Źródła prawa Unii Europejskiej

Są trzy źródła prawa Unii Europejskiej: źródła pierwotne, źródła wtórne i źródła prawa pomocniczego.

Źródła pierwotne lub prawo pierwotne obejmują przede wszystkim traktaty ustanawiające Unię Europejską.

Źródła wtórne składają się z elementów prawa ustanowionego na podstawie traktatów. Dzielą się na prawo wtórne jednostronne i prawo umowne.

Źródła pomocnicze składają się z elementów prawa nieprzewidzianych w traktatach. Chodzi o orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, prawo międzynarodowe oraz ogólne zasady prawa.

Wymienia się trzy źródła prawa Unii Europejskiej (UE): źródła pierwotne, źródła wtórne i źródła pomocnicze.

Źródła prawa pierwotnego

Źródła pierwotne lub prawo pierwotne, wynikają głównie z traktatów założycielskich: Traktatu o UE i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Traktaty te ustalają podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi i ustanawiają władzę instytucji unijnych. W ten sposób wyznaczają prawne ramy realizacji polityk europejskich przez instytucje UE.

Ponadto prawo pierwotne obejmuje także:

1. traktaty zmieniające UE,

2. protokoły załączone do traktatów założycielskich i traktatów zmieniających,

3. traktaty akcesyjne państw członkowskich UE.

Źródła prawa wtórnego

Na prawo wtórne składają się akty jednostronne i akty umowne.

Akty jednostronne można podzielić na dwie kategorie:

>wymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, opinie i zalecenia,

> niewymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są to akty nietypowe, takie jak komunikaty, zalecenia oraz białe i zielone księgi.

Akty umowne obejmują:

> umowy międzynarodowe zawarte między UE a krajami lub organizacjami trzecimi,

>umowy między państwami członkowskimi,

> umowy międzyinstytucjonalne tzn. zawarte między instytucjami UE.

Źródła prawa pomocniczego

Poza orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości źródła prawa pomocniczego obejmują prawo międzynarodowe i ogólne zasady prawa. Źródła te pozwalają Trybunałowi na uzupełnienie luk w prawie pierwotnym i/lub wtórnym.

Prawo międzynarodowe jest dla Trybunału Sprawiedliwości źródłem inspiracji przy opracowywaniu orzecznictwa. Wzoruje się na nim, powołując się na prawo pisane, obyczaj i praktykę

Ogólne zasady prawa są niepisanym źródłem przywoływanym w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości. Pozwalają Trybunałowi na stosowanie zasad w różnych dziedzinach nieregulowanych traktatami.

Acquis communautaire (fr. "dorobek wspólnotowy", czyt. aki komünoter) – dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, obejmujący wszystkie traktaty założycielskie i akcesyjne oraz umowy międzynarodowe je zmieniające (tzw. prawo pierwotne), przepisy wydawane na ich podstawie przez organy Wspólnot (prawo wtórne), umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnoty i Unię Europejską, orzecznictwo ETS i Sądu Pierwszej Instancji, a także deklaracje i rezolucje oraz zasady ogólne prawa wspólnotowego. Obowiązkiem każdego państwa wstępującego do Unii Europejskiej jest wprowadzenie acquis communautaire do własnego systemu prawnego.

Acquis communautaire to całokształt dorobku prawnego Wspólnoty Europejskiej, który jest tworzony poprzez traktaty (prawo pierwotne) i za sprawą instytucji Unii Europejskiej (prawo wtórne). Prawo pierwotne to przede wszystkim traktaty założycielskie i akcesyjne, natomiast prawo wtórne to rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Wspólnoty Europejskiej oraz inne akty organów UE. Prawo wtórne musi być zgodne z prawem pierwotnym.

Prawo pierwotne

Prawo pierwotne nazywane też pierwotnym źródłem prawa stanowi najwyższe prawo Unii Europejskiej (UE). Znajduje się na szczycie porządku prawnego UE. Zawiera głównie traktaty ustanawiające UE.

Prawo pierwotne (pierwotne źródło) jest prawem zasadniczym Unii Europejskiej (UE) i dominuje nad wszystkimi innymi źródłami prawa. Obowiązkiem Trybunału Sprawiedliwości jest czuwanie nad poszanowaniem tego pierwszeństwa poprzez różnego rodzaju procedury np. o unieważnienie (art. 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)) lub postępowanie prejudycjalne (art. 267 TFUE).

Na prawo pierwotne składają się przede wszystkim traktaty UE. Zawierają one zasady formalne i materialne regulujące prowadzenie polityki instytucji europejskich. Określają także zasady formalne ustalające podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi, na których opiera się władza instytucji. Opisują także zasady materialne, wyznaczające zakres poszczególnych polityk oraz organizujące działania instytucji.

Zakres stosowania prawa pierwotnego

Artykuł 355 TFUE stwierdza, że terytorialny zakres stosowania prawa pierwotnego UE obejmuje terytoria państw członkowskich oraz niektóre wyspy i terytoria zamorskie (np. Madera, Wyspy Kanaryjskie i francuskie departamenty zamorskie). Stosuje się także do terytoriów, za których stosunki zewnętrzne odpowiedzialne jest państwo członkowskie (Gibraltar i Wyspy Alandzkie).

Artykuł 355 TFUE przewiduje, że Rada może określić szczególne postanowienia dla pewnych terytoriów. Tak jest w przypadku kwestii celnych dla Gibraltaru i Saint-Pierre i Miquelon. Ten sam art. 355 TFUE stwierdza wyraźnie, że prawo wspólnotowe nie ma zastosowania na pewnych obszarach, np. Wyspach Owczych.

W kwestii czasowego zakresu stosowania prawa pierwotnego, stosuje się je od momentu wejścia w życie traktatu, poza okresem przejściowym.

Natomiast czas obowiązywania przepisów prawa pierwotnego w zasadzie jest nieograniczony (np. TFUE zgodnie z art. 356).

Umowa międzynarodowa jest obecnie najważniejszym instrumentem regulującym stosunki międzynarodowe i jednym z dwóch niekwestionowanych źródeł prawa międzynarodowego.

Za umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego (przede wszystkim: państw lub organizacji międzynarodowych, ale także np. Stolicy Apostolskiej) regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie dokumentów, i bez względu na jego nazwę.

Prawo pochodne

Wydane przez jeden lub kilka organów Wspólnot Europejskich, oparte na kompetencji udzielonej w pierwotnym prawie wspólnotowym,

w I filarze:

· Rozporządzenia- akty prawa o ogólnym zastosowaniu; adresatami są wszystkie państwa członkowskie i jednostki (osoby fizyczne i prawne);

· Dyrektywy- zastosowanie do prawa pracy, ochrona środowiska, konsumenta, prawo spółek, podatkowe; Rada wraz z Parlamentem oraz Komisja; adresatami państwa; funkcja: zbliżenie przepisów państw członkowskich; są elastycznymi instrumentami harmonizacji prawa; nie obowiązuje bezpośrednio w systemie prawnym każdego państwa;

· Decyzje- wiążą w całości adresatów, do których są skierowane; przez Komisję, Radę i Parlament.

Prawo pochodne w II filarze:

· Zasady i ogólne wytyczne- określane przez Radę, mogą regulować kwestie natury politycznej

· Wspólne strategie- w tych dziedzinach w których państwa posiadają ważne interesy, powinny określać swoje cele i środki

· Wspólne działania- są podejmowane, gdy niezbędne są działania o charakterze operacyjnym; określać swój cel, zasięg oraz środki będące w kompetencjach Unii

· Wspólne stanowiska-określają pozycje Unii w odniesieniu do konkretnego zagadnienia, o charakterze geograficznym albo przedmiotowym

· Decyzje- przez Radę

Prawo pochodne w III filarze:

· Wspólne stanowiska

· Decyzje ramowe

· Decyzje

Akty prawodawcze:

Rozporządzenia

Rozporządzenie jest wiążącym aktem prawnym. Musi być stosowane w całości na całym obszarze UE. Na przykład kiedy UE zamierzała wprowadzić ochronę nazw produktów rolnych pochodzących z niektórych obszarów, takich jak szynka parmeńska, Rada przyjmowała rozporządzenie.

Dyrektywy

Dyrektywa jest aktem prawnym wyznaczającym cel, który muszą osiągnąć wszystkie państwa UE. Sposób jego osiągnięcia określają jednak poszczególne kraje. Tak było w przypadku dyrektywy w sprawie czasu pracy, która stanowi, że zbyt duży wymiar nadgodzin jest niezgodny z prawem. W dyrektywie określono minimalne okresy odpoczynku i maksymalną liczbę godzin pracy, lecz każdy kraj musi wypracować własne przepisy dotyczące sposobów wdrożenia tych zasad.

Decyzje

Decyzja jest wiążąca dla tych podmiotów, do których jest skierowana (np. państwo UE lub pojedyncze przedsiębiorstwo) i jest stosowana bezpośrednio. Na przykład, gdy Komisja wydała decyzję o nałożeniu kary pieniężnej na giganta Microsoft za nadużywanie pozycji dominującej na rynku English, decyzja miała zastosowanie wyłącznie do Microsoftu.

Zalecenia

Zalecenie nie jest wiążące. Gdy Komisja wydała zalecenie, aby struktury wynagrodzenia pracowników sektora finansowego nie zachęcały do podejmowania nadmiernego ryzyka , nie miało ono żadnych konsekwencji prawnych. Za pomocą zaleceń instytucje mogą przedstawić swój punkt widzenia oraz sugerować kierunek działania bez nakładania jakichkolwiek obowiązków prawnych na podmioty, do których zalecenia są skierowane.

Opinie

Opinia jest aktem, za pomocą którego instytucje mogą wydać niewiążące oświadczenie, innymi słowy oświadczenie, które nie nakłada żadnych zobowiązań prawnych na podmioty, do których jest skierowane. Opinia nie jest wiążąca. Opinie mogą wydawać instytucje UE (Komisja, Rada, Parlament), Komitet Regionów oraz Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Komitety wydają opinie z uwzględnieniem ich określonego regionalnego lub ekonomicznego i społecznego punktu widzenia podczas prac nad przepisami prawnymi. Na przykład Komitet Regionów wydał opinię w sprawie wkładu regionów w realizację celów energetycznych UE English.

Akty nieprawodawcze.

Akty delegowane:

-rozporządzenia delegowane,

-dyrektywy delegowane,

-decyzje delegowane.

Zgodnie z TFUE akt prawodawczy moze przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieprawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu prawodawczego, czyli aktów delegowanych. Komisja w aktach delegowanych otrzymuje uprawnienia quasi- prawotwórcze.

- akty delegowane są przyjmowane w drodze delegacji ujętej w akcie prawodawczym

-ustanawianie aktów delegowanych przysługuje wyłącznie Komisji

-akty delegowane sa podporządkowane hierarchicznie aktom prawodawczym

Akty wykonawcze:

-rozporządzenia wykonawcze

-dyrektywy prawodawcze

-decyzje wykonawcze

*Akty wykonawcze służą wykonaniu aktów prawodawczych

*mogą być uchwalane pod nadzorem państw członkowskich

*uprawnienia wykonawcze są przekazywane Komisji przez PE i Radę

*uprawnienia wykonawcze dla Rady przekazuje Rada Europejska

Akty niewiążące:

*są nimi zalecenia i opinie

*Rada przyjmuje zalecenia na wniosek Komisji we wszystkich przypadkach, gdy traktaty przewidują przyjmowanie aktów przez Radę na wniosek KE

*niewiążące akty prawa pochodnego stanowią tzw. soft law, czyli prawo miękkie, jest tworzone na obszarach, gdzie instytucje nie mają kompetencji do uchwalania aktów wiążących albo nie ma woli politycznej wśród państw członkowskich do ich przyjęcia

*zalecenia i opinie sa aktami prawnymi powstającymi z własnej inicjatywy instytucji legislacyjnej lub z inspiracji innego podmiotu

Instrumenty Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, jedna z dziedzin współdziałania państw Unii Europejskiej wprowadzona Traktatem z Maastricht w miejsce Europejskiej Współpracy Politycznej. Jej celem jest ochrona podstawowych interesów polityki zagranicznej, szczególnie niezależności i bezpieczeństwa UE, z uwzględnieniem wspólnej polityki obronnej, pokoju, umacniania demokracji, praworządności i praw człowieka.

Jej instrumentami jest uzgadnianie wspólnych stanowisk i prowadzenie wspólnych akcji, wspólne głosowanie i zgłaszanie projektów na forum międzynarodowym, koordynacja działań dyplomatycznych wobec państw trzecich. WPZiB stanowi tzw. drugi filar UE. Dla realizacji celów obronnych przewidziano wykorzystanie Unii Zachodnioeuropejskiej, jednak przeciwstawne interesy narodowe decydują o utrzymywaniu nadal niezależności tych dwóch instytucji.

Pierwsze lata po wprowadzeniu WPZiB wykazały, iż jest to jedna z najtrudniejszych sfer do uzgadniania (wiąże się z ograniczeniem suwerenności w dziedzinach traktowanych jako jedne z elementarnych dla państw). System głosowania w sprawach drugiego filaru, częściowo oparty na zasadzie większościowej dla usprawnienia procesu podejmowania decyzji, zakłada jednomyślność w większości kwestii. System instytucjonalny WPZiB został utrzymany według wzorca Europejskiej Współpracy Politycznej, z naczelną rolą Rady Europejskiej.

Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – termin odnoszący się do części polityki wewnętrznej Unii Europejskiej, która, w poszanowaniu praw podstawowych oraz różnych systemów i tradycji prawnych państw członkowskich, zapewnia:

>swobodny przepływ osób i brak kontroli na granicach wewnętrznych,

>wspólną politykę w dziedzinie azylu, imigracji i kontroli granic zewnętrznych,

>walkę z przestępczością, rasizmem i ksenofobią poprzez koordynację i współpracę organów policyjnych (m.in. w ramach Europolu) i sądowych (m.in. w ramach Eurojustu) oraz innych właściwych organów, a także za pomocą wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych w sprawach karnych i, w miarę potrzeby, zbliżanie przepisów karnych,

>ułatwianie obywatelom dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w szczególności przez wzajemne uznawanie orzeczeń sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych.

Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości jest ustanowiona na podstawie art. 3 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Szczegółowe regulacje zawiera Tytuł V części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Przed wejściem w życie traktatu lizbońskiego przestrzeń realizowana była w ramach III i częściowo I filaru.

Zasady:

Zasada kompetencji powierzonych - zasada według której Unia Europejska może podejmować się tylko tych działań, do których została upoważniona przez państwa członkowskie w traktacie założycielskim.

Kompetencje te dzielimy na:

-kompetencje wyraźne

- kompetencje domniemane, wynikają z zadań i funkcji powierzonych Wspólnocie

- kompetencje pomocnicze (uzupełniające), służące podjęciu działań nieprzewidzianych w traktacie, które są niezbędne do osiągnięcia jednego z celów Wspólnoty w ramach wspólnego rynku

Zasada pomocniczości ma na celu zapewnienie podejmowania decyzji na szczeblu jak najbliższym obywateli. Z wyjątkiem przypadków, które należą do wyłącznej kompetencji UE, nie można podejmować działań na poziomie europejskim, chyba że są one bardziej skuteczne niż działania podejmowane na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym. Zasada pomocniczości jest ściśle związana z zasadami proporcjonalności i konieczności, które oznaczają, że wszelkie działania Unii nie mogą wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów określonych w Traktacie.

Zasada pomocniczości została wprowadzona po raz pierwszy w Traktacie o Unii Europejskiej (art. 5) w 1992 r. Traktat z Amsterdamu (1997) rozszerzył tę zasadę, tak aby na przykład wnioski legislacyjne były oceniane pod względem ich skutków z punktu widzenia zasady pomocniczości.

W traktacie lizbońskim przewidziano dalsze wzmocnienie tej zasady. Szczególne zmiany dotyczą m.in. zwiększenia zakresu konsultacji ze szczeblami lokalnym i regionalnymi przy opracowywaniu wniosków legislacyjnych oraz ściślejszej komunikacji z parlamentami krajowymi w trakcie procesu legislacyjnego.

Zasada proporcjonalności, jest to zasada występująca w prawie wspólnotowym Unii Europejskiej, która mówi, że:

-instytucje wspólnotowe mogą podejmować tylko takie działania, które są konieczne i niezbędne do osiągnięcia celów zawartych w Traktacie,

-środki zastosowane do realizacji danego celu muszą być proporcjonalne do istoty danego celu,

-środki te muszą być:

> odpowiednie (to znaczy takie, dzięki którym da się dany cel osiągnąć),

> konieczne (to znaczy takie, bez których osiągnięcie danego celu nie jest możliwe)

> proporcjonalne sensu stricto (czyli takie, by w jak najmniejszym stopniu stanowiły przeszkodę w wykonywaniu innych celów).

Praktycznym przejawem przestrzegania tej zasady przez instytucje wspólnotowe jest zobowiązanie ich do podawania informacji (w uzasadnieniach do proponowanych aktów prawnych) na temat spełniania wymogów wynikających z zasady proporcjonalności.

Struktura aktów prawodawczych.

a)tytuł aktu unijnego sygnalizuje treść w możliwie zwięzły i pełny sposób nie wprowadzając czytelnika w błąd co do treści części normatywnej. W nagłówku zawiera wszelkie info pozwalające zidentyfikować akt: określenie rodzaju aktu, numer aktu i rok, nazwę instytucji, która przyjęła akt, date przyjęcia aktu, zwięzłe określenie przedmiotu aktu.

b)preambuła jest częścią między tytułem a częścią normatywną aktu prawnego, zawiera umocowania, motywy i formułę prawodawczą.

Celem umocowania jest określenie podstawy prawnej aktu i głównych kroków w ramach procedury prowadzącej do przyjęcia aktu.

Celem motywów jest zwięzłe określenie uzasadnienia głównych przepisów części normatywnej bez ich przytaczania.

c) część normatywna jest częścia stanowiącą aktu prawnego, mogą jej towarzyszyć załączniki. Część normatywna aktu wiążącego nie zawiera przepisów o charakterze nienormatywnym, takich jak postulaty lub deklaracje polityczne.

Część normatywna ma strukturę standardową: przedmiot i zakres-definicje-prawa i obowiązki-przepisy przyznające uprawnienia wykonawcze-przepisy proceduralne-środki wykonawcze-przepisy przejściowe i końcowe.

d)załączniki(fakultatywnie)

Inicjatywa prawodawcza:

*co do zasady wyłączne prawo inicjatywy prawodawczej przysługuje KE

*Komisja publikuje roczny program prac legislacyjnych oraz wszelkie inne dokumenty dotyczące planowania legislacyjnego lub strategii politycznej

*przed podjęciem właściwych działań legislacyjnych Komisja publikuje Białe lub Zielone Księgi, pełniące rolę dokumentów konsultacyjnych

*Zielone Księgi -są dokumentami KE, które mają w założeniu pobudzać debatę i inicjować proces konsultacji na szczeblu europejskim

*Białe Księgi- stanowią podsumowanie konsultacji dotyczących sposobu uregulowania danej dziedziny funkcjonowania UE, zapoczątkowanych Zieloną Księgą i zwykle zawierają propozycje konkretnych rozwiązań legislacyjnych

*Rada stanowiąc zwykłą większoscią, może zażądać od Komisji przeprowadzenia wszelkich analiz, któe uzna za pożądane dla realizacji wspólnych celów i przedłożenia jej wszelkich właściwych propozycji

*PE moze stanowiąc większością głosów wchodzących w jego skład członków, żądać od Komisji przedłożenia wszelkich właściwych propozycji w kwestiach, co do których uważa on, że akt Unii jest niezbędny w celu wykonania Traktatów

*prawo pośredniej inicjatywy prawodawczej przysługuje obywatelom UE w liczbie nie mniejszej niż 1 milion, reprezentujących znaczną liczbę państw członkowskich

Zwykła procedura prawodawcza

Zwykła procedura prawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji.

Pierwsze czytanie

Komisja przedstawia projekt Parlamentowi Europejskiemu (PE) i Radzie. PE uchwala stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Radzie. Jeżeli Rada zatwierdzi stanowisko Parlamentu, projektowany akt zostaje przyjęty w brzmieniu, które odpowiada jego stanowisku, natomiast gdy Rada nie zatwierdzi stanowiska Parlamentu, przyjmuje własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je PE.

Drugie czytanie

Jeżeli w terminie 3 miesięcy od przekazania Parlament Europejski: a) zatwierdzi stanowisko Rady w pierwszym czytaniu lub nie wypowie się – akt uważa się za przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Rady; b) odrzuci, większością głosów wchodzących w jego skład członków, stanowisko Rady w pierwszym czytaniu – proponowany akt uważa się za nieprzyjęty; c) zaproponuje większością głosów wchodzących w jego skład członków poprawki do stanowiska Rady w pierwszym czytaniu – zmieniony w ten sposób tekst jest przekazywany Radzie i Komisji, która wydaje opinię w przedmiocie tych poprawek.

W sytuacji gdy w terminie 3 miesięcy od otrzymania poprawek PE Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną: a) przyjmie wszystkie te poprawki – dany akt uważa się za przyjęty; b) nie przyjmie wszystkich poprawek – przewodniczący Rady w porozumieniu z przewodniczącym Parlamentu zwołuje komitet pojednawczy w terminie sześciu tygodni.

Procedura pojednawcza

Powołuje się Komitet pojednawczy, którego zadaniem jest doprowadzenie do porozumienia w sprawie wspólnego projektu większością kwalifikowaną członków Rady lub ich przedstawicieli oraz większością głosów członków reprezentujących Parlament Europejski, w terminie 6 tygodni od jego zwołania, na podstawie stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady w drugim czytaniu. W pracach Komitetu uczestniczy Komisja – podejmuje ona wszelkie niezbędne inicjatywy na rzecz zbliżenia stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady. W przypadku gdy w terminie 6 tygodni od jego zwołania komitet pojednawczy nie zatwierdzi wspólnego projektu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty.

Trzecie czytanie

W przypadku gdy w terminie 6 tygodni od jego zwołania komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt, Parlament i Rada dysponują terminem 6 tygodni od tego zatwierdzenia na przyjęcie danego aktu zgodnie z tym projektem – Parlament Europejski stanowi większością oddanych głosów, a Rada – większością kwalifikowaną. Jeżeli nie uczynią tego, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty.

Podstawa prawna:

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Specjalna procedura prawodawcza:

* jest drugą szczególną procedurą przyjmowania aktów prawodawczych i polega na przyznaniu prymatu Radzie lub Parlamentowi w zakresie określenia treści aktu prawodawczego

*Traktat o funkcjonowaniu UE stanowi, ze specjalna procedura prawodawcza oznacza przyjęcie rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego

*akty prawodawcze przyjęte w specjalnej procedurze prawodawczej podpisywane są przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła

Stanowienie aktów delegowanych:

*akty delegowane są nowym rodzajem źródła prawa pochodnego w UE, są aktami o charakterze ogólnym, których istota polega na uzupełnianiu lub zmianie niektórych elem.aktu prawodawczego

*do ich wydawania Rada i PE mogą uprawnić wyłącznie Komisję na podstawie klauzuli zamieszczonej w akcie prawodawczym

