Przedmiot i podstawowe pojęcia polityki gospodarczej

1. Polityka gospodarcza i jej podmioty

Polityka gospodarcza to wszelka działalność służąca wpływaniu na sprawy polityczne.

Podmioty:

• Władze państwowe

• Organizacje

• Struktury

• Grupy społeczne

• Osoby

Polityka państwa to działanie państwa na kształtowanie stosunków w państwie i za granicą.

Polityka gospodarcza (polityka ekonomiczna) odnosi się do działalności państwa dotyczącej gospodarki.

Cechuje się ona następującymi uwarunkowaniami:

• Szeroki zakres funkcji

• Instytucji

• Narzędzi

• Mechanizmów

P.G. to świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową w celu kształtowania jej dynamiki, struktury i funkcjonowania, odpowiedniego kształtu stosunków ekonomicznych w państwie i za granicą. Treść pojęcia P.G. obejmuje też wpływ państwa na realizację celów społecznych, rozwiązywanie problemów społecznych, wspomaganie postępu społecznego.

P.G. ma charakter polityki społeczno-gospodarczej.

Społeczne - to treści społeczne w gospodarce i jej cele.

Podmioty P.G.:

1. Krajowe

Centralne organy władzy państwowej: sejm, rząd, ministrowie, kierownicy urzędów centralnych. Ważny jest sposób powoływania, struktura, kompetencje, procedury itp. Znajduje uzasadnienie w konstytucji. Ponadto istotną rolę odgrywają organy samorządu terytorialnego.

2. Ponadnarodowe

Przy integracji (wspólnoty narodowe). Istota opiera się na przejmowaniu przez te organy pewnych funkcji przy planowaniu i realizacji funkcji gospodarczych w skali wspólnoty - towarzyszy temu rezygnowanie władz z części swoich uprawnień. Zakres tych uprawnień (ponadnarodowy) jest określony w umowach lub aktach normatywnych (statuty). Ingerencja państwa w gospodarkę wiąże się z ograniczeniem zasad wolności gospodarczej (rynkowej). Jest to motywowane troską o nadrzędne dobro publiczne (ponad interesami poszczególnych grup). Istnieje porządek prawny normujący te zasady. W Polsce to tryb ustawowy.

P.G. jest pojęciem rozumianym jako:

1. praktyczna działalność państwa wpływająca na gospodarkę

2. dziedzina wiedzy

P.G. jako dyscyplina naukowa należy do grupy nauk ekonomicznych. Jest to związane z:

1. ekonomią polityczną

2. ekonomią

3. ekonomikami szczegółowymi (ekonomia polityczna stosowana)

Funkcje P.G. wiążą się z podziałem nauk na pozytywne i normatywne

a) Pozytywne - poznawanie i opis rzeczywistości

b) Normatywne - wskazywanie kierunków i sposobów przeobrażania gospodarki.

Ponadto P.G. możemy podzielić na nauki stosowane i teoretyczne. Nauki stosowane to m.in. projektowanie zmian, sposoby realizacji, wykorzystanie praw naukowych i gospodarczych (Kotarbiński).

Podział nauk ekonomicznych

1. makroekonomia

2. mikroekonomia

P.E. jako dziedzina nauki zajmuje się:

1. badaniem form, celów, narzędzi i sposobów oddziaływania państwa na społeczne procesy gospodarcze

2. metodologią przygotowywania i realizowania decyzji organów publicznych w sferze oddziaływania na gospodarkę

3. metodami i technikami prognozowania i planowania gospodarczego

P.G. zajmuje się:

• Kształtowaniem podstawowych stosunków ekonomicznych i rozwiązań systemowych

• Sposobami racjonalizacji wykorzystania zasobów kraju

• Pobudzaniem przedsiębiorstw

• Alokacją czynników wzrostu

• Wyborem i realizacją strategii rozwoju społeczno-gospodarczego

Zakres badań obejmuje:

• Struktury własnościowe, organizacyjne i terytorialne gospodarki

• Procedury postępowania przy ustalaniu założeń, kierunków i programów P.G.

• Systemy planowania

• Cele i środki P.E.

• Narzędzia realizacyjne za pomocą których władze mogą wpływać na pożądane zachowanie się podmiotów gospodarczych (firm, gospodarstw domowych).

P.G. (dziedzina nauki) współdziała z innymi dyscyplinami nauk ekonomicznych w tym z ekonomikami szczegółowymi: geografią ekonomiczną, ekonomikami regionalnymi, nauką o finansach, statystyką, o programowaniu, frakseologią, teorią informacji, naukami prawnymi, administracją, socjologią, psychologią społeczną, ekologią i prognostyką.

Na kierunki i treść działań P.G. wpływają założenia z doktryn społeczno-ekonomicznych.

Doktryna to zbiór założeń, twierdzeń i poglądów, które częściowo nawiązują do dorobku nauki i zawierają liczne tezy określające kierunki, ale i środki działania P.E. opierające się na przesłankach światopoglądowych, ideologicznych i moralnych, które nie mają pełnego uzasadnienia naukowego. Np. doktryna merkantylizmu - I zasady P.G.

Państwo powinno spełniać aktywną rolę w oddziaływaniu na gospodarkę poprzez rozwój przemysłu, handlu, eksportu wysokich technologii i osłonę kraju przed konkurencją zagraniczną (XVII w).

W XVIII w - doktryna liberalizmu gospodarczego - ograniczenia interwencji państwa w gospodarkę.

Interwencjonizm ma oparcie w pracach (Keynes) i gospodarce rynkowej w okresie lat 30-tych (kryzys) oraz II WŚ (silne zaangażowanie państwa). Ten kierunek przeważał w okresie do lat 70-tych, potem tendencje neoliberalne.

Doktryny społeczno-polityczne wiążą się z przesłankami politycznymi - poglądy i koncepcje określonych sił politycznych - celów i sposobów działania państwa na gospodarkę, strategie rozwoju, zasad funkcjonowania gospodarki. Ideologie łączą się z koncepcjami społeczno - politycznymi - ustrój stanowią elementy programowe partii itp.

Programy partii:

1. komunistycznych

2. socjaldemokratycznych

3. liberalnych

4. katolickiej nauki społecznej

To kompleksowe doktryny społeczno-polityczne (oraz stosunki własnościowe, centralizacja zarządzania, stosunki towarowe w gospodarce). Ponadto doktryny (poza generalnymi) dotyczące określonych problemów gospodarczych (np. doktryna wolnego handlu - zniesienie ograniczeń w wymianie międzynarodowej), doktryna industrializacji - radziecka - rola rozwoju przypada na przemysł ciężki i środki produkcji. Inna kategoria P.G. - system ekonomiczny - to zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych i ogólnie akceptowanych zasad regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego.

Określa 3 elementy:

1. kto i jak decyduje o kierunkach i ilości wytwarzanych dóbr

2. w jaki sposób jest bilansowana produkcja (na zaspokojenie potrzeb społecznych)

3. sposób podziału globalnego produktu społecznego na społeczeństwo

Podstawę tych rozwiązań reguluje ustrój społeczny. Duże znaczenie maja stosunki własnościowe (np. środków produkcji).

Wg kryterium środków produkcji występują 2 rodzaje ustroju:

1. kapitalistyczny - indywidualistyczny

2. kolektywistyczne - własność społeczna

Wg kryterium systemu gospodarczego:

Sposób regulowania procesu gospodarczego i rodzaju mechanizmów stosowanych w działaniach regulacyjnych.

1. systemy konkurencyjne - system gospodarki rynkowej

2. systemy regulowane administracyjnie - siły polityczne

4 teoretyczne modele systemów ekonomicznych:

1. kapitalistyczno-konkurencyjny (kapitalizm rynkowy)

2. kapitalistyczno-planowy (kapitał regulowany przez centralne planowanie)

3. kolektywistyczno-planowy - gospodarka kolektywna zarządzana centralnie (socjalizm)

4. kolektywistyczno-konkurencyjny (socjalizm rynkowy)

Ad.1 Tendencja zachodnia w XIX w.

Ad.2 Europa Zachodnia w I WŚ, również obecnie w Europie Zachodniej, USA, Japonii

Ad.4 NEP w Rosji, Jugosławia po 1950 r.

Ad.3 realny socjalizm, ZSRR po II WŚ.

Ponadto systemy hybrydowo-sprzeczne (kapitalizm+socjalizm) - gospodarki w okresie reform - lata 70-te i 80-te.

 

FUNKCJE POLITYKI GOSPODARCZEJ W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH

I Realny socjalizm

II kapitalizm rynkowy (kapitalistyczna gospodarka mieszana)

Ad.I Początek Rewolucji Październikowej - lata 20-te. Koncepcja bezpośredniego kierowania gospodarką przez aparat partyjno-państwowy.

Wyznaczyła:

• nacjonalizację środków produkcji: przedsiębiorstwa i inne formy działalności gospodarczej (uspołecznienie)

• zniszczenie mechanizmów rynkowych

• polityka dominuje w życiu gospodarczym i społecznym.

Podlegał ewolucyjnym przemianom w różnych krajach (ale bez podważania cech gospodarczych). Wszystko w gestii państwa-partii - kluczowe czynności regulacyjne (organizowanie gospodarki, tworzenie i modyfikowanie jej struktur, planowania działań gospodarczych, ustalania dyrektywnych zadań dla jednostek organizacyjnych w gospodarce, metod i środków realizacji wytyczonych planów - dyscyplinowanie wykonawców i kontrola, rozdzielnictwo czynników produkcji i wytworzonych produktów).

System nakazowo - rozdzielczy, potem uznaniowo - rozdzielczy.

Elementy tego systemu:

1. Organizacja gospodarki.

2. Procesy decyzyjne w planowaniu

3. Rozwiązania w zasilaniu gospodarki narodowej (wyniki produkcji, podział dóbr i Dochód narodowy)

Ad. 1 Cechowała się podporządkowaniem centralnej władzy państwowej wszystkich ogniw gospodarczych - kierowane za pomocą decyzji administracyjnych.

Do tego stworzono strukturę administracyjną. Obejmowała firmy, jednostki nadrzędne, ministerstwa, organy sztabowe na szczeblu rządu (województwo - komisje planowania - koordynacja decyzji w skali międzyresortowej).

Kluczową rolę odgrywało Ministerstwo Finansów:

• regulacja emisji pieniądza

• kształtowanie systemu finansowego państwa i przedsiębiorstw

• przygotowanie i wykonywanie budżetu państwa i sprawowanie kontroli

• ustalanie budżetów terenowych

• włączone były małe przedsiębiorstwa za pośrednictwem organów terenowych (drobny przemysł, usługi, handel, gospodarka komunalna, usługi socjalne, komunalne+ sektor spółdzielczy)

• wszystkie szczeble zarządzania podlegały kontroli partii (obsada stanowisk, polityka kadrowa - nomenklatura)

• związki zawodowe przekazywały wytyczne i dyrektywy partii

Ad. 2 Kierowanie gospodarką za pomocą planu ogólnopaństwowego, obejmującego wszystkie jednostki gospodarcze:

• centralnie ustalane rozmiary i kierunki produkcji i inwestycji

• system planowania tworzył hierarchiczną piramidę planu. Na szczycie - Centralny Plan Gospodarki, poniżej ministerstwa, Centralne Zarządy Zjednoczenia, przedsiębiorstwa, zakłady

• zadania planowe były rozpisywane na szczeble. Plany budowano na podstawie wytycznych centrali (ilościowe)

• brak było oparcia w regulacyjnych funkcjach gospodarki towarowo - pieniężnej - powszechna reglamentacja dóbr, nieobiektywny charakter cen. Brak stosunków towarowo - pieniężnych

• planowanie w jednostkach naturalnych, ujęcia finansowe do celów agregacyjno - rozliczeniowych

• sankcjonowanie działań kolidujących z planem (dyscyplinarne lub karne). Sprawozdawczość podporządkowana porównaniu wyników z planami.

Ad. 3 Administracyjne rozdzielnictwo zasobów. Bilanse materiałowe, finansowe, siły roboczej - określały one co, ile, gdzie, skąd, dokąd itp. Przydziały do pracy, skierowania.

Podział Dochodu Narodowego na akumulację i spożycie, scentralizowany. Budżet przejmował większość dochodu z jednostek podstawowych i amortyzacji. Inwestycje także określane centralnie. Poziom konsumpcji też był regulowany - np. fundusz płac. Handel zagraniczny był też objęty monopolem państwowym. Pieniądz miał znaczenie drugorzędne i pomocnicze - cel agregacyjny. Ceny były arbitralnie ustalane - atrybut kategorii politycznej. Rachunek ekonomiczny nie istniał. Dobra konsumpcyjne były administracyjnie rozdzielane - kartki, talony, przydziały. Administrowanie uznaniowością za przekraczanie planu. Mechanizm nieefektywnego zużywania zasobów (niedobór). Decyzje gospodarcze o przesłankach ideologicznych a nie ekonomicznych. System zmuszał ludzi do wyrzeczeń - industrializacja, konsumpcja zepchnięta na dalszy plan. Permanentny stan zapotrzebowania czynników produkcji, zasobów. Gospodarka w tym systemie miała słabnącą dynamikę rozwoju.

Próby reform.

Przy zwrotach politycznych:

po 1956 r - reformy prospołeczne

• próba równowagi środków produkcji i konsumpcji

lata 70-te

• próba reorientacji systemu na racjonalność

większe próby po 1980 roku

• szersze wprowadzenie mechanizmów rynkowych - Węgry, Polska, Chiny

• celem było ograniczenie regulacji centralnej i częściowa odbudowa rynku - sukcesy połowiczne

• sprzeczność grup interesu

• inercja - bezwładność, brak konsekwencji w przeprowadzaniu reform.

Powstało coś, co nazywa się systemem hybrydowym (część mechanizmów rynkowych+ stary system nakazowo - rozdzielczy).

Cechy reformowanego systemu.

• utrzymanie dotacji własności państwowej - dominacja

+ ograniczenie liczby szczebli pośrednich (likwidacja zjednoczeń, niektórych ministerstw)

+ rozszerzenie funkcji gospodarczych organów terenowych

• firmy uzyskały samodzielność przy planowaniu bieżącym, większa rola zysku jako parametru wyniku gospodarczego. Zasada “3 S” - samofinansowanie, samorządność, samodzielność.

+ kształtowanie struktur podmiotowych (własność, organizacja, formalno-prawne).

+ przekształcanie firm w spółki z o.o. lub akcyjne.

+ firmy z kapitałem mieszanym (zagranicznym).

• tendencje do uwłaszczenia nomenklatury (zarządy dla komuchów)

• w gestii centrum pozostały kompetencje parlamentu i rządu.

• Uchwalanie przez parlament narodowych programów gospodarczych.

+ zakazy i nakazy zastąpiono instrumentem zysku

• administracyjna reglamentacja większości rzeczy do obrotu.

• Ograniczanie funkcji pieniądza.

• Rynek niezrównoważony.

• System uznaniowo - rozdzielczy zamiast nakazowo - rozdzielczego.

+ demonopolizacja Handlu Zagranicznego.

• podział DN i konsumpcji - dalej centralna regulacja - różne formy nacisku grup społecznych.

• Brak wewnętrznej spójności systemu.

W sferze firm - deformacja celów. Zysk kluczowym narzędziem, ale to nie zysk lecz wzrost funduszu płac był celem działania firm (organów i ludzi). Podwyżki cen produktów (więcej produkcji - wyższe płace). Kosztowa formuła cen - jej poziom usprawiedliwiał poziom cen. Marnotrawstwo, zła organizacja itp. Silne tendencje inflacyjne, ceny rosły spiralnie (ceny - płace itp.). potęguje się deficyt budżetowy, niekontrolowana emisja pieniądza (koniec lat 80-tych) - galopująca inflacja. Brak sterowalności gospodarki. Rząd nie kontroluje sytuacji ekonomicznej.

Zaistniała konieczność dalszego reformowania gospodarki:

• zmiany zasad ustrojowych, własnościowych

• złe działania prywatyzacyjne.

FUNKCJE POLITYKI GOSPODARCZEJ W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH

Transformacja wiąże się z gruntownymi przeobrażeniami funkcji państwa oraz P.G. w procesie transformacji. W procesie początkowym transformacji polityka dla systemu rynkowego musiała podjąć pewne funkcje związane z realizacją przebudowy. Chodzi tu o likwidację systemu uznaniowo - rozdzielczego, kreowanie warunków umożliwiających uruchomienie oraz działanie elementów mechanizmów regulacji rynkowych oraz przekształcanie własnościowej struktury gospodarki.

Wyróżniamy 3 aspekty:

1. powszechna prywatyzacja - uwłaszczenie społeczeństwa czyli umożliwienie mu przekształcenie gospodarki centralnej w rynkową

2. reprywatyzacja - przywrócenie byłym właścicielom utraconych własności

3. prywatyzacja kapitałowa - odpłatne przekazywanie obiektów państwowych w prywatne ręce

Ponadto:

• reorientacja w handlu zagranicznym - podwyższenie jakości produktów sprzedawanych za granicę

• zapewnienie właściwej roli pieniędzy

• przekształcenie świadomości społeczeństwa i edukacji ekonomicznej

• kształtowanie nowej struktury społeczeństwa - klasa średnia

• tempo przemian gospodarczych szokowe, jak i przekształcenia dokonywane w dłuższym okresie czasu

Skutkiem szokowej kuracji gospodarczej była degradacja majątkowa społeczeństwa. Występują zagrożenia:

• recesja

• bezrobocie

Z recesji udało nam się wybronić, bezrobocie spełniło się ponad oczekiwania. Proces budowy gospodarki kapitalistycznej rozpoczął się i nadal trwa. W warunkach gospodarki kapitalistycznej mieszanej decyzje są podejmowane przez przedsiębiorstwa. Procesy gospodarcze regulowane są przez mechanizmy rynkowe. Państwo kształtuje odpowiednie warunki rozwoju.

Kluczowe funkcje:

• stabilizacyjna

• redystrybucyjna

• alokacyjna

Stabilizacyjna ma zasadnicze znaczenie. Obejmuje stabilizowanie w długim okresie, korygowanie procesów rynkowych przez odpowiednie władze publiczne z powodu niedoskonałości rynku, ochrony praw własności i odpowiedzialnej wolności gospodarowania.

Redystrybucyjna i alokacyjna obejmują: korygowanie naturalnego podziału wytwarzania wyrobów oraz kreowanie dóbr i usług publicznych oraz ochronę zasobów ogólnodostępnych.

W tych ramach do najważniejszych funkcji państwa należy:

1. zapewnienie systemowych i ustrojowych zasad porządku gospodarczego a zwłaszcza ochronę praw własności

2. zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego

3. zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego

4. utrzymywanie wymiaru sprawiedliwości

5. kształtowanie systemu pieniężnego

6. utrzymywanie i rozwój szkolnictwa

7. korygowanie słabości mechanizmów rynku pod kątem trzech zagadnień

1. podnoszenie efektywności gospodarczej jako całości

2. ograniczanie nadmiernych nierówności w podziale produktu społecznego

3. stabilizowania gospodarki - zapobieganie wahaniom koniunkturalnym, ochrona środowiska naturalnego i zapewnienie prawidłowego użytkowania zasobów naturalnych

1. regulowanie ochrony pracy i pracowników

2. kształtowanie systemów ubezpieczeń społecznych

3. zapewnienie opieki zdrowotnej

4. zapewnienie opieki socjalnej

Wykorzystując swoje funkcje państwo ponosi wydatki, źródłem ich finansowania jest budżet państwa. Określa on rozmiary i strukturę wydatków publicznych a przy tym kształtuje wielkość popytu na dobra wytwarzane przez gospodarkę. Może sprzyjać wzrostowi produkcji czyli może być świadomie wykorzystywany na pobudzanie dynamiki gospodarczej. Podstawowym źródłem zasilania budżetu są świadczenia z gospodarki - obciążenia podatkowe. Polityka budżetowa stanowi rozbudowany filar w systemie polityki kapitalistycznej. Polityka pieniężna zajmuje się regulowaniem podaży w celu stabilizacji gospodarki. Ważnym elementem polityki pieniężnej jest kształtowanie stóp procentowych. Politykę monetarną realizują banki centralne przy czym w ostatnim okresie polityka monetarna wykracza poza granice państwa. Przykładem może być UE i jej wspólna waluta - EURO.

W tych działaniach interwencyjnych państwa można wyróżnić następujące kierunki:

1. zapewnienie niezbędnych środków do dokonywania przez państwo funkcji wewnętrznych i zewnętrznych służących ochronie i stymulowaniu rozwoju gospodarczego

2. wspieranie funkcjonowania i rozwoju tych sektorów gospodarki, które nie cieszą się zainteresowaniem inwestorów

3. zapewnienie osłony przed konkurencją zagraniczną

4. ochrona konkurencji przed praktykami monopolistycznymi

5. usuwanie zagrożeń rozwoju gospodarczego przez przeciwdziałanie czynnikom kryzysogennym i stagnacyjnym z równoczesnymi działaniami na rzecz pobudzania koniunktury i kształtowania warunków sprzyjających procesom wzrostu

6. działania przestrzenne i ochrona środowiska naturalnego

7. działania na rzecz utrzymywania ładu społecznego poprzez ochronę ekonomicznie słabszych społecznie grup oraz regulowanie zasad dotyczących stosunków pracy oraz zabezpieczenia pracy

Ograniczoność i niedoskonałość mechanizmów rynkowych wywołuje potrzeby ingerencji państwa w sprawy gospodarcze za pomocą polityki ekonomicznej, w celu rozwiązywania problemów o charakterze ogólnospołecznym.

UWARUNKOWANIA, CELE I DZIEDZINY POLITYKI GOSPODARCZEJ

Uwarunkowania:

1. Ustrojowo - systemowe

2. Zewnętrzne

3. Wewnętrzne

Ad.1) Wiążemy z ustrojem polityczno - społecznym, strukturami państwowej administracji społeczeństwa oraz rozwiązaniami instytucjonalno - systemowymi w gospodarce.

Ad.2) Dotyczą relacji międzynarodowych, wynikają z położenia geograficznego, sytuacji ekonomicznej i strategicznej kraju oraz politycznej.

Międzynarodowa sytuacja ekonomiczna, stosunki z sąsiadami, przynależność do ugrupowań - wynikają z tego określone zadania i priorytety, czynnik z tym związany to międzynarodowa sytuacja gospodarcza - terms of trade tzn. stosunek wg którego towary eksportowane są wymieniane na towary importowane. Wskaźniki terms of trade - ile można zakupić za wzorcowany eksport.

Ad.3) Dotyczą stanu i struktury zasobów przyrodniczych, ludzkich i naturalnych, zagospodarowania przestrzennego kraju, wewnętrznej sytuacji politycznej (siły polityczne), stosunek społeczeństwa do władzy i elementy kultury politycznej.

Zasoby ludzkie - czynniki demograficzne i społeczne rozpatrywane w aspekcie ilościowym i jakościowym.

Czynniki te charakteryzują:

1. liczba i struktura demograficzna i społeczna ludności

2. kształtowanie zatrudnienia - relacje: majątek - praca

Dane demograficzne - przesłanka do kształtowania budownictwa, szkolnictwa, usług materialnych. Istotnym kryterium elementów demograficznych są elementy jakościowe: kultura, tradycja, dyscyplina społeczna, praworządność przedsiębiorczość

• zasoby majątku trwałego w gospodarce narodowej - wielkość, struktura zasobów majątku trwałego, stan

• w zakresie informacji technicznej i infrastruktury społecznej - zaspokajanie podstawowych potrzeb społecznych

• jakościowe cechy majątku trwałego

Cele:

1. Cele generalne (nadrzędne, priorytetowe)

2. Cele ustrojowo - systemowe

3. Cele ekonomiczne

4. Cele społeczne

5. Cele ekologiczne

6. Cele obronno-militarne

Ad.1) Zapewnienie suwerenności państwowej, stały wzrost gospodarczy, postęp społeczno - ekonomiczny, realizacja zasad sprawiedliwości, wolność i prawa człowieka, zapewnienie równości.

Ad.2) Cele szczegółowe w zakresie umacniania ustroju społeczno - gospodarczego i zapewnienia jego ewolucji.

Ad.3) Zapewnienie warunków dla rozwoju społeczno-gospodarczego, kształtowanie warunków długotrwałego wzrostu, tworzenie materialnych podstaw dla rosnącego bogactwa kraju i podnoszenia jego dobrobytu.

W ujęciu syntetycznym: określone przez dynamikę dochodu narodowego.

Szczegółowe: kształtowanie równowagi gospodarczej, podtrzymywanie koniunktury, eliminowanie zagrożeń (może być długofalowe) przez optymalizację dynamiki struktury gospodarczej w układzie gałęziowym i przestrzennym, w krótszych okresach to działanie służące dostosowywaniu popytu i podaży z wykorzystaniem polityki pieniężnej i budżetowej.

• Realizacja celów ekonomicznych następuje w drodze dokonywania optymalnych wyborów między inwestycjami i bieżącą konsumpcją

• Umacnianie konkurencyjności gospodarczej wobec otoczenia i wpływanie na wzrost podziału w międzynarodowym rynku pracy

• Optymalne i efektywne wykorzystywanie zasobów pracy

• Zapewnienie rozwoju infrastruktury, stymulowanie przedsiębiorczości, innowacyjności, inicjatywności

• Kształtowanie polityki strukturalnej promującej rozwój gałęzi postępu technicznego

• Kształtowanie racjonalnej polityki przestrzennego zagospodarowania kraju opartej na regionalnej polityce i zmierzającej do likwidacji dysproporcji regionalnych.

Ad.4) Cele szczegółowe: sprawiedliwy podział dochodu, gwarancje zatrudnienia zgodnie z kwalifikacjami, wyrównanie szans awansu, dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty, zapewnienie ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego (wtedy gdy zarobkowanie i posiadanie własnych pieniędzy nie jest możliwe), likwidacja ubóstwa.

5 parametrów ubóstwa:

• Minimum egzystencji

• Ubóstwo relatywne

• Ustawowa granica ubóstwa

• Minimum socjalne

• Ubóstwo subiektywne

Minimum egzystencji - granica skrajnego ubóstwa oznaczająca minimum środków na zaspokojenie wyłącznie niezbędnych potrzeb tj. skromne wyżywienie, utrzymanie bardzo małego mieszkania, uzupełnianie podstawowych artykułów gospodarstwa domowego i bielizny osobistej, środki na zakup leków oraz na potrzeby związane z obowiązkiem szkolnictwa bez uwzględnienia komunikacji, kultury, wypoczynku, potrzeby pracy zawodowej - konsumpcja poniżej poziomu egzystencji - wyniszczenie jednostek gospodarstwa domowego.

W 1994 r minimum egzystencji wynosiło 694 zł; 5,6% ludności egzystowało poniżej tego, a liczebność tej grupy wynosiła 2,2 mln osób.

Ustawowa granica ubóstwa - miesięczna kwota dochodu uprawniająca do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. W 1998 r dla gospodarstw domowych 4-osobowych - 859 zł miesięcznie, w warunkach poniżej tego 12,1% ludności kraju czyli 4,7 mln osób.

Ubóstwo relatywne - dotyczy gospodarstw domowych, które mogą przeznaczyć na utrzymanie poniżej 50% przeciętnych wydatków gospodarstw domowych na utrzymanie 1 gospodarstwa. W 1998 r ubóstwo relatywne wynosiło 924 zł na 1 gospodarstwo domowe 4-osobowe; 15,8% ludności było w takiej sytuacji, liczba ludności 6,1 mln osób.

Ubóstwo subiektywne - samoocena sytuacji materialnej na poziomie ledwie wystarczającym na zaspokojenie potrzeb w stopniu graniczącym z poczuciem własnej godności. W 1998 r wynosiło 1350 zł na 1 gospodarstwo domowe 4 osobowe - 30,8% ludności czyli 11,9 mln osób.

Minimum socjalne - obejmuje minimum środków niezbędnych dla nabywania określonego koszyka dóbr i usług poniżej którego znajduje się sfera niedostatku. Minimum socjalne w 1998 r wynosiło 1532 zł miesięcznie na 1 gospodarstwo domowe 4 osobowe, w sferze niedostatku przychody takie osiągało 40,9% ludności czyli 19,3 mln osób.

Ad.5) Ochrona środowiska naturalnego i potrzeba rekultywacji przyrody.

Ad.6) Cele obronno - militarne powinny zapewnić odpowiedni potencjał gałęzi produkcji o znaczeniu obronnym i zapewnić moce produkcyjne środki dla potrzeb utrzymania rezerw. Cele obronno - militarne powinny zajmować kluczowe miejsce w celach polityki gospodarczej - stanowią one znaczącą pozycję w budżetach wielu krajów, rezerwy strategiczne na te cele, sukcesywne odnawianie, podlegające rotacji i polityka gospodarcza powinna dysponować rezerwami na potrzeby militarno - obronne przemysł: hutniczy, samochodowy, lotniczy, elektroniczny i elektrotechniczny, maszynowy. Polityka gospodarcza powinna zapewniać możliwość wykorzystania tego potencjału w całej gospodarce - rozwiązania w organizacji, logistyce, zarządzaniu, modernizowaniu przemysłu wytwórczego.

GŁÓWNE DZIEDZINY POLITYKI GOSPODARCZEJ

W ramach P.G. wyróżniamy 2 obszary:

1. politykę makroekonomiczną - całokształt - mechanizmy regulacyjne: polityka pieniężna i budżetowa

2. polityka mikroekonomiczna: konkretne zagadnienia gospodarki, gałęzi, rynki określonych dóbr

Wyróżniamy 4 główne elementy polityki ekonomicznej (P.E.)

1. Polityka wzrostu - funkcją jest dynamizowanie procesu wzrostu gospodarczego w długim okresie czasu. Oddziaływanie wzrostu na wydłużanie faz ożywienia i rozwoju cyklu koniunkturalnego i zwalczanie barier i hamulców oraz skracanie faz kryzysu i depresji.

