M.K. Kolasiński,
„Zarys prawa antymonopolowego UE na tle prawa Stanów Zjednoczonych i Polski”

SKRYPT

I. ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE

PRAWO ANTYMONOPOLOWE – element większego zespołu norm prawnych zorientowanych na
zapewnienie właściwego funkcjonowania mechanizmów konkurencyjnych. Nie można jednak
powiedzieć, że prawo antymonopolowe jest zbiorem norm, których zadaniem jest maksymalne
zaostrzenie konkurencji.

W ramach prawa konkurencji wyodrębniamy:

1. prawo antymonopolowe
2. prawo subwencyjne
3. prawo nieuczciwej konkurencji

NA PRAWO ANTYMONOPOLOWE SKŁADA SIĘ:

–

zakaz umowy kartelowej

–

zakaz nadużywania pozycji dominującej

–

kontrola koncentracji przedsiębiorstw

PDSTAWOWE POJĘCIA EKONOMICZNE:

1. POPYT – ilość towarów lub usług, które przy określonej cenie konsumenci chcą i mogą

nabyć.

2. ZASADA POPYTU – wzrost popytu prowadzi zazwyczaj do wzrostu cen, a spadek popytu

powoduje spadek cen.

3. PODAŻ – ilość towarów lub usług, które przy określonej cenie są oferowane na rynku.

4. ZASADA PODAŻY – wzrost podaży wywołuje spadek cen, spadek podaży powoduje

wzrost cen.

5. DOBRA SUBSTYTUCYJNE – są towarami lub usługami, które zaspokajają te same

potrzeby. Wzrost ceny jednego z dóbr substytucyjnych powoduje spadek popytu na nie i
wzrost popytu na inne dobra substytucyjne, np. masło i margaryna.

STRUKTURY RYNKU:

1. KONKURENCJA DOSKONAŁA – w jej warunkach działa wiele, stosunkowo małych

przedsiębiorstw, które wytwarzają takie same lub bardzo podobne produkty. Żaden z
podmiotów prowadzących działalność gosp. nie wywiera odczuwalnego wpływu na poziom
cen. Przedsiębiorstwa muszą zaakceptować cenę jako daną i nie mają na nią żadnego
wpływu. Podmioty gosp. nie mogą doprowadzić do wzrostu cen poprzez obniżenie swej
produkcji, ale przy określonym poziomie cen mogą sprzedać dowolną ilość towarów/usług.
Występuje TYLKO rywalizacja cenowa! Największą zaletą konkurencji doskonałej jest to,
że prowadzi ona do efektywności alokacyjnej, co oznacza efektywne wykorzystanie

1

dostępnych zasobów. Doskonale konkurencyjnym rynkiem jest międzynarodowy rynek
zboża.
Przyczynami niedoskonałości rynków są korzyści skali oraz bariery wejścia:
Zjawisko KORZYŚCI SKALI polega na tym, że duże przedsiębiorstwa są w stanie
produkować taniej niż ich mniejsi konkurenci. Im więcej dany podmiot gosp. wyprodukuje,
tym mniejsze poniesie koszty jednostkowe i taniej sprzeda swoje produkty, co spowoduje
przerzedzenie rynku i możliwość wpływania na poziom cen przez większe przedsiębiorstwa.
Intensywność korzyści skali zależy od techniki i struktury kosztów.
BARIERY WEJŚCIA – czynniki, które utrudniają nowym podmiotom rozpoczęcie
prowadzenia działalności na danym rynku. Możemy je podzielić na :
- ograniczenia prawne – władze publiczne dążą niekiedy do złagodzenia lub
wyeliminowania konkurencji z pewnych sfer gospodarki. Powód – pragnienie zapewnienia
ochrony producentom krajowym przed zagraniczną konkurencją.
- ograniczenia ekonomiczne – rozpoczęcie działalności na niektórych rynkach wiąże się z
wysokimi kosztami, np. duże nakłady na badania, prace projektowe czy szkolenie
pracowników. Dodatkowo aktywność reklamowa konkurentów czy uznanie danej marki i jej
długoletnia obecność na rynku utrudniają wejście na rynek nowych przedsiębiorstw.
Elementem wzmacniającym pozycję wielkich przedsiębiorstw i prowadzącym do
monopolizacji jest tzw. EFEKT SIECI. Polega on na tym, że wartość sieci rośnie z każdym
kolejnym użytkownikiem, który do niej wchodzi. Np. sieć telefoniczna typu Orange z
jednym abonentem jest mniej warta aniżeli sieć T-mobile z 100 abonentami. Efekt sieci
porównuje się do oddziaływania „czarnej dziury” - wielki podmiot gosp. przyciąga do
siebie rynki zależne, odbierając je mniejszym przedsiębiorstwom. Stwarza to
niebezpieczeństwo wyeliminowania wszelkiej konkurencji, które jest szczególnie poważne
w obszarze nowych technologii. Np. sprawa Microsoft - dzięki sukcesowi Windows'a,
Microsoft opanował rynek systemów operacyjnych dla stacji roboczych.

2. KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA – w jej warunkach przedsiębiorstwa mają pewien

wpływ na cenę swoich produktów. Mogą one, poprzez ograniczenie własnej produkcji,
doprowadzić do wzrostu cen. Zwiększenie produkcji zaś może wiązać się ze spadkiem cen.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA – w jej warunkach działalność prowadzi
stosunkowo duża liczba przedsiębiorstw, które w odróżnieniu od konkurencji doskonałej,
oferują zróżnicowane, choć podobne produkty. Oferowane towary lub usługi są
substytutami – zaspokajają te same potrzeby, ale posiadają cechy charakterystyczne. Obecny
pewien wpływ przedsiębiorstw na ceny swoich produktów. Przykładem konkurencji
monopolistycznej jest rynek detalicznej sprzedaży paliw. W konkurencji monopolistycznej
przedsiębiorstwa konkurują nie tylko ceną, ale i jakością oraz prowadzą działalność
reklamową.

OLIGOPOL – rodzaj rynku, na którym działa kilka, najwyżej kilkanaście przedsiębiorstw.
Skrajną postacią oligopolu jest duopol – rynek podzielony między dwa podmioty. Cechą
właściwą oligopolu jest to, że podmioty gosp. starają się przewidywać i uwzględniać
decyzje konkurentów. Oligopole można podzielić na :
- ustabilizowane – przedsiębiorstwa akceptują istniejący podział rynku i nie prowadzą
ekspansji kosztem konkurentów. Poziom cen wyznacza największe przedsiębiorstwo, tzw.
przywódca cenowy, a pozostałe podmioty dostosowują cenniki do jego decyzji.
- nieustabilizowane – przedsiębiorstwa walczą o rynek.
Dla oligopolistów charakterystyczna jest TEORIA GIER – przed podjęciem decyzji
oligopolista musi zadać sobie pytanie jak zachowa się rywal. Niewielka liczba

2

przedsiębiorstw na rynkach oligopolistycznych stwarza dogodne warunki do zawierania
zmów kartelowych, których przedmiotem są zazwyczaj podział rynku, określenie poziomu
cen lub produkcji. Uczestnicy kartelu mogą liczyć na bardzo duże zyski, ale kartele są
bardzo szkodliwe dla gospodarki, gdyż prowadzą do wzrostu cen i spadku produkcji. Gdy
zmowa dotyczy dużej części gospodarki pojawić się może zjawisko stagflacji – ogólnego
wzrostu cen (inflacji) i bezrobocia połączonego ze spadkiem produkcji. W państwach o
gospodarce rynkowej tworzenie karteli jest zabronione

MONOPOL – w jego warunkach na rynku działa tylko jedno przedsiębiorstwo, a oferowane
przez nie dobra nie mają bliskiego substytutu. Przedsiębiorstwo może zyskać pozycję
monopolistyczną w drodze naturalnej, np. dzięki wyłącznemu dostępowi do technologii
bądź w wyniku interwencji państwa. Monopole naturalne są zazwyczaj nietrwałe, bo
wysokie zyski skłaniają inne przedsiębiorstwa do wejścia na rynek.

KONKURENCJA A INNOWACJE
Obecnie możemy mówić o pojawieniu się kolejnej fazy rozwoju gosp. - fazy wzrostu pobudzanego
przez innowacje. (wcześniejsza faza – inwestycje). Ważnym celem analizy antymonopolowej
powinno być zatem zbadanie tego, jaka struktura rynku jest najkorzystniejsza z punktu widzenia
nakładów na badania i rozwój. Wg, ekonomisty Josepha Schumpetera, otoczeniem najbardziej
sprzyjającym innowacji jest monopol i oligopol. Uważał, że w warunkach konkurencji doskonałej
małe, stosunkowo słabe kapitałowo przedsiębiorstwa nie są w stanie sfinansować innowacji.
Technologie stworzone przez monopolistów i oligopolistów znajdują czasem zastosowanie w
innych przedsiębiorstwach oraz przyczyniają się do ogólnego wzrostu poziomu życia (tzw.
HIPOTEZA SCHUMPETEROWSKA)

Niewątpliwym atutem rynków doskonale konkurencyjnych jest ich efektywność, ale ich
funkcjonowanie wiąże się z poważnymi napięciami społecznymi: zwolnieniami pracowników
związanymi z częstymi upadłościami zakładów pracy czy z ograniczeniem nakładów na innowacje.
Koszty ponoszone przez społeczeństwo w związku z działaniem monopoli i oligopoli są duże, ale w
pewnej mierze łagodzi je pożyteczna działalność badawczo – rozwojowa wielkich korporacji.

Kształtowanie się nowoczesnego prawa antymonopolowego

1. Rozwój prawa antymonopolowego przed przyjęciem Ustawy Shermana

Pewne ślady prawa antymonopolowego odnajdziemy w prawie rzymskim: niektórzy teoretycy
uważają, że konstytucja cesarza Zeno, władającego Cesarstwem Wschodnim w latach 474-491, z
483 r. stanowiła inspirację dla twórców Ustawy Shermana.

Za narodziny nowoczesnego prawa antymonopolowego uznaje się zazwyczaj przyjecie w
Stanach Zjednoczonych Ustawy Shermana. Uchwalenie tego aktu było jednak wynikiem
wielowiekowego rozwoju anglosaskich regulacji wymierzonych w monopolistów. Już angielska
Magna Charta Libertatum z 1215 r. (Wielka Karta Swobód) uznawała wszelkie monopole za
szkodliwe i sprzeczne z prawem. U schyłku średniowiecza rozwiązania, które można kojarzyć z
prawem antymonopolowym był wywołany serią epidemii niedostatek towarów i rąk do pracy.
Próbowano ograniczenia spekulacji oraz utrzymania cen i wynagrodzeń na poziomie sprzed
epidemii.

Pierwszym orzeczeniem w związku z ograniczeniem w handlu było angielskie orzeczenie wydane
w sprawie Johna Dyer'a z 1414 r. - sąd uznał za nieważną umowę zawartą między dwoma

3

rzemielśnikami, w której jeden z nich zobowiązywał się wobec drugiego, iż nie będzie przez pół
roku świadczył usług konkurencyjnych w określonym mieście.

W 1623 r. wydany został Statute of Monopolies. Który uznawał wszelkie monopole za nieważne,
bezprawne, nie wywołujące skutków prawnych i nie podlegające egzekucji. Spoza zakresu tej
regulacji wyłączono jednak spółki handlowe i gildie.

Od połowy XIX w. sądy angielskie rozpatrując przypadki umów, zaczęły eksponować znaczenie
interesu publicznego i odwoływać się do pojęcia rozsądnych ograniczeń w handlu (Sprawa
Horner v. Graves)

Pod koniec XIX w. doszło do całkowitego odwrócenia tendencji. Sądy zaczęły wówczas
zdecydowanie ograniczać zakres ingerencji antymonopolowej w stosunki handlowe. Do
zakończenia II wojny światowej Zjednoczone Królestwo pozostało wierne przekonaniu o
zaletach laiser-faire'yzmu i nie podejmowało prób rozwijania prawa antymonopolowego.
Sytuacja zmieniła się dopiero w 1948 r.

Rozwój prawa USA w drugiej poł. XIX w. poszedł w innym kierunku niż rozwiązania
brytyjskie – pierwsze inicjatywy antymonopolowe miały miejsce już na szczeblu stanowym. Sądy
zgodnie stwierdzały o nielegalności monopoli w handlu i innych dziedzinach gospodarki, gdyż
niszczą one wolne instytucje, są sprzeczne z instynktami wolnych ludzi oraz idą wbrew treści i
duchowi konstytucji. W II poł. XIX w. działania skierowane przeciwko monopolom
podejmowały stanowe władze ustawodawcze i wykonawcze oraz orzecznictwo. Za narodziny
nowoczesnego prawa antymonopolowego uznaje się powszechne przyjęcie w 1890 r. USTAWY
SHERMANA.

Od początku prac nad ustawą zagadnieniem spornym było określenie podstawowych wartości,
których realizacji powinno służyć prawo antymonopolowe. Jedna z frakcji skłonna była uznawać
pełną wolność i nieograniczoną konkurencję za element centralny tej dziedziny prawa. Jej
przedstawiciele stawiali znak równości między cenami uczciwymi a rynkowymi, a wolność
gospodarczą postrzegali jako wolność od interwencji państwa.
Stronnictwo opozycyjne nawiązywało zaś do logiki właściwej prawu własności. Zagrożenie dla
wolnej i uczciwej konkurencji upatrywano zarówno w nieograniczonej konkurencji, jak i w
nieograniczonych kombinacjach. Wskazywano, że ceny rynkowe spadają niekiedy poniżej
poziomu, który można uznać za uczciwy, więc w takich przypadkach uzasadnionym jest zawieranie
antykonkurencyjnych porozumień.

2. Spór między literalistami a zwolennikami reguły rozsądku (1890 – 1911)

Przedstawiciele koncepcji reguły rozsądku wychodzili z założenia, że tylko nierozsądne
ograniczenia w handlu mogą być uznane za nielegalne.
Literaliści odrzucali regułę rozsądku i bliżsi byli dosłownemu brzmieniu Ustawy Shermana.
Zakreślali oni szeroko granice dopuszczalnej ingerencji antymonopolowej. Ci pierwsi uważają, że
ograniczenia konkurencji należy badać przez pryzmat ich zgodności ze „zdrowym rozsądkiem”, ci
drudzy skłonni byli stosować kryterium bezpośredniości ograniczeń. Ostatecznie wygrała koncepcja
zdrowego rozsądku, którą wkomponowano do prawa antymonopolowego USA.

3. Zarys rozwoju prawa antymonopolowego Stanów Zjednoczonych po zakończeniu sporu

Ustawa Claytona – 1914 r. - ochrona małych i średnich przedsiębiorstw przed praktykami

4

wykluczającymi
Ustawa o Federalnej Komisji Handlu – 1914 r. - zakazała stosowania wszelkich nieuczciwych
praktyk handlowych.
Robinson – Patman Act – 1936 r. - wzmocnił ochronę małych i średnich przedsiębiorstw przes
dyskryminacją cenową.
Poprawka do Ustawy Claytona – Celler-Kefauver – 1950 r. - zwiększyła zakres kontroli
koncentracji przedsiębiorstw.
Ustawa Hart-Scott-Radino – 1957 r. podobnie jak wyżej.

4. Rozwój kontynentalnego prawa antymonopolowego

W Europie pierwsze inicjatywy zmierzające do stworzenia ustawodawstwa antymonopolowego
pojawiły się w AUSTRII ok. 1890 r. (brak aktów prawnych). Pierwsza kontynentalna europejska
ustawa antymonopolowa została przyjęta w NIEMCZECH w 1923 r. spowodowana powojennnym
kryzysem inflacyjnym, usunięta z porządku prawnego w latach trzydziestych. Do ponownego
ożywienia prac nad prawem antymonopolowym doszło po II wojnie światowej w Niemczech. Stało
się to za sprawą, po pierwsze nacisków amerykańskich władz okupacyjnych, po drugie za sprawą
koncepcji ordoliberalizmu (Szkoła Feiburska) – połączenie anglosaskiego liberalizmu i katolickiej
etyki społecznej. Ordoliberałowie uważali, że państwo powinno bronić sprawnego funkcjonowania
mechanizmów rynkowych przed monopolami. Wg nich swoboda gospodarcza i konkurencja
stanowią gwarancje dobrobytu i wolności politycznej.
Art. 3 TUE: Unia działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest m.in. społeczna
gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności.
Art. 20 Konstytucji RP
Niemcy, 1947 r. - prawo antykartelowe
1 stycznia 1958 r. - Niemiecka Ustawa Antymonopolowa

5. Powstanie wspólnotowego prawa antymonopolowego

Już w Traktacie Ustanawiającym Europejską Wspólnotę Węgla i Stali z 1951 r. znajdowały się
unormowania zakazujące zawierania umów kartelowych i nadużywania siły ekonomicznej oraz
przewidujące kontrolę koncentracji przedsiębiorstw. Dojrzałą postać wspólnotowe prawo
antymonopolowe osiągnęło dzięki umieszczeniu w Traktacie Rzymskim z 1957 r. art. oraz art. 81-
88. Obecnie największe znaczenie mają:
rozporządzenie 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art.
101 i 102 Traktatu oraz rozporządzenia 139/2004 w sprawie koncentracji przedsiębiorstw.

6. Rozwój polskiego prawa antymonopolowego

Początków polskiego prawa antymonopolowego doszukać można się już w okresie
międzywojennym:

1. 28 marca 1933 r. Ustawa o kartelach
2. 13 lipca 1939 r. Ustawa o porozumieniach kartelowych (nie weszła w życie przed

wybuchem wojny)

Do końca okresu realnego socjalizmu prawo antymonopolowe istniało w Polsce jedynie w
szczątkowej postaci. Jego najważniejszym elementem była Ustawa z dn. 28 stycznia 1987 r. o
przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej. W dniu 24 lutego 1990 r.
przyjęto Ustawę przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, która była bliska wzorcom
wspólnotowym.
Za wydarzenie przełomowe w ewolucji polskiego prawa antymonopolowego uznaje się

5

przyjęcie w dniu 15 grudnia 2000 r. ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Ustawę tę
zastąpiła kolejna, aktualnie obowiązująca, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z
16 lutego 2007 r.

Aksjologia prawa antymonopolowego

1. Prawo antymonopolowe w „logice własności” i w „logice konkurencji”

Wyodrębnia się dwa charakterystyczne sposoby porządkowania zależności aksjologicznych
występujących na płaszczyźnie prawa antymonopolowego: „logika konkurencji” oraz „logika
własności”. Oba te nurty sprzeciwiają się absolutyzacji własności i odwołują się do idei wolności.
W odmienny sposób uzasadniają jednak ograniczenia antymonopolowe i różnie rozumieją istotę
wolności.

W ujęciu reprezentowanym przez „logikę konkurencji” interwencja antymonopolowa
znajduje uzasadnienie w potrzebie ochrony konkurencji jako wartości samoistnej. Zgodnie z
linią rozumowania „logiki własności” oparcie dla niej stanowi dążenie do zapewnienia
właściwych zysków ze społecznie aprobowanych postaci własności.
„Logika własności” nacechowana jest jednak dużym stopniem arbitralności, co stanowi
podstawowy zarzut.
Zwolennicy logiki konkurencji skłonni są aprobować głębszą interwencję antymonopolową niż
przedstawiciele logiki własności.

2. Debata Harvard v. Chicago

Od połowy lat trzydziestych XX w. wiodącym nurtem w teorii prawa antymonopolowego była
Szkoła Harvardzka, określana też jako Harvardzka Szkoła Strukturalistyczna. Najważniejsze dla
nurtu były prace E. Chamberlin'a i J. Robinson'a, którzy uważali, iż rynek o wysoce
skoncentrowanej strukturze automatycznie zaczyna funkcjonować w sposób równie wadliwy
– wysokie ceny, mała produkcja – co monopol.

W ujęciu proponowanym przez Szkołę Harvardzką centralną wartością w systemie aksjologicznym
jest ochrona mechanizmów konkurencyjnych, które funkcjonować prawidłowo mogą jedynie w
warunkach pluralistycznej struktury rynku. Należy zatem obniżyć bariery wejścia na rynek,
ograniczyć koncentrację przedsiębiorstw, a nawet podjąć działania do ich dekoncentracji. Szkoła
Harvardzka nie usuwa jednak z prawa antymonopolowego celów pozaekonomicznych, takich jak:
sprawiedliwość, uczciwość rywalizacji czy ochrona małych i średnich przedsiębiorstw, a realizacji
tych celów najlepiej służy utrzymanie konkurencyjnej struktury rynku.

Szkoła Chicagowska zaś sceptycznie odnosi się do głębokiej ingerencji państwa w gospodarkę.
Jej przedstawiciele dowodzą, że w warunkach rzeczywistej wolności gospodarczej kartele i
monopole są nietrwałe, a problem monopolizacji gospodarki jest w rzeczywistości pochodną
aktywności państwa. Umiarkowani zwolennicy tego kierunku dopuszczają jednak podejmowanie
przez państwo aktywnych działań przeciwko kartelom.
Szkoła Harvardzka odrzuca tezy J. Schumpetera. Jest wierna przekonaniu, że najsilniejszych
bodźców do rozwijania nowoczesnych technologii dostarcza konkurencyjna struktura rynku.

Szkoła Chicagowska:

–

kwestionuje potrzebę utrzymywania pluralistycznej struktury rynku i zasadność dążenia do
zaostrzania rywalizacji między przedsiębiorstwami

6

–

nie bierze pod uwagę celów pozaekonomicznych

–

uważa, że cały system wartości prawa antymonopolowego podporządkowany miałby zostać
osiągnięciu tylko jednego celu – zwiększeniu efektywności gospodarki

–

uważa, że należy znacznie zmniejszyć głębokość ingerencji antymonopolowej

–

zajmuje przychylne stanowisko wobec pionowej integracji rynku, gdyż zacieśnianie
współpracy pomiędzy producentami a dystrybutorami towarów sprzyja zaostrzaniu
konkurencji między „markami”

–

z aprobatą odnosi się też do koncentracji przedsiębiorstw

–

uważa, że łączenie przedsiębiorstw sprzyja przepływowi zasobów do podmiotów najbardziej
wydajnych, a właściwa alokacja zasobów przekłada się zaś na podniesienie efektywności
całej gospodarki

J. Stigler, jeden z czołowych przedstawicieli Szkoły Chicagowskiej, zakwestionował wiele
wcześniej powszechnie uznawanych zasad prawa antymonopolowego. Stwierdził, m.in., że
sprzedaż wiązana produktów podnosi efektywność rynku. Zaletą sprzedaży wiązanej jest też to, że
umożliwia ona obniżenie kosztów zawarcia transakcji i uzyskania informacji oraz, iż ułatwia
kontrolę jakości.

Większość przedstawicieli nurtu Chicagowskiego aprobuje teorię rozwoju innowacji J.
Schumpeter'a, który uważał, że koncentracja przedsiębiorstw jest zjawiskiem korzystnym, gdyż
prowadzi do wyłonienia grupy przedsiębiorstw, które są zdolne do pokrycia znacznych nakładów na
badania nad innowacjami.

Szkoła Chicagowska do końca lat osiemdziesiątych była najsilniejszym nurtem w nauce
amerykańskiej, potem powstała opozycyjna wobec niej tzw. Nowa Koalicja, która nawiązuje do
wielu tez Szkoły Harvardzkiej.

Przedstawiciele Nowej Koalicji:

–

kwestionują zasadność podporządkowania prawa antymonopolowego ekonomii

–

uważają, że analiza ekonomiczna powinna być traktowana jako jeden ze sposobów
rekonstrukcji „ducha prawa”

–

sprzeciwiają się marginalizowaniu semantycznej wykładni prawa antymonopolowego

–

uwzględniają potrzebę uwzględniania tradycji prawnej

–

są przeciwni w pełni wolnemu rynkowi

–

uważają, że w realnym świecie teza o naturalnej efektywności laiser-faire'ystycznej
gospodarki nie potwierdza się

–

wyrażają niepokój o konsekwencje wypierania z rynku małych przedsiębiorstw

–

podkreślają konieczność utrzymania pluralistycznej struktury gospodarki

W latach 60-tych i 70-tych polityka antymonopolowa Stanów Zjednoczonych była zdecydowanie
agresywna. Za nielegalne uważano porozumienia wzajemne, przypadki dyskryminacji cenowej nie
wywierające bądź wywierające niewielki wpływ na rynek. Nieprzychylnie odnoszono się też do
ochrony własności intelektualnej.
Na początku lat 80-tych nastąpiło radykalne odwrócenie tendencji. Decydujące znaczenie miało
włączenie podstawowych postulatów Szkoły Chicagowskiej do programu Partii Republikańskiej –
administracja R. Regana dokonała antyharvardzkiej rewolucji (głównym działaczem był wówczas
kierujący polityką antymonopolową Departamentu Sprawiedliwości W. Baxter):

–

przychylnie odnoszono się do koncentracji przedsiębiorstw, sprzedaży wiązanej i ustalania

7

cen sprzedaży

–

nadal zwalczano jednak umowy kartelowe

–

szczególnie negatywnie oceniano poziome porozumienia cenowe i umowy o podział rynku

–

uważano, że w warunkach rzeczywistej wolności gospodarczej kartele są tworami
autodestrukcyjnymi i nietrwałymi, ale dostrzegano potrzebę walki z nimi

–

stojący na czele Federalnej Komisji Handlu J.C. Miller, zwolennik Szkoły Chicagowskiej,
ograniczył aktywność tej instytucji

W latach 90-tych wpływy Szkoły Chicagowskiej uległy pewnemu ograniczeniu, ale kierunek ten
pozostaje nadal wiodącym nurtem teoretycznym w Stanach Zjednoczonych.

3. Porównanie aksjologii unijnego, amerykańskiego i polskiego

Rozwiązania przyjęte w poszczególnych systemach są bliskie. Ograniczenia różnic między
amerykańskim a europejskim prawem antymonopolowym doszło w ciągu kilkunastu ostatnich lat,
gdyż w tym czasie prawo unijne implementowało wiele postulatów nauki amerykańskiej. Jednak
zbyt daleko idące było by stwierdzenie, że udało się zapewnić zgodność tych systemów. M. in.
różnic możemy dopatrzeć się na płaszczyźnie obowiązku współpracy gospodarczej: wyrok SN
Stanów Zjednoczonych poszerza zakres swobody kontraktowej monopolistów, zaś wydana na
podstawie wspólnotowego prawa antymonopolowego decyzja włoskiego organu
antymonopolowego ujmuje obowiązek współpracy z konkurentami niezwykle szeroko. Przyczyną
utrzymujących się różnic jest to, że wiodącą funkcję unijnego prawa konkurencji uznaje się
usuwanie przeszkód w integracji gospodarczej państw członkowskich. Ten cel europejskiej
interwencji antymonopolowej nie ma odpowiednika w systemie amerykańskim.

Przyczyn występujących rozbieżności można dopatrzyć się także w różnicach dotyczących
kultury gospodarczej: kontrast między amerykańskim indywidualizmem a bardziej solidarnym i
prosocjalnym nastawieniem Europejczyków.

M. Monti, stwierdza, że wspólnotowe prawo antymonopolowe funkcjonuje w kontekście tzw.
„Modelu Europejskiego”, na ukształtowanie którego silny wpływ wywarła koncepcja
społecznej gospodarki rynkowej. Sprzeciwia się laiser-faire'yzmowi i podkreśla konieczność
uchwycenia równowagi pomiędzy wolnością gospodarczą a realizacją celów społecznych. Sugeruje
też, że w ramy „Modelu Europejskiego” wkomponowuje się polityka przychylności prawa
antymonopolowego wobec małych i średnich przedsiębiorstw. Są one głównym źródłem
innowacji i miejsc pracy w gospodarce europejskiej oraz naturalnym beneficjentem polityki
konkurencji. Wg M. Monit'ego to właśnie małe i średnie przedsiębiorstwa najczęściej padają ofiarą
łamania reguł antymonopolowych.

R. Van den Bergh zaś utrzymuje, że przed systemem unijnym stawia się szereg celów
pozaekonomicznych, np. ochrona swobody małych przedsiębiorstw oraz zapewnienie im równych
szans w rywalizacji z większymi podmiotami. Na tej podstawie formułuje pogląd, że w Europie
akceptowane jest zapatrywanie, że wzgląd na zapewnienie ekonomicznej demokracji
uzasadnia podejmowanie działań antymonopolowych zmierzających do ograniczenia siły
największych przedsiębiorstw. Europejska judykatura z pewnym dystansem podchodzi do
analizy ekonomicznej.

Różnice jurydyczne korespondują z odmienną strukturą gospodarek: w Stanach
najpotężniejsze korporacje odgrywają większą rolę niż w UE. Daleko idąca ingerencja prawa
antymonopolowego godzi zazwyczaj w interesy wielkich przedsiębiorstw, a jej naturalnymi

8

beneficjentami są mali i średni przedsiębiorcy. Naturalne jest więc, że Stany Zjednoczone
bardziej dbają o rozwój wielkich przedsiębiorstw, a UE małych i średnich. Można wysnuć wniosek,
że właściwa unijna polityka antymonopolowa powinna być nieco bardziej agresywna niż strategia
antymonopolowa Stanów Zjednoczonych.

Przy definiowaniu celów unijnego prawa antymonopolowego należy wziąć pod uwagę art. 101 i
102 TFUE:

–

celem art. 101 jest uniknięcie zapobieżenia, ograniczenia lub zakłócenia konkurencji

–

funkcją art, 102 jest zapewnienie tego, by dominujące przedsiębiorstwa zachowywały się w
sposób zbliżony do tego, w jaki kształtowałyby swoją strategię w warunkach
konkurencyjnej struktury rynku.

Artykuł 101
(dawny artykuł 81 TWE)
1. Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między
przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione,
które mogą wpływać na handel między Państwami Członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie,
ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego,
a w szczególności te, które polegają na:
a) ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków
transakcji;
b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji;
c) podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia;
d) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych
i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji;
e) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które
ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych
kontraktów.
2. Porozumienia lub decyzje zakazane na mocy niniejszego artykułu są nieważne z mocy prawa.
3. Jednakże postanowienia ustępu 1 mogą zostać uznane za niemające zastosowania do:
— każdego porozumienia lub kategorii porozumień między przedsiębiorstwami,
— każdej decyzji lub kategorii decyzji związków przedsiębiorstw,
— każdej praktyki uzgodnionej lub kategorii praktyk uzgodnionych,
które przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania
postępu technicznego lub gospodarczego, przy zastrzeżeniu dla użytkowników słusznej części
zysku, który z tego wynika, oraz bez:
a) nakładania na zainteresowane przedsiębiorstwa ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia
tych celów;
b) dawania przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części danych produktów.

Artykuł 102
(dawny artykuł 82 TWE)
Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane jest nadużywanie przez jedno lub większą liczbę
przedsiębiorstw pozycji dominującej na rynku wewnętrznym lub na znacznej jego części, w zakresie, w jakim może
wpływać na handel między Państwami Członkowskimi.
Nadużywanie takie może polegać w szczególności na:
a) narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni niesłusznych cen zakupu lub sprzedaży albo
innych niesłusznych warunków transakcji;
b) ograniczaniu produkcji, rynków lub rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów;
c) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych
i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji;
d) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które
ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych
kontraktów.

Z powyższych unormowań wynika, iż centralne miejsce w systemie aksjologicznym unijnego
prawa antymonopolowego zajmuje ochrona samego mechanizmu konkurencji. Wyłączenie

9

pewne dopuszcza art. 101 ust. 3 (czytaj), z którego wynika, że wzgląd na efektywność –
polepszanie produkcji lub dystrybucji produktów, popieranie postępu technicznego lub
gospodarczego – uzasadniać może pewne złagodzenie reguł antymonopolowych, ale tylko pod
pewnymi warunkami i w określonych granicach. Nie może on prowadzić do drastycznego
zakłócenia procesu konkurencji – dania przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji
w stosunku do znacznej części danych produktów.

W ostatnim okresie instytucje wspólnotowe dużą wagę przywiązują do podnoszenia
efektywności, co upodabnia je do Szkoły Chicagowskiej. Nie jest to jednak zbliżenie całkowite,
gdyż nadal są rozbieżności w kwestii tego jaka struktura gospodarki najbardziej służy efektywności.
Instytucje unijne podkreślają przede wszystkim innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw i
ich znaczenie w zwalczaniu bezrobocia.

System aksjologiczny unijnego prawa antymonopolowego powinien pozostać układem
wielobiegunowym, w którym ochrona mechanizmu konkurencji odgrywa wiodącą, ale nie
jednoznacznie dominującą rolę.

W prawie Stanów Zjednoczonych efektywność rozumiana jako maksymalizacja produkcji,
podnoszenie jakości i ograniczanie kosztów, odgrywa większą rolę niż w systemie unijnym.
Różnice pogłębia dodatkowo to, że w doktrynie i judykaturze Stanów przeważa zapatrywanie,
iż wielkie przedsiębiorstwa są bardziej efektywne niż ich mniejsi rywale. Odmiennie jest w
prawie unijnym, w którym właśnie małych i średnich przedsiębiorców postrzega się jako
główne źródło innowacji i miejsc pracy.

Aksjologia polskiego prawa antymonopolowego jest zgodna ze standardami unijnymi. Nie mieści
się w niej jednak dążenie do usuwania przeszkód w handlu między państwami członkowskimi. Nie
rodzi to jednak napięć w stosowaniu prawa.

Zakres stosowania poszczególnych systemów prawa antymonopolowego

1. Zakres stosowania unijnego i polskiego prawa antymonopolowego

Zgodnie z art. 101 i 102 TFUE, UNIJNE prawo antymonopolowe stosuje się do zachowań
przedsiębiorstw, które wywierają wpływ na handel między państwami członkowskimi.
Kryterium to w orzecznictwie ujmowane jest bardzo szeroko: np. ETS stwierdził, iż jest ono
spełnione w przypadku, gdy umowa między przedsiębiorstwami wywiera bezpośredni lub
pośredni, rzeczywisty lub potencjalny wpływ na strukturę handlu między państwami
członkowskimi. Zasada ta znajduje zastosowanie także w sferach prawa antymonopolowego.

W obwieszczeniu z 28 kwietnia 2004 r. KE stwierdziła, że pojęcie wpływu na handel między
państwami nie jest ograniczone do przepływu towarów. Wspólnotowe prawo antymonopolowe
znajduje zastosowanie do wszelkich ponadgranicznych form aktywności gospodarczej.
Uważa się, że wpływ na handel między państwami członkowskimi mogą mieć działania nawet
podejmowane tylko w jednym kraju Unii, o ile wywierają one odczuwalny wpływ na
funkcjonowanie gospodarek w innych państwach do niej należących.

Z drugiej strony, UNIJNE prawo antymonopolowe nie znajduje zastosowania do tzw. czystych
karteli eksportowych – organizacji działających na terytorium UE, których działalność
ukierunkowana jest wyłącznie na eksport do państw do niej nie należących.

10

KE wskazała, że wspólnotowe prawo antymonopolowe znajduje zastosowanie tylko, jeżeli wpływ
określonego zachowania na handel między państwami członkowskimi jest dostrzegalny i
wystarczająco prawdopodobny.

Zakres zastosowania polskiej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wyznacza jej art. 1ust.
2: Ustawa reguluje zasady i tryb przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję oraz
praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów, a także antykonkurencyjnym
koncentracjom przedsiębiorców i ich związków, jeżeli te praktyki lub koncentracje wywołują lub
mogą wywoływać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Unijne a krajowe prawo antymonopolowego

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady UE z 16 grudnia 2002, art. 3 ust. 1: Jeżeli organy ochrony
konkurencji Państw Członkowskich lub krajowe sądy stosują krajowe prawo konkurencji do
porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 101
ust. 1 TFUE, które mogą wpływać na handel między Państwami Członkowskimi w rozumieniu
tego przepisu, stosują równie art. 101 TFUE do takich porozumień, decyzji lub praktyk
uzgodnionych. W przypadkach, gdy organy ochrony konkurencji Państw Członkowskich lub
krajowe sądy stosują krajowe prawo konkurencji do praktyk zakazanych art. 102 TFUE, stosują
równie art. 102 TFUE.

W razie sprzeczności między prawem krajowym i unijnym, zastosowanie ma zasada pierwszeństwa
prawa unijnego. Państwa członkowskie mogą jednak podejmować i stosować na swoim terytorium
bardziej restrykcyjne przepisy krajowe, które zakazują lub przewidują sankcje za jednostronne
praktyki antymonopolowe.

W pewnym uproszczeniu można stwierdzić, że państwa członkowskie nie mogą zakazywać
przedsiębiorstwom zawierania porozumień i stosowania praktyk uzgodnionych, a związkom
przedsiębiorstw podejmowania decyzji, do których zastosowanie znajduje prawo unijne, i które
prawo unijne uznaje za legalne.

Inaczej jest z zakazem nadużywania pozycji dominującej: tu państwa członkowskie uprawnione są
do wprowadzenia ograniczeń idących dalej niż unormowania unijne.

Zgodnie z Rozporządzeniem, art. 3 ust. 3: Bez uszczerbku dla ogólnych zasad i innych
postanowień prawa wspólnotowego, ust. 1 i 2 nie mają zastosowania, jeżeli organy ochrony
konkurencji i sądy Państw Członkowskich stosują krajowe przepisy dotyczące kontroli
koncentracji przedsiębiorstw, ani nie wykluczają stosowania krajowych przepisów prawnych,
które w sposób przeważający dążą do celu odmiennego ni ten, do którego prowadzą art. 101 i 102
Traktatu.

3. Zakres zastosowania prawa antymonopolowego Stanów Zjednoczonych

Zakres zastosowania prawa antymonopolowego Stanów Zjednoczonych wyznacza DOKTRYNA
EFEKTU, zgodnie z którą amerykańskie prawo antymonopolowe może być stosowane do
wszelkich działań, które wywierają istotny, zamierzony wpływ na Stany Zjednoczone (sprawa
Alcoa)

W dużym stopniu pod wypływem międzynarodowej krytyki, sądy zaczęły wymagać, by wpływ

prawa antymonopolowego na gospodarkę Stanów był bezpośredni, istotny i przewidywalny oraz

11

uwzględniały czynniki takie jak: przynależność państwowa przedsiębiorców, ich intencje w
oddziaływaniu na amerykańską gospodarkę itp.

W 1982 r. przyjęto dwie wielkie ustawy: FTAIA oraz ETC Act.

Zgodnie z FTAIA, Ustawy Schermana nie stosuje się do handlu zagranicznego, za wyjątkiem
przypadków, gdy określona praktyka wywiera bezpośredni, istotny i rozsądnie przewidywalny
wpływ na handel w Stanach Zjednoczonych.

ETC Act:
–

przewiduje możliwość przyznania przedsiębiorcom, które zamierzają wspólnie prowadzić

działalność eksportową specjalnych certyfikatów
–

odpowiedzialność podmiotów, które uzyskały certyfikaty została złagodzona: poszkodowani

naruszeniem prawa antymonopolowego mogą dochodzić od nich jedynie naprawienia szkody, a nie
potrójnego odszkodowania
–

w przypadkach gdy roszczenia odszkodowawcze wobec przedsiębiorców, które uzyskały

certyfikaty zostały oddalone, pozwani mogą dochodzić od powoda zwrotu kosztów obrony

W jednym z wyroków Sąd Najwyższy potwierdził zasadność stosowania effects doctrine. Dodał
także, że zawarte poza granicami Stanów Zjednoczonych antykonkurencyjne porozumienie,
mające w zamiarze wpłynąć na rynek Stanów i istotnie na niego wpływające, stanowi
naruszenie amerykańskiego prawa antymonopolowego nawet, gdy w miejscu jego zawarcia
jest ono uznawane za legalne.
Amerykańskie prawo antymonopolowe nie znajduje zastosowania do działań władczych
podejmowanych przez organy innych państw nawet wówczas, gdy wpływają one na rynek
Stanów Zjednoczonych.

II.

Miejsce prawa antymonopolowego w porządku prawnym

1.

Prawo antymonopolowe a ochrona praw podstawowych

Art. 6 TUE stanowi, że:

1. Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii
Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku
w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktaty.
Postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach.
Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z postanowieniami ogólnymi
określonymi w tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i stosowanie oraz z należytym
uwzględnieniem wyjaśnień, o których mowa w Karcie, które określają źródła tych postanowień.
2. Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności. Przystąpienie do Konwencji nie ma wpływu na kompetencje Unii określone w
Traktatach.
3.Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom
Członkowskim, stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa.

1.1

Prawo antymonopolowe a ochrona własności, wolności gospodarczej i swobody umów.

12

Ochrona własności, wolności gospodarczej i swobody umów stanowią ogólne zasady systemu
prawnego, które chronione są na poziomie konstytucyjnym i unijnym. Zgodnie z Konstytucją RP
wolność człowieka podlega ochronie, a wszyscy są równi wobec prawa. Art. KPPUE (Karta Praw
Podstawowych UE) stanowi, że każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Z zasad
wolności i równości wywodzi się zasadę WOLNOŚCI UMÓW.

Konstytucja chroni także prawo własności:
Art. 21 Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.

Art. 64 Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.

Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla
wszystkich ochronie prawnej.
Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie
narusza ona istoty prawa własności.

Również art. 17 KPPUE stanowi, że każdy ma prawo do władania, używania, rozporządzania i

przekazania w drodze spadku mienia nabytego zgodnie z prawem. Art. 16 KPPUE stanowi też, że
uznaje się wolność prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z prawem Unii oraz
ustawodawstwami i praktykami krajowymi.

Wskazane prawa podstawowe nie mają jednak charakteru absolutnego.

Na całe prawo antymonopolowe można patrzeć jako na zbiór ograniczeń własności, swobody

umów i wolności gospodarczej. Polskie standardy konstytucyjne dotyczące ograniczania
własności, swobody umów i swobody prowadzenia działalności gospodarczej wyznaczają
następujące art. Konstytucji:

Art. 31 ust. 3: Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być

ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego
bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności
publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i
praw.

Art.64 ust. 3: Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie
narusza ona istoty prawa własności.
Art.22: Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i
tylko ze względu na ważny interes publiczny.

Wyższe przepisy warto porównać z art. 17 KPPUE, w myśl którego korzystanie z mienia może
podlegać regulacji ustawowej w zakresie, w jakim jest to konieczne ze względu na interes ogólny.
Art. 1 zdanie 3 Protokołu dodatkowego do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) :
Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może
być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach
przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.
Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do
stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z
własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków
bądź innych należności lub kar pieniężnych.

W przypadkach kiedy interwencja publicznoprawna dotyka istoty własności mamy do czynienia z
wywłaszczeniem. Jest ono dopuszczalne jedynie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem
(art. 21 Konstytucji RP). KPPUE stanowi zaś, że Każdy ma prawo do władania, używania,
rozporządzania i przekazania w drodze spadku mienia nabytego zgodnie z prawem. Nikt nie może

13

być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym, w przypadkach i na warunkach
przewidzianych w ustawie, za słusznym odszkodowaniem za jej utratę wypłaconym we właściwym
terminie. Korzystanie z mienia może podlegać regulacji ustawowej w zakresie, w jakim jest to
konieczne ze względu na interes ogólny.
EKPC: Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na
warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa
międzynarodowego.

Interwencji antymonopolowej silnego oparcia konstytucyjnego dostarcza art. 20 Konstytucji:
Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę
ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Jak widać wynikające z prawa antymonopolowego ograniczenia zasad swobody umów, ochrony
własności i swobody prowadzenia działalności gospodarczej znajdują poparcie w Konstytucjach
wielu państw: Polska, Anglia (Wielka Karta Swobód), Stany Zjednoczone.
Zwrócić należy także uwagę na art. 216 ust. 3 Konstytucji, który stanowi, że ustanowienie
monopolu następuje w drodze ustawy. Dotyczy to tylko tzw. legalnych monopoli, a więc
przedsiębiorstw, wobec których nie wolno prowadzić działalności konkurencyjnej.

1.2.

Znaczenie zasady proporcjonalności i pojęcia interesu publicznego dla prawa

antymonopolowego

K. Wojtyczek w obrębie zasady proporcjonalności sensu largo wyodrębnia reguły
przydatności, konieczności i proporcjonalności w ścisłym tego słowa znaczeniu. Twierdzi, że
zasada przydatności nakazuje wybór środków pozwalających na skuteczną realizację założonego
celu. Zasada konieczności nakazuje, aby spośród środków wybrać najmniej uciążliwy dla jednostki.
Zasada proporcjonalności sensu stricto nakazuje, aby zastosowane środki pozostawały w proporcji
do założonego celu.
Z zasady proporcjonalności wynika, że interwencja antymonopolowa powinna być
ograniczona do niezbędnego minimum, które musi jednak zapewniać realizację jej celów.

Pojęcie interesu publicznego nie jest ostre i ogólnie można stwierdzić, że zgodne z interesem
publicznym jest to, co służy dobru ogółu. Zanim dokonana zostanie ocena zachowania na gruncie
prawa antymonopolowego konieczne jest rozważenie kwestii interesu publicznego. Wynikające z
prawa antymonopolowego ograniczenia zasad swobody umów, wolności prowadzenia
działalności i ochrony własności mogą być więc uznane za dopuszczalne tylko wtedy, gdy jest
to społecznie użyteczne.

1.3.

Teorie relacji między prawem antymonopolowym a prawem własności intelektualnej

a. teoria nadrzędności prawa antymonopolowego – akcentuje się antykonkurencyjne
oddziaływanie OWI przy jednoczesnym bagatelizowaniu znaczenia tej dziedziny prawa dla
promocji innowacji. Uznaje się znaczenie OWI jako czynnika stymulującego kreatywność.

b. teoria nadrzędności prawa własności intelektualnej – uważa, że przyznanie twórcom
wzmocnionej ochrony stymuluje kreatywność oraz przyczynia się do przyspieszenia postępu
naukowo-technicznego. Zwolennicy tej teorii postulują za przyznaniem podmiotom, którym
przysługuje własność intelektualna, swoistego immunitetu, który miałby chronić twórców i
wynalazców przed wszelkimi ograniczeniami, jakie mogą na nich nakładać regulacje

14

antymonopolowe. Zgodnie z tą teorią rozwiązań mających zapobiegać nadużywaniu praw
patentowych, autorskich itp. nie należy poszukiwać poza systemem prawa własności intelektualnej.

c. teoria zakresu wyłączności - jej myślą przewodnią jest poszukiwanie rozwiązania problemów
związanych z napięciem pomiędzy prawem antymonopolowym, a prawem własności intelektualnej
w rozgraniczaniu sfer, w których rozstrzygać miałyby alternatywne zespoły norm. Rozróżnia się
istnienie i wykonywanie własności intelektualnej. Swoisty immunitet wyłączający stosowanie reguł
prawa antymonopolowego miałby zastosowanie jedynie do istnienia własności intelektualnej.
Wykonywanie własności intelektualnej jedynie miałoby być oceniane przez pryzmat prawa
antymonopolowego. Teoria ta służy do zwalczania szczególnie szkodliwych nadużyć własności
intelektualnej. Wg niej za niedozwolone należy uznać praktyki mające na celu rozszerzanie
wyłączności przyznanej twórcom.

d. teoria zrównania własności i własności intelektualnej – uprawniony z własności intelektualnej
powinien mieć udział we wszelkich korzyściach, jakie ktokolwiek może uzyskać z wykorzystania
dóbr chronionych. Zakłada, że owoce twórczej myśli ludzkiej powinny podlegać ochronie prawnej
we wszystkich przypadkach, w których nie jest to wyraźnie wyłączone. Teoria ta silnie akcentuje,
że uprawniony ma prawo do wyłącznego korzystania z utworu, a nie tylko do wynagrodzenia.

e. teoria wspólnego celu – właściwe jest poszukiwanie wspólnego celu prawa antymonopolowego i
prawa własności intelektualnej we właściwym wykorzystaniu zasobów.

1.4 Interwencja antymonopolowa we własność intelektualną w prawie Stanów Zjednoczonych

W Stanach odrzucono tezę, zgodnie z którą zakres ochrony własności intelektualnej jest
nieograniczony. Federalna Komisja Handlu i Departament Sprawiedliwości stwierdzają, że
własność intelektualna nie jest ani szczególnie wolna od ingerencji antymonopolowej, ani też
szczególnie podejrzana. Podstawowymi zasadami, na których opierają się amerykańskie agencje
antymonopolowe są:
–

uznanie, że umowy licencyjne generalnie mają charakter prokonkurencyjny

–

założenie, że własność intelektualna powinna być traktowana w sposób zasadniczo zbliżony

do własności w rozumieniu prawa rzeczowego
–

odrzucenie domniemania posiadania siły monopolistycznej przez podmioty uprawnione z

własności int.

Federalna Komisja Handlu i Departament Sprawiedliwości z aprobatą odnoszą się także do
ograniczeń nakładanych na licencjobiorców, gdyż umożliwia to maksymalne wykorzystanie
własności int.

Wg amerykańskich agencji antymonopolowych prawo własności intelektualnej sprzyja
inwestowaniu w innowacje, ich rozprzestrzenianiu oraz wprowadzaniu do działalności
gospodarczej, a w braku efektywnych instrumentów ochrony praw twórców doszłoby do
podważenia ekonomicznej racjonalności finansowania nakładów na innowacje (FUCK!!!) Z drugiej
strony wskazują one, że rozwojowi innowacji i podnoszeniu zamożności konsumentów sprzyja
również prawo antymonopolowe, które nie pozwala na podejmowanie działań mogących szkodzić
konkurencji.

1.5 Interwencja unijnego prawa antymonopolowego w sferę własności intelektualnej

Dwie teorie:

15

a. teoria odróżnienia istnienia i wykonywania własności intelektualnej – podstawą do jej
utworzenia była kwestia importu równoległego towarów będących nośnikami własności int. ETS
uznał, że unijne prawo antymonopolowe nie może ingerować w sferę istnienia własności int.
Stwierdził, że dopuszczalne jest ograniczenie przez unijne prawo antymonopolowe wykonywania
praw przysługujących twórcom. W późniejszym orzecznictwie ETS opierał się już na regulacjach
dot. swobody przepływu towarów oraz na art. 7 dyrektywy w sprawie harmonizacji przepisów
prawa państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych.

b. teoria specyficznego przedmiotu ochrony własności intelektualnej – zgodnie z nią odstępstwa
od zasady swobody przepływu towarów i ograniczeń wynikających z prawa antymonopolowego
dopuszczalne są tylko wtedy, gdy znajdują uzasadnienie w specyficznym przedmiocie OWI.
ETS uznał, że zakres specyficznego przedmiotu ochrony patentowej obejmuje zapewnienie
uprawnionemu wynagrodzenia proporcjonalnego do jego twórczego wysiłku. (czyt. podręcznik str
96-98)

1.6. Interwencja antymonopolowa w sferę własności intelektualnej w prawie polskim

Relacje między prawem antymonopolowym a OWI w prawie polskim odpowiadają założeniom
teoretycznym przedstawionym w podpunkcie 1.3. Regulacja ustawowa jest lakoniczna:
Art. 2 UOKiK:

Art. 2. 1. Ustawa nie narusza praw przysługujących na podstawie przepisów dotyczących ochrony własności
intelektualnej i przemysłowej, w szczególności przepisów o ochronie wynalazków, wzorów użytkowych i
przemysłowych, topografii układów scalonych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych, praw
autorskich i praw pokrewnych.

2. Ustawę stosuje się do zawieranych między przedsiębiorcami:

1) umów, w szczególności licencji, a także innych niż umowy praktyk wykonywania praw, o których mowa w
ust. 1 ;

2) umów dotyczących nieujawnionych do wiadomości publicznej:

a) informacji technicznych lub technologicznych,

b) zasad organizacji i zarządzania

— co do których podjęto działania zmierzające do zapobieżenia ich ujawnieniu, jeżeli skutkiem tych umów
jest nieuzasadnione ograniczenie swobody działalności gospodarczej stron iub istotne ograniczenie
konkurencji na rynku.

2.

Prawo antymonopolowe a regulacja sektorowa

2.1

Relacje między pojęciami prawa antymonopolowego i regulacji sektorowej

Wiele rynków objętych jest równoległą publiczną interwencją o charakterze regulacyjnym i
antymonopolową. W doktrynie dla odróżnienia unormowań regulacyjnych i antymonopolowych
najczęściej wykorzystuje się następujące kryteria:

Kryterium

Prawo antymonopolowe

Regulacja sektorowa/

interwencja regulacyjna

Czas interwencji

Ex post facto

Ex ante

Sposób formułowania obowiązku Najczęściej określa czego

Narzucają pozytywne obowiązki

16

przedsiębiorstwom robić nie
wolno

przedsiębiorcom

Wpływ na wolność gospodarczą

Poszerza zakres wolności
gospodarczej

Ogranicza zakres wolności
gospodarczej

Szczegółowość przepisów

Przepisy ogólne i niedookreślone

Przepisy szczegółowe i precyzyjne

Okoliczności, w których organy
interweniują

Organy nie mogą ingerować w
niemal wszystkie sfery działania
na danym rynku

Organy mogą ingerować w niemal
wszystkie sfery działania na
danym rynku

Przedmiot interwencji

Zajmuje się zasadniczo siłą
rynkową

Zorientowane na narzucenie
określonych parametrów rynku,
np. ilości działających na nim
przedsiębiorstw, cen, podaży;

Bezpośredniego lub pośredniego
charakteru interwencji

Wykorzystuje instrumenty
wpływające na rynek w sposób
pośredni

Charakter bezpośredni

Cele interwencji

Realizacja zadań ekonomicznych

Inne cele aniżeli ekonomiczne

Długość trwania interwencji

--------------------

Jedynie przejściowo – do czasu
wprowadzenia na rynek
efektywnej konkurencji

Żadne z tych kryteriów nie ma charakteru bezwzględnego i od każdego z nich istnieją liczne
wyjątki. Regulację od prawa antymonopolowego odróżnia przede wszystkim to, że jest ona formą
bezpośredniego („niemal ręcznego”) sterowania zachowaniami przedsiębiorstw. Przepisy
regulacyjne są w konsekwencji bardziej szczegółowe, a regulacyjne akty prawne dotyczą
najczęściej konkretnych rynków, co kontrastuje z lakonicznymi i ogólnikowymi przepisami
prawa antymonopolowego.

2.2

Cele interwencji regulacyjnej a aksjologia prawa antymonopolowego

W pewnych sferach cele i zakres ingerencji antymonopolowej oraz regulacji sektorowych są
identyczne, a różnice między tymi dwoma systemami mają charakter techniczno-proceduralny.
Aksjologia interwencji regulacyjnej koliduje niekiedy z celami prawa antymonopolowego. Np. na
gruncie unijnych unormowań dotyczących telekomunikacji i usług pocztowych, które wprowadzają
zasadę UNIVERSAL SEVICE. Zgodnie z nią usługodawca nie może odmówić świadczenia usług
na rzecz konsumentów nawet wówczas, gdy jest to nieopłacalne np. dlatego, że klient zamieszkuje
na odległej od dużych skupisk ludzkich prowincji. Interwencja publiczna ogranicza także wysokość
opłat. Realizacja zasady universal service powoduje podniesienie barier wejścia na rynek.
Początkujące przedsiębiorstwa często będą musiały dopłacać, by utrzymać się na rynku.

Cele unijnego prawa antymonopolowego odbiegają dostrzegalnie od wartości, których
realizacji podporządkowane są krajowe systemy ochrony konkurencji i unormowania
regulacyjne państw członkowskich. Najważniejszą przyczyną tych różnic jest to, że unijne prawo
antymonopolowe zorientowane jest w dużej mierze na usuwanie przeszkód w integracji państw
członkowskich, a element ten nie występuje w krajowych unormowaniach regulacyjnych i
antymonopolowych.

Orzecznictwo, podr. Str. 103-109.

2.3

Zastosowanie prawa antymonopolowego na rynkach regulowanych w analizie

17

konstrukcyjnej

Gdy ustawy regulacyjne expressis verbis wyłączają zastosowanie prawa antymonopolowego jego
zastosowanie jest niedopuszczalne. Nie ulega też wątpliwości, że prawo monopolowe może nie
zakazywać zachowań, które nakazują unormowania regulacyjne. (więcej podr. Str. 109-112)

III.

ZAKAZ NADUŻYWANIA POZYCJI DOMINUJĄCEJ I ZAWIERANIA

POROZUMIEŃ OGRANICZAJĄCYCH KONKURENCJĘ W PRAWIE UE NA

TLE ANALOGICZNYCH UNORMOWAŃ STANÓW ZJEDNOCZONYCHI

POLSKI

1.

Zakaz stosowania praktyk ograniczających konkurencję w prawie UE

1.1

Pojecie przedsiębiorstwa

Unijne prawo antymonopolowe, konstruując pojęcia przedsiębiorstwa, pomija takie elementy jak:
osobowość prawna, wpis do rejestru działalności gospodarczej, sposób finansowania czy forma
prawna. Te kryteria formalnoprawne zastępowane są analizą ekonomiczną. Jej elementami są:

a. prowadzenie działalności gosp.
b. samodzielność

Pojęcie prowadzenia działalności gospodarczej jest szersze niż orientacja na osiągnięcie zysku:
–

obejmuje niemal wszystkie formy aktywności ekonomicznej

–

w rozumieniu prawa unijnego przedsiębiorstwami są nawet instytucje typu non profit i non

for profit, jak fundacje i stowarzyszenia oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gosp.

Jednostki organizacyjne powiązane z administracją rządową i samorządową są wyłączane poza
zakres pojęcia przedsiębiorstwa, jeżeli ich działania są ukierunkowane na realizację celów
publicznych. Jeśli tego ukierunkowania nie ma to nawet organy adm. rządowej mogą być uznane za
przedsiębiorców (np. niemiecki Federalny Urząd Pracy). Natomiast samorządy zawodowe nie są
przedsiębiorstwami.
Zakwalifikowanie danej jednostki do kategorii przedsiębiorstw jest możliwe tylko wtedy, gdy
podejmowane przez nią działania mają charakter trwały.

Samodzielność przedsiębiorstwa określa się na zbadaniu, czy zachowuje się ono na rynku w
sposób samodzielny.

1.2

Pojęcie rynku właściwego

Pojęcie rynku właściwego obejmuje rynek produktowy i rynek geograficzny. Przy jego
definiowaniu należy wziąć pod uwagę dwa źródła presji konkurencyjnej, której podlegają
przedsiębiorstwa:
- substytucję popytu i
- substytucję podaży.

Substytucję popytu można określić jako zdolność klientów do zaspokajania swoich potrzeb w
drodze nabycia towarów lub usług od sprzedawców z innego rejonu bądź też poprzez nabycie
dóbr substytucyjnych.

18

Substytucja podaży dotyczy zdolności producentów do przestawienia produkcji na towary
innego rodzaju, bez konieczności ponoszenia znacznych kosztów i ryzyka.

W praktyce określając właściwy rynek produktowy Komisja bada m.in.:
•

dowody substytucji w niedawnej przeszłości,

•

poglądy klientów i konkurentów,

•

upodobania konsumentów,

•

bariery i koszty związane z przestawieniem popytu na poszczególne substytuty,

•

zróżnicowanie klientów

W definiowaniu właściwego rynku geograficznego uwzględnia się m.in.:
•

dowody z przeszłości

•

charakterystykę popytu

•

poglądy klientów i konkurentów

•

aktualną geograficzną strukturę zakupów

•

bariery i koszty związane ze skierowaniem zamówień do przedsiębiorstw zlokalizowanych

na innym obszarze
•

struktury handlu i dostaw

1.3

Art. 101 TFUE

Artykuł 101 ust. 1:

1. Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między
przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione,
które mogą wpływać na handel między Państwami Członkowskimi i których celem lub skutkiem jest
zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego,
a w szczególności te, które polegają na:
a) ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków
transakcji;
b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji;
c) podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia;
d) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych
i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji;
e) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które
ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych
kontraktów.

POROZUMIENIA MIĘDZY PRZEDSIĘBIORSTWAMI – niezbędnym elementem każdego
porozumienia jest zgodny zamiar stron – konsensus. Wywieść stąd można, że art 101 TFUE nie
znajduje zastosowania do jednostronnych zachowań przedsiębiorstw, a ich nadużycia podlegają
ocenie na gruncie zakazu nadużywania pozycji dominującej z art. 102 TFUE
Porozumienie nie jest jednak umową w rozumieniu prawa cywilnego. Umowy mieszczą się w
kategorii porozumień, ale jej nie wyczerpują. Oprócz umów porozumienia obejmują także
uzgodnienia, którym strony nie miały zamiaru nadać mocy wywierania jakichkolwiek skutków
prawnych. Można zatem stwierdzić, że pojęcie porozumień kartelowych obejmuje umowy w
rozumieniu prawa cywilnego oraz tzw. umowy dżentelmeńskie.

19

PRAKTYKI UZGODNIONE – odróżnia je od porozumień mniejszy stopień koordynacji
zachowań przedsiębiorstw. Jest to coś mniej niż porozumienie. Tam, gdzie przedsiębiorstwa
zamierzały zawrzeć stosunek prawny mamy do czynienia z porozumieniem, a nie praktyką
uzgodnioną. Znacznie trudniej jest stwierdzić kiedy współpraca między przedsiębiorstwami, która
nie jest stosunkiem kontraktowym, jest porozumieniem, a kiedy praktyką uzgodnioną. Im mniej
wyraźnie ujawniono zamiar koordynacji zachowań między przedsiębiorstwami, tym większe
prawdopodobieństwo, że zachowanie zostanie sklasyfikowane jako praktyka uzgodniona.

DECYZJE ZWIĄZKÓW PRZEDSIĘBIORSTW – w odróżnieniu od tych dwóch pozostałych form
naruszenia art. 101 TFUE decyzje związków przedsiębiorstw mają charakter jednostronny. Pojecie
to w prawie unijnym pojmowane jest bardzo szeroko. Obejmuje ono wszelkie akty wydawane przez
organizacje zrzeszające przedsiębiorstwa, które prowadzą do koordynacji ich zachowań. Pomimo
tego, że decyzje związków przedsiębiorstw maja jednostronny charakter, w pewnych przypadkach
ich członkowie mogą zostać zobowiązani do pokrycia grzywny nałożonej na związek.

CEL LUB SKUTEK W POSTACI ZAPOBIEŻENIA, OGRANICZENIA LUB ZAKŁÓCENIA
KONKURENCJI – Art. 101 TFUE nie stawia kumulatywnego spełnienia przesłanek
antykonkurencyjnego celu i skutku. Oznacza to, że do naruszenia unijnego prawa konkurencji
dochodzi nawet wtedy, gdy określone zachowanie przedsiębiorstw :
–

ma jedynie antykonkurencyjny cel i nie wywiera antykonkurencyjnych skutków

–

nie ma antykonkurencyjnego celu, ale wywiera takiż skutek

Bezskuteczność naruszającego prawo antymonopolowe porozumienia nie jest okolicznością
zwalniającą z odpowiedzialności. Skutki porozumienia ocenia się za pomocą testu różnicy, który
polega na porównaniu stanu konkurencji przed zawarciem porozumienia i po jego realizacji.
Różnica pomiędzy pojęciami zapobieżenia i ograniczenia konkurencji polega na intensywności
naruszenia. Przesłanka zakłócenia konkurencji zaś polega nie na obniżeniu konkurencji, ale na jej
zniekształceniu, czyli nadaniu jej formy innej niż naturalna.

POROZUMIENIA O MNIEJSZYM (BAGATELNYM) ZNACZENIU – Art. 101 TFUE nie
znajduje zastosowania do porozumień, których wpływ na handel między państwami
członkowskimi nie jest dostrzegalny. To samo dotyczy decyzji związków przedsiębiorstw i
praktyk uzgodnionych. W takich przypadkach Komisja ani z własnej inicjatywy ani na wniosek nie
wszczyna postępowania, a na przedsiębiorstwo, które udowodni, że nie wiedziało o tym, że dane
porozumienie objęte jest zwolnieniem nie nakłada się grzywny. W obwieszczeniu Komisji o
porozumieniach o mniejszym znaczeniu Komisja zawarła katalog porozumień, który jednak nie ma
charakteru enumeratywnego. Porozumienia między małymi i średnimi przedsiębiorstwami (czyli
tych, które zatrudniają mniej niż 250 pracowników, roczne obroty nie przekraczają zaś 50 mln euro,
a suma aktywów 43 mln euro) rzadko wywierają wpływ na handel między państwami
członkowskimi.
Zgodnie z tym obwieszczeniem Komisja uznaje, że porozumienia, które wpływają na handel
między państwami członkowskimi mogą nie ograniczać konkurencji w sposób dostrzegalny,
w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE. Sytuacja taka występuje:

–

w przypadku porozumień między konkurentami (poziomych), jeżeli łączny udział stron

porozumienia w żadnym z rynków właściwych nie przekracza 10%

–

w przypadku porozumień między podmiotami innymi niż konkurenci (pionowych), jeżeli

łączny udział stron porozumienia w żadnym z rynków właściwych nie przekracza 15%

W odniesieniu do porozumień, które są trudne do sklasyfikowania jako poziome czy pionowe

stosuje się próg 10% udziału w rynku właściwym.

20

W przypadku gdy konkurencja na rynku została ograniczona poprzez stworzenie równoległych

sieci handlowych, wówczas uznaje się, że porozumienie nie ogranicza konkurencji tylko wówczas,
gdy jego strony nie posiadają większego niż 5% udziału w rynku właściwym (taki sam dla
porozumień pionowych i poziomych).

W obwieszczeniu została zawarta także listwa tzw. klauzul czarnych. Są to postanowienia, których

istnienie w porozumieniu uniemożliwia stronom powoływanie się na to, że nie ogranicza ono
konkurencji w sposób dostrzegalny.

W zakresie porozumień między konkurentami za klauzule czarne uznaje się postanowienia, które

pośrednio lub bezpośrednio, w izolacji lub w połączeniu z innymi czynnikami mają na celu:

–

ustalanie cen sprzedaży produktów osobom trzecim

–

ograniczanie produkcji lub sprzedaży

–

podział rynków lub klientów

W przypadku porozumień pomiędzy przedsiębiorstwami innymi niż konkurencyjne klauzulami

konkurencyjnymi są m.in. te, które pośrednio lub bezpośrednio mają na celu ustalenie
minimalnych cen sprzedaży i niektóre przypadki ochrony terytorialnej.

POROZUMIENIA POZIOME – zgodnie z obwieszczeniem Komisji w sprawie stosowania art. 101
TFUE do porozumień kooperacji horyzontalnej, charakter poziomy mają porozumienia zawarte
pomiędzy przedsiębiorstwami działającymi na tym samym poziomie lub poziomach rynku.
Zazwyczaj są to porozumienia między konkurentami. Ocena skutku porozumienia poziomego
bierze pod uwagę kontekst ekonomiczny, charakter porozumienia, siłę rynkową stron oraz
strukturę rynku.
Do grupy porozumień, które z natury nie naruszają art. 101 ust. 1 TFUE należą m.in.
następujące formy współpracy:
➔

kooperacja pomiędzy przedsiębiorstwami konkurującymi, które nie mogą samodzielnie

realizować projektu lub przedsięwzięcia objętego kooperacją,
➔

kooperacja dotycząca działalności, która nie wpływa na właściwe parametry konkurencji

Wskazane wyżej typy mogą zostać uznane za sprzeczne z art 101 TFUE, tylko gdy angażują się
przedsiębiorstwa o znacznej sile rynkowej, które są zdolne do wywołania efektu zamknięcia
rynku dla nowych podmiotów.
Porozumienia ograniczające konkurencję poprzez ustalanie cen, ograniczanie wielkości produkcji,
podział rynków zbytu lub klientów prawie zawsze naruszają art. 101 ust. 1 TFUE.
Analiza ekonomiczna polega na zbadaniu czy konkurenci współpracując ze sobą będą w stanie
utrzymać, powiększyć lub zdobyć siłę rynkową, a w szczególności czy doprowadzą do wzrostu
cen, ograniczenia produkcji, innowacyjności bądź do ograniczenia jakości dóbr i usług.

POROZUMIENIA PIONOWE – porozumienia zawierane pomiędzy przedsiębiorcami działającymi
na różnych szczeblach produkcji lub dystrybucji. Ich treść to zasady kupna, sprzedaży lub
odsprzedaży towarów lub usług. Stanowią one mniejsze zagrożenie dla konkurencji, niż
porozumienia poziome. Porozumienia pionowe/ wertykalne uznaje się za formę niezgodnego z
prawem unijnym ograniczenia konkurencji tylko wtedy, gdy niewystarczająca jest konkurencja
międzymarkowa.

1. 4. Art. 101 ust. 3 TFUE

Jednakże postanowienia ustępu 1 mogą zostać uznane za niemające zastosowania do:
— każdego porozumienia lub kategorii porozumień między przedsiębiorstwami,
— każdej decyzji lub kategorii decyzji związków przedsiębiorstw,
— każdej praktyki uzgodnionej lub kategorii praktyk uzgodnionych,
które przyczyniają się do polepszenia produkcji lub dystrybucji produktów bądź do popierania

21

postępu technicznego lub gospodarczego, przy zastrzeżeniu dla użytkowników słusznej części
zysku, który z tego wynika, oraz bez:
a) nakładania na zainteresowane przedsiębiorstwa ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia
tych celów;
b) dawania przedsiębiorstwom możliwości eliminowania konkurencji w stosunku do znacznej części
danych produktów.

Katalog przesłanek w tym przepisie ma charakter wyczerpujący, a odstąpienia od rygorów art. 101
ust. 1 nie mogą uzasadniać okoliczności inne niż w nim wymienione. Przedsiębiorstwo może
skutecznie bronić się przed zarzutem naruszenia art. 101 ust. 1 TYLKO gdy spełnione są
kumulatywnie wszystkie przesłanki z art. 101 ust. 3.
Zgodnie z obwieszczeniem Komisji stosując art. 101 ust. 3 należy wziąć pod uwagę:

➢

korzyści związane z podniesieniem efektywności

– tutaj analizujemy:

1. czy porozumienie prowadzi do OBIEKTYWNYCH korzyści,
2. związek między porozumieniem a podniesieniem efektywności,
3. prawdopodobieństwo i rozmiary korzyści,
4. sposób i czas, w którym korzyści się pojawiają.

➢

niezbędność ograniczeń

– test ma charakter dwustopniowy:

1. ocena, czy porozumienie jest rozsądnie konieczne do osiągnięcia korzyści w zakresie
efektywności,
2. zbadanie, czy konieczne jest konkretne ograniczenie wchodzące w skład porozumienia.

➢

udział konsumentów w korzyściach –

o zapewnieniu słusznego udziału w korzyściach

można mówić tylko wtedy, gdy z punktu widzenia ich interesów przynajmniej równoważą one
negatywne skutki porozumienia. (wg art. 101 ust. 3 konsumentami są wszyscy klienci stron
porozumienia ograniczającego konkurencję oraz kolejni nabywcy)

➢

eliminowanie konkurencji -

art. 101 ust. 3 nie może znaleźć zastosowania jeżeli

porozumienie daje przedsiębiorstwom możliwość eliminowania konkurencji w stosunku do
znacznej części danych produktów.

Od 1 maja 2004 r. art. 101 ust. 3 TFUE jest bezpośrednio skuteczny. W odróżnieniu od
obowiązujących wcześniej zasad, po wejściu w życie reformy, wszelkie porozumienia, praktyki
uzgodnione i decyzje związków przedsiębiorstw, które spełniają przesłanki zawarte w art. 101 ust.
3 są legalne.

ZWOLNIENIA GRUPOWE – zwolnienia, w których przy pomocy unormowań o charakterze
abstrakcyjnym i generalnym, wskazuje się na szczegółowe zasady stosowania art. 101 ust. 3
TFUE.

Nadużycie pozycji dominującej

Unijne prawo antymonopolowe nie zakazuje funkcjonowania przedsiębiorstw posiadających
pozycję dominującą, ani monopoli. Nałożono jednak na nie pewne ograniczenia. Zgodnie z art. 102
TFUE:
Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane jest nadużywanie przez jedno lub większą liczbę

22

przedsiębiorstw pozycji dominującej na rynku wewnętrznym lub na znacznej jego części, w zakresie,
w jakim może wpływać na handel między Państwami Członkowskimi.
Nadużywanie takie może polegać w szczególności na:
a) narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni niesłusznych cen zakupu lub sprzedaży albo
innych niesłusznych warunków transakcji;
b) ograniczaniu produkcji, rynków lub rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów;
c) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych
i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji;
d) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które
ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych
kontraktów.

DOMINACJA – o dominacji danego przedsiębiorstwa można mówić wówczas, gdy ma ono na tyle
silną pozycję, że jest w stanie zniekształcić funkcjonowanie mechanizmów konkurencyjnych.
Przedsiębiorstwa dominujące funkcjonują zarówno po stronie popytu jaki i podaży. Aby zbadać czy
dane przedsiębiorstwo ma pozycję dominującą analizuje się następujące elementy:
1.

rynek właściwy

2.

siłę rynkową najsilniejszego przedsiębiorstwa

Przy ocenie siły rynkowej przedsiębiorstwa bierze się pod uwagę:
•

udział w rynku właściwym (udział przekraczający 75% w rynku właściwym przesądza o

dominacji)

•

trwałość siły rynkowej (zazwyczaj nie ustala się dominacji jeżeli przedsiębiorstwo

kontroluje duży udział w rynku krócej niż 3 lata)

•

pozycję jego konkurentów (tak np. siła przeds. kontrolującego 40% rynku, którego dwaj

główni konkurenci mają udziały zbliżone do 30% może być mniejsza niż przeds.
kontrolującego 35% rynku, którego najsilniejszy konkurent kontroluje zaledwie 5% rynku)

•

bariery wejścia na rynek

Znaczny wpływ na siłę rynkową przedsiębiorstw, szczególnie w sferze nowych technologii

wywierać może też tzw. efekt sieci (omówiony wcześniej)

Art. 102 wyraźnie stanowi, że kilka przedsiębiorstw może wspólnie zajmować pozycję

dominującą. ETS stwierdził, że przedsiębiorstwa wspólnie zajmują pozycje dominującą, jeżeli
współpracują tak ściśle, że uznać je można za jeden podmiot gospodarczy.

POJĘCIE NADUŻYCIA POZYCJI DOMINUJĄCEJ – ETS stwierdził, iż nie można zakazać

dominującemu przedsiębiorstwu obrony własnych interesów, ale podejmowane przez nie
środki muszą być proporcjonalne do zagrożenia i nie mogą naruszać zasad uczciwej
konkurencji. (wiem, że nie jest do definicja, ale przepisałam dosłownie to, co jest podr. :/)

NADUŻYCIA CENOWE – zakaz narzucania niesłusznych cen wyraża myśl, iż cena nie powinna

odbiegać rażąco od wartości ekonomicznej towaru lub usługi. Niedopuszczalne jest więc
narzucanie cen nadmiernie wygórowanych jak i zaniżonych.

CENY DRAPIEŻNE – to ceny rażąco niskie, niższe nawet niż koszty ponoszone przez

przedsiębiorstwo. Celem jest wyeliminowanie konkurentów lub zniechęcenie innych podmiotów do
wejścia na rynek. Częsty skutek: przerzedzenie rynku, wzrost cen i ograniczenie produkcji.

CENY NADMIERNIE WYGÓROWANE – ceny, których wysokość znacznie przekracza wartość

ekonomiczną dobra lub usługi.

23

SPRZEDAŻ WIĄZANA – formułując zakaz sprzedaży wiązanej, art. 102 TFUE stanowi, że jedną z

postaci nadużycia pozycji dominującej jest uzależnianie zawarcia kontraktów od przyjęcia przez
partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe
nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów.

Istotą sprzedaży wiązanej jest łączna sprzedaż kilku towarów w ten sposób, że kontrahent chcący
nabyć tylko jeden z nich, musi nabyć je wszystkie.

ODMOWA WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ – DOKTRYNA „NIEZBEDNEJ
INFRASTRUKTURY” - Unijne prawo antymonopolowe, co do zasady, respektuje ogólną regułę
swobody kontraktowej stron. Jednak kilka orzeczeń przesądziło, że w pewnych sytuacjach
dominujące przedsiębiorstwo lub dominująca grupa przedsiębiorstw są zobowiązane do
udostępniania innym podmiotom gospodarczym kontrolowanej przez siebie infrastruktury.
Mianem doktryny niezbędnej infrastruktury określa się niekiedy całokształt zasad dotyczących
udostępnienia przez dominujące przedsiębiorstwo dóbr niezbędnych innym przedsiębiorstwom. Pod
pojęciem infrastruktury rozumie się szeroko pojęte instalacje, jak porty, lotniska ale także
półprodukty, a nawet prawa własności intelektualnej. Zakres obowiązku współpracy gospodarczej
jest największy wobec konkurentów. Wyjątkowo może zostać rozszerzony na podmioty nie
prowadzące działalności konkurencyjnej wobec dominującego przedsiębiorstwa. W jednym z
orzeczeń ETS stwierdził, że dominujące przedsiębiorstwo jest zobowiązane do współpracy
gospodarczej z konkurentem tylko wtedy, gdy dostęp do określonych dóbr jest dla niego
rzeczywiście niezbędny do prowadzenia działalności. Nie wystarczy wykazać, że uzyskanie
możliwości korzystania z tych dóbr byłoby korzystne dla podmiotu ubiegającego się o ich
udostępnienie, ale wystarczy udowodnić, że istnieje możliwość powielenia spornych dóbr – w
szczególności zbudowania własnej, alternatywnej infrastruktury.

STOSUNEK POMIĘDZY ART. 101 i 102 TFUE – określone zachowanie przedsiębiorstw może
stanowić jednoczesne naruszenie obu art. NP. Gdy dominujące przedsiębiorstwo zmusza słabszego
rywala do zawarcia antykonkurencyjnego porozumienia.

Zakaz stosowania praktyk ograniczających konkurencję w prawie polskim

Art. 4 pkt 1 uokik stanowi, że Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) przedsiębiorcy — rozumie się przez to przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów o swobodzie
działalności gospodarczej, a także:
a) osobę fizyczną, osobę prawną, a także jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej,
której ustawa przyznaje zdolność prawną, organizującą lub świadczącą usługi o charakterze
użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o
swobodzie działalności gospodarczej,
b) osobę fizyczną wykonującą zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą
działalność w ramach wykonywania takiego zawodu,
c) osobę fizyczną, która posiada kontrolę, w rozumieniu pkt 4, nad co najmniej jednym
przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o
swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli
koncentracji, o której mowa w art. 13,
d) związek przedsiębiorców w rozumieniu pkt 2 — na potrzeby przepisów dotyczących praktyk
ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;
W myśl art. 4 ust. 1 Ustawy z 2.07.2004r. O swobodzie gospodarczej Przedsiębiorcą jest osoba

24

fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa
przyznaje zdolność prawną — wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za
przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich
działalności gospodarczej.
Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa,
usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność
zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
Pojęcie związków przedsiębiorców zaś zdefiniowane zostało jako izby, zrzeszenia i inne
organizacje zrzeszające przedsiębiorców, jak również związki tych organizacji.

Rynkiem właściwym jest rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz
właściwości, w tym jakość, uznawane są przez ich nabywców jako substytuty oraz są oferowane
na obszarze, na którym , ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do
rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone
warunki konkurencji.
Konkurentami są przedsiębiorcy, którzy wprowadzają lub mogą wprowadzać albo nabywają lub
mogą nabywać, w tym samym czasie, towary na rynku właściwym;

ZAKAZ POROZUMIEŃ OGRANICZAJĄCYCH KONKURENCJĘ (W PRAWIE POLSKIM):
Zgodnie z art. 4 pkt 5 uokik, porozumieniami w rozumieniu tego aktu są:
a) umowy zawierane między przedsiębiorcami, między związkami przedsiębiorców oraz między
przedsiębiorcami i ich związkami albo niektóre postanowienia tych umów,
b) uzgodnienia dokonane w jakiejkolwiek formie przez dwóch lub więcej przedsiębiorców lub ich
związki,
c) uchwały lub inne akty związków przedsiębiorców lub ich organów statutowych;

W art. 4 pkt 6 zostały zdefiniowane porozumienia dystrybucyjne - rozumie się przez to
porozumienia zawierane między przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu,
których celem jest zakup towarów dokonywany z zamiarem ich dalszej odsprzedaży;

Art. 6 ust. 1 stanowi, że Zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest
wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym,
polegające w szczególności na:
1) ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów;
2) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji;
3) podziale rynków zbytu lub zakupu;
4) stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków
umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
5) uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego
świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
6) ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych
porozumieniem;

25

7) uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców
i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności
zakresu prac lub ceny.
Porozumienia ograniczające konkurencję są w całości lub w odpowiedniej części NIEWAŻNE.
Z wyjątkiem najbardziej rażących przypadków, dozwolone jest zawieranie porozumień
ograniczających konkurencję między:

1) konkurentami, których łączny udział w rynku w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie
porozumienia nie przekracza 5%;
2) przedsiębiorcami, którzy nie są konkurentami, jeżeli udział w rynku posiadany przez
któregokolwiek z nich w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie
przekracza 10%.

Bez względu na wielkość udziałów w rynku, zakazane są porozumienia polegające na:

- ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów;
- ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji;
- podziale rynków zbytu lub zakupu;
- stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków
umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
- uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia,
niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
- ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych
porozumieniem;
- uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i
przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności
zakresu prac lub ceny.

W myśl art. 8 ust. 1, Zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję nie stosuje się
do porozumień, które jednocześnie:

1) przyczyniają się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do postępu technicznego lub
gospodarczego;
2) zapewniają nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynikających z porozumień korzyści;
3) nie nakładają na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, które nie są niezbędne do
osiągnięcia tych celów;
4) nie stwarzają tym przedsiębiorcom możliwości wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym
w zakresie znacznej części określonych towarów.
2. Ciężar udowodnienia okoliczności, o których mowa w ust. 1, spoczywa na przedsiębiorcy.
3. Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, wyłączyć określone rodzaje porozumień
spełniające przesłanki, o których mowa w ust. 1, spod zakazu, o którym mowa w art. 6 ust. 1, biorąc
pod uwagę korzyści, jakie mogą przynieść określone rodzaje porozumień. W rozporządzeniu Rada
Ministrów określi:

26

1) warunki, jakie muszą być spełnione, aby porozumienie mogło być uznane za wyłączone spod
zakazu;
2) klauzule, których występowanie w porozumieniu stanowi naruszenie art. 6;
3) okres obowiązywania wyłączenia oraz może określić klauzule, których występowania w
porozumieniu nie uznaje się za naruszenie art. 6.

ZAKAZ NADUZYWANIA POZYCJI DOMINUJĄCEJ (W PRAWIE POLSKIM):

Zgodnie z art. 4 pkt 10 uokik przez pozycję dominującą - rozumie się przez to pozycję
przedsiębiorcy, która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym
przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów,
kontrahentów oraz konsumentów; domniemywa się, że przedsiębiorca ma pozycję
dominującą, jeżeli jego udział w rynku właściwym przekracza 40 %;

art. 9 ust. 1 uokik stanowi, że Zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym
przez jednego lub kilku przedsiębiorców.

2. Nadużywanie pozycji dominującej polega w szczególności na:
1) bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie
wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu
albo sprzedaży towarów;
2) ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub
konsumentów;
3) stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków
umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
4) uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego
świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
5) przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju
konkurencji;
6) narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu
nieuzasadnione korzyści;
7) podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych.
3. Czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji dominującej są w całości lub w
odpowiedniej części nieważne.

Zakaz monopolizacji i stosowania praktyk ograniczających handel lub wymianę
towarową w prawie Stanów Zjednoczonych

Odpowiednikami europejskiego modelu zakazów nadużywania pozycji dominującej i zawierania
porozumień ograniczających konkurencję w systemie Stanów Zjednoczonych są art. 1 i 2 Ustawy
Shermana. Jednakże, zakaz monopolizacji przewidziany a art. 2 odbiega od rozwiązań
europejskich.

ART. 2 USTAWY SHERMANA (US)– ZAKAZ MONOPOLIZACJI:

27

Art. 2 US stanowi, że każdy podmiot, który monopolizuje, usiłuje monopolizować lub zawiera z
jakimkolwiek innym podmiotem związek lub porozumienie w celu monopolizowania jakiejkolwiek
sfery handlu lub wymiany towarowej pomiędzy poszczególnymi stanami lub z państwami obcymi,
uznawany jest za winnego przestępstwa i wypadku skazania podlega karze pieniężnej nie
przekraczającej stu mln dolarów, jeżeli jest spółką prawa handlowego, lub miliona dolarów, jeżeli
jest innym podmiotem, lub karze więzienia do lat dziesięciu, albo obu wymienionym karom,
według uznania sądu.

Wyroki sądów związane z tym art:
–

art. 2 US zakazuje nadużywania siły monopolistycznej, a do naruszenia tego unormowania

dochodzi w przypadkach, które mogłyby zostać zakwalifikowane, jako zachowania sprzeczne z art.
1 US, gdyby były podejmowane przez dwa działające wspólnie podmioty.
–

Samo istnienie przedsiębiorstw dominujących nie stoi w sprzeczności z US

–

stwierdzenie naruszenia art. 2 US uzasadnia to, że przedsiębiorstwo dominujące ma istotną

siłę na rynku właściwym i, nabywając lub chroniąc tę siłę, uniemożliwia rywalom konkurencję.
Samo uzyskanie pozycji monopolistycznej dzięki wykorzystaniu możliwości i umiejętności
przewidywania nie jest sprzeczne z prawem.
–

Jedno z orzeczeń przesunęło akcenty w analizie antymonopolowej: podkreślono rolę

analizy struktury rynku, a ograniczono znaczenie badań nad nadużyciem siły
monopolistycznej – intencjami i zachowaniem przedsiębiorstwa dominującego.

W systemie europejskim NIE MA ODPOWIEDNIKA wyrażonego w art. 2 US zakazu
podejmowania działań zmierzających do monopolizacji.!!! Uważa się nawet, że sformułowanie
tego art. rażąco narusza swobodę wszystkich przedsiębiorców, gdyż każde zwiększenie udziału w
rynku może być potraktowane jako chęć uzyskania pozycji monopolistycznej. SN stwierdził, że
naruszenie art. 2 US w postaci usiłowania monopolizacji ma miejsce wówczas, gdy występuje
ryzyko uzyskania siły monopolistycznej przez przedsiębiorstwo, które podjęło
antykonkurencyjne działania z zamiarem monopolizacji.

Najczęściej powoływanym orzeczeniem dot. art. 2 US jest wyrok w sprawie United States v.
Grinell Corp. SN stwierdził w nim, że na naruszenie przedmiotowego unormowania składają się
dwa elementy:
1.

posiadanie siły monopolowej na rynku właściwym,

2.

umyślne nabycie lub utrzymywanie tej siły, które jest czymś zasadniczo odmiennym od

rozwoju będącego konsekwencją zalet produktu :błyskotliwości” biznesowej bądź
zaszłości historycznych (cokolwiek to znaczy ;/)

TA WYPOWIEDŹ SN UWAŻANA JEST ZA „FUNDAMENTALNY STANDARD” PRAWA
ANTYMONOPOLOWEGO STANÓW ZJEDNOCZONYCH!!!

Naruszenie art. 2 US uzasadnia stwierdzenie posiadania przez przedsiębiorcę siły monopolistycznej

oraz fakt dopuszczenia się przez niego niewłaściwego zachowania.

Aby przeprowadzić test, przy pomocy którego można by w czytelny sposób wytyczyć granicę

pomiędzy praktykami zgodnymi z analizowanym unormowaniem a zachowaniami z nim
sprzecznymi, należy wyróżnić kilka standardów analitycznych. I tak M.S. Popofsky tylko na
gruncie zachowań wykluczających wymienił 5 podstawowych standardów prawnych stosowanych
w systemie amerykańskim, a ich elementami są:

➢

ocena wpływu praktyki na „dobrobyt konsumentów”

➢

porównywanie pro- i antykonkurencyjnego oddziaływania danej praktyki

➢

skupienie analizy na podjęciu przez przedsiębiorstwo decyzji „o poświeceniu zysku”

28

➢

zbadanie czy ta praktyka prowadzi do wykluczenia z rynku równie efektywnych rywali

➢

stosowanie reguł per se dotyczących legalności bądź nielegalności określonego zachowania

w zależności od tego, czy szkodzi ono konkurentom tylko przez efektywność

ART. 1 US – ZAKAZ POROZUMIEŃ OGRANICZAJĄCYCH HANDEL I WYMIANĘ

TOWAROWĄ:

Art. 1 US stanowi, że każda umowa, związek w postaci trustu lub innej albo zmowa, stanowiąca

ograniczenie handlu lub wymiany towarowej pomiędzy poszczególnymi stanami lub państwami
uznawana jest za nielegalną. Każdy podmiot, zawierający jakąkolwiek umowę lub uczestniczący w
jakimkolwiek związku lub zmowie, uznanych na mocy niniejszego artykułu za nielegalne,
uznawany jest za winnego przestępstwa i w wypadku skazania podlega karze pieniężnej w
wysokości nie przekraczającej stu mln dolarów, jeżeli jest korporacją, lub miliona dolarów, jeżeli
jest innym podmiotem, lub karze więzienia w wymiarze do lat 10, albo obu wymienionym karom,
według uznania sądu. Z tego wynika, że tam gdzie nie ma porozumienia, tam nie ma ani
konspiracji, ani naruszenia art. 1 US, Jeżeli takie porozumienie istnieje należy zbadać, czy
prowadzi ono do nierozsądnego ograniczenia handlu. (stanowisko K.N. Hyltona)

W prawie amerykańskim tradycyjnie przyjmowano, że po to, aby móc pociągnąć przedsiębiorstwo

do odpowiedzialności antymonopolowej na podstawie art. 102 US należy wykazać, że
kontroluje ono większą część rynku (ma w nim więcej udziałów) niż podmioty, którym można
zarzucić naruszenie art. 1 US. Jednakże sądy Stanów Zjednoczonych badając siłę rynkową coraz
mniejszą wagę przywiązują do analizy procentowo określonego udziału w rynku. Przyjmuje się
nawet, że istnienie bezpośrednich dowodów siły rynkowej, takich jak ograniczenie produkcji,
wysokie ceny czy obniżenie jakości, uchyla potrzebę badania ilości udziałów w rynku.

Areed i Hovenkamp zauważają, że pojedynczym przedsiębiorstwom przysługuje szerszy zakres

swobody niż dwóm lub więcej współpracującym podmiotom. Przyczyn takiego stanu rzeczy
upatrują oni w tym, że:

➔

w systemie amerykańskim, każde indywidualnie działające przedsiębiorstwo, niezależnie

od tego, czy jest monopolistą czy nie, ma prawo do ustalania cen na swoje produkty, o
ile tylko nie maja one drapieżnego charakteru. Konsekwencją tego jest to, że podmioty
indywidualne mogą również legalnie ograniczyć swoją produkcję. Gdyby analogiczne
działania zostały podjęte przez dysponujące siła monopolową wspólne przedsięwzięcia
doszłoby natomiast do naruszenia prawa antymonopolowego.

➔

wspólne przedsięwzięcia – joint ventures – podejmowane przez kilka podmiotów mogą
łatwiej doprowadzić do powstania siły rynkowej niż działania pojedynczych
przedsiębiorstw;

➔

znacznie łatwiej zaprojektować i wyegzekwować rozstrzygnięcia antymonopolowe

wydawane wobec wspólnych przedsięwzięć niż wobec indywidualnych przedsiębiorstw
dominujących.

29

III.

EGZEKWOWANIE ZAKAZÓW ZAWIERANIA POROZUMIEŃ

OGRANICZAJĄCYCH KONKURENCJĘ I NADUŻYWANIA POZYCJI

DOMINUJĄCEJ W PRAWIE UE NA TLE PRAWA STANÓW

ZJEDNOCZONYCH I POLSKI

System egzekwowania zakazów zawierania porozumień ograniczających konkurencję i
nadużywania pozycji dominującej tworzą instrumenty o charakterze publiczno- i
prywatnoprawnym. W pierwszej z tych grup wyróżnić można środki administracyjne i karne.
Najważniejszym prywatnym instrumentem egzekwowania prawa antymonopolowego jest
możliwość dochodzenia odszkodowania.

W europejskim modelu najważniejsze znaczenie mają środki administracyjne (Prawo
europejskie i państwa członkowskie UE). Niektóre kraje członkowskie podjęły niedawno
działania legislacyjne zmierzające do ułatwienia dochodzenia odszkodowania oraz wprowadziły
sankcje karne.

W prawie Stanów Zjednoczonych najistotniejsze są środki prywatne, a mniejszą rolę
odgrywają instrumenty administracyjne. Istnieje możliwość pociągnięcia osób winnych
naruszenia prawa antymonopolowego do odpowiedzialności karnej.

Egzekwowanie zakazów zawierania porozumień ograniczających konkurencję i
nadużywania pozycji dominującej w prawie UE

UNIJNE A KRAJOWE ORGANY OCHRONY KONKURENCJI

W pewnym zakresie spraw unijne prawo antymonopolowe jest stosowane zarówno przez
instytucje unijne, jak i krajowe. Dotyczy to szczególnie zagadnień uregulowanych w art. 101 i
102 TFUE – zmowy kartelowej i nadużycia pozycji dominującej. Zakres uprawnień państw
członkowskich obejmuje wydawanie decyzji:
•

domagających się zaprzestania naruszenia

•

zarządzających środki tymczasowe

•

akceptujących zobowiązania

•

nakładających grzywny lub okresowe kary pieniężne, lub inne kary przewidziane w
krajowych przepisach

Są jednak takie obszary, jak np. susbydia importowe i kontrola koncentracji przedsiębiorstw, w
których organy państw członkowskich wyłączone są ze stosowania unijnego prawa konkurencji.
Obwieszczenie Komisji z 27.04.2004r. Stanowi, że w ramach systemu równoległych kompetencji
do stosowania art. 101 i 102 TFUE sprawą może zajmować się:



jeden krajowy organ ochrony konkurencji, z ewentualną pomocą innych organów

krajowych



kilka działających równolegle organów krajowych



Komisja Europejska

W większości spraw organ, który otrzymał skargę lub rozpoczął postępowanie z urzędu jest
właściwy do jej rozpatrzenia. Zmiana organu jest możliwa, gdy ten uzna się za niewłaściwy lub gdy
inny organ stwierdzi swoją właściwość.

30

Właściwość organu jest stwierdzona, gdy spełnione są kumulatywnie następujące przesłanki:

➢

umowa lub praktyka ma istotny rzeczywisty lub potencjalny wpływ na konkurencję na

terytorium danego państwa

➢

organ jest w stanie efektywnie położyć kres naruszeniu

➢

organ ma możliwość, z ewentualną pomocą innych organów, zgromadzenia niezbędnych

dowodów.

Wynika z powyższego, że musi istnieć materialna więź między naruszeniem a terytorium danego
kraju.
Krajowe organy dwóch lub trzech państw członkowskich powinny zajmować się sprawą wspólnie,
jeżeli umowa lub praktyka istotnie wpływa na konkurencję na ich terytoriach, a działanie organu
tylko jednego państwa nie byłoby wystarczające do położenia kresu naruszeniom lub zastosowania
odpowiednich sankcji.
Organy zajmujące się sprawą powinny koordynować swoje działania, wyznaczając w tym celu
spośród siebie jeden, który będzie odgrywać wiodącą rolę i powierzając mu wykonywanie
określonych zadań.

Komisja Europejska jest właściwa do zajmowania się sprawą, jeżeli jedna lub kilka praktyk czy
umów:
•

oddziałuje na konkurencję w więcej niż trzech państwach członkowskich

•

jest blisko związana z innymi unormowaniami unijnymi, które mogą być stosowane
wyłącznie lu bardziej efektywnie przez Komisję

•

jeżeli interes Unii wymaga przez Komisję decyzji dotyczącej rozwinięcia unijnej polityki

konkurencji – gdy pojawiły się nowe zagadnienia lub w celu zapewnienia efektywności
interwencji antymonopolowej.

W myśl art. 11 Rozporządzenia Rady nr 1/2003 z 16.12.2002r. Komisja i organy ochrony

konkurencji Państw Członkowskich stosują wspólnotowe reguły konkurencji w ścisłej współpracy.

Komisja przekazuje organom ochrony konkurencji Państw Członkowskich kopie najistotniejszych

dokumentów

Organy ochrony konkurencji Państw Członkowskich w przypadku, gdy działają na mocy art. 101
lub 102 Traktatu, informują o tym Komisję pisemnie przed lub bezzwłocznie po wszczęciu
pierwszych formalnych działań dochodzeniowych. Informacja ta może być równie udostępniona
organom ochrony konkurencji innych Państw Członkowskich.

Nie później ni 30 dni przed przyjęciem decyzji nakazującej zaprzestania naruszenia, akceptującej
zobowiązania lub wycofującej stosowanie rozporządzenia o wyłączeniu grupowym, organy
ochrony konkurencji Państw Członkowskich powiadomią o tym Komisję. W tym celu dostarczą
Komisji streszczenie sprawy, przewidywaną decyzję, lub – wobec jej braku – inny dokument
przedstawiający proponowany kierunek działań. Informację tę można równie udostępnić organom
ochrony konkurencji innych Państw Członkowskich.

Organy ochrony konkurencji Państw Członkowskich mogą konsultować się z Komisją w każdej
sprawie, która wiąże się ze stosowaniem prawa wspólnotowego.

Wszczęcie przez Komisję postępowania w celu przyjęcia decyzji, pozbawia organy ochrony
konkurencji Państw Członkowskich ich kompetencji w zakresie stosowania art. 101 i 102 Traktatu.
Jeżeli organ ochrony konkurencji Państwa Członkowskiego prowadzi już postępowanie w sprawie,
Komisja wszczyna postępowanie po zasięgnięciu opinii krajowego organu ochrony konkurencji.

31

Jeżeli organy ochrony konkurencji dwóch lub więcej Państw Członkowskich działają na wniosek
lub z urzędu na mocy art. 101 lub 102 Traktatu w sprawie tego samego porozumienia, decyzji
związku lub praktyki uzgodnionej, okoliczność, i jeden organ zajmuje się tą sprawą jest
wystarczającą podstawą dla innych organów do zawieszenia postępowania toczącego się przed
nimi lub odrzucenia wniosku. Komisja może odrzucić wniosek na tej podstawie, że organ ochrony
konkurencji Państwa Członkowskiego zajmuje się tą sprawą.

Organ ochrony konkurencji Państwa Członkowskiego lub Komisja może odrzucić wniosek w
sprawie porozumienia, decyzji związku lub praktyki uzgodnionej, jeżeli sprawa jest już
rozpatrywana przez inny organ ochrony konkurencji.

Jeżeli krajowe sądy orzekają w sprawie porozumień, decyzji lub praktyk na mocy art. 101 lub 102
Traktatu, które są już przedmiotem decyzji Komisji, nie mogą wydawać decyzji sprzecznych z
decyzją wydaną przez Komisję.

Przed wydaniem wielu decyzji Komisja ma obowiązek zasięgnąć opinii Komitetu Doradczego
do spraw Praktyk Ograniczających Konkurencję i Pozycji Dominującej, w skład którego
wchodzą przedstawiciele organów ochrony konkurencji państw członkowskich.

WSPÓŁPRACA KOMISJI Z SĄDAMI KRAJOWYMI:

Współpraca Komisji z sądami krajowymi nie jest tak ścisła, jak współpraca pomiędzy Komisją a
krajowymi organami ochrony konkurencji. Tak naprawdę reguły współdziałania między Komisją a
sądami krajowymi nie zostały wprost unormowane w prawie unijnym. Należy zauważyć, że w myśl
art. 4 ust. 3 TUE Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się
szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.
Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia
wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.
Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od
podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.
Komisja musi respektować niezawisłość sądów krajowych, toteż sądy krajowe mogą ale nie
muszą przyjąć jej pomocy.

W postępowaniach dotyczących stosowania art. 101 lub 102 TFUE sądy państw członkowskich
mogą prosić Komisję o przekazanie informacji i opinii dotyczących stosowania unijnego prawa
antymonopolowego. Z drugiej zaś strony państwa członkowskie mają obowiązek przekazywania
kopii wyroków, w których stosowane były art. 101 i 102 TFUE.

Sądy krajowe orzekając na podstawie art. 101 i 102, w sprawach, które są już przedmiotem decyzji
Komisji, nie mogą wydać decyzji sprzecznej z decyzją Komisji. Sądy muszą również unikać
wydawania decyzji sprzecznych z decyzją rozważaną przez Komisję w trakcie postępowania
(sąd może rozważyć czy konieczne jest ZAWIESZENIE postępowania)

POSTĘPOWANIE PRZED KOMISJĄ:

Postępowanie dotyczące naruszenia unijnych zakazów porozumień ograniczających konkurencję i
nadużywania pozycji dominującej Komisja może wszcząć z urzędu lub na wniosek. (prezes
UOKiK może wszcząć postępowanie jedynie z urzędu)

Rozporządzenie z dn. 7.04.2004 r. odnoszące się do prowadzenia przez Komisję postępowań

32

zgodnie z art. 101 i 102 TFUE. W art. 6 zapewnia ono wnioskodawcy możliwość wzięcia udziału
w postępowaniu. W przypadku gdy Komisja wyda przedstawienie zarzutów dotyczące sprawy, w
odniesieniu do którego otrzymała wniosek, dostarcza wnioskodawcy kopię jawnej wersji
przedstawienia zarzutów, oraz wyznacza termin, w którym wnioskodawca może pisemnie
przedstawić swoją opinię.

W myśl art. 7 ust. 1 W przypadku gdy Komisja uzna, że w oparciu o informacje znajdujące się w jej
posiadaniu, nie istnieją dostateczne podstawy do działań w sprawie wniosku, powiadomi
wnioskodawcę o swoim stanowisku i wyznaczy termin, w którym wnioskodawca może przedstawić
pisemnie swoją opinię. Komisja nie jest zobowiązana uwzględniać jakichkolwiek dalszych
pisemnych wniosków otrzymanych po upływie tego terminu.
Jeżeli Komisja uzna argumentację wnioskodawcy za nieprzekonywującą, jest zobowiązana do
odrzucenia wniosku w drodze decyzji. Decyzja ta może być zaskarżona na drodze sądowej.

Komisja ma jednak pewien zakres swobodnego uznania i nie ma obowiązku wszczęcia
postępowania w każdej sprawie, w której doszło do naruszenia art. 101 lub 102 TFUE. Komisja
może odrzucić wniosek, jeżeli interes Unii nie został naruszony w stopniu uzasadniającym dalsze
prowadzenie sprawy.

DECYZJE KOMISJI W SPRAWACH DOTYCZĄCYCH ART. 101 i 102 TFUE

Jeżeli Komisja stwierdzi naruszenie art. 101 lub 102 TFUE, może nakazać przedsiębiorstwom
zaprzestanie zachowań sprzecznych z prawem unijnym. Wydając decyzje Komisja powinna
stosować środki proporcjonalne do naruszenia i konieczne do jego zakończenia. Może ona stosować
dwa rodzaje środków zaradczych:

–

Behawioralne – polegają na zakazaniu przedsiębiorstwom lub ich związkom określonego

działania lub zaniechania, np. decyzje nakładające na podmioty obowiązki: wznowienia
dostaw, udzielenia licencji, ustalenia cen na określonym poziomie. Minusem tych środków,
jest to, że ze względu na strukturę gospodarki i powiązania przedsiębiorców, trudno
przewidzieć jest wszystkie konsekwencje jakiejś decyzji. Rodzi to niebezpieczeństwo
faktycznej bezskuteczności, a nawet szkodliwość ingerencji antymonopolowej. Dodatkowo
po wydaniu środków behawioralnych należy objąć zaangażowanych w naruszenie
przedsiębiorstw lub ich związków dalszych nadzorem.

–

Strukturalne – mogą być wykorzystywane od 1 maja 2004 r. czyli od wejścia w życie

Rozporządzenia nr 1/2003. Są to m.in. decyzje o podziale przedsiębiorstwa. Środki te są nie
tylko skuteczne, ale również potencjalnie wyjątkowo niebezpieczne. Operowanie nimi
prowadzi do bardzo głębokiej ingerencji w mechanizmy gospodarcze i prawo własności.
Dlatego też, zgodnie z art. 7 Rozporządzenia Środki strukturalne zastosować można jedynie,
gdy nie istnieją równie skuteczne środki behawioralne lub gdy równie skutecznie środki
behawioralne byłyby bardziej uciążliwe dla zainteresowanych przedsiębiorstw ni środki
strukturalne. Decyzje zmieniające strukturę przedsiębiorstwa uważa się za proporcjonalne
tylko wówczas, gdy sama struktura przedsiębiorstwa sprawia, iż występuje znaczne
ryzyko dalszego trwania naruszenia lub dopuszczenia się przez nie kolejnych naruszeń.
Środki te mogą być porównane do antybiotyków – leków o dużej skuteczności, które
powinny być stosowanie tylko wówczas, gdy nie ma możliwości wyleczenia choroby
słabszymi środkami.

Komisja może także nałożyć na przedsiębiorstwa lub ich związki grzywny, jeżeli umyślnie lub w

33

wyniku zaniedbania:

➢

naruszają art. 101 lub 102 TFUE

➢

działają wbrew zarządzeniu tymczasowemu Komisji lub

➢

nie wykonują zobowiązań przyjętych przez siebie i uznanych przez Komisję za wiążące

Dla każdego przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw biorących udział w naruszeniu grzywna

nie przekroczy 10% całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym.
Jeżeli naruszenie ze strony związku przedsiębiorstw ma związek z działalnością jego członków,
grzywna nie przekroczy 10% sumy całkowitego obrotu każdego z członków prowadzącego
działalność na rynku, na który miało wpływ naruszenie dokonane przez związek. Przy ustalaniu
wysokości grzywny uwzględnia się cię ar i czas trwania naruszenia. Grzywny nakładane przez
Komisję nie mają charakteru sankcji karnych, ale są naturalną sankcją antymonopolową.

W myśl art. 9 Rozporządzenia, Jeżeli Komisja zamierza przyjąć decyzję nakazującą zaprzestania

naruszenia i zainteresowane przedsiębiorstwa zaproponują zobowiązania uwzględniające
zastrzeżenia wyrażone przez Komisję we wstępnej fazie rozpatrywania sprawy, Komisja może, w
drodze decyzji, uczynić takie zobowiązania wiążącymi dla przedsiębiorstw. Decyzja taka może
zostać przyjęta na czas określony i oznacza, e nie ma już dalszych podstaw do podejmowania
działań przez Komisję.

Komisja może, działając z urzędu lub na wniosek, wznowić postępowanie:

a)

jeżeli nastąpiła istotna zmiana odnośnie do jakiegokolwiek faktu, który był
podstawą do podjęcia decyzji;

b)

jeżeli zainteresowane przedsiębiorstwo działa wbrew swoim zobowiązaniom; lub

c)

jeżeli decyzja została podjęta w oparciu o niekompletne, nieprawdziwe lub wprowadzające
w błąd informacje dostarczone przez strony.

Wydając decyzję w sprawie zobowiązania, Komisja w ogóle nie przesądza o tym, czy naruszenie
unijnego prawa antymonopolowego miało miejsce. W wyjątkowych przypadkach Komisja może
wydać deklaratoryjną decyzję stwierdzającą, że art. 101 lub 102 nie ma zastosowania w
określonej sprawie. Zasadą jest jednak to, że przedsiębiorstwa i ich związki same oceniają
zgodność swojego postępowania z art. 101 i 102 TFUE.

W przypadkach naglących ze względu na ryzyko zaistnienia poważnej i nieodwracalnej szkody dla
konkurencji Komisja może zarządzić zastosowanie środka tymczasowego.

GRZYWNY mogą być też zastosowane przez Komisję, aby zapewnić prawidłowy przebieg
postępowania. Komisja może w drodze decyzji, nałożyć na przedsiębiorstwo i związki
przedsiębiorstw grzywny nieprzekraczające 1% całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym
roku obrotowym, jeżeli umyślnie lub w wyniku zaniedbania:

•

nie dostarczyło wymaganych informacji lub dostarczyło informacje nieprawdziwe, niepełne,

bądź wprowadzające w błąd

•

odmawia poddania się kontroli lub przedstawia księgi lub rejestry związane z działalnością

gospodarczą w niekompletnej formie

•

łamie pieczęcie nałożone przez Komisję

•

udziela nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd odpowiedzi na pytania zadane przez
Komisję bądź nie prostuje odpowiedzi udzielonych przez pracowników

•

Komisja może także, w drodze decyzji, nałożyć na przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw

34

okresowe kary pieniężne nieprzekraczające 5% średniego dziennego obrotu w poprzedzającym
roku obrotowym za ka dy dzień i naliczone od daty ustalonej w decyzji, aby nakłonić
przedsiębiorstwa do:
a) zaprzestania naruszeń
b) zastosowania się do decyzji nakazującej środki tymczasowe
c) zastosowania się do decyzji uznającej zobowiązania za wiążące,
d) dostarczenia kompletnych i prawdziwych informacji
e) poddania się kontroli

Uprawnienia Komisji do nakładania grzywien i okresowych kar pieniężnych przedawnia się po
upływie:
a) trzy lata w przypadku naruszeń przepisów dotyczących żądanych informacji lub
przeprowadzania kontroli;
b) pięć lat w przypadku wszystkich innych naruszeń.

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym popełniono naruszenie. Jednakże w
przypadku ciągłych lub powtarzających się naruszeń, bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia
zaniechania naruszenia.
Bieg terminów przedawnienia do nałożenia grzywien i okresowych kar pieniężnych przerywają
wszelkie działania podjęte przez Komisję lub krajowy organ ochrony konkurencji w celu
przeprowadzenia dochodzenia lub postępowania.

Program LENIENCY w prawie UE

Założenia, na których opiera się program leniency są zbliżone do ratio legis instytucji świadka
koronnego w prawie karnym. („świadkiem koronnym jest sprawca, który przyjął propozycję w
zakresie ścigania i ukarania za popełniony przez niego czyn przestępczy, poczynioną mu przez
organy ścigania w zamian za ujawnienie jego wiedzy o pozostałych uczestnikach przestępstwa i ich
udziale w nim”) KE jeszcze przed formalnym ogłoszeniem programu leniency łagodniej traktowała
przedsiębiorstwa, które współpracowały z nią w trakcie postępowania.
W 1996 r. Komisja wydała pierwsze Obwieszczenie dotyczące programu, po nim w 2002 wydano
kolejne. Następnie w 2006 r. w kolejnym Obwieszczeniu Komisji w sprawie zwalniania z grzywien
i zmniejszania grzywien w sprawach kartelowych doprecyzowano przesłanki, od których spełnienia
uzależnione jest możliwość skorzystania z programu łagodniejszego traktowania: rozbudowano
mechanizmy poufności informacji przekazywanych przez „skruszonych” oraz wprowadzono system
poświadczania kolejności składania wniosków.

ODSZKODOWANIE ZA SZKODY WYRZĄDZONE NA SKUTEK NARUSZENIA UNIJNEGO
PRAWA ANTYMONOPOLOWEGO

Z zakazu porozumień ograniczających konkurencję wynikają bezpośrednio prawa dla podmiotów
indywidualnych. Każda osoba jest uprawniona żądać naprawienia poniesionej szkody, która została
jej wyrządzona przez umowę lub zachowanie mogące zakłócić lub ograniczyć konkurencję, gdy
między tą szkodą a porozumieniem lub praktyką zakazanymi przez art. 101 TFUE istnieje związek
przyczynowo – skutkowy. Tę samą zasadę znajdujemy w art. 47 Karty Praw Podstawowych: Każdy,
kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do
skutecznego środka prawnego przed sądem.

SANKCJA NIEWAŻNOŚCI

35

Zgodnie z art. 101 ust. 2 Porozumienia lub decyzje zakazane na mocy niniejszego artykułu są
nieważne z mocy prawa. Pojęcie nieważności odnosić można jedynie do czynności
konwencjonalnych. Sankcja ta może dotyczyć czynności prawnych w rozumieniu prawa
cywilnego i decyzji administracyjnych.
Sankcja nieważności może dotyczyć tylko części umowy, a stwierdzenie tego należy do
prawodawcy krajowego. I tak np. w polskim kodeksie cywilnym reguluje to art. 58 &3: Jeżeli
nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do
pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością
czynność nie zostałaby dokonana.

Porozumienie nieważne nie wywiera skutków zamierzonych przez strony. Charakterystycznymi
cechami tej sankcji jest to, że:

➢

istnieje ona od momentu zawarcia porozumienia (ex tunc)

➢

następuje z mocy prawa (ipso iure)

➢

jest uwzględniania przez sąd z urzędu, a nie na wniosek

KOMPETENCJE DECYZYJNE KRAJOWYCH ORGANÓW OCHRONY KONKURENCJI W

INDYWIDUALNYCH SPRAWACH DOTYCZĄCYCH ART. 101 I 102 TFUE

Narodowe organy ochrony konkurencji – w Polsce Prezes UOKiK – stosują zarówno krajowe jak i
unijne prawo antymonopolowe. Art. 5 Rozporządzenia 1/2003 określa maksymalny zakres
kompetencji decyzyjnych organów krajowych dotyczących stosowania art. 101 i 102 TFUE:
Organy ochrony konkurencji Państw Członkowskich mają prawo stosowania art.101 i102 Traktatu
w indywidualnych sprawach. W tym celu, działając z urzędu lub na wniosek, mogą wydać
następujące decyzje (i tylko i wyłącznie te!!!):
– domagające się zaprzestania naruszenia;
– zarządzające środki tymczasowe;
– akceptujące zobowiązania;
– nakładające grzywny lub okresowe kary pieniężne lub inne kary przewidziane w

krajowych przepisach prawa.

Organy krajowe nie są zwłaszcza uprawnione do wydania decyzji stwierdzających, że art. 101

TFUE nie ma zastosowania do porozumienia, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyki
uzgodnionej! Takie decyzje może wydawać Komisja Europejska.

Minimalny zakres kompetencji decyzyjnych organów krajowych do stosowania art 101 i 102 w

sprawach indywidualnych wyznaczają zasady:

➢

zasada

ekwiwalentności

– zgodnie z nią regulacje krajowe nie mogą prowadzić do tego, że

krajowe prawo antymonopolowe jest egzekwowane bardziej skutecznie niż analogiczne
unormowania unijne. Efektywność egzekwowania prawa unijnego nie może być mniejsza
niż skuteczność egzekwowania krajowego prawa antymonopolowego.

➢

zasada

efektywności

– prawo krajowe musi umożliwić osiągnięcie celów unijnego prawa

antymonopolowego. Gdy prawo krajowe nie spełnia wymagań wynikających z prawa
unijnego zasada efektywności prawa unijnego nakazuje organom krajowym zastosowanie
środków zapewniających należytą efektywność prawa unijnego pomimo tego, że nie
zostały one przewidziane przez prawo krajowe.

36

Egzekwowanie zakazu stosowania praktyk ograniczających konkurencję w prawie

polskim

1.

Administracyjne środki egzekwowania zakazu stosowania praktyk ograniczających

konkurencję

POSTĘPOWANIE ANTYMONOPOLOWE W SPRAWACH PRAKTYK OGRANICZAJĄCYCH
KONKURENCJĘ:

W myśl art. 49 ust. 1 uokik: Postępowanie antymonopolowe w sprawach praktyk ograniczających
konkurencję, postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów
oraz w sprawach nakładania kar pieniężnych wszczyna się z urzędu. (wyłącznie!!!W poprzedniej
uokik wniosek mogli złożyć: przedsiębiorca, związek przedsiębiorców, organ samorządu
terytorialnego, organ kontroli państwowej, rzecznik konsumentów oraz organizacja konsumencka)

Zgodnie z art. 86 ust 4 uokik Każdy może zgłosić Prezesowi Urzędu na piśmie zawiadomienie
dotyczące podejrzenia stosowania praktyk ograniczających konkurencję wraz z uzasadnieniem.
Organ antymonopolowy jest jednak zobowiązany jedynie do zawiadomienia zgłaszającego
zawiadomienie na piśmie o sposobie rozpatrzenia zawiadomienia wraz z uzasadnieniem.
Zgłaszający zawiadomienie nie ma obecnie możliwości podważenia stanowiska Prezesa
UOKiK na drodze sądowej, ani uzyskania statusu strony w postępowaniu w sprawie stosowania
praktyk ograniczających konkurencję.

DECYZJE PREZESA UOKIK WYDAWANE NA PODSTAWIE ART. 10 uokik:

Zgodnie z art. 10 uokik Prezes Urzędu wydaje decyzję o uznaniu praktyki za ograniczającą
konkurencję i nakazującą zaniechanie jej stosowania, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu
określonego w art. 6 lub 9 ustawy lub art. 101 lub 102 TFUE. Decyzja Prezesa UOKiK, wydana na
podstawie art. 10 uokik, może wykraczać poza samo stwierdzenie, że doszło do naruszenia
prawa antymonopolowego. W tym ujęciu analizowane decyzje mogą zawierać elementy
konstytutywne.
W myśl art. 11 ust. 1 uokik, Nie wydaje się decyzji, o której mowa w art. 10, jeżeli zachowanie
rynkowe przedsiębiorcy przestało naruszać zakazy określone w art. 6 lub 9 ustawy lub w art. 101
lub 102 TFUE.
2. W przypadku określonym w ust.1 Prezes UOKiK wydaje decyzję o uznaniu praktyki za
ograniczającą konkurencję i stwierdzającą zaