroda, następnie człowiek

3) Ziemia jest płaska, a niebo to sklepienie zawieszone nad nią

4) Ten sam pkt. wyjścia - pustka, próżność, chaos

PRAWDY WYNIKAJĄCE Z OPISU BIBLIJNEGO:

1) Jest tylko jeden Bóg. Istnieje On poza czasem, świat został przezeń stworzony w czasie.

2) Bóg powołuje wszystko do istnienia swoją wszechmocą, stwarza za pomocą słowa.

3) Wszystko co nas otacza pochodzi od Boga i od niego zależy.

4) Autor stwierdza, iż wszystkie ciała niebieskie są zależne od Boga, a nie są bóstwami

5) Bóg nadając nazwy dniu i nocy, niebu, morzu i ziemii uważa się za ich Stwórcę i Pana. dalej człowiek nadając nazwy zwierzętom i roślinom zaznacza swoją władzę nad nimi.

6) Człowiek został stworzony jako ostatni, wszystko wcześniejsze jest mu podporządkowane.

7) Człowiek ma w sobie coś boskiego.

8) Różnicę płci ustanowił sam Bóg.

9) Rodzenie potomstwa jest uczestniczeniem w Bożym planie stwarzania świata.

10) Dzieła Boże nie zawierają niczego złego - są dobre.

Nawiązania literackie do motywu genezis.

?K.Iłłakiewiczówna Kain i Abel

?Wacław Oszajca O stworzeniu człowieka

?Jan Twardowski Nie Wiedzieli

?Kamieńska Drugie szczęście Hioba

5?Rudnicki Ofiara Izaaka

?Słonimski oraz Henryk Sienkiewicz Potop

7?Wisława Szymborska Wieża Babel

?Mark Twain Pamiętniki Adama i Ewy

Obraz potopu w Biblii i sumeryjskim eposie Gilgamesz.

*Gilgamesz - półlegendarny władca sumeryjski miasta Uruk, tytułowy bohater wielkiego eposu babilońsko - asyryjskiego z pierwszej połowy II tysiąclecia p.n.e.. Epos opiewa przygody Gilgamesza i jego przyjaciela Enkidu, składa się z 12 tablic. Odnaleziony został w 1853 r. w gruzach biblioteki króla Asurbanipala w Niniwie.

Niemal wszystkie narody znają klęskę powodzi i bardzo się jej lękają. Doświadczenie to dawało się szczególnie w Babilonii, gdzie rzeki Tygrys i Eufrat okazały się gwałtowne, pełne niespodzianek. Mieszkańcy tych terenów mieli własny mit o potopie. Opisany jest on w eposie Gilgamesz. Bogowie zamierzają zatopić wszystkich ludzi. Jednakże bóg Ma znalazł człowieka dość inteligentnego, który pozwolił się pouczyć i w ten sposób się uratował. Ów pobożny Utnapisztim (lub w innych źródłach Ziusudra) przeczekał czas potopu wraz ze swą rodziną na pokładzie dużego statku. Woda utrzymywała się długo ale Utnapisztim spędził tam siedem dni, a nie czterdzieści jak w Biblii. Podobnie jak Noe wypuszczał ptaki, by się dowiedzieć, czy wody opadły.

Potop w Biblii ma nieco inny sens. Jedyny Bóg jest zarazem sprawiedliwy i miłosierny. Nie pozostaje obojętny na zło popełniane przez ludzi, toteż zło karze. Ale Bóg nie pozwala się zwyciężyć i trwa w swej woli zbawienia. Wielu ludzi doznało tragicznej śmierci, jednak pozostał pewien człowiek sprawiedliwy i dobry, Noe, który słucha nauki, posłuszny jest Bogu i ratuje ludzkość. Zbudował Noe arkę, do której wprowadził swoją rodzinę oraz wszystkie gatunki zwierząt i przeczekał w niej czterdziestodniowy potop. Przeczekał na niej powódź i uniknął śmierci.

19. Refleksja na temat ludzkiego życia w Księdze Hioba i Księdze Koheleta, nawiązania literackie.

Obie księgi powstały dość późno w stosunku do pozostałych pism Starego Testamentu. Poruszają one tematy związane z problemem niezawinionego cierpienia, ludzkiego szczęścia, doktryną odpłaty ( dobrzy nagradzani w doczesnym życiu a źli karani).

Problem Hioba polega na tym iż jest on pewien swojej niewiności, ale nie wie czemu go spotykają tak liczne cierpienia. Jego trzej przyjaciele pocieszją go wskazując mu że musi być grzesznikiem i to wielkim. Jednak Hiob nie traci wiary i ufności pokładanej w Bogu. Kiedy w końcu Hiobowi ukazuje się Bóg, Hiob wyzaje

"Dotąd cię znałem ze słyszenia,

obecnie ujrzałem cię wzrokiem,

stąd odwołuję co powiedziałem,

kajam się w prochu i popiele."

Hiob uznaje suwerenność Boga, choć Boże drogi są wciąż dla niego niezbadane.

Bóg nie jest księgowym, który wydziela szczęście i nieszczęście stosownie do winy człowieka.

KOHELET (KAZNODZIEJA)

Dramat człowieka, który stwierdza, że bogactwo, mądrość, rozkosz nie dają szczęścia.

Życie przemija, to co człowiek zdobył staje się włąsnością innego po jego śmierci.

Nie neguje jednak radości życia bo "Również to jest darem Bożym że człowiek może jeść i pić i dogadzać sobie przy całym swym trudzie"

Jak Hiob stwierdza, że " człowiek nie może dojść do sedna spraw pod słońcem"

20. Typowa treści proroctwa biblijnego na podstawie Księgi Izajasza. Nawiązania do treści i formy proroctwa w literaturze polskiej.

prorok = człowiek , który mówi w imieniu Jahwe, przepowiada przyszłość, mówi ludziom o grzechu,

treść :

0. zapowiada przyjście Mesjasza, przypomina o moralnych zobowiązaniach Izraela zawartych w Przymierzu, przypomina o karze za grzech, oraz o Bożym sądzie:

" Co mi po mnóstwie waszych krwawych ofiar - Jestem syty całopaleń baranów i tłuszczu waszych cieląt, a krwi byków i jagniąt, i kozłów nie pragnę ... Obmyjcie się, oczyście się, usunńcie wasze złe uczynki sptrzed moich oczu , przestańcie źle czynić ! Uczcie się dobrze czynić, przestrzegajcie prawa, brońcie pokrzywdzonego, wymierzajcie sprawiedliwość sieroci, wstawiajcie się za wdową ! Chodźcie więc, a będziemy się prawować - mówi Pan ! Choć wasze grzechy będą czerwone jak szkarłąt jak śnieg zbieleją ; choć będą czerwone jak purpura, staną się białe jak wełna."

0. przypomina że jest tylko jeden, święty Bóg i niema innych obok Niego. I to właśnie Bóg ocali naród z niewoli, krzyczy w Bożym imieniu aby naród zmienił swe postępowanie

1. nawiązania : Piotr Skarga

21. Przypowieść (parabola)

powieść alegoryczna, przekazująca pewną naukę religijną, moralną lub ogólną. Nie istotni są w niej bohaterowie i warstwa fabularna, najważniejsza jest istota przesłania. Parabola składa się z dwóch płaszczyzn: jednoznacznego wydarzenia prawdopodobnego i przesłania wyłaniającego się zza wydarzenia. Jest to sfera interpretacyjna.

Wybrane przypowieści:

Przypowieść o siewcy. Ziarna rozsiewane przez siewcę padły na różne grunty. Pierwsze z nich upadło na droge, gdzie rozdziobały je ptaki. Drugie padło na skały, gdzie nie było wiele ziemi. Wzeszło, lecz nie mając korzenia, zostało wypalone przez słońce. Trzecie ziarno upadło między chwasty i tam wzeszło. Jednak chwasty wyrosły bujnie i zadusiły je. Ostatnie z ziaren upadło na żyzną glebę i wydało obfity plon.

