POLITYKA GOSPODARCZA I JEJ ELEMENTY:
Polityka pieniężna z punktu widzenia polityki pieniężnej - podstawowe znaczenie wśród rynków finansowych odgrywa rynek pieniężny i rynek kredytowy a następnie walutowy. Ten ostatni ma znaczenie zasadnicze dla polityki kursowej. Stąd dogodniej jest analizować politykę pieniężną i kursową razem podkreślając tym samym klasyczną dydotomię między polityką pieniężną i fiskalną.
Rynek pieniężny w Polsce to rynek głównie lokat bankowych i rynek krótkoterminowych lokat, na które składają się bazy skarbowe i obligacje rządowe zarówno złotówkowe jak i dolarowe.
Demokracja polityczna - każdy ma tak samo ważny głos.
Przy udziale bank centralnego powstał też wtórny rynek papierów rządowych. Dilerami są tu wybrane banki komercyjne, które mają obowiązek uczestnictwa w każdej pierwotnej sprzedaży tych papierów. W momencie rozpoczynania procesów transformacji systemowej rynek pieniężny praktycznie nie istniał. Pierwsze istotne zmiany w sektorze finansowym miały miejsce na początku 1989 r., kiedy z NBP wydzielono 9 banków komercyjnych, co jest początkiem tworzenia dwustopniowego systemu bankowego z NBP pełniącego funkcję banku banków oraz bankami wydzielonymi w roli banków komercyjnych. Prawo pozwala na tworzenie banków prywatnych. Banki komercyjne, również zawsze określają wysokość oprocentowania depozytów kredytów oraz wysokość prowizji za usługi bankowe. Prawo bankowe zawiera tylko podstawowe elementy, jakie powinna zawierać umowa kredytowa. Otworzono polski rynek usług bankowych dla podmiotów zagranicznych, mogą nimi być przedstawicielstwa oddziałów zagranicznych lub banki o kapitale mieszanym. Patrząc z perspektywy czasu wydaje się oczywiste, że wprowadzenie wymienialności i urealnienie kursu było posunięciem o kluczowym znaczeniu dla pełnego urynkowania polskiej gospodarki. Wymienialność złotówkowa ujawniła słabości naszej gospodarki, szczególnie boleśnie zostało to odnotowane w bilansie handlowym. Jednym z podstawowych problemów polityki fiskalnej jest strukturalna, wręcz jakościowa wymienialność czynników kształtujących wydatki i dochody budżetu. Wydatki budżetu w ogromnej mierze są zdominowane przez pozycję wynikającą z prawnych zobowiązań Państwa wobec różnych grup podmiotów ( bezpieczeństwo, nauka, kultura, ubezpieczenie, służba zdrowia). Po stronie dochodu coraz większą rolę odgrywają dochody o charakterze podatkowym, których swoboda kształtowania nie jest już duża. Istotna ich część wymaga zgody parlamentu, co więcej kształtowanie systemu podatkowego jest wyraźnym przykładem sprzeczności między krótkim i długim horyzontem polityki gospodarczej. Stymulowanie powstałych nowych prywatnych podmiotów gospodarczych, chęć zwiększenia zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz promowania procentu wzrostu od początku okresu transformacji wymagały wprowadzenia pewnych zachęt o charakterze podatkowym, które w dłuższym okresie mogą zwiększyć dochód budżetu ze względu na wywołanie nimi zwiększenia aktywności gospodarczej. Wprowadzenie systemu trwa stosunkowo długo - zmiany systemowe utrudniają precyzje określonych wielkości przyszłych dochodów. Podstawowym celem polityki fiskalnej jest kształtowanie dochodów i wydatków budżetu przy określeniu struktury i wielkości wydatków pierwotnych, oznacza konieczność zapewnienia odpowiednich dochodów budżetowych.
POLITYKA PRZEKSZTAŁCEŃ WŁASNOŚCIOWYCH:
Procesom przechodzenia do gospodarki rynkowej w Polsce towarzyszą odpowiednie przekształcenia w sferze własności. Przedmiotem analizy jest tu polityka prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz ich przekształcenie w kierunku prorynkowym. Celowość rozpatrywania przekształceń przedsiębiorstw państwowych uzasadnia fakt, że mimo braku formalnej zmiany właściciela następuje zmiana form organizacyjnych oraz sposoby wykonywania funkcji właścicielskich. Z kolei samoistny rozwój sektora prywatnego jest obecnie zasadniczym czynnikiem zmian struktury własnościowej całej gospodarki. A zatem wszystkie problemy związane z przebudową gospodarki i polityką regionalną powinny być rozpatrywane jednocześnie, aby można było właściwie przedstawić i ocenić przekształcenia własnościowe. Podstawowym elementem przekształceń własnościowych jest dostosowanie charakteru instytucji, własności do wymogów mechanizmu rynkowego. Tempo przekształceń własnościowych powinno być oceniane z punktu widzenia stworzenia krytycznej masy kapitału prywatnej własności, jest istotne nie tylko ze względów politycznych. Przekształcenie społeczne nieakceptowane mogłyby zostać zablokowane przez ciała przedstawicielskie, które mają wpływ na nowy kształt ustroju gospodarczego Polski. Cechą charakterystyczną strategii prywatyzacji realizowanej w Polsce jest jej swoista elastyczność, nie ma tu żadnych uniwersalnych pojęć, metod czy dróg, stosuje się koncepcje miarowe, widać to w generalnym rozstrzygnięciu dotyczącym tempa prywatyzacji.
POLITYKA REGIONALNA A ZATRUDNIENIE I RYNEK PRACY:
Spadek liczby pracujących w gospodarce w latach 1990-2003 był spowodowany przemianami ustrojowymi. W pierwszych latach po przełomie w 1984 roku odnotowano spadek liczby bezrobotnych. Malejący spadek liczby pracujących sygnalizuje, że w gospodarce pojawiły się siły przystosowawcze umożliwiające stopniowe przezwyciężanie równowagi towarzyszącej transformacji w latach 1990-2003 zaznaczyła się wyraźna nierówność popytu na pracę w sektorach własnościowych (prywatnych). Spadek miejsc pracy dotyczył również sektora publicznego. Oczekuje się, że prywatyzacja wpłynie na racjonalizację wykorzystania nakładów pracy. Zmiana własności w przedsiębiorstwie byłego sektora uspołecznionego sprawuje dalszą redukcję zatrudnienia. Samorządowy ustrój przedsiębiorstw publicznych przyczynia się do tego, że koszty pracy rosły za równo w skutek spadku wydajności pracy jak i na skutek podwyżek płac. Tempo zmian liczby zatrudnionych i liczby pracujących ma swoje źródło przede wszystkim w rozwoju samozatrudnienia, czyli powstawianiu wszelkich jednostek sektora prywatnego.
ROZWÓJ REGIONALNY Z POLITYKA ROLNA:
Przez politykę rolną i rozwój regionalny w tym obszarze należy rozumieć wykorzystanie przez państwo instrumentów należących do stworzenia rolnictwu korzystnych warunków rozwoju w warunkach wolnego rynku. Otwarcie polskiej gospodarki w styczniu 1980 roku połączone ze stabilizacją makroekonomiczną, ograniczenie dotacji pogorszyło warunki funkcjonowania rolnictwa w stosunku do warunków stworzonych przez wysoce protekcyjną politykę rolnictwa, jaka się ukształtowała w latach planowych gospodarki. Dotacje do żywności i produkcji rolnej zostały zlikwidowane, sytuację rolnictwa pogorszył napływ zagranicznej pomocy żywnościowej. Według kilku niezależnych badań, relacje nakładów i wyników polskiego rolnictwa w cenach światowych do nakładów i wyników w cenach krajowych na ogół nie wskazuje na przewagę komparatywną uczestnictwa w handlu międzynarodowym. Pełne otwarcie rynku UE i udostępnienie polskim rolnikom cen UE przy założeniu niskiej opłaty pracy w polskim rolnictwie przy zachowaniu protekcji w handlu artykułami rolnospożywczymi z krajami trzecimi. Ten drugi warunek byłby korzystny dla rolnictwa, jednak byłby olbrzymim obciążeniem dla całej polskiej gospodarki. Nasze rolnictwo nie jest konkurencyjne wobec silniejszych parterów i w kontraktach z innymi musi tracić.
Muszą występować tu dwie orientacje. Jedni przeciwstawiają się nie tylko tzw. Nieuczciwej konkurencji, przez co należy zrozumieć taką sytuację, gdy na rynku polskim pojawiają się importowane produkty żywnościowe, które korzystają z wysokich dopłat samorządowych krajach eksporterskich. W tej sytuacji produkty subsydiowane (dotowane) trafiają na polski rynek po sztucznie zaniżonych cenach i wywołują destrukcję rynku krajowego, obniżają ceny otrzymywane przez polskich rolników, a także dochody. Rozwiązaniem może być kompromis uwzględniający następujące konstatacje:
1. Kontynuowanie polityki, która będzie uwzględniać polskie rolnictwo przy wejściu w obieg międzynarodowy,
2. Modernizacja i rekonstrukcja chłopskiego rolnictwa nie będzie możliwa bez importu nośników postępu technicznego i biologicznego,
3. Polscy eksporterzy muszą szukać nowego miejsca dla naszych produktów rolnych i żywnościowych (aktywny marketing międzynarodowy)
4. Interes konsumentów, a więc także rolników jako konsumentów wymaga, aby na rynku występowała możliwie bogata oferta produktów żywnościowych w tym także importowanych po możliwie niskich cenach,
5. Interes rolników jako producentów wymaga od nich ochrony przed nieuczciwością i konkurencją zagraniczną,
6. Nie jest uzasadnione stosowanie protekcji i ochrony krajowego rolnictwa przed wszelką konkurencją zagraniczną, gdyż w praktyce oznaczałoby to zgodę na promowanie niesprawnych struktur w tym obszarze.
HISTORYCZNE ASPEKTY KONCEPCJI POLITYKI REGIONALNEJ:
Koncepcja polityki regionalnej, która czerpała swoje inspiracje z teorii Keynesowskiej i opierała się na tzw. syntezie neoklasycznej: Z uwagi na zastrzeżone do wyłącznej gestii państwa funkcje w zakresie interwencjonizmu państwowego, gospodarczego i tym samym pełnioną rolę wyłącznego podmiotu polityki regionalnej koncepcja ta określana została mianem zcentralizowanego paradygmatu rozwoju regionalnego.
PARADYGMAT - jest to coś, co zostało opracowane teoretycznie i przechodzi do praktyki np. z punktu widzenia rozwoju technologicznego.
Stosowanie do powojennych zaleceń teoretycznych mających na celu wyrównywanie dysproporcji w rozwoju przestrzennych kraju za pośrednictwem redystrybucji środków finansowych w przekroju międzyregionalnym, realizacja tak pojmowanej polityki regionalnej była możliwa dzięki utrzymywaniu się w krajach zachodnich po II wojnie światowej wysokiego tempa rozwoju gospodarczego i dysponowaniu przez państwo dużą nadwyżką ekonomiczną. Działania państwa zorientowane były głównie w trzech kierunkach:
1. Finansowania inwestycji infrastrukturalnych polegających na rozbudowie dróg sieci komunikacyjnych, energetycznych i gazowych, uzbrojenia terenów w regionach opóźnionych w rozwoju
2. Podejmowania przez państwo na obszarach zacofanych budową wielkich kompleksów przemysłowych (mających tworzyć tzw. bregam wzrostu) lub kierowaniu do nich dzięki przyznawanym ulgom bezp. pomocy finansowej dla przedsiębiorstw prywatnych inwestorów,
3. Finansowania deglomeracji czynnej dużych ośrodków przemysłowych, określonej mianem delokalizacji (przemieszczanie) zakładów produkcyjnych i instytucji.
W przypadku istnienia różnych dysproporcji rozwoju między centralnymi a peryferyjnymi terenami kraju (np. we Francji w przypadku Paryża czy Wielkiej Brytanii w odniesieniu do Londynu) państwo podejmowało niekiedy działania mające na celu odstraszenie i zniechęcenie prywatnych inwestorów do lokalizowania przedsiębiorstwa w regionach o dużej koncentracji działalności gospodarczej. Najważniejszymi narzędziami realizacji polityki regionalnej przez 30 lat po II wojnie światowej były dotacje i subwencje przyznawane inwestorom z budżetu państwa, ulgi fiskalne oraz wydatki państwa na tzw. Infrastrukturę ciężką lub też bezpiecznie podejmowane inwestycje produkcyjne w regionach zacofanych. Po latach stwierdzono, że prowadzona przez państwo polityka regionalna przyniosła ograniczone rezultaty i co najwyżej zapobiegała pogłębianiu się dystansu między najlepiej i najsłabiej rozwiniętymi regionami. Dodatkowo od połowy lat 70 w sposób drastyczny zmniejszyły się możliwości finansowe państwa i tym samym jego zdolność do stosowania tradycyjnych narządów polityki regionalnej zmniejszeniu uległy także inne założenia, na których bazował zdecentralizowany paradygmat rozwoju regionalnego tj. względna stabilność warunków wewnętrznych i zewnętrznych oraz możliwości ich kontrolowania, postępująca decentralizacja administracyjna będąca z jednej strony następstwem od dolnych rewindykacji z drugiej zaś zmniejszenia skuteczności państwowej i chęci przeżywania przez państwo części odpowiedzialności na samorządy terytorialne, pojawienie się nowych technologii i innowacji, których źródłem często zaczęto wypatrywać w środowisku lokalnym.