2. Polityka strukturalna - funkcją jest kształtowanie relacji i proporcji między sektorami, gałęziami gospodarki oraz rodzajami produkcji.

3. Polityka regionalna - obejmuje oddziaływanie państwa na rozwój i zagospodarowanie kraju w wymiarze regionalnym, likwidowanie dysproporcji regionów.

4. Polityka ekologiczna.

To razem polityka rozwoju społeczno - gospodarczego kraju.

2 kryteria:

1. kryterium przedmiotowe

2. kryterium instrumentacji

Ad. a) Wyróżniamy te dziedziny polityki, których przedmiotem jest oddziaływanie na procesy gospodarcze w poszczególnych gałęziach gospodarki, a które łącznie określamy jako politykę sektorową.

W ramach polityki sektorowej wyróżniamy główne jej dziedziny:

• przemysłową

• rolną (agrarną)

• handlową

• Handlu Zagranicznego i współpracy z zagranicą

• Komunikacyjną

• Komunalną

• Społeczną (polityka oświatowa, ochrony zdrowia, mieszkaniowa, demograficzna i socjalna)

Ad. b) Wydziela się odpowiednie dziedziny P.E. wg stosowanych sposobów, mechanizmów i narzędzi. Łącznie dziedziny te są określane jako polityka instrumentalna.

Obejmuje:

• politykę pieniężną (emisyjna i kredytowa)

• budżetowa

• fiskalna (podatkowa i celna)

• cenowo-dochodowa

• inwestycyjna i lokalizacyjna

• ubezpieczeń

• zatrudnienia

• naukowa i innowacyjna

Trzeci wymiar polityki to przestrzeń.

Polityka pieniężna (monetarna).

1. Istota i funkcje polityki pieniężnej

W gospodarce rynkowej pieniądz jest podstawą funkcjonowania gospodarki. Najważniejsza w makroekonomii. Polega na stosowaniu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji celów P.E.

Głównym celem jest zapewnienie stabilnej wartości pieniądza (cen) - przeciwdziałanie inflacji. Głównym podmiotem polityki pieniężnej państwa jest Bank Centralny.

Spełnia on 3 funkcje:

1. cechuje się emisją pieniądza gotówkowego

2. reguluje funkcjonowanie systemu bankowego

3. Bank Centralny spełnia funkcję banku państwa kontrolując podaż pieniądza oraz (niekiedy) finansując deficyt budżetu państwa.

Modelowym założeniem usytuowania Banku Centralnego jest jego niezależność od rządu. Warunkami skuteczności polityki Banku Centralnego jest jej spójność z polityką rządu (budżet).

Regulowanie podaży pieniądza.

Dostosowane do aktywności gospodarczej i wzrostu cen. Wzrost masy pieniądza powinien odpowiadać stopie wzrostu gospodarczego.

Bank Centralny jako podmiot regulacji podaży pieniądza stosuje narzędzia:

1. emisja pieniądza gotówkowego

2. kształtowanie stopy procentowej

3. kształtowanie stopy dyskontowej

4. prowadzenie operacji otwartego rynku

5. zarządzanie rezerwami w systemie bankowym

6. bezpośrednia kontrola kredytów bankowych

7. selektywna polityka kredytowa i stosowanie preferencyjnych stóp procentowych

8. oddziaływanie na kurs walutowy.

Ad. a) To polityka emisyjna. Ilość pieniądza w obiegu zleży od:

• ilości pieniądza gotówkowego w obiegu

• wielkości depozytów płatnych na żądanie

• od potrzeb wynikających z konieczności wymiany zużytych znaków pieniężnych na nowe

• potrzeb wzrostu gospodarczego

• wielkości substytutów pieniądza w formie depozytów terminowych, złożonych w bankach komercyjnych i instytucjach niebankowych.

Określenie podaży komplikują innowacje finansowe oraz instrumenty w bankach komercyjnych.

Różne ujęcia ilości pieniądza w gospodarce przy kształcie jej polityki.

3 definicje ilości pieniądza w obiegu:

1. Gotówka oraz depozyty płatne na żądanie

2. J/w + depozyty terminowe w bankach komercyjnych

3. J/w + depozyty terminowe w niebankowych instytucjach finansowych.

Baza monetarna - zasób pieniądza wielkiej mocy. Obejmuje gotówkę w obiegu oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych (instytucje finansowe obrotu pieniądza).

Ad. b) stopa procentowa pełni 2 funkcje:

1. wskaźnik - informator, który pozwala ocenić intencje polityki monetarnej państwa (2 kategorie):

• polityka ekspansywna - zwiększanie podaży pieniądza

• polityka restrykcyjna - odwrotnie

To cena którą otrzymuje posiadacz kapitału pożyczkowego lub oszczędzający. Stopa procentowa spełnia kluczową rolę w działaniu na gospodarkę. Jest instrumentem regulowania popytu na kredyt. Kontrola podaży pieniądza poprzez stopę procentową polega na ustaleniu przez Bank Centralny stopy procentowej a następnie na dostarczeniu tylu pieniędzy (kredyt) dla banków komercyjnych jaka wynika z popytu na rynku.

Mała stopa procentowa - brak oszczędności i selekcji inwestycji.

Duża stopa procentowa - nadmierne ograniczenie konsumpcji i hamowanie inwestycji.

Podmiot uprawniony do stopy procentowej to Rada Polityki Pieniężnej (z prezesem NBP). Od 1998 r decyzje RPP to dążenie do osiągnięcia odpowiedniego poziomu inflacji (malejącej).

Ad. c) stopa dyskontowa - funkcją jest oddziaływanie na płynność finansową banków komercyjnych - podaż i koszt kredytów. To stopa procentowa pożyczek, które Bank Centralny udziela bankom komercyjnym. Podnoszenie stopy dyskontowej przez Bank Centralny to ograniczenie ekspansji kredytowej banków komercyjnych w drodze podwyższenia pożyczek. Obniżenie - popyt banków komercyjnych na pożyczki z Banku Centralnego.

Ad. d) operacje otwartego rynku - transakcje zawierane przez Bank Centralny z bankami komercyjnymi. Polegają one na sprzedawaniu i kupowaniu przez Bank Centralny publicznych papierów wartościowych. Wpływają na wielkość rezerw banków komercyjnych - rozmiary ich kredytów i ilość pieniędzy w obiegu.

Papiery wartościowe (obligacje, bony) oferowane po określonej cenie bankom komercyjnym.

STREFY UBÓSTWA W POLSCE W 1999 R

Kategorie ubóstwa	Kwota w zł na 1 gospodarstwo domowe pracownicze 4 osobowe	Stopa ubóstwa w %	Odsetek ludności poniżej danego parametru w mln	Głębokość ubóstwa w % o ile dochody danej grupy są niższe od danej granicy ubóstwa
1. Minimum egzystencji	780	6,9	2,7	17
2. Ustawowa granica ubóstwa	940	14,4	5,6	19
3. Ubóstwo relatywne	1025	16,5	6,4	20
4. Ubóstwo subiektywne	1532	34,8	13,5	26
5. Minimum socjalne	1713	52,2	20,2	31

Źródło: Publikacja “Warunki życia ludności w 1999”; GUS, W-wa 2000

Stopa ubóstwa - warunki gorsze niż poziom wyznaczony.

Zagadnienia polityki pieniężnej - ciąg dalszy.

Rezerwy obowiązkowe - stanowią część całkowitych rezerw znajdujące się w całkowitej dyspozycji banków komercyjnych, ta część jest obligatoryjnie deponowana w Banku Centralnym. Rezerwy te nie mogą być wykorzystywane na tworzenie pieniądza w drodze pożyczek. Cel rezerw - ochrona depozytów i gwarancje wypłacalności banków komercyjnych. Rezerwy są określone w formie wskaźnika % odnoszonego do kwoty depozytów płatnych na żądanie, złożonych w bankach komercyjnych. Wskaźnik % jest w wysokości jednolitej dla wszystkich banków komercyjnych. Rezerwy ograniczają podaż pieniądza.

Bezpośrednia kontrola kredytów bankowych.

Są stosowane bardzo rzadko - w warunkach wysokiej inflacji, polegają na kontroli administracyjnej działalności kredytowej banku i instytucji finansowych. Zaletą jest wysoka skuteczność w kreowaniu pieniądza kredytowego, wady to między innymi:

• osłabienie konkurencji między bankami

• niekorzystny wpływ reglamentacji kredytów na rozwój małych przedsiębiorstw, średnich i nowych

• niekorzystny wpływ na skuteczność - osłabienie % stopy w procesie selekcjonowania inwestycji pod względem ich efektywności.

Selektywna polityka kredytowa - polega na stosowaniu ułatwień kredytowych dla kategorii pożyczkobiorców w celu wspomagania ściśle określonych preferowanych kierunków inwestowania, są preferencje regionalne, lokalne lub związane z działami gospodarki np. żywnościowa, budownictwo mieszkaniowe.

Głównymi narzędziami selektywnej polityki kredytowej są kredyty o niższej stopie procentowej - jest stosowana razem z innymi narzędziami (dopływ pieniądza w postaci subwencji, udzielanie gwarancji kredytowych, powoływanie funduszy gwarancyjnych, instytucje finansowe).

Oddziaływanie na kurs walutowy - cel - stabilizowanie kursów walutowych, znaczenie dla kształtowania cen eksportu i importu i wpływ na stabilność cen krajowych. Im wyższy udział importu i eksportu w dochodzie narodowym, tym ważniejszy kurs; obniżenie to przejaw liberalizacji polityki pieniężnej, wyższy popyt krajowy to podwyższanie nadwyżki importowej, towarzyszy temu deprecjacja.

Destrukcyjnie polityka pieniężna wpływa na osiąganie nadwyżki eksportowej i powoduje aprecjację waluty, w Polsce kursy walutowe kształtują się pod wpływem działania mechanizmu rynkowego.

Polityka twarda - zwalcza inflację, służy temu by zwalczać inflację.

Ograniczenie podaży pieniądza, napływu depozytów, podwyższenie stóp % - zmiana kredytu - ograniczenie eksportu, obniżenie dochodu, popytu, zatrudnienia, ogólna recesja, wzrost bezrobocia itd.

POLITYKA BUDŻETOWA

Stanowi 2 element polityki finansowej państwa, podstawowym narzędziem jest budżet - roczny plan dochodów i wydatków; przychodów i rozchodów: Organów władzy państwowej, kontroli i sądów i trybunałów oraz administracji rządowej. Budżet Państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres 1 roku kalendarzowego. Budżet stanowi plan działań rządu. Budżet Państwa jest zespołem narzędzi i środków służących realizacji określonych zadań społeczno - gospodarczych państwa. Relacja między budżetem państwa a PKB.

W Polsce (lata 90-te) dochody budżetu stanowiły ok. 30% PKB, w takim zakresie państwo decydowało o PKB (w krajach rozwiniętych 60% PKB).

Budżet państwa spełnia 3 funkcje:

1. alokacyjna

2. redystrybucyjna

3. stabilizacyjna

Ad.1) Polega na kształtowaniu struktury wytwarzanego produktu społecznego (gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków); działania alokacyjne to dokonywanie przez rząd między sektorem publicznym i prywatnym. W sektorze publicznym proces alokacji - określenie wielkości środków które mogą być przeznaczone na konkretne zadania. Budżet przesądza o zakresie i formie wytwarzania dóbr i usług przez poszczególne jednostki publiczne. W sektorze prywatnym - proces alokacji jest realizowany pośrednio przez działania na ukierunkowanie celu dóbr, usług i czynników produkcji przy pomocy dotacji, subsydiów i podatków. Alokacja odzwierciedlana jest w stronie wydatkowej, która określa rozmiary i zakres sektora publicznego.

Wydatki publiczne obejmują wydatki o charakterze inwestycyjnym i przeznaczone na działalność służb społecznych i ekonomicznych. Polityka alokacji może być realizowana przez instrumenty dochodowe.

Ad.2) Funkcja redystrybucyjna polega na oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów indywidualnych w drodze korygowania dochodów pierwotnych (poprzez redukowanie przy zastosowaniu podatków).

Dotyczy kształtowania ostatecznego budżetu w 3 płaszczyznach:

1. bezpośredniej redystrybucji - realizowana za pomocą podatków i transferów pieniężnych socjalnych (np. zasiłki dla bezrobotnych).

2. bezpłatny lub częściowo płatne zaspokajanie potrzeb społecznych w drodze wykonywania świadczeń przez odpowiednie jednostki sektora publicznego.

3. Oddziaływanie na warunki w jakich dokonuje się pierwotna redystrybucja dochodu - oddziaływanie na warunki w jakich się kształtuje i uzyskuje dochody pierwotne.

Podstawowym instrumentem polityki budżetowej jest podatek. Jest to przymusowe świadczenie w celu pokrycia obciążeń publicznych, pobierane przez państwo. Podatki wpływają na strukturę konsumpcji, przyczyniają się do ochrony środowiska naturalnego. Założeniem polityki podatkowej - warunki rynkowe powodują nadmierne zróżnicowanie dochodów - instrumenty wpływają na korektę zróżnicowań.

 

Mechanizm opodatkowania:

1. podatek stały w formie ryczałtowej

2. mechanizm liniowy - dostosowanie współczynnika

3. progresywny mechanizm - stawki opodatkowania

4. agresywny - stawki opodatkowania szybciej rosną niż poziom dochodów

4 grupy podatkowe:

1. podatki od dochodów wewnętrznych (od dochodów osobistych ludności i od dochodów przedsiębiorstw)

2. podatki bezpośrednie - np. ubezpieczenia społeczne a także formy opodatkowania własności

3. podatki wewnętrzne pośrednie np. akcyza, VAT, (obrotowy)

4. podatki z handlu zagranicznego - np. opłaty, podatki importowe i eksportowe.

POLITYKA BUDŻETOWA (P.B.)

Ad.3) Funkcja stabilizacyjna P.B. - stabilizacja procesów gospodarczych - zapewnienie wysokiego stopnia wykorzystania potencjału, stabilność cen, przeciwdziałanie inflacji, równe tempo wzrostu gospodarczego i bilansu płatniczego. Realizowane przez regulowanie popytu.

Gdy popyt niedostateczny - ograniczenia działalności gospodarczej, niski potencjał gospodarczy - stymulacja wzrostu poprzez obniżkę podatków i wydatków budżetowych aż do deficytu budżetowego. Wzrost wydatków - zwiększenie proporcjonalne wzrostu dochodu narodowego - efekt mnożnikowy. Gdy zbyt duży popyt - czynnik przegrzewania koniunktury - inflacja - P.B. - przeciwdziała temu przez zwiększenie przychodów budżetu i ograniczanie wydatków - zmniejszenie konsumpcji, inwestycji, hamuje ceny, produkcję, obniża poziom zatrudnienia. Niosą ze sobą problem bezrobocia.