Przypowiść ta ma dwojakie przesłanie: 1) potoczne - jeśli ktoś oczekuje efektów swojej pracy, powinien wykonywać ją z dokładnością i rozsądkiem; 2) biblijne - ukazuje wielorakie podłoża, jakimi są serca ludzkie i jak przyjmują głoszone do nich Słowo Boże.

Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie. Pewien człowiek, który szedł z Jerozolimy do Jerycha, został napadnięty, obrabowany i poraniony, pozostawiony na drodze. Obojętnie minęli go, przechodzący tamtędy kapłan, a potem Lewita. Dopiero pewien Samarytanim ulitował się nad nim. Opatrzył rany i zawiózł go do gospody, a tam zostawił pod opieką gospodarza do czasu, kiedy nie wróci. Za wszystko z góry zapłacił.

Przypowieść ta mówi o tym, że należy pomagać innym i nie patrzeć na cierpienie obojętnie. Nie wolno wyciągać wniosków o społeczności, kierując się przykładem postępowania jednej osoby.

22 Treść, charakterystyczne motywy, przesłanie Księgi Objawienia św. Jana. Nawiązania do Apokalipsy w literaturze nowożytnej. Funkcjonowanie tego motywu w kulturze

Nawiązania do apokalipsy św Jana

1) Zygmunt Krasiński - wstęp do Nie-Boskiej Komedii - kataklizm jest tylko przejściowym etapem ku nowemu życiu.

2) Juliusz Słowacki - Uspokojenie - dzieje polityczne narodu, który z martwych wstanie do wolności

3) Jan Kasprowicz Dies irae (dzień gniewu) - wyobraźnia poetycka Kasprowicza wypełniła zapowiadane straszliwe sceny Sądu Ostatecznego szeregiem obrazów uszczegóławiających wygląd tego, co xxxxx się "końcem świata".

4) Adam Mickiewicz cz. III Dziadów - widzenie ks. Piotra - apokaliptyczna stylizacja widzenia ks. Piotra.

5) Maria Pawlikowska - Jasnorzewska - Modlitwa - tematyka wojenna pisarki z okresu I i II w. św. xxxxxx wizji apokaliptycznych.

6) Czesław Miłosz - Piosenka o końcu świata Rzeczy ostateczne przyjdą niespodziewanie, a poprzedzą je apokaliptyczne znaki: trzęsienie ziemii, wojny. Poeta jest przekonany, że to co niezwykłe przechodzi cicho, bez rozgłosu w zwyczajnym biegu zdarzeń.

Motywy

1) Baranek - symbol Chrystusa niewinnego i uwięzionego. Chce przez księgę żywota kierować wykonaniem wyroków Bożych.

2) Alfa i Omega - symbol Boga istniejącego bez początku i końca.

3) Księga zapieczętowana na 7 pieczęci - symbol wyroków Bożych w sprawie losów świata.

4) Czterej jeźdźcy

- na białym koniu - symbolizyje zwycięstwo Ewangelii

- na czerwonym koniu - symbolizuje wojnę

- na czarnym koniu - symbolizuje głód

- na trupio-bladym koniu - symbolizuje śmierć

5) Walka Szatana (Smoka) z Kościołem (Niewiasta). - Niewiasta symbolizuje Kościół, ew. M. Boską, Smok jet uosobieniem Szatana.

6) Motyw zjedzenia księgi - anioł zstępuje z nieba z otwartą książeczką. Prorok widzący całą sytuację chce to spisać na kartkach, ale głos z niega nakazuje mu zjeść książeczkę. Jest słodka w ustach, gorzka w żołądku. Symbolizuje prawdy xxxxxxx między Bogiem a człowiekiem.