RACJONALNOŚĆ DECYZJI A ROZWÓJ REGIONALNY:
Pełna racjonalność procesu decyzyjnego w rozwoju regionalnym zależy od tego czy:
1. Decydent posiada pełną jasność, co do wszystkich istniejących celów,
2. Decydent dokładnie zna wartości pozwalające ocenić te cele i stopnie ich osiągnięcia, co znaczy, że zna swoje preferencje dotyczące celów i potrafi je uszeregować.
3. Decydent ocenia wszystkie możliwe kierunki działania, które prowadzą do osiągnięcia celów posiadając całkowitą znajomość następstw każdego z nich,
4. Decydent wybiera najbardziej skuteczny kierunek działania z punktu widzenia maksymalizacji osiągania celów
Model racjonalny zakłada, że kierownicą chcą być racjonalni w sytuacji decyzyjnej, dążą do znalezienia najlepszego, możliwego kierunku działania. Jednak w przeciwieństwie do modelu racjonalnego przyjmuje się istnienie różnych ludzkich niedoskonałości, które powodują, że pełna racjonalność jest trudna do osiągnięcia, chodzi o to, że racjonalność zakłada całkowitą, a więc nieosiągalną znajomość konsekwencji każdego wyboru. W istocie jednostka ludzka może mieć najwyżej wyrywkowo wiedzę o zewnętrznych warunkach swojego działania i tylko pobieżny wgląd w prawidłowości i prawa, które pozwoliłyby jej wyciągnąć wnioski na temat przyszłych konsekwencji z informacji o początkowych warunkach działania. Tak, więc brak wiedzy, gdyby nawet była dostępna pełna informacja, możliwości ludzkiego umysłu utrudniałyby ich przetworzenie. Niepewność, brak czasu powodują, że podejmowanie decyzji przez kierowników charakteryzuje ograniczona racjonalność. Pojęcie ograniczonej racjonalności oznacza, po pierwsze, że decydenci nie wyszukują wszystkich możliwych kierunków działania, spośród których później wybiorą najlepszych. Jest na ogół tak, że decydenci wyszukują i oceniają różne kierunki działania jedynie do czasu znalezienia tego, który jest możliwy do zaakceptowania. Po znalezieniu satysfakcjonującego kierunku działania poszukiwania następnych ulegają przerwaniu, co oznacza, że mogą istnieć inne i potencjalnie lepsze kierunki działania i nie będą one zidentyfikowane i uwzględniane, ponieważ zostało zaakceptowane pierwsze dobre rozwiązanie. Innymi słowy wybór jest na ogół dokonywany spośród ułamka wszystkich możliwych kierunków działania.
ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA A ROZWÓJ REGIONALNY:
Wraz z decentralizacją administracyjną i pojawieniem się interwencjonizmu samorządowego kluczową rolę w polityce regionalnej zaczęły odgrywać władze terytorialne, które stały się najbardziej predestynowane do ukierunkowania energii lokalnej i określenia miejsca regionu w kontekście krajowym i europejskim, równocześnie wkład, jaki zaczęły wnosić w dynamikę rozwoju regionalnego małe i średnie przedsiębiorstwa uczynił z nich naturalnego partnera władz publicznych w działaniach na rzecz rozwoju regionalnego. Coraz większą uwagę i znaczenie zaczęto przypisywać także różnorodnym instytucjom i organizacjom zarówno publicznym jak i prywatnym, takim jak: Banki Lokalne, instytucje kapitałowe, Izby handlowo-przemysłowe, ośrodki wymiany informacji, agencje i funkcje rozwoju, które z racji pełnionej roli urosły do rangi podmiotów polityki regionalnej. Spadek tempa wzrostu, umasowienie bezrobocia i zaostrzenie konkurencji w skali globalnej doprowadziły ostatecznie do przeformułowania celów polityki regionalnej. Obecnie chodzi w niej o pogodzenie redukowania dysproporcji przestrzennych rozwoju, które same w sobie stają się czynnikiem pobudzającym wzrost i zwiększeniem konkurencyjności regionów. Pojęcie dysproporcji z związku z pojawieniem się nowych nierówności nabrało szerszego znaczenia i oznacza nie tylko rozpiętości w dochodach i stopie bezrobocia, a także nierówności w zakresie stanu środowiska, wyposażenia w informację, dostępu do kapitału, edukacji, usług dla przedsiębiorstw, ponieważ są to elementy otoczenia, w jakim działają przedsiębiorstwa i władze lokalne to właśnie one stanowią główny przedmiot oddziaływania polityki regionalnej poprzez wspieranie konkurencyjności i zdolności regionów do samodzielnego rozwoju. Efektem polityki regionalnej stała się promocja wzrostu gospodarczego całego kraju, w ten sposób rozwój gospodarczy Państwa stanowi wypadkową rozwoju jego składowych terytoriów w odróżnieniu od minionego okresu, kiedy ten rozwój regionalny postrzegany był jako pochodna wzajemnej dynamiki wzrostu gospodarczego kraju. Redukowanie różnic dotyczy potencjału rozwoju a nie bezwzględnego poziomu rozwoju. Chodzi przy tym także o różnice wewnątrz regionalne, ponieważ nawet w dobrze rozwiniętych regionach istnieją obszary przeżywające trudności gospodarcze. Należy zaznaczyć, że konkurencyjność regionów, nie może być kojarzona z grą oznaczającą poprawienie sytuacji jednych regionów kosztem drugich. Innym celem polityki regionalnej jest obecnie stymulowanie dostosowań sektorowych i strukturalnych w regionie, ponieważ szybki postęp techniczny pociąga za sobą znikanie lub ograniczanie produkcji jednej gałęzi (np. przemysłu tekstylnego) tekstylnego pojawienie się nowych rodzajów działalności gospodarczej (np. przemysł elektryczny) pomimo wielkości podmiotów i niemożności zrealizowania obecnie jakiegokolwiek celu polityki regionalnej, bez udziału władz samorządowych państwo pełni w niej nadal bardzo ważną rolę, choć zmodyfikowaną o nowe instrumenty.
GŁÓWNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU I POTRZEBA STRATEGII REGIONÓW
Wśród uwarunkowań można wyróżnić elementy utrudniające rozwój gospodarczy i sprzyjające rozwojowi regionów. Wśród elementów utrudniających rozwój regionalny wysuwają się następujące elementy:
1.Bezrobocie jawne i utajone oraz nadmierne zatrudnienie w obszarze rolnictwa
2.Brak kapitału i trudności jego akumulacji w skutek niskich dochodów mieszkańców w słabo rozwiniętych regionach
3.Słaba infrastruktura techniczna i instytucjonalna
4.Rozproszenie osiedli mieszkańców oraz wąski rynek lokalny
5.Niekorzystna struktura demograficzna i zawodowa oraz niskie kwalifikacje większości ludności
6.Przewaga postaw biernych i brak wiary we własne siły.