Najlepsze narzędzia P.B. to obciążenia podatkowe. P.B. dostosowuje instrumenty podatkowe do koniunktury. Reaguje na wzrost gospodarczy np. przez odliczanie podatku od VAT od zakupów inwestycyjnych, kosztów inwestycji od podstawy opodatkowania, ulgi proeksportowe. Nadwyżki na rynku krajowym - za granicę.

Ponadto wielkość popytu - podatki bezpośrednie i pośrednie. Stwierdzono występowanie prawidłowości dla P.B.

• zbyt niski poziom opodatkowania - nie sprzyja koniunkturze - zbyta mały budżet, nie dostarcza ludziom dóbr publicznych (brak pobudzenia produkcji).

• Wzrost opodatkowania - wzrost podaży dóbr publicznych, korzystne warunki dla gospodarki.

• zbyt wysoki poziom podatków - osłabienie bodźców do pracy, oszczędzania i inwestowania.

Tak samo przy podatkach i dochodzie budżetowym.

Krzywa Laffera - rośnie (I), załamuje się (II) i spada (III).

W P.B. można wyróżnić 2 jej typy:

1. Typ P.B. pasywny

2. Typ P.B. aktywny - dyskrecjonalny.

Ad. 1) Opiera się na założeniu, że określane ustawowo zasady kształtowania dochodów i wydatków budżetowych kształtują mechanizm samoregulacyjny, jego działanie to automatyczne reagowanie na zmiany sytuacji gospodarczej w celu wyzwalania impulsów do kompensowania wahań koniunkturalnych. W praktyce jest to podział na poszczególne obszary gospodarki.

Ad. 2) Aktywna P.B. polega na podejmowaniu odpowiednich środków w celu przeciwdziałania koniunkturalnym wahaniom, stabilizacji cen lub ograniczania bezrobocia.

Podstawowe rodzaje działań aktywnej P.B. obejmują zmiany:

1. stawek podatkowych

2. transferów z budżetu państwa - większe subwencje dla gmin

3. wydatki na roboty i inwestycje publiczne

Regulowanie rozwoju gospodarczego to proces w którym możemy wyróżnić następujące fazy:

Faza I - rozpoznania - obejmuje okres od momentu wystąpienia zakłóceń do czasu uzyskania niezbędnych informacji oraz dokonania odpowiednich analiz i ocen sytuacji.

Faza II - decyzyjna - obejmuje ona ustalanie form i zakres niezbędnych zmian oraz dobór odpowiednich instrumentów P.B. dostosowanych do tej sytuacji z fazy I.

Faza III - instrumentalna - obejmuje ona postępowanie administracyjne i legislacyjne związane z realizacją założonych zmian w P.G.

Faza IV - ujawniania się efektów podjętych działań.

Gospodarkę cechuje inercja - bezwładność.

Budżet

Wyszczególnienie	2000
		mld zł	%
I. Dochody	135,7	100
1. Dochody krajowe	135,6	99,9
Dochody podatkowe	119,7	88,2
Podatki pośrednie (VAT + akcyza)	79,7	58,7
Podatki dochodowe	40,0	29,4
Podatki od osób prawnych	16,9	12,4
Podatki od osób fizycznych	23,1	17,0
2. Dochody niepodatkowe	15,9	11,7
Do jednostek budżetowych ze świadczeń, poborów	6,5	4,8
Wpływy z cła	5,1	3,7
Wpłaty z zysku NBP	2,2	1,6
II Wydatki	151,1	100
Dotacje i subwencje	83,5	55,3
Dotacje przedmiotowe	-	-
Dotacje do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych	15,9	10,5
Fundusz emerytalno - rentowy	13,2	8,7
Dotacje i subwencje dla j. samorządu terytorialnego	39,2	25,9
Świadczenia na życie osób fizycznych	13,2	8,7
Wydatki bieżące jednostek budżetowych	26,9	?
Wynagrodzenia dla pracowników	14,0	9,2
Obsługa długu publicznego	18,0	11,9
W tym dług krajowy	13,7	9,1
Obsługa długu zagranicznego	4,3	2,8
Wydatki majątkowe (inwestycje z budżetu)	7,4	4,9

Udział procentowy działów gospodarki w wydatkach budżetu państwa:

Sfera produkcyjna - mały wkład

Rolnictwo - 1,7%

Ubezpieczenia społeczne - 21,3%

Finanse - 15,2%

Obrona - 6,8%

Bezpieczeństwo publiczne - 4,7%

Administracja państwowa - 4,3%

Sprawiedliwość i prokuratura - 2,8%

Działy budżetowe związane z polityką społeczną:

Opieka społeczna - 7,3%

Ochrona zdrowia - 4,6%

Szkolnictwo wyższe - 3,7%

Oświata i wychowanie - 2,1%

Nauka - 2,0%

Kultura i sztuka - 0,4%

Kultura fizyczna i sport - 0,1%

Turystyka i wypoczynek - 0%

Dotacje z budżetu:

Komunikacja - 540 mln PLN

Wskaźniki wydatków budżetu wg PKB (1999)

Dochody - 20,5% PKB

Wydatki - 22,5% PKB

Deficyt - 2% PKB

Dla porównania deficyt w krajach:

Austria - 2,7%

Dania - 1,9%

Francja - 3,5%

Kanada - 3,4%

Niemcy - 0,9%

Włochy - 2,4%

Nadwyżki:

USA - +1,7%

Szwecja - +3,2%

Irlandia - +1,7%

Australia - +0,4%

Wielka Brytania - +0,6%

POLITYKA DOCHODOWA I INSTRUMENTY W NIEJ STOSOWANE

Polityka dochodowa (P.D.) to zespół działań P.E. poprzez które państwo dąży do regulowania dochodów i cen w sposób zapewniający realizację celów:

• przeciwdziałanie inflacji

• zapewnienie racjonalnego dynamizmu dochodu

• przeciwdziałanie bezrobociu

Zakresem P.D. objęte są zarówno dochody indywidualne (fizyczne) i dochody podmiotów gospodarczych oraz regulowanie cen.

Z punktu widzenia oddziaływania na dochody indywidualne, P.D. wpływa na prawidłowe funkcjonowanie systemów wynagradzania zapewniające optimum 3 funkcji:

1. Motywacyjnej.

2. Dochodowej.

3. Kosztowej.

Ad. 1) Inaczej bodźcowa - jest przedmiotem P.G. - stymulowanie realizacji zadań gospodarczych w zakresie wzrostu produkcji, oszczędności zużycia czynników, obniżki kosztów, wzrostu jakości.

Ad. 2) zapewnienie pracownikom odpowiednich źródeł utrzymania.

Ad. 3) wiąże się z rolą “pracy żywej” - element kosztów, zajmuje się wpływem tych kosztów na poziom kosztów i wielkość dochodu firm z uwzględnieniem (płac, składek ubezpieczeniowych, obligatoryjne i dobrowolne świadczenia dla pracowników- socjalne, bytowe itp.).

Inflacja - typy

1. Popytowa - wzrost cen do poziomu równoważącego popyt z podażą. To inflacja ciągniona przez popyt.

2. Kosztowa - wzrost cen w wyniku wzrostu kosztów produkcji - popychanie przez koszty.

W praktyce oba typy inflacji występują razem.

3. Strukturalna - gdy zdeformowane struktury gospodarki wywołują wzrost cen i nie

zaspokojenie popytu. W gospodarce centralnej - inflacja - przerost produkcji środków

produkcji w przemyśle nad spożyciem oraz zbyt dużo inwestycji w dochodzie

narodowym.

1. Inercyjna - ma tendencję do utrzymywania się na stałym poziomie z powodu samopowielających się oczekiwań inflacyjnych i mechanizmów (indeksacja) i struktur monopolistycznych.

Ze względu na odzwierciedlenie procesów inflacyjnych we wzroście cen mamy 2 typy inflacji:

1. Inflacja otwarta - jawna - wzrost cen.

2. Inflacja ukryta - wskutek tłumienia wzrostu cen dochodzi do narastania przymusowych oszczędności w sytuacji zbyt małej podaży (luka inflacyjna) - Gospodarki centralnie planowane. Może się przekształcić w otwartą po uwolnieniu cen, a otwarta w ukrytą po zamrożeniu cen.

Ze względów na wielkość wskaźników inflacji (natężenie) rozróżniamy 4 kategorie inflacji:

1. Pełzająca - małe wzrosty cen

2. Umiarkowana - 1 cyfrowe wzrosty cen (na rok).

3. Galopująca - 2-3 cyfrowe wzrosty cen.

4. Hiperinflacja - szybsze tempo niż jw.

Inflacja wpływa destrukcyjnie na gospodarkę, ludzi, budżety. Płace tracą swoje funkcje. Kraje UE przeciwdziałają inflacji (Maastricht) - ustalił on, że kryterium przystąpienia do UE monetarnej jest mała inflacja. W 1996 w 14 państwach inflacja wynosiła średnio 2,8% rocznie. Zadanie przeciwdziałania inflacji (P.D.) może być realizowane za pomocą instrumentacji (różny zakres) i siła oddziaływania.

Wyróżniamy rodzaje P.D. i towarzyszących jej form oddziaływania na gospodarkę:

1. Prowadzenie badań, analiz i odpowiedniej działalności informacyjnej o płacach i cenach. Informacje te kierowane są do podmiotów gospodarczych i wywierają wpływ na politykę cenowo - dochodową w tych podmiotach gospodarczych.

2. Rekomendowanie norm wzrostu płac i cen.

3. Stosowanie ulg podatkowych zachęcających do utrzymania płac i cen na określonym poziomie.

4. Stosowanie sankcji wobec podmiotów które zwiększają płace i ceny ponad normy (podatki lub środki administracyjne - ekonomiczne).

5. Stosowanie obowiązkowej kontroli dochodów + sankcje dla firm przekraczających te stany - kary pieniężne i decyzje administracyjne.

 

Instrumenty P.D. dzielimy na 3 grupy:

I Autonomiczne lub specyficzne środki P.D.

II Instrumenty innych dziedzin P.G. (środki polityki budżetowej i pieniężnej), w tym polityka podatkowa.

III Instrumenty polityki socjalnej i ubezpieczeń społecznych państwa

Ad. I)

1. Stanowienie cen

• ceny wolne (umowne) kształtowane w wyniku działań rynku lub przez monopolistę wytwórcę

• ceny urzędowe - ustalane bezpośrednio przez państwo, wynikające z realizowanych priorytetów: ministerstwa (na gaz, energię, leki, usługi, służby zdrowia, alkohol, PKP, PKS) lub samorządy terytorialne (czynsze, opłaty za CW, komunikacja miejska). To także tryb dążenia podmiotu do zmiany ceny objęty wykazem. Różnicę w cenach towarów pokrywa państwo (dotacje przedmiotowe i podmiotowe). Ceny max i min stosowane ze względów społecznych - zaspokajanie potrzeb społecznych. Ceny max ustalane, minimalne służą jako instrument zbytu określonej produkcji dla producentów (skup żywca itp.).

1. Stanowienie cen i płac

• zamrażanie cen lub płac (napięcia społeczne, ekonomiczne). Skuteczność zależna od kontroli i sankcji.

1. Płace

Minimalna - forma chroniąca pracobiorcę przed wyzyskiem pracodawcy (bezrobocie). Służy do wyznaczania poziomu świadczeń socjalnych itp.

2. Wynagrodzenia

Różnicowanie - mechanizmy indeksacji (podwyższenie kasy w stosunku do inflacji). Charakter wskaźnikowy - jednolity wzrost wynagrodzeń o %.

Indeksacja kwotowa - wyliczana kwota do wzrostu wynagrodzeń (spłaszczenie poziomu dochodowego).

Indeksacja cenowa - koszyk towarów - wyliczenie - wzrost wynagrodzeń w pełni lub częściowo ekwiwalentny.

Indeksacja porównawcza - wynagrodzenia wyrażone w relacji do określonej grupy zawodowej.

Indeksacja stosowana do świadczeń społecznych lub progów podatkowych.

Negocjacyjny typ polityki dochodowej:

1. negocjacja trójstronna: rząd, związki zawodowe i pracodawcy. Konwencja 144 Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP).

2. Koordynacja przetargów płacowych w układach zbiorowych pracy (obowiązują do wygaśnięcia, potem rewizje itd.).

3. Arbitraż - spór pracownicy - pracodawcy.

Ponadto regulacje prawne z zakresu polityki socjalnej i prawa pracy. Gwarantują pracownikom warunki pracy oraz odpowiednie świadczenia. To także poziom kosztów zatrudnienia ponoszony przez pracodawców, działają na konkurencję.

Ad. III) Świadczenia społeczne objęte zakresem P.D. - decyzje państwowe bezpośrednie (składki ubezpieczeniowe - dysponenci to ZUS, KRUS).

• emerytury

• renty inwalidzkie, rodzinne

• zasiłki okresowe i jednorazowe

• pielęgnacyjne

• chorobowe

• wychowawcze, opiekuńcze

• wypadkowe

• śmierci.

ZUS pośredniczy przy zasiłkach dla bezrobotnych i funduszu alimentacyjnego. Źródłem tego są składki pracownicze - do 1998 płacił je pracodawca (48,15% wynagrodzeń brutto). W tym na FUS 45%, na Fundusz Pracy 3%, a 0,15% na fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych. Nie zapewniały wystarczalności i były dofinansowywane z budżetu państwa o ponad 20% wydatków budżetu.

Cechy Funduszu Ubezpieczeń do 1998 roku:

• największy w Europie udział wydatków na emerytury i renty - 15% PKB

• wysoki poziom emerytur do 70% przeciętnych płac

• duża liczba rent inwalidzkich

• szybki spadek grupy ludzi opłacających składki

• szybki wzrost osób pobierających świadczenia (demografia, koniunktura), wczesne emerytury

• całość składek obciążała pracodawców

Groziło to kryzysem ubezpieczeń i funduszy publicznych. Reforma FUS wprowadzona w 1999 roku swoimi założeniami objęła:

1. rozdzielenie składek ubezpieczeniowych na pracodawców i pracobiorców

2. stopniowe przekształcenie systemu, że pracujący płacą na emerytów

3. stworzenie III filaru systemu ubezpieczeniowego

• składki obligatoryjne na ZUS

• składki obligatoryjne na PTE - komercyjne - inwestycje

• dodatkowe kwoty dowolnych wpłat do PTE.

POLITYKA PODATKOWA

Stanowi część polityki budżetowej. Jej przedmiotem jest kształtowanie systemu i metod podatkowych w celu zapewnienia poboru budżetowi państwa.

Podatek - realizuje cele gospodarcze w budżecie, kategoria ekonomiczno - prawna, stanowi jednostronne, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez organy państwa lub innej instytucji sprawującej władzę.

Funkcje:

1. fiskalna

2. regulacyjna (alokacyjna)

3. stymulacyjna

Ad.1) Dostarcza budżetowi dochodów na utrzymanie państwa i realizację zadań.

Ad.2) Polega na korygowaniu podatku. Kształtowanie wielkości dochodu podatników.

Ad.3) Polega na wykorzystaniu podatku do pobudzenia wzrostu gospodarczego, wywierania hamującego lub promującego wpływu na warunki działania jednostek, tempo rozwoju, wielkości i struktury konsumpcji.

Robi się to poprzez:

• różnicowanie obciążeń podatkowych

• zwolnienia i ulgi podatkowe

Różnicowanie opodatkowania na wybrane dobro i usługi (z preferencyjnych przesłanek lub z konieczności ponoszenia przez państwo kosztów związanych z produkcją lub określone funkcje np. zanieczyszczenie środowiska).

Są różne stawki obciążeń - rosnący poziom dochodu do pewnego poziomu budżetu i później spadek.

Podatek spełnia funkcję dochodową. Efektywność jest uzależniona od warunków i metod systemu podatkowego.

3 wymogi systemu:

1. system podatkowy ma sharmonizowaną strukturę (wyeliminowanie sprzeczności w celach różnych podatków)

2. racjonalizacja ekonomiczna - zapewnia oparcie systemowi podatkowemu na podatek dochodowy. Podatki są najbardziej wydajne. Nie powinny być sprzeczne lecz uzupełniające.

3. Racjonalizacja prawna - winna zapewniać logiczną, jasną i zwartą całość. Mają być zachowane powiązania elementów.

Twórcą pierwszych zasad był A. Smith (aktualne do dziś).

1. Równomierność obciążenia podatków

2. Pewność podatku dla opodatkowanego

3. Dogodność podatkowa - dotyczy uwarunkowań związanych z obsługą

4. Taniość podatków

Źródła powinny charakteryzować się:

• trwałością

• gwarancją dopływów budżetowych teraz i później

• podatki mają sprzyjać rozwojowi działalności gospodarczej

• rozwiązania winny uwzględniać społeczne skutki rozwiązań fiskalnych.

Obciążenia podatkowe powinny uwzględniać zdolność podatkową z uwzględnieniem:

• sytuacji podatnika

• rodzaj i wielkość przedmiotu opodatkowania

• konieczność tego, dochody opodatkowane są tylko częściowo na konsumpcję - reszta na działalność rozwojową. Odpowiednie rozwiązania podatkowe muszą to uwzględnić, a jeśli nie, to rozwój będzie mniejszy.

Zbyt wysokie podatki działają antymotywacyjnie. Obciążenia podatkowe powinny to uwzględniać. Znika motywacja do kontynuowania działalności.

Zasady polityki:

Instrumenty podatkowe mogą mieć ogólny lub selektywny wpływ na gospodarkę w kształtowaniu polityki podatkowej i posługiwaniu się narzędziami podatkowymi - szczególne znaczenie posiada rozwaga. Im większe potrzeby publiczne tym większa część DN podlega redystrybucji.

System podatkowy w Polsce.

Na podstawie reformy z 1990 r wzorowany na UE. To ogół podatków pobieranych przez państwo na zasadach zwartej i jednolitej całości pod względem prawnym i ekonomicznym.

Podatki pośrednie i dochodowe.

Ich łączny udział w dochodach publicznych -99,9%, z tego na podatki pośrednie przypada 66,1%, akcyzowy 22,3%.

Cechy podatków pośrednich - przenoszą się bezpośrednio na ceny dóbr. Podatek dochodowy jest źródłem 33,8% z czego od osób prawnych 13,3% a od fizycznych 20,5%.

Podatki dochodowe cechują się tym, że bezpośrednio korygują dochód podatników ale pośrednio wpływają na poziom cen.

Według kryterium przedmiotowego dzielimy podatki na:

1. majątkowe

2. przychodowe

3. dochodowe

4. konsumpcyjne

Ad. a) W postaci podatku od wartości majątku np. podatek gruntowy, leśny, od nieruchomości. Podstawą naliczania podatku mogą być składniki majątku narodowego. Formą podatku majątkowego jest podatek spadkowy - przekazanie praw do majątku - podatek jest pobierany w formie opłaty skarbowej. Najstarsza forma podatku, ich rola jest marginalna.

Ad. b) To podatki których przedmiotem i podstawą jest całość przychodów osiąganych przez podatnika bez odliczania kosztów ich uzyskania. Do podatków przychodowych zalicza się: podatek rolny od gruntów, leśny a także zryczałtowany podatek dochodowy od osób fizycznych. Mają charakter rzeczowy tzn. ciążą na źródłach przychodów niezależnie w czyim posiadaniu się znajdują.

Ad. c) Ich przedmiotem są uzyskiwane dochody, które stanowią różnicę między dochodami i kosztami ich uzyskania. (podatek od osób fizycznych i prawnych). Ten podatek w krajach rozwiniętych jest głównym źródłem dochodów budżetowych - Dania, Szwecja, USA, WB - 30-50%. Jest uznawany za najlepszy instrument podatkowy.

Jego zalety:

1. obciąża dochód, który odzwierciedla zdolność podatkową podatnika (sprawiedliwa realizacja)

2. łatwość jego personalizacji

3. możliwość dobierania skal progresywnych

4. elastyczność - zmienność

5. regulator koniunktury

6. narzędzie ograniczenia konsumpcji

7. skala makroekonomiczna

POLITYKA PODATKOWA (DOCHODOWA)

Podatek od osób fizycznych - wysokość regulowana przez stopę podatkową i modyfikację podstawy (kwoty wolne od, wyłączenia, obniżenie wymiaru) - socjalne, rodzinne, inwestycyjne. Wzrost podatku łagodniejszy przy dużej liczbie stawek, progów i przedziałów podatkowych.

Wysokość stawek i progów jest różna. Najniższe (3% - Szwecja), 5% - Francja do 38% - Holandia. Maksymalne stawki od 35-40% (Szwecja, Finlandia, Dania, Portugalia, Wielka Brytania) do 60 % - Holandia.

W Polsce poza podatkiem są jeszcze:

1. zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów - od rodzaju działalności

2. karta podatkowa - stały, niezależny od dochodów dla działalności gospodarczej - usługi, małe rozmiary.

U nas stawka podatku jednolita (liniowa) - jego wysokość stopniowo obniża się:

Np.

2000 - 30%

2001/2 - 28%

2003 - 24%

2004 - 22%

W porównaniu z UE ta stawka jest niższa np. 34% - Austria, 35% - Hiszpania, Holandia, Wielka Brytania. Maksymalne stawki 41% - Belgia, 50% - Dania, 64% - Włochy.

Podatek konsumpcyjny - od dochodu wydatkowanego. Obciążają pośrednio osoby kupujące towary, zawierające podatek w swojej cenie. Sprzedający jest płatnikiem podatku. Podatnikiem jest konsument. Charakter ogólny lub selektywny (stosowany do niektórych towarów).

Zaliczamy do nich:

• podatek obrotowy

• podatek od wartości dodanej

• akcyza i opłata monopolowa

• cło

Podatki ogólne to:

• obrotowy

• od wartości dodanej

Podatek obrotowy był u nas do czasu wprowadzenia VAT. Naliczany był wg stawki % od wartości sprzedaży. Przedmiotem opodatkowanym VAT są obroty handlowe i usługowe krajowe (bez eksportu). Podstawą jest cena sprzedaży w każdej formie obrotu - z ceny jest wyłączona ta wartość, która jest zapłacona w poprzednich fazach obrotu.

Stawki jednolite lub słabo zróżnicowane. Często stawki podwyższone (towary luksusowe) lub ulgowe (socjalne). W Polsce VAT wprowadzony w reformie podatkowej od 05.07.1993 + podatek akcyzowy.

Stawka 22% - najwyższa w Europie. Najniższe 12% - Hiszpania, Luxemburg, 15% - Niemcy. Maksymalne 20% - Austria, 22% - Dania, 23% - Irlandia.

Walorami jego są:

+ odporność na inflację - wzrost cen podbija wartość podatku

+ płynne i szybkie zasilanie budżetu

+ utrudnianie oszustw podatkowych

+ nie zakłócanie konkurencji

+ wyłączenie podwójnego opodatkowania podatków inwestycyjnych

Podatki konsumpcyjne

• akcyza

• opłata monopolowa

• cła

W Polsce zakres przedmiotowy akcyzy jest szerszy niż w Europie, ale wąska grupa towarów (samochody, paliwa, używki). Charakter podatków selektywnych podobny jak VAT ale różne stawki. Podatki konsumpcyjne - popularne.

+ prostota

+ niskie koszty poboru

+ wysoka wydajność poboru

To instrument polityki dochodowej.

2 sposoby realizacji tej polityki:

1. polityka pasywna - określane ustawowo zasady kształtowania dochodów i cen tworzą mechanizm reagowania automatycznego cen i dochodów na zmianę sytuacji gospodarczej. Stabilizacja rozwiązań - działanie nie wymaga decyzji - działanie następuje w wyniku zmian sytuacji gospodarczej.

2. Polityka aktywna - podejmowanie odpowiednich działań - przeciwdziałanie inflacji, zróżnicowanie dynamiki dochodów i ograniczenie bezrobocia.

Przeciwnicy polityki aktywnej mówią, że:

• nieskuteczność

• niezgodna z rynkiem

• kosztowna administracja, biurokracja

• wzrost płac i cen nie ulega likwidacji - tylko przesunięcia w czasie - presja inflacyjna (inflacja tłumiona).

Zwolennicy polityki aktywnej:

• konieczna w warunkach monopolu rynku, korporacji i związków zawodowych

• one tworzą niedoskonałą konkurencję

• taka polityka to wyższy poziom wykorzystania zasobów, zatrudnienia i danej stopy inflacji

• pozwala na utrzymywanie stopy wzrostu płac w stosunku do wydajności

• łagodzenie sprzeczności między cenami a zatrudnieniem.

POLITYKA ZATRUDNIENIA

Bezrobocie - 2833 tyś. W lipcu 20001 - stopa 16 %

W 2002 r przewidywane 18,8%.

W 1990 - 1126 tyś - 6,5%

W 1993 - 2890 tyś - 16 %

W 1997 - 1826 tyś - 10,3%

W 2000 - 2703 tyś - 15% z czego 80% brak prawa do zasiłku.

45% bezrobotnych było dłużej bez pracy niż 1 rok.

Podział na 2 grupy:

1. 22,1% bez pracy od 12 do 24 miesięcy

2. 22,5% bez pracy ponad 2 lata

Wg kategorii wieku:

Do 24 lat - 34%

25 - 34 lata - 16,2%

Polityka zatrudnienia - czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarczych kraju oraz godzenia interesów pracodawców i zatrudnionych.

To instrumentalne podporządkowanie tej polityki gospodarce. Polityka zatrudnienia powinna posiadać swoje autonomiczne cele (wykorzystywanie zasobów pracy, samodzielne źródła utrzymania).

Podział ze względu na społeczną wagę - cel nadrzędny polityki państwa.

Ważną rolę spełnia Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) - 1919 - konwencje ratyfikacyjne - wpływa na politykę zatrudnienia (od Wielkiego Kryzysu 1929-34).

Zadania i cele polityki zatrudnienia w państwie wypływają z funkcji zatrudnienia:

1. funkcji społecznej - kształtowanie zatrudnionych w procesie rozwoju społecznego

2. funkcji ekonomicznej - rozwój gospodarczy - czynnik pracy

3. funkcji dochodowej - zatrudnienie, tworzenie i podział DN

Polityka zatrudnienia podejmuje zadania:

1. redukcja bezrobocia

2. likwidacja ubóstwa

3. wypełnianie luki zatrudnienia

4. reorientowanie instytucji funkcjonujących na rynku pracy (Urzędy Pracy itp.) - edukacja

W polityce zatrudnienia kontrowersje wzbudza termin bezrobocie.

Wg MOP - bezrobotnym jest osoba która pozostaje bez pracy, szuka jej i która w ciągu miesiąca przed badaniem rynku efektywnie szukała pracy lub w czasie badania czeka na podjęcie pracy w ciągu najbliższych 15 dni.

W Polsce 2 definicje:

1. aktywności - bezrobotny to:

1. przy badaniach nie pracował

2. w ciągu ostatnich 4 tygodni szukał pracy

3. jest gotowy do pracy

1. przez Urzędy Pracy:

1. nie zatrudniony i nie wykonujący innej pracy zarobkowej

2. zdolny i gotowy do pracy w pełnym wymiarze czasu pracy

3. nie uczący się w systemie dziennym

4. zarejestrowany we właściwym (wg zameldowania) Rejonowym Urzędzie Pracy

Od 1997 r nie uważa się za bezrobotnego:

• osoby mającej świadczenia przedemerytalne

• osoby będącej na szkoleniu do pracy

Jedynym prawdziwym źródłem informacji o bezrobociu jest spis powszechny.

Kategorie bezrobocia:

1. Frykcyjne

2. Strukturalne

3. Koniunkturalne

4. Nieefektywnego popytu

5. Płacowe

6. Ukryte

Ad.1) Wynika z terytorialnego lub zawodowego niedostosowania popytu i podaży siły roboczej. To ruchliwość zawodowa robotników, poszukiwanie innej pracy itp.

Ad.2) Wynika z niedostosowania struktur przestrzennych i kwalifikacyjnych, branżowych dotyczących podaży i popytu. Proces rozwojowy w gospodarce.

Ad.3) Ze spadku produkcji i sytuacji kryzysowych w gospodarce.

Ad.4) Brak odpowiedniej liczby miejsc pracy; na1 miejsce w Polsce przypada 540 osób.

Ad.5) Nieakceptowanie oferowanych miejsc pracy z powodu niskich płac.

Ad.6) Przerost zatrudnienia - nie występuje w gospodarce rynkowej.

• nieuzasadnione ekonomicznie

• duża administracja i bezpieczeństwo

• zbyt długie kształcenie.

 

Bezrobocie wiąże się z recesją gospodarczą, pasywnością polityki zatrudnienia, transformacją gospodarczą.

W Polsce:

Aktywni zawodowo - 17300 tyś.

Pracujący - 14540 tyś.

Współczynnik aktywności zawodowej - 56,4% - tendencja spadkowa.

W roku 1995 wynosił on 58,4% w 2000 - 56,6%.

Wskaźnik zatrudnienia= pracujący/ludność od 15 lat do 65 =47,4%

Podział ze względu na płeć:

Mężczyźni - 55,2%

Kobiety - 40,3%

W ogólnej liczbie pracującej ludności 61,2% nawiązało stosunek pracy, 36% to osoby pracujące na własny rachunek i pracodawcy, w tym w gospodarce rolnej 26%.

Struktura zatrudnienia wg działów gospodarki:

Rolnictwo i leśnictwo - 28% w tym samo rolnictwo 27,7%

Przemysł - 20,9%

Budownictwo - 5,5%

Handel i usługi - 13,9%

Transport i łączność - 5,2%

Pośrednictwo finansowe - 2,3%

Obsługa nieruchomości i firm - 5,3%

Administracja publiczna i ubezpieczenia - 3,2%

Edukacja - 5,9%

Ochrona zdrowia i opieka społeczna - 5,8%

Pozostała działalność (usługi różne, komunalne i inne) - 2,5%

Gospodarka w Polsce jest zacofana. Zbyt dużo ludzi pracuje w rolnictwie i przemyśle wydobywczym, niedobór występuje w usługach.