- są słodkie jak tylko mogą być słodkie słowa Pana;

- są gorzkie, gdyż najgłębsza ich treść zawiera gorycz, xxxxxxx są trudne dla człowieka.

Treść

CZTERECH JEŹDŹCÓW APOKALIPSY

Baranek łamie pierwszą pieczęć z pośród siemiu, którymi była zapieczętowana ks. przeznaczeń bożych. Wówczas św Jan słyszy głos pierwszego z czterech symbolicznych zwierząt: "Przyjć". i widzi jeźdźca na koniu. Później w analogiczny sposób św. Jan zobaczył kolejnych trzech jeźdźców. Dano im władzę nad xxxxxx części ziemii, by xxxxxxxxxxxx

NIEWIASTA I SMOK

Na niebie ukazuje się wielki znak - Niewiasta xxxx w słońce, z księżycem u stóp, uwieńczona w koronę z dwunastu gwiazd i xxxxxxxxx, cierpiąc bóle i męki urodzenia. Zjawia się tez smok (7 głów, barwy ognia) i prześladuje Niewiastę, chcąc pożreć jej nowonarodzone dziecko. Niewiasta porodziła syna, który został uniesiony do Boga. Nastąpiła walka na niebie. Michał i jego aniołowie walczyli ze Smokiem i jego aniołami. Smok poniósł klęskę i został strącony na ziemię.

23 Uniwersalne treści Billii ...............

MIŁOŚĆ

0. Bóg kocha każdego człowieka,

1. Oddając syna na śmierć za ludzi grzesznych,

2. Należy kochać, miłować nieprzyjaciół.

MIŁOSIERDZIE (ściśle wiąże się z miłością)

Należy dawać jałmużnę, lecz nie należy się tym przechwalać.

0. Świadomość, że Bóg nas kocha jest podstawą wiary,

1. Przypowieść o Samarytaninie,

2. Chrystus cierpiał za nas podczas drogi krzyżowej z miłości do ludzi.

CIERPIENIE

Każdy człowiek dźwiga swój krzyż tzn. każdy ma swoje własne cierpienie, przez które sprawdzamy siły w miłości do Chrystusa i drugiego człowieka.

Cierpienie może być:

0. oczyszczające - uwalniające z grzechu,

1. wysługujące - ofiarowane w konkretnej intencji.

24 Przykłady różnorodnych odniesień do Bibli w literaqturze nowożytnej.

Średniowiecze

-"Bogurodzica"

-''Kazanie Świętokrzyskie''

-''Kazanie Gnieźnieńskie''

-polskie przekłady psalmów:

a) ''Psałterz floriański" (XIVw.)

b) ''Psałterz puławski" (XVw.)

-tłumaczenia Pism Świętych w języku polskim:

"Biblia Szaroszpatacka" (XVw.)

-"Rozmyślania przemyskie" (koniec XVw.) [obejmuje życie Matki Boskiej, młodość Jezusa oraz wywody Ojców Kościoła]

-"Legenda o świętym Aleksym" ze zbioru "Złote Legendy"

-"rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią"

-moralitety (bohater- człowiek, dokonujący wyboru odpowiedniej linii życia, toczący wewnętrzną walkę międzysiłami dobra i zła)

-"Boska Komedia" Dante Aligiheri (dzieło złożone z 3-ech części:-PIEKŁO

-CZYŚCIEC

-RAJ)

-"Posłuchajcie, braci miła..."

-"Żale Matki Boskiej pod krzyżem"

-modlitwa "Anioł Pański" wprowadzona przez franciszkanów w XIIIw. obecna forma ustalona przez papieża PiusaV w XVIw.

-''Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim" Mikołaj z Wilkowiecka

-"rozmowy, które miał król Salomon z Marchołem grubym a sprośnym" Jan z Koszyczek

Renesans

-"kazania sejmowe" Piotr Skarga

-"Zwierzyniec" Mikołaj Rej (wizerunki wybitnych ludzi historycznych, biblijnych(np. Salomon), legendarnych)

-"Psałterz Dawidów" Jan Kochanowski-Sonet III i IV "Do najświętszej panny" Mikołaj Sęp- Szarzyński

-"Żywot Józefa z pokolenia Żydowskiego" Mikołaj Rej

-"Kolęda" Jan Kochanowski (proźba o opiekę Boga)

-"Modlitwa o deszcz" [fraszka] (wychwalanie Boga)

Barok

-"psalmodia polska" Wespazjan Kochowski (naśladuje rytmikę wersów Biblijnych)

Oświecenie

-"Kiedy ranne wstają zorze" Frańciszek Karpiński

-"Pieśń wieczorna" Frańciszek Karpiński

-"Bóg się rodzi" Frańciszek Karpiński

Romantyzm

-proza stylizowana na Biblię

a) "Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego" Adam Mickiewicz

b) "Annelli" (narodowa ewangelia) Juliusz Słowacki

-"Genezis z Ducha" Juliusz Słowacki (Tworzy swoją filozofię opierając się na Starym Testamencie)

-"Hymn" Juliusz Słowacki

-"Konrad Wallenrod" Adam Mickiewicz ("pieśń Wajdeloty")

-"IIIcz. Dziadów" Adam Mickiewicz (ksiądz Piotr leży krzyżem)

-"Pan Tadeusz" Adam Mickiewicz (Żegota snuje przypowieść o szatanie)

-"DO Najświętszej Panny Maryji" Karol Cyprian Norwid

Pozytywizm

-"Rota" Marja Konopnicka

Młoda Polska

-"Wesele" Stanisław Wyspiański [oświetlony dom weselny przypomina Racheli arkę Noego (akt I scena 18)]

-"Hymn św Franciszka z Asyżu" Jan Kasprowicz

-"Święty Boże, święty Mocny..." Jan Kasprowicz

-"Salve Regina" Jan Kasprowicz

-"Dies irae" Jan Kasprowicz

-"Salome" (miłosny monolog Salome kochającej świętego Jana) Jan Kasprowicz

-"Z chałupy" Sonet IV Jan Kasprowicz

25 Biblia jest źródłem kultury europejskiej. Najpierw:

.w sferze religijno - moralnej: przykazania dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich niezależnie od wyznania i światopoglądu;

.w sferze kulturowej: Biblia jest natchnieniem myślicieli, artystów i pisarzy; inspiracja dla literatury, rzeźby, malarstwa, muzyki. Jest niewyczerpanym skarbcem wzorów osobowych i postaw, wątków i motywów, frazeologii i stylistyki.

Czytając teksty literackie i starając się zrozumieć zjawiska kulturowe należy mieć na uwadze Biblię, gdyż z jednej strony

0. ks. Biblijne zostały wyrażone językiem artystycznym; z drugiej zaś strony

1. język artystyczny literatury wiele zawdzięcza Biblii.

KONFLIKT WIARA - NAUKA

Nie wszyscy pamiętają o religijnym charakterze Biblii i o jej ludzkich uwarunkowaniach, tzn. o powstaniu ksiąg biblijnych w odmiennych od naszych warunkach życia i nauki, stąd głównie rodzą się liczne niepowodzenia:

0. obraz świata najstarszych ks. Biblijnych był zależny od stanu nauki sprzed 3500 lat, różni się więc od naszej wizji świata;

1. odmienne są drogi poznania prawdy, nie można mówić o wykluczaniu wiary (poznanie filozoficzno-religijne) i wiedzy (poznanie empiryczne), lecz o wzajemnym ich uzupełnianiu i dopełnieniu się.

2. Ludzi nauki odczytując Biblię dosłownie, jako tekst naukowo-historyczny, nie licząc się z tym, że jest ona księgą religijną, w której trzeba uwzględnić różne rodzaje literackie