Aspekty pozytywne: W większości regionów występują również z różnym nasileniem czynniki ułatwiające rozwój
1.Niższe niż w dużych aglomeracjach ceny działek pod budowę oraz na potrzeby średnich oraz małych firm
2.Niższe koszty pracy
3.Bliskie zaplecze surowcowe dla przemysłu żywnościowego, drzewnego i materiałów budowlanych
4.Korzystne warunki naturalnego środowiska sprzyjające rozwojowi usług rekreacyjnych, uzdrowiskowych, turystycznych
5.Polityka wspierania wielokierunkowego rozwoju obszarów wiejskich (nisko oprocentowane kredyty, ulgi podatkowe)
6.Działalność lokalnych liderów, instytucji społecznych oraz prywatnych jednostek innowacyjnych i doradczych
Ponieważ nasilenie uwarunkowań utrudniających jak również czynników sprzyjających rozwoju gospodarczemu jest w poszczególnych rejonach odmienne. Konieczne jest głębokie ich rozpoznanie, analiza słabych stron i hamulców rozwoju regionu a równocześnie znalezienie indywidualnych walorów i czynników sprzyjających rozwojowi wykraczających wyraźnie poza rutynowe, codzienne obowiązki władz regionalnych. Ujawniają one potrzebę długofalowego postrzegania szans i możliwości zmian, a więc stanowią wstępny etap prac nad strategią rozwoju regionów. W opracowaniu strategicznego planu rozwoju regionu, który w warunkach gospodarki rynkowej ma wskazywać kierunki możliwości, warunki długookresowego rozwoju podmiotów gospodarczych i instytucji regionalnych. Zasadniczą rolę w pracach przygotowawczych i opracowaniu strategii mogą odgrywać eksperci spoza regionu. Tryb, (czyli kolejność prac) nad strategią regionu można podzielić na 4 główne etapy:
I obejmuje diagnozę stanu gospodarki regionu, analizę jego zasobów, lokalnych rynków towarów, usług, pracy i kapitału oraz sytuacji demograficzno - zawodowej. Analiza powinna w miarę możliwości uwzględniać cechy jakościowe i ilościowe, zakończenie I etapu stanowi analiza walorów i słabych stron regionu. W tej fazie prac nad strategią regionu, szeroka informacja o 1 wynikach analizy sprzyja pobudzeniu zainteresowań i aktywności ludności regionu
II to opracowanie wstępnej wersji strategii rozwoju regionu, opracowaniu tej wersji określającej długofalowe cele główne i szczegółowe, zadania oraz środki dla ich realizacji. Konieczny jest udział nie tylko ekspertów, ale również miejscowych instytucji i zainteresowanych przedsiębiorców. Duży wpływ na powodzenie tego etapu prac nad strategią ma umiejętność analizy i sposób przedstawienia wynikających z niej wniosków będących efektem I etapu pracy. To właśnie jest głównym zadaniem ekspertów i spełnieniem przez nich roli inspiratora dla zespołów samorządowo - instytucjonalnych realizujących II etap prac nad strategią. Przy opracowaniu wstępnej wersji a więc 1 projektu strategii powstają pytania, jaki powinien być zakres, stopień szczegółowości oraz jaki okres może obejmować strategia, dotychczasowe doświadczenia z pracy nad strategiami rozwoju różnych regionów nie dają jednoznacznych odpowiedzi na te ważne pytania
III obejmuje szeroką informację społeczną, konsultację i weryfikację projektu strategii regionu. Nawet bardzo dobry projekt strategii opracowany przez ekspertów z udziałem nielicznej grupy liderów regionalnych będzie miał słabą siłę mobilizującą dla mieszkańców regionu, jeżeli nie zostanie poddany społecznej weryfikacji. Jej podstawę stanowią informację i konsultację, dyskusje w różnych środowiskach funkcjonujących regionów. Ich podstawę powinien stanowić projekt strategii ujęty jasno i krótko sformułowanych punktach określających:
1.Co chcemy zrobić w ciągu 3 lat?
2.Od czego zacząć, co najważniejsze i najpilniejsze?
3.Kto to będzie robił i skąd weźmiemy środki?
4.Co nam to da? - Mieszkańcom, przedsiębiorcom, rolnikom, młodzieży, bezrobotnym.
Syntetycznie zredagowany opis projektu może stanowić podstaw konsultacji, dyskusji z różnymi grupami mieszkańców regionu. Informacyjno - konsultacyjne spotkania w sprawie projektu strategii mają równocześnie charakter doradczo - szkoleniowy, zmierzający również do pobudzenia przedsiębiorczości i samorządności mieszkańców. III etap prac nad strategią może być dość długi i trwać do kilku miesięcy ze względu na jego rolę aktywizującą do szerokiego udziału praktycznej realizacji strategii nie należy tego etapu przyśpieszać.
IV obejmuje opracowanie całości strategii rozwoju regionalnego z uwzględnieniem wniosków i propozycji w trakcie spotkań konsultacyjno - dyskusyjnych. Strategiczny plan rozwoju regionu wymaga przedstawienia go opinii publicznej zamieszkującej dany region.