Pełne zatrudnienie (kilka ujęć):

1. To sytuacja, w której każdy człowiek zdolny do pracy i chcący pracować może znaleźć pracę w stosunkowo krótkim czasie i na warunkach regulowanych przepisami prawa pracy.

2. To zatrudnienie tej zbiorowości ludzi dla których praca jest najlepsza.

3. To sytuacja zapewniająca możliwość otrzymania pracy z możliwością wyboru zawodu i miejsca pracy.

4. To odsetek traktowany jako graniczny próg bezrobocia. W latach 60-tych wynosił 4%, obecnie 4,5-5%. (Unia Europejska).

Polityka zatrudnienia nawiązuje do koncepcji regulacji rynku pracy (teoretyczny model - konkurencja doskonała).

Cechy tego modelu to:

1. liczba zatrudnienia jest funkcją płac

2. mechanizm rynkowy zapewnia automatycznie optymalne zapotrzebowanie na pracowników

3. bezrobocie ma charakter frykcyjny lub dobrowolny i opiera się na następujących założeniach:

1. na rynku pracy panuje pełna konkurencja, brak przeszkód w dostępie do pracy

2. istnieje pełna informacja o rynku pracy dotycząca obecnej i przyszłej sytuacji (wolne miejsca, płace)

3. siła robocza jest w pełni mobilna - dotyczy mobilności sektorowej, przestrzennej i zawodowej.

W modelu tym równowaga na rynku pracy osiągana jest na poziomie płac realnych - są one wyznaczone w punkcie zrównoważenia podaży z popytem.

Zwolennicy (teoretycy liberalni) mówią, że:

• niepotrzebna jest ingerencja państwa

• niepotrzebna jest ingerencja związków zawodowych.

Według nich bezrobocie nie istnieje, a jeśli jest, to z winy barier rynkowych. Niepracujący to ci, co nie chcą pracować za dane pieniądze (zbyt małe).

Inna teoria to teoria Keynesa.

Według niej:

1. Mechanizm rynkowy nie zapewnia pełnego zatrudnienia.

2. Bezrobocie ma charakter przymusowy.

3. Elastyczność płac jest ograniczona.

4. O łącznej wielkości zatrudnienia decydują:

1. skłonność do konsumpcji

2. stopa inwestycji

Ad. a) zatrudnienie może wzrastać wyłącznie jednocześnie ze wzrostem inwestycji. W Polsce zatrudnienie (Keynes) - w walce z bezrobociem dużą rolę spełniają roboty publiczne. Wzrost zatrudnienia przy robotach publicznych wywiera wpływ na mnożnikowy wzrost zatrudnienia w gospodarce. Wzrost zatrudnienia przy robotach publicznych - wzrost funduszu płac - wzrost popytu konsumpcyjnego - postępujący wzrost zatrudnienia w gałęziach konsumpcyjnych.

Obecne doktryny neoliberalne kierują się koncepcją naturalnej stopy bezrobocia.

Według niej (Phelps, Fridman):

- naturalna stopa bezrobocia to odsetek siły roboczej obejmujący bezrobotnych w warunkach równowagi. To dobrowolni bezrobotni nie chcą przyjąć pracy przy płacy realnej zapewniającej równowagę. Wzrost stopy bezrobocia ponad ten poziom: przyczyny - zakłócenia na rynku pracy związane z brakiem informacji, złym jej przepływem, ograniczoną mobilnością siły roboczej, ingerencją publiczną i związków zawodowych.

Ta doktryna wiąże rozmiary bezrobocia z inflacją - jedno jest zależne od drugiego. Wyższej stopie bezrobocia odpowiada niższy stopień inflacji. Wynika stąd, że inflacja jest większym złem niż bezrobocie. Określone bezrobocie to cena za małą inflację.

Stagflacja - równoczesny wzrost bezrobocia i inflacji. Podważa tezę neoliberalną. Analizy statystyczne (długookresowe) wykazują ograniczony związek inflacji z bezrobociem.

Praktyka:

Nowy kierunek - nowa mikroekonomia bezrobocia.

• rozwinęła się od lat 70-tych. Cel - analiza funkcjonowania rynku pracy (teoretycy). Akcentują oni dużą rolę państwa.

Funkcje państwa powinny się koncentrować na:

1. Realizacja funkcji podmiotu gospodarczego - pracodawcy (sektor publiczny).

2. Oddziaływanie na polepszenie warunków zatrudnienia poza sektorem publicznym - angażowanie środków publicznych i kształtowanie strategii pełnego zatrudnienia.

3. Subsydiowanie płac - aktywne zwalczanie bezrobocia.

4. Tworzenie i realizacja programów antydyskryminacyjnych chroniących pokrzywdzonych na rynku pracy.

3 główne grupy instrumentów przy których polityka zatrudnienia realizuje swoje zadania:

1. Instrumenty służące wywieraniu wpływu na popyt na siłę roboczą.

2. Oddziaływanie na rzecz regulowania podaży siły roboczej.

3. Porozumienia w sprawie międzynarodowego transferu siły roboczej.

Ad.1)

1. subwencjonowanie płac i zatrudnienia

2. tworzenie nowych miejsc pracy (sektor państwowy)

3. popieranie przedsiębiorczości, tworzenie miejsc (sektor prywatny), małe i średnie firmy, wspieranie inicjatyw lokalnych, pomoc w tworzeniu nowych miejsc pracy przez bezrobotnych

4. roboty publiczne

Ad. a) selektywne oddziaływanie na prywatnych przedsiębiorców - różny charakter, ukierunkowane na nowo przyjmowanych, poprawę relacji finansowych młodych w stosunku do starych pracowników, zależne od liczby zatrudnienia, od regionu, branży, grup zawodowych i społecznych.

Ad. c) samozatrudnienie, zasiłki celowe promujące własne firmy, wolne strefy gospodarcze, ułatwienia podatkowe, inwestycyjne. Małe firmy - kredyty, instytucje pomocowe dla nich, ulgi podatkowe, systemy ochrony przed bankructwem, zamówienia rządowe, inicjatywy lokalne, pomoc informacyjna, szkolenia.

Ad. d) kraje rozwinięte, wydatki z budżetu (pobudzanie koniunktury, przeobrażenia ekonomiczne i społeczne)

Zakresem są objęte:

• infrastruktura (transport publiczny, drogi, energetyka, regulacja rzek, kanałów, melioracja).

Przeciwdziałanie bezrobociu w Polsce:

1. pożyczki z Funduszu Pracy - mogą być udzielane bezrobotnym (nowe miejsca pracy) lub zakładom pracy (dodatkowe miejsca pracy), szkolenia itp. Wspomaganie funduszy (prace interwencyjne i roboty publiczne) - samorządy lokalne.

2. Powstawanie organizacji pozarządowych dotyczących bezrobocia.

3. Międzynarodowe programy wspierające te działania - Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej.

Ad.2)

1. Redukowanie liczby czynnych zawodowo zasobów pracy:

• przejścia na wcześniejsze emerytury

• przedłużanie okresu kształcenia

• przedłużanie obowiązku służby wojskowej

• zachęty kierowane do kobiet (zajmowanie się tylko domem)

• zachęty do podnoszenia kwalifikacji

Skuteczność jest zależna od funduszy.

1. Regulowanie czasu pracy:

• skracanie czasu pracy

• wydłużanie urlopów

• ograniczanie pracy w godzinach nadliczbowych

• rozwijanie zatrudnienia w niepełnym wymiarze pracy

1. Z punktu widzenia pracowników:

• zmniejsza to ich zainteresowanie

• potrzeba zwiększenia zatrudnienia

Ad.3) Poszukiwania i transfer za granicę

• działania w skali międzynarodowej i w Unii Europejskiej

 

POLITYKA STRUKTURALNA

Struktura gospodarcza - układ elementów gospodarczych i zespół relacji między nimi.

Parametry (strukturalne):

1. Produkcja (udział w DN)

2. Zatrudnienie

3. Majątek trwały

Najważniejsze układy strukturalne w gospodarce:

1. Struktura działowo - gałęziowa i sektorowa - określona przez układ rodzajowy (przedmiotowy) działalności gospodarczej.

2. Struktura przestrzenna.

3. Struktura własnościowa - wynikająca z relacji między formami działalności środków produkcji.

Składnikowym procesem rozwiązań są przemiany gospodarcze. Ich czynnikiem motorycznym jest postęp techniczny i technologiczny na społeczność pracy - podział pracy i specjalizacja - wzrost efektywności ekonomicznej i zmiany w organizacji aparatu wytwórczego i w zarządzaniu. Ogólny kierunek obecnej tendencji przemian to rozwój sfery usług.

Sektor I - rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, łowiectwo i górnictwo

Sektor II - budownictwo i przemysł

Sektor III - reszta - usługi

Struktura gospodarcza - jest parametrem porównań międzynarodowych. W Polsce od 1984 r

Sektor I - 29,6% (2000 r) - taki sam jak w 1984 r

Sektor II - 26,4% (2000 r)

Sektor III - 44% (2000 r)

Przemiany w Polsce:

• nadwyżki zasobów pracy idą z rolnictwa do przemysłu a potem do usług - ciągle zbyt mało.

• Rolnictwo (nadmierne w związku z zahamowaniem urbanizacji i industrializacji).

• Rozwój usług - jedynie pod wpływem likwidacji miejsc pracy w sektorze I i II oraz nieco więcej przy tworzeniu miejsc pracy w usługach.

Liczba ludności na wsi (1980 r) - 14,7 mln, a całkowita 35,7 mln

Liczba ludności na wsi (2000 r) - 14,8 mln, a całkowita 38,6 mln

Odsetek ludności mieszkającej na wsi zmniejszył się (na wsi mieszka niemal tyle samo obecnie co w 1980 r ale wzrosła liczba ludności).

Polityka strukturalna obejmuje całokształt przedsięwzięć podejmowanych przez organizacje państwowe w celu pośredniego lub bezpośredniego kształtowania pożądanych struktur gospodarczych.

Zaawansowana forma polityki strukturalnej - restrukturyzacja.

Restrukturyzacja obejmuje:

1. Nadrzędność celu przekształcenia struktury gospodarczej.

2. Aktywne kształtowanie nowego zamierzonego układu strukturalnego.

3. Stosowanie zespołu różnorodnych środków na rzecz kształtowania zamierzonego układu strukturalnego.

Cechą układów strukturalnych w gospodarce jest współzależność i wzajemne sprzężenie elementów tego układu. Ponadto wysoka trwałość układów - inercja struktur - powolność przemian - przebudowa gospodarki wymaga długofalowych i wielopłaszczyznowych oraz spójnych i konsekwentnych działań ukierunkowanych na cel. Polityka strukturalna powinna być spójna z polityką sektorową (szczególnie dotycząca głównych działów gospodarki) - powinna oddziaływać na postęp w tych działach.

Podstawowe cele polityki strukturalnej to:

1. Poprawa ekonomicznej efektywności gospodarki (przemieszczanie zasobów).

2. Przyśpieszenie rozwoju gospodarczego.

3. Unowocześnienie gospodarki - szybszy rozwój dziedzin (np. technologia, organizacja itp.).

4. Podnoszenie konkurencyjności krajowych wyrobów w świecie

5. Przezwyciężanie barier i ograniczeń rozwojowych.

Istotę polityki strukturalnej stanowi system preferencji i innych narzędzi ekonomicznych, które zmieniając istniejące w poszczególnych dziedzinach relacje opłacalności, mają skłaniać podmioty gospodarcze do pożądanych zmian w ich działalności.

Polityka strukturalna może być realizowana za pomocą:

• interwencji państwa

• regulacji zasad działania podmiotów gospodarczych

Wybór metod działania zależy od czynników:

• ekonomicznych

• politycznych

• społecznych

• instytucjonalnych

• historycznych

Różne formy polityki strukturalnej:

1. Dostosowawcza - zmierza do kształtowania struktury gospodarczej w funkcjonującym systemie - wspiera rozwój nowych dziedzin.

2. Zapobiegawcza - bazuje na mechanizmie rynkowym i ogranicza działania regulacyjne - usuwa bariery hamujące funkcjonowanie rynku.

3. Interwencyjna - ingeruje bezpośrednio w gospodarkę. Redukuje rolę mechanizmu rynkowego.

4. Defensywna - wspomaga i chroni te dziedziny, które mają trudności.

5. Ofensywna (antycypacyjna) - aktywnie wspiera dostosowanie gospodarki do nowych warunków - promocja nowych dziedzin gospodarki.

Polityka strukturalna a sytuacja w Polsce:

Cele:

1. Podniesienie ogólnej efektywności gospodarowania.

2. Zbliżenie struktur naszej gospodarki do struktur gospodarczych krajów wysoko rozwiniętych.

3. Aktywne włączenie gospodarki w mechanizm światowej gospodarki rynkowej i współpracy międzynarodowej.

Największe zmiany w strukturze własnościowej:

• zwiększenie udziałów sektora prywatnego z 31% (1990 r) do 61% (1999 r)

• zmiany własności realizowane za cenę mocy wytwórczych

• zbyt mały DN

• zmniejszenie roli przemysły ciężkiego

• wzrost liczby i udziału małych i średnich firm

Negatywne:

• znikomy udział zmian restrukturyzacyjnych (jakościowe) przy dominującym udziale zmian z likwidacji przedsiębiorstw

• regres w kluczowych dziedzinach przemysłu (branże decydujące o postępie technicznym i technologicznym) oraz gałęziach o znaczącym zatrudnieniu (elektroniczny, elektromaszynowy, precyzyjny, transportu, włókienniczy)

• gwałtowny spadek zatrudnienia

• brak postępu w przekształceniu struktur sektorowej gospodarki dotyczących nowoczesności i efektywności.

Polityka przemysłowa - instrument polityki strukturalnej. To działalność interwencyjna państwa na przemysł. Polega na modyfikacji alokacji dokonywanej przez rynek.

Zakres tej polityki:

1. Ogólny - dotyczący całości przemysłu (środków polityki makroekonomicznej).

2. Selektywny - dotyczący określonych gałęzi, branż lub przedsiębiorstw w oparciu o preferencje strukturalne - polityka sektorowa.

Potrzeba modyfikacji wynika z ułomności rynku.

Rodzaje ułomności rynku:

1. Statyczne - firmy zadowalają się niższą produkcją (w warunkach rynkowych mogą dyktować ceny i eliminować konkurencję).

2. Dynamiczne - firmy nie są zainteresowane prowadzeniem działalności badawczo - rozwojowej a przez to nie osiągają korzyści z możliwości osiągania mniejszych kosztów wytwarzania i produkcji nowych rzeczy.

Polityka przemysłowa:

1. aktywna

2. defensywna

Ad. a) Pobudzanie zmian strukturalnych w przemyśle, wzrost innowacyjności, konkurencyjności, zaangażowania państwa (badania), pomoc w badaniach i rozwoju, dobór kadr, rozwój infrastruktury, dostawy urządzeń itp. Programy restrukturyzacyjne całych gałęzi.