*klauzula w akcie prawodawczym upoważniająca komisję do przyjęcia aktu delegowanego wskazuje: cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień

*Traktat Lizboński przewiduje dwa mechanizmy kontroli wykonywania uprawnień Komisji w zakresie stanowienia aktów delegowanych(I mechanizm- PE i rada mogą zdecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień, II- akt delegowany może wejść w życie dopiero wówczas gdy PE lub R nie wyrażą sprzeciwu w terminie okreslonym w samym akcie prawodawczym przekazującym kompetencje Komisji)

Stanowienie aktów wykonawczych:

*wykonywanie prawa UE należy do państw członkowskich, stąd aktami wykonawczymi będą działania poszczególnych państw lub konkretnych adresatów aktów prawodawczych UE

*akty wyk.wydawane są przez Komisję Europejską w ramach uprawnień wykonawczych

*uprawnienia wykonawcze są przekazywane Komisji przez PE i Radę w aktach prawodawczych

*w szczególnie uzasadnionych przypadkach oraz w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa TFUE przewiduje możliwość przekazania przez RE uprawnień wykonawczych radzie

*procedury, w których Komisja realizuje swoje uprawnienia wykonawcze nazywane są procedurami komitologicznymi, polegaja one na współdziałaniu KE z komitetami powołanymi spośród ekspertów, będących przedstawicielami rządów państw członkowskich

*wśród komitologii wyróżniamy procedury: doradczą, zarządzania, regulacyjną, regulacyjna połączoną z kontrolą i procedurę w zakresie środków ochronnych

Budżet Unii Europejskiej (formalnie Budżet ogólny Wspólnot) – główny krótkoterminowy plan Unii Europejskiej, sporządzany na czas jednego roku, obejmujący dochody i wydatki związane z prowadzeniem i koordynacją polityk wspólnotowych. Podstawę traktatową budżetu stanowią artykuły 310-325 (dawne artykuły 268-280 TWE) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Konstruowanie budżetu UE oparte jest na przestrzeganiu kilku podstawowych zasad:

> zasadzie jedności, mówiącej, że wszystkie dochody i wydatki Wspólnoty powinny być ujęte w budżecie ogólnym, stanowiącym jednolity dokument,

>zasadzie uniwersalizmu, oznaczającej, że dochody budżetowe nie powinny być przypisywane do konkretnych wydatków,

>zasadzie równowagi budżetowej, wykluczającej założenie z góry istnienia deficytu budżetowego - jeśli takowy w ciągu roku budżetowego się zdarzy, uchwalany jest budżet uzupełniający lub korygujący,

>zasadzie sporządzania budżetu na okres roku; przestrzeganie tej zasady Wspólnota musi godzić z potrzebą planowania wieloletniego,

>zasadzie specjalizacji wydatków, głoszącej, że każdy wydatek musi mieć swoje określone przeznaczenie.

Budżet ogólny powinien być także finansowany z zasobów własnych Wspólnoty, co oznacza, że niedopuszczalne jest zaciąganie pożyczek na pokrycie ewentualnej różnicy pomiędzy jej dochodami a wydatkami.

Środki własne są to kwoty przekazywane na rzecz Wspólnoty przez państwa członkowskie. Zaliczają się do nich:

- cła na artykuły przemysłowe pobierane w imporcie z państw trzecich na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej (TARIC) w ramach realizowanej Wspólnej Polityki Handlowej;

-cła na artykuły rolne pobierane w związku z importem produktów rolnych z krajów trzecich (na mocy Porozumienia o rolnictwie zawartego podczas Rundy Urugwajskiej Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu (GATT) zastąpiły one w 1995 r. opłaty wyrównawcze) oraz opłaty rolne (gł. opłaty cukrowe) wnoszone przez producentów i przetwórców rolnych;

-dochody z tytułu podatku VAT;

- wpływy związane z udziałem każdego państwa członkowskiego w dochodzie narodowym brutto (DNB) UE, w wysokości niezbędnej do zrównoważenia budżetu (tzw. czwarte źródło).

Procedura uchwalania budżetu ogólnego UE

• Komisja Europejska przygotowuje projekt budżetu, który uwzględnia– w ramach perspektywy finansowej na dany okres – przewidywane wpływy i wydatki związane z realizowaniem przez UE jej polityk Wspólnotowych oraz koszty funkcjonowania instytucji Wspólnotowych.

• Projekt ten jest przedkładany Radzie Europejskiej, która po wniesieniu poprawek zatwierdza go kwalifikowaną większością głosów.

• Następnie Rada przekazuje projekt budżetu do rozpatrzenia Parlamentowi Europejskiemu.

• Po zatwierdzeniu przez PE budżet uważa się za ostatecznie przyjęty.

• Parlament Europejski może jednak zaproponować Radzie modyfikację wydatków „obligatoryjnych” oraz większością głosów wnieść poprawki dotyczące wydatków „nieobligatoryjnych”.

• Jeżeli PE wniesie poprawki, to projekt wraca do Rady, która może je zatwierdzić i wtedy budżet w takim poprawionym kształcie uważa się za przyjęty.

• Jeżeli natomiast Rada zmodyfikuje poprawki Parlamentu lub je odrzuci, to projekt budżetu wraca do ponownego rozpatrzenia przez PE. Zmiany wniesione przez Radę wymagają przyjęcia zwykłą większością głosów.

• Jeżeli budżet nie zostanie przyjęty przez początkiem nowego roku, do czasu jego uchwalenia gospodarka finansowa Unii opiera się na upoważnieniu do ponoszenia miesięcznie wydatków w wysokości nie większej niż 1/12 wydatków roku poprzedniego.

Zawieranie umów międzynarodowych:

*nieodłącznym atrybutem podmiotowości prawno-międzynarodowej UE jest jej zdolność do zawierania u.m.-ius contrahendi

*UE ma prawo zawierania umów międzynarodowych z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi w 4 przypadkach:

-gdy przewidują to traktaty

-gdy zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcoa w ramach polityk Unii jednego z celów o których mowa w Traktatach

-gdy zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii

-gdy zawarcie umowy może mieć wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres

Procedura zawierania umów międzynarodowych:

1.Rada podejmuje decyzję o przyjęciu rokowań, przyjmuje wytyczne negocjacyjne, wyznacza zespół negocjacyjny, a także zawiera umowy po ich wynegocjowaniu

2.z inicjatywą zawarcia umowy międzynarodowej występuje Komisja, kierując właściwe zalecenia do Rady

3.Rada przyjmuje decyzję upoważniającą do podjęcia rokowań oraz w zależności od przedmiotu przewidywanej umowy, mianującą negocjatora lub przewodniczącego zespołu negocjatorów Unii

4.na wniosek negocjatora Rada przyjmuje decyzję upoważniającą do podpisania umowy lub do tymczasowego jej stosowania przed jej wejściem w życie oraz przyjmuje decyzję w sprawie zawarcia umowy

5.Co do zasady Rada stanowi większością kwalifikowaną

Zasada pierwszeństwa prawa unijnego – zasada, która nie występuje expressis verbis w traktatach lecz jest jedną z podstawowych zasad występujących w prawie wspólnotowym. Wynika głównie z orzecznictwa ETS. Mówi ona, że:

* prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym państwa członkowskiego,

*państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa unijnego,

krajom członkowskim nie wolno jest wprowadzać przepisów prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem unijnym,

* w razie sprzeczności przepisów prawa unijnego i krajowego, zastosowanie mają przepisy prawa unijnego,

* późniejsze prawo krajowe nie deroguje wcześniejszego prawa unijnego

Zakres podmiotowy tej zasady został wyrażony w orzeczeniach Rewe-Zentral AG i Erich Ciola, gdzie Trybunał stwierdził, iż zasada pierwszeństwa wiąże wszystkie organy państwowe (organy konstytucyjne, administracje rządową i samorządową) Zakres przedmiotowy zasady został określony w sprawie Van Gend & Loos i Fratelli Constanzo vs Commune di Milano. Zasada ta wiąże wszystkich rodzajów aktów normatywnych w wewnętrznym porządku prawnym.

Orzeczenia ETS mówią, że ZPPW wynika z:

*wyjątkowości charakteru prawa unijnego,

* powierzenia kompetencji przez państwa członkowskie na rzecz UE,

celów, jakim ma ono służyć

Najważniejsze w tym zakresie jest orzeczenie w sprawie Flaminio Costa vs. ENEL (C-6/64) z 1964[1]. Trybunał stwierdził, iż ogólne postanowienia i duch Traktatu (TEWG) uniemożliwiają państwom członkowskim przyznania pierwszeństwa jednostronnemu i późniejszemu aktowi prawa krajowego kosztem systemu prawnego zaakceptowanego przez nie na zasadzie wzajemności.

Zasada pośredniego skutku prawa UE

Skutek pośredni jest zasadą prawa WE, która zobowiązuje sądy krajowe do interpretowania ustawodawstwa krajowego w sposób możliwie najbardziej zgodny z celami dyrektywy. „Dyrektywa” UE to akt legislacyjny, który wymaga wykonania przez władze krajowe we wszystkich państwach członkowskich. Państwo członkowskie ma swobodę, jeśli chodzi o treść przepisów wykonawczych, lecz musi kierować się celem pierwotnej dyrektywy. W efekcie sposób wykonania dyrektywy może być różny w zależności od państwa członkowskiego, inaczej niż w przypadku „rozporządzenia”, jednolitego aktu prawnego dla całej Unii, mającego skutek bezpośredni w każdym państwie członkowskim. Pojęcie to zostało zdefiniowane przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) w sprawie 148/78 Pubblico Ministero v. Ratti ([1979] zb. orz. 1629). Firma Ratti, strona pozwana w postępowaniu, naruszyła włoskie prawo, stosując się do przepisów dyrektywy EWG w sprawie opakowań. Trybunał orzekł, że skoro rząd włoski nie wykonał dyrektywy UE w terminie wskazanym w tej dyrektywie, nie ma on prawa wnosić oskarżenia przeciwko firmie Ratti w przedmiocie działań zgodnych z przepisami tejże dyrektywy.

Podmioty indywidualne mogą skarżyć państwo za niewykonanie dyrektywy UE. Nie mogą jednak wykorzystywać przepisów niewdrożonej dyrektywy jako podstawy oskarżenia przeciwko innym podmiotom indywidualnym. Dyrektywy nie mają poziomego skutku bezpośredniego. Definicja „państwa” odnosi się zasadniczo do każdego podmiotu kontrolowanego przez rząd. W sprawie C-188/89 Foster v. British Gas ([1990] zb. orz. I-3133) Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że przedsiębiorstwa parapaństwowe są częścią państwa, dając jednak sądom krajowym prawo określenia, co stanowi o statusie przedsiębiorstwa parapaństwowego (lub innego rodzaju podmiotu państwowego). Prawnie zobowiązane do wykonania dyrektywy są także władze administracyjne, w tym samorządy miast, nawet jeśli dyrektywy te stoją w sprzeczności z ustawodawstwem krajowym (zob. sprawa 103/88 Fratelli Costanzo v. Milano, [1989] zb. orz. 1839).

Pośredni skutek prawa wspólnotowego polega na tym, iż państwa członkowskie mają obowiązek, tak daleko jak jest to tylko możliwe, interpretować normy pr krajowego zgodnie z pr. wspólnotowym. W ten sposób ETS próbuje zagwarantować normom dyrektyw skutek, gdy nie są bezpośrednio skuteczne. Obowiązek ten jest rozszerzony na inne źródła pr. wspólnotowego, w tym na pr. pierwotne i jest on nałożony na sądy i organy administracji. Skutek pośredni został przedstawiony w orzeczeniu von Colson i Kaman, oraz wiążę się z zasadą solidarności, lojalności i współpracy wyrażonych w art.10 TWE

Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego jest konsekwencją jego bezpośredniego obowiązywania dla organów państw członkowskich. Organy te są obowiązane opierać swoje działania na normach prawa wspólnotowego, obok norm krajowych. Normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę dla działań organów (sądy, organy administracji państwowej) państw członkowskich. Dotyczy to norm traktatowych, dyrektyw, decyzji, postanowień umów zawartych WE z państwami trzecimi itp.

Wraz z wejściem w życie norm prawa wspólnotowego stają się one podstawą prawną dla działalności organów państw członkowskich, to taka cecha norm prawa wspólnotowego, że organy państw członkowskich są zobligowane do ich stosowania bez pośrednictwa, używania innych aktów prawa wew. np. orzeczenie w sprawie Costa/ E.N.E.L

W tym orzeczeniu ETS proklamował zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskich. Trybunał stwierdził, że przynależność państw członkowskich do WE sprawia, że są one pozbawione możliwości przyznania środkom krajowym pierwszeństwa w stosunku do systemu prawnego przyjętego na zasadzie wzajemności. Żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z traktatu, będącym niezależnym źródłem prawa. Z tego orzeczenia wywodzi się zasada pierwszeństwa obowiązywania (normy pr. krajowego niezgodne z pr. wspólnotowym przestają obowiązywać) oraz pierwszeństwo stosowania (normy pr. krajowego obowiązują, ale w konkretnych przypadkach nie mogą być stosowane.

ETS odniósł się do zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem krajowym(zasada supremacji).W tym przypadku Traktat ustanawiający EWG stworzył własny porządek prawny, który z dniem wejścia w życie tego traktatu stał się integralną częścią systemu prawnego państw członkowskich, a sądy krajowe maja obowiązek jego stosowania. Wprowadzenie do systemu prawnego państw członkowskich, przepisów wydanych przez WE uniemożliwia państwom członkowskim przyznawania pierwszeństwa jednostronnym lub wcześniejszym przepisom prawa krajowego, a przyjęty przez nie na zasadzie wzajemności system prawa wspólnotowego ma pierwszeństwo przed prawem krajowym. Prawo wynikające z Traktatu, będące niezależnym źródłem prawa nie może być ze względu na swój szczególny charakter uchylane przez prawo krajowe.