Ad. b) Działania ochronne wobec przemysłu - utrzymanie zatrudnienia, bezpieczeństwo ekonomiczne kraju, utrzymanie gałęzi strategicznych przemysłu, ograniczanie praktyk monopolistycznych z zagranicy.

Polityka przemysłowa ma przesłanki (ze względu na unowocześnienie):

1. Tam gdzie osiąga się najwyższą wartość dodaną na jednego pracującego.

2. Stanowiące podporę rozwoju innych gałęzi (wytwarzanie środków produkcji).

• obniżenie cen środków produkcji

• rozwój innych dziedzin

1. Uwzględnienie potencjalnych rezerw przyszłego rozwoju.

2. Gałęzie cechujące się wysoką nowoczesnością technologii.

3. Osłona tych dziedzin, które korzystają z pomocy państwa w innych krajach.

Instrumenty polityki przemysłowej:

1. Ulgi podatkowe.

2. Subwencje.

3. Kredyty.

4. Pożyczki.

5. Przyśpieszona amortyzacja.

6. Cła.

7. Kontyngenty.

8. Standaryzacja.

Wybór tych elementów zależy od charakteru preferowanych działań np.:

1. bodźcowe

2. regulacyjne

3. bezpośrednie

Ad. a) Stosowanie instrumentów ekonomicznych wpływających pośrednio lub bezpośrednio na poziom cen i finanse podmiotów gospodarczych. Uzależnione od dokonania przez podmioty wyborów zgodnych z preferencjami państwa.

Subsydia - środki państwowe (ulgi podatkowe, celne, tanie kredyty (umorzenia), dostawy rządowe po cenach niższych niż rynkowe, zakupy rządowe po cenach wyższych niż rynkowe, bezpośrednie transfery środków.

Ad. b) Ustalanie zasad funkcjonowania podmiotów gospodarczych i kontroli przestrzegania tych zasad oraz stosowanie określonych preferencji i ograniczeń wynikających z założeń polityki przemysłowej.

 

Regulacja - system funkcjonowania przedsiębiorstw powinien dać efekty:

1. wpływać na redukcję kosztów bezpośrednich produkcji

2. obniżać (likwidować) bariery rozwoju przedsiębiorczości

3. ograniczać zniekształcenia systemu cen (monopol)

4. promować postęp technologiczny zwłaszcza w gałęziach o zaawansowanej technologii

5. redukować zakres bezpośredniej ingerencji państwa w działalności firm i na rynku

Ad. c) Ważną rolę w polityce przemysłowej odgrywają działania o charakterze bezpośrednim.

Te instrumenty wiążą się z przyjmowaniem przez państwo funkcji właściciela oraz nabywcy produkcji. Podejmowanie bezpośrednich form oddziaływania przez państwo wiąże się z koniecznością rozwiązywania problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych, które mają duże znaczenie dla funkcjonowania gospodarki i państwa.

Realizacja następujących celów:

1. Zapewnienie realizacji państwowej strategii rozwoju przemysłu.

2. Zapewnienie produkcji i zaopatrzenia w priorytetowych dziedzinach produkcji (budownictwie, obronie, farmaceutyce, mikroelektronice, informatyce, biotechnologii).

3. Dynamizowanie rozwoju nowych gałęzi przemysłu - znaczenie dla przyszłej konkurencyjności z zagranicą.

4. Przyspieszenie postępu naukowo - technicznego w przemyśle krajowym.

5. Wspieranie przemysłu krajowego w konkurencji technologicznej z zagranicą.

6. Kształtowanie przez państwo pożądanej struktury przestrzennego zagospodarowania kraju.

7. Minimalizowanie zakłóceń w rynkowym mechanizmie alokacji zasobów.

Państwo jako podmiot polityki przemysłowej stosuje następujące środki:

1. Określenie strategicznych celów rozwoju nowych technologii.

2. Zakupy rządowe.

3. Subsydia dla gałęzi podstawowych.

4. Administracyjne nakazy zakupów produkcji z pewnych gałęzi przemysłu.

5. Restrykcyjna polityka celna i importowa.

6. Reglamentowanie zagranicznych środków płatniczych.

7. Ochrona przemysłu krajowego przed tanim importem poprzez zastosowanie mechanizmów cen minimalnych na importowane towary.

8. Państwo podejmuje z podmiotami rządowo - przemysłowe projekty badawcze (współpraca naukowa, zachęty do prowadzenia badań i rozwoju).

9. Przebudowa infrastruktury naukowej.

10. Udzielanie preferencyjnych pożyczek (modernizacja w określonych gałęziach), bezpośrednie udzielanie pomocy finansowej dla zagrożonych gałęzi, regionów lub środowisk.

W Polsce:

• brak programu polityki przemysłowej (brak instrumentacji)

• zbyt dużo liberalizmu

• brak interwencjonizmu

• nadmierne koszty procesu transformacji ekonomiczno-społecznej

• zapaść przemysłu w wielu dziedzinach

• załamanie popytu na rynkach zewnętrznych

• brak mechanizmów ochronnych z zewnątrz

POLITYKA ROLNA

• To zespół regulacji środków i działań organów państwa w celu kształtowania rozmiarów produkcji rolnej, jej opłacalności.

• Kreowanie przeobrażeń agrarnych - koncentracji i specjalizacji rolnictwa.

• Przyspieszenie postępu technicznego i agrotechnicznego.

• Oddziaływanie na procesy społeczno-demograficzne na wsi.

Uwarunkowania:

1. Ziemia

2. Kapitał

3. praca

ad. a) na 1 osobę - 38 arów, w Europie ok. 30 arów (Holandia i Belgia jeszcze mniej). Duże rozdrobnienie gospodarstw - ok. 8 ha. Dużo małych gospodarstw - od 1990 tendencje do zwiększania udziału gospodarstw rolnych.

Ad b) kapitał - brak majątku trwałego w gospodarstwach, zła struktura majątku (duży majątek bierny - ok.70%), zbyt mało maszyn.

Produkcja środków produkcji angażuje 7% całej produkcji, w UE - 30%.

Gospodarka rolna ma złą strukturę funkcjonalną:

1. Dominuje monokultura - brak nowoczesnych technologii.

2. Głęboki niedobór produkcji nierolniczej - handlu, rzemiosła itp.

3. Niedorozwój usług produkcyjnych dla rolnictwa.

4. Rozdrobnienie ma wpływ na niedoinwestowanie.

5. Zła sytuacja finansowa rolników:

• brak kapitału

• nikły popyt na środki konsumpcji i produkcji

ad. c) praca - Tendencje zatrudnienia w rolnictwie:

• wzrost wydajności pracy w rolnictwie - uwalnia nadwyżki zatrudnienia - absorbowane przez działy pozarolnicze

• odpływ ze wsi do zawodów nie rolniczych

• intensywność tego odpływu zależy od relacji czynników rolnictwo - przemysł

• odpływ ludzi ze wsi: formy definitywne i częściowe

• temu procesowi towarzyszy proces koncentracji ziemi - wzrost agrarnej struktury, duże gospodarstwa - silniejsze ekonomicznie podmioty gospodarcze.

W Polsce:

Na wsi żyje tyle samo ludności co w 1984 r. Silne załamanie gospodarcze w latach 90-tych. Spotęgowanie cech negatywnych, pogłębiły się deformacje w strukturze zatrudnienia.

Rolnictwo traktowane instrumentalnie:

• skupia nadwyżki siły roboczej

• niedorozwój usług na wsi nie pozwala na zmianę kwalifikacji w miejscu zamieszkania

• zahamowanie urbanizacji wsi i miast, brak chłonności miast, mało inwestycji

• liczba pracujących w rolnictwie na 100 osób - 14, podczas gdy w Unii 3/100 osób

• liczba osób pracujących w gałęziach nierolniczych żywnościowych na 100 osób w Polsce 1/100 osób, w UE 4/100 osób

• bezrobocie dotknęło ludność pozarolniczą - przeludnienie agrarne

• pogorszenie warunków utrzymania produkcji rolnej - silna konkurencja z zachodu, brak protekcjonizmu państwa

• zagraża to kondycji rolnictwa i gospodarki

Jego symptomy to:

1. ograniczenie spożycia - spadek dochodów ludności i stopy życiowej

2. powstała nadprodukcja z powodu urynkowienia cen a nie rozwoju produkcji rolnej

3. zrównoważenie rynku środków produkcji dla rolnictwa - z powodu stłumienia popytu

4. nadwyżki zdolności produkcyjnych - maszyny dla rolników itp.

5. Przetwórstwo rolne - ograniczanie i regres

Polityka rolna nie przywiązuje wagi do sytuacji materialnej rolników. Polityka gospodarcza musi mocniej ingerować w rolnictwo.

Zakres postulowanych działań polityki interwencjonizmu powinien objąć rynkowe otoczenie rolnictwa:

1. rynek finansowy - tanie kredyty, modernizacja itp.

2. Rynek środków produkcji

3. Rynek pracy

4. Rynek rolniczej przestrzeni produkcyjnej

5. Rynek towarów żywnościowych (opłacalność produkcji)

6. Rozwój przemysłu przetwórczego

7. Siła nabywcza rolników

8. Możliwości eksportu

9. Konkurencyjność

Argumentacja polityki rolnej:

1. formalno - prawne

2. ekonomiczne

3. bezpośrednie działania gospodarcze

Ad. 1) Kształtowanie porządku prawnego w gospodarce rolnej:

• stosunki cywilno -prawne (przepisy własnościowe, obrót ziemią, mechanizm spadkobrania, ochrona ziemi, charakter użytkowania itp.)

• normy środowiska naturalnego

• normy jakościowe produktów

• rozwój ubezpieczeń

• renty i emerytury rolnicze

• zarządzanie infrastrukturą społeczno- ekonomiczną

• finanse publiczne na rzecz gospodarki rolnej

Ad. 2)

• ochrona rolnictwa przed konkurencją zewnętrzną (cła, opłaty wyrównawcze, ilościowa regulacja przywozu, dotacje itp.)

• interwencja wewnętrzna (gwarantowane ceny, ceny minimalne)

• limity wielkości produkcji)

• zapasy buforowe tworzone przez państwo - interwencyjne skupy

• kredyty, subwencje, system podatkowy, ulgi itp.

Ad. 3)

- dziedziny o szczególnym znaczeniu

• finansowanie badań i rozwoju

• działalność inwestycyjna (restrukturyzacja rolnictwa, ochrona środowiska, rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, przetwórstwo rolnicze)

• gromadzenie rezerw żywności, skup interwencyjny nadwyżek

• współpraca gospodarcza z zagranicą - stabilizowanie rynku wewnętrznego

• stymulowanie gospodarki i realizacja eksportu nadwyżek rolnych

 

POLITYKA GOSPODARCZA

Polityka gospodarcza - polityka gospodarki międzynarodowej, czyli międzynarodowej współpracy gospodarczej a w szczególności wybranych znaczących międzynarodowych organizacji wspólnot europejskich. Polityka współpracy gospodarczej z zagranicą oznacza świadomą działalność państwa w kształtowaniu stosunków ekonomicznych z innymi krajami, która obejmuje wytyczanie celów oraz kształtowania narzędzi służących ich osiąganiu.

Do głównych celów polityki współpracy gospodarczej możemy zaliczyć:

1. zwiększenie udziału gospodarki narodowej w międzynarodowym podziale pracy

2. osiągnięcie pożądanej wielkości oraz struktury geograficznej i rzeczowej obrotów handlowych z zagranicą

3. zapewnienie korzystnych warunków transakcji międzynarodowych

4. zwiększanie dochodów z tytułu obrotu usługami

5. poprawa bilansu płatniczego

Wybór celów polityki współpracy z zagranicą wynika z ogólnej polityki państwa, po wynikach współpracy z zagranicą, jest narzędziem polityki gospodarczej i spełnia wobec tej polityki funkcję instrumentalną. Oczywiście ma to wielopłaszczyznowy wpływ na tempo i strukturę wzrostu gospodarczego. Niezależnie od tego, polityka współpracy gospodarczej z zagranicą jest także ściśle powiązana z polityką zagraniczną państwa. Jak wiemy, istnieje współzależność polityki zagranicznej i polityki współpracy z zagranicą, zakres realizacji zadań wzajemnie może się wspierać.

W zależności od sposobu określania celów i zadań polityki współpracy z zagranicą możemy wyróżnić 2 typy tej polityki:

1. polityka autonomiczna

2. polityka konwencyjna

Ad. 1) Polityka autonomiczna polega na samodzielnym, a zatem bez uzgodnień, bez żądań innych krajów w kształtowaniu stosunków ekonomicznych z zagranicą.

Ad. 2) Polityka konwencyjna polega na regulowaniu tych stosunków na podstawie umów międzynarodowych, dwustronnych lub wielostronnych. Ten właśnie typ dominuje we współczesnym świecie. Bardzo ważną rolę w rozwoju współpracy międzynarodowej spełniają międzynarodowe organizacje gospodarcze.

Do największych takich organizacji, które tworzą strukturę współpracy międzynarodowej, należą wspólnota europejska która obejmuje:

• Europejską Wspólnotę Węgla i Stali

• EWG

• Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom)

Te właśnie wspólnoty stanowią trzon UE, ponadto wśród takich organizacji europejskich należy wymienić w szczególności:

• MFW

• Bank Światowy

• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

• WTO

• Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

• Środkowoeuropejskie Porozumienie Wolnych Krajów

• Rada Europy

Charakterystyka Tych organizacji:

MFW - jest to organizacja której zadaniem jest udzielanie pomocy finansowej w celu likwidacji trudności płatniczych krajów członkowskich i zarządzania stosunkami walutowymi. Utworzony w 1944 na konferencji w Bretton Woods w USA w której uczestniczyły 44 państwa, zaś sama konferencja była poświęcona omówieniu zasad powojennego systemu walutowego. W konferencji tej uczestniczyła także Polska, należy więc do założycieli tej organizacji. MFW rozpoczął działalność w 1946, Polska w roku 1950 wystąpiła z funduszu, powróciła do niego w 1986. Głównym celem MFW jest nadzór nad przestrzeganiem w krajach członkowskich reguł polityki walutowej, płatności międzynarodowej i wymienialności walut z podporządkowaniem tych reguł w planowaniu polityki gospodarczej prowadzącej do trwałego wzrostu gospodarczego. MFW odegrał znaczącą rolę w procesach urynkawiania polityki gospodarczej Ameryki Łacińskiej, a później miał duży udział w formowaniu i przebudowie gospodarek krajów Europy Wschodniej i Środkowej, w tym Polski. Standardowy program dostosowawczy MFW jest ukierunkowany na zlikwidowanie nierównowagi makroekonomicznej i strukturalnej w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego. Opiera się on na ostrych rygorach fiskalnych i pieniężno - kredytowych. Rygorom tym podlegają gospodarki poszczególnych krajów tym mocniej, im wyższe są kredyty czy pożyczki zaciągane od funduszu.

Bank Światowy (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju)

Został utworzony na tej samej konferencji co MFW, pracę rozpoczął w 1946. Kapitał tego banku powstał ze składek członkowskich, jest on dodatkowo uzupełniany funduszami pożyczanymi oraz środkami pochodzącymi ze sprzedaży obligacji przez kraje zaciągające pożyczki. Doraźnym celem powołania banku była pomoc w finansowaniu odbudowy krajów uczestniczących w IIWŚ ze zniszczeń wojennych i pomoc ta dotyczyła realizacji państwowych inwestycji infrastrukturalnych. Obecnie celem wiodącym tego banku jest wspieranie rozwoju gospodarczego i zrównoważonego wzrostu krajów członkowskich. Wspieranie to występuje w drodze udzielania bądź gwarantowania pożyczek a także uczestniczenia banku w inwestycjach finansowych z innych źródeł. Trzeba podkreślić, że BŚ angażuje się w konkretne przedsięwzięcia, które zapewniają posiadane wymaganie rentowności, zaś pomoc jest udzielana takim krajom, których sytuacja gospodarcza i finansowa zapewnia spłacanie udzielanych pożyczek i kredytów. Działania BŚ są koordynowane z działalnością MFW.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) powstała w roku 1960 w wyniku przekształcenia Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej po przystąpieniu do niej USA i Kanady. Polska została jej członkiem w 1996.

Statutowe cele:

1. Dążenie do osiągania możliwie najwyższego wzrostu gospodarczego, zatrudnienia oraz stopy życiowej w państwach członkowskich przy równoczesnym utrzymaniu stabilności finansowej.

2. Przyczynianie się do rozwoju państw niezrzeszonych oraz do rozwoju handlu światowego na zasadzie wielostronnej, wolnej od dyskryminacji.

Organizację tę uważa się za wiodącą w zakresie rozwiązań finansowych dotyczących współpracy międzynarodowej.

Światowa Organizacja Handlu (WTO) rozpoczęła działalność w 1995, sygnatariuszami było 120 państw w tym Polska, która została jej członkiem 01.07.1995. WTO jest sukcesorem GATT czyli Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu - organizacji międzynarodowej mającej na celu znoszenie barier celnych i innych ograniczeń w rozwoju handlu międzynarodowego.

Organizacja ta opiera swoją działalność na 4 podstawowych zasadach:

1. Nie dyskryminowania i równego traktowania - zasada ta znajduje wyraz w klauzuli najwyższego uprzywilejowania (KNU), która obowiązuje w stosunkach między tymi członkami. Zasada ta oznacza, że nie można przyznawać szczególnych uprawnień i korzyści wybranym krajom, gdyż to oznaczałoby równocześnie dyskryminację krajów pozostałych.

2. Zasada wzajemności - oznacza, że żaden członek nie jest zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych ani też do udzielania innych koncesji bez uzyskania wzajemności w tym zakresie.

3. Głosi dopuszczalność interwencji w handlu międzynarodowym jedynie w formie ceł.

4. Zasada klauzuli narodowej, wg której produkt importowany nie powinien być traktowany mniej korzystnie niż analogiczne produkty pochodzenia krajowego.

Długofalowym celem tej organizacji jest zniesienie wszelkich barier w handlu międzynarodowym do roku 2020.

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA). Układ ten został podpisany w 1959, później podpisany przez kraje włączone do Wspólnoty Europejskiej, natomiast obecnie w skład EFTA wchodzą kraje nie będące członkami UE: Szwajcaria, Islandia, Lichtenstein, Norwegia, zaś Polska zawarła umowę o handlu z tą organizacją w 1992 roku.

Jej celem jest:

• stopniowa liberalizacja polityki handlowej

• zniesienie ceł i innych ograniczeń we wzajemnych obrotach artykułami przemysłowymi z zachowaniem swobody w polityce handlowej wobec krajów trzecich

Od 1994 kraje członkowskie EFTY z wyjątkiem Szwajcarii tworzą wspólnie z UE tzw. Europejski Obszar Gospodarczy.

Podstawowymi zasadami stosunków w jej ramach są:

• równość

• wzajemność

• ogólna równowaga korzyści, praw i obowiązków oraz wolność przepływu kapitału, towarów, usług i osób. Zgodnie z założeniami tej organizacji, zasady wolnego handlu nie obejmują towarów rolnych.

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu. Zostało zawarte w 1992 przez Polskę, Czechy, Słowację i Węgry, później przystąpiły Słowenia, Rumunia i Bułgaria. Celem porozumienia jest liberalizacja barier taryfowych oraz pozataryfowych we wzajemnym handlu towarami przemysłowymi oraz stworzenie wspólnego rynku artykułów przemysłowych. Proces liberalizacji został rozpoczęty w 1993 i zgodnie z założeniami ma być zakończony w 2001. Przy czym wszystkie kraje członkowskie tego porozumienia deklarują cel przystąpienia do UE.

Rada Europy - największa i najstarsza międzynarodowa organizacja gospodarcza o charakterze integracyjnym. Została utworzona w 1949, należy do niej 39 państw w tym Polska oraz 12 innych krajów tzw. Post-komunistycznych. Zakresem działalności tej rady są objęte sprawy gospodarcze, społeczne, kulturalne, naukowe, prawne, administracyjne, a także przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności. Statut tej organizacji zastrzega, że członkiem rady może być wyłącznie państwo demokratyczne, zaś państwa członkowskie są zobowiązane do stosowania rządów prawa oraz przestrzegania praw człowieka i podstawowych wolności.

Wspólnoty europejskie obejmują następujące organizacje:

1. EW Węgla i Stali - utworzona na mocy traktatu paryskiego w 1951 przez Belgię, Francję, Holandię, RFN i Włochy. Te same kraje w 1957 utworzyły EWG.

2. EW Energii Atomowej, powołana równocześnie z założeniem EWG w 1957.

Utworzenie organizacji o nazwie Wspólnota Europejska nastąpiło w roku 1978 decyzją Parlamentu Europejskiego. Przed podjęciem tej decyzji zostały powołane pewne wspólne instytucje dla wspólnot ekonomicznych.

Instytucje te to:

1. Zgromadzenie Parlamentarne

2. Trybunał Sprawiedliwości powołany w 1958

3. Rada Wspólnot Europejskich

4. Komisja Wspólnot Europejskich. Nr 3 i 4 utworzone w 1967.

5. Trybunał Rewidentów Księgowych utworzony w roku 1977.

W skład wspólnot europejskich wchodzi 15 krajów członkowskich przy czym po podpisaniu traktatu o UE w grudniu 1991 w Maastricht Wspólnoty Europejskie stanowią ramy organizacyjne dla procesu tworzenia UE. Polska zawarła układ o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi, podpisany 16.12.1991, wszedł w życie 01.02.1994. celem wspólnoty jest działanie na rzecz harmonijnego rozwoju ekonomicznego, stabilizacji, osiągania wysokiego poziomu życia ludności oraz zacieśniania stosunków między krajami członkowskimi poprzez następujące działania i rozwiązania:

1. Zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych w obrotach między krajami członkowskimi

2. Ustanowienie wspólnej taryfy celne, polityki handlowej wobec państw trzecich

3. Swobodny przepływ osób, usług i kapitałów pomiędzy krajami

4. Prowadzenie wspólnej polityki rolnej

5. Zapewnienie wolnej konkurencji na wspólnym rynku

6. Wspólna polityka transportowa

7. Współpraca w dziedzinie polityki fiskalnej, regionalnej, przemysłowej, społecznej oraz w zakresie ochrony środowiska.

Charakterystyka instytucji wspólnot europejskich.

Naczelnym organem w strukturze tych wspólnot jest Rada Europejska. W jej skład wchodzą głowy państw lub szefowie rządów, ministrowie spraw zagranicznych krajów członkowskich oraz przewodniczący i jeden z członków Komisji Europejskiej. Rada Europejska jest organem, który nie był przewidywany w aktach założycielskich Wspólnot Europejskich. Dopiero w 1986 rada ta została formalnie uznana za organ wspólnot. Organ ten wywiera zasadniczy wpływ na sprawy o kluczowym znaczeniu dla wspólnoty.

Np.:

• określenie kierunków rozwoju integracji europejskiej

• określenie kierunków polityki wspólnot

• zajmowanie stanowiska wobec krajów trzecich

• ponadto na podstawie układu z Maastricht, do kompetencji Rady Europejskiej należą zagadnienia wspólnej polityki zagranicznej UE, polityki bezpieczeństwa oraz tworzenie grupy ekonomicznej i narodowej.

INSTYTUCJE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ I BUDŻET

Zespół stałych instytucji:

1. Rada UE

2. Komisja Europejska

3. Parlament

4. Trybunał Sprawiedliwości

5. Trybunał Rewidentów Księgowych

6. Europejski Bank Inwestycyjny

Organy pomocnicze:

7. Komitet Społeczno-Ekonomiczny

8. Komitet Regionów

Ad. 1) Ma charakter międzynarodowy

• organ decyzyjny najwyższej rangi (polityka ekonomiczna państw, wspólnot UE we wspó³pracy z parlamentem, budæet i jego uchwalanie, polityka zagraniczna, wspó³praca w sprawiedliwoœci i MSW. Reprezentuje rz¹dy cz³onków- rz¹d deleguje 1 przedstawiciela w randze ministra. Przewodniczy radzie kaæde państwo przez okres ½ roku. Uchwa³y rady przechodzą większością głosów proporcjonalną do potencjału państwa.

Ad. 2) Jest ponadnarodowa= interesom UE. Funkcja inicjatywna, kontrolna, wykonawcza, zarządcza. Projekty decyzji wspólnoty, zarządza funduszami, reprezentuje UE na zewnątrz. Jest to jakby rząd (20 komisarzy). 1 przewodniczący i 2 wice-, członkowie wybierani co 5 lat. Jest niezależna od rządów poszczególnych członków (ok. 20 tysięcy ludzi) - ma 24 dyrekcje generalne.

Ad. 3) Ustalany przez wyborców z danych państw (624 osoby) - wybór proporcjonalny do ludności każdego kraju.

Funkcje:

• sprawuje kontrolę polityczną nad komisją i radą

• uczestniczy w uchwalaniu budżetu

• uczestniczy w procesie decyzyjnym razem z komisją i radą

• ratyfikuje układy o stowarzyszeniu

• ratyfikuje traktaty akcesyjne

Sesje plenarne 12 na rok o długości 1 tygodnia. Obrady otwarte - Biuro Parlamentarne (1 prezydent + 14 wice- wybieranych co 2,5 roku)

System prawny obejmuje (UE):

1. prawa pierwotne - źródła - normy zawarte w traktacie założycielskim

2. źródła wtórne - uregulowania prawne od instytucji wspólnoty

3. porozumienia międzynarodowe

4. porozumienia między członkami UE

5. normy regulujące zasady funkcjonowania organów UE

Prawo wspólnotowe - niezależne od regulacji prawnych członków - jednolite przepisy dla wszystkich. Przy kolizji prawa krajowego i wspólnoty - to ostatnie jest nadrzędne.

Ad. 4) Trybunał Sprawiedliwości - pilnuje praw j.w., siedziba Luxemburg - 15 sędziów + 1 prezydent. Jest w nim 6 istot (po 3-5 osób). Powołują je rządy krajów co 6 lat.

Rola sądów:

• międzynarodowego

• administracyjnego

• apelacyjnego

Kompetencje:

• spory o nie przestrzeganie traktatów

• kwestie sporne wspólnota - kraje członkowskie o np. zaniechanie działań

• interpretuje prawo wspólnoty

• rekompensaty za szkody od instytucji UE wobec jej członków

Ad. 5) 15 osób wybieranych co 6 lat przez radę i parlament. Kontrolują księgowe wydatki unii, opiniują wydatki UE i zalecają wydatki na odpowiednie cele.

Ad. 6) Jest publiczny, stanowi własność członków - ma osobowość prawną, jest niezależny od instytucji UE.

Cel:

• udzielanie długoterminowych pożyczek na projekty unijne (rozwój regionów, infrastruktury, konkurencyjność)

• finansuje ochronę środowiska, wzrost poziomu życia

• wspiera firmy

• rozwija źródła energii

• udziela pożyczek krajom spoza UE

• zasada “non profit” - zysk nie jest celem

Ad. 7)

• udział w decyzjach grup działalności gospodarczej

• reprezentowane są firmy i pracownicy

• 222 osoby wybierane przez radę co 4 lata

Ad. 8) Prowadzi politykę regionalną - 222 osoby co 4 lata wybierane z regionów państw członkowskich.

PROCES DECYZYJNY W UE

Instrumenty prawne:

1. rozporządzenia

2. decyzje

3. dyrektywy

Wszystkie są wiążące dla członków.

Ad. 1) Ingerencja najwyższa

Cechy:

1. charakter wspólnotowy

2. moc bezpośrednio obowiązująca obywateli i instytucje członków

Ad. 3) Adresowane do wybranych lub wszystkich - nie są normami prawnymi a wskazaniami.

Oprócz tego są:

1. opinie

2. zalecenia

Etapy procesu decyzyjnego w UE:

I - przygotowanie projektu aktu prawnego przez komisję

II - przedłożenie komisji projektów (większość głosów)

III - projekt przekazywany do izby rady - ta konsultuje się z parlamentem i komitetami. Dają one opinie radzie i komisji. Decyzję podejmuje rada.

IV - dokument jest przygotowywany w 11 językach, publikacja w dzienniku. Obowiązuje zasada subsydialności - do kompetencji instytucji wspólnotowej daje się sprawy tylko z wyższego szczebla.

BUDŻET UE

Obejmuje dochody i wydatki z 1 roku.

Dochody:

• transfery ze wszystkich krajów (1999r - 1,27 %PKB z krajów członkowskich). Zasadą jest obligatoryjne zrównoważenie go w roku (brak deficytu).

Źródła dochodu:

1. udział budżetu z VAT (1994 - 52,6%)

2. bezpośrednie wkłady krajów - zależne od PKB - 1994 - 27%

3. dochody z ceł z krajów trzecich - 18,5%

4. dochody z tytułów opłat wyrównawczych z krajów trzecich - 1.3%

Wydatki budżetu:

Płatności bezpośrednie dla podmiotów:

• rolnictwo - 47,6%

• fundusz strukturalne (spójności) - transport, rybołówstwo -32,9%

• działania zewnętrzne (pomoc dla III świata i innych) - 6,3%

• polityka wewnętrzna, badania i rozwój - 5,9%

• administracja - 5%

• rezerwy - 2,3%

Cele priorytetowe wydatków na lata 1994-99:

1. przyspieszenie rozwoju + zmiana struktury opóźnionych regionów

2. zasilanie regionów przygranicznych i regionów o starych przemysłach

3. walka z długookresowym bezrobociem i rozwój zawodowy młodzieży

4. adaptacja pracowników do zmian w przemyśle i produkcji

5. popieranie rozwoju rolnictwa

• dostosowanie strukturalne do wspólnej polityki

• wspomaganie rozwoju obszarów wiejskich

f) rozwój mało zaludnionych regionów (np. Szwecja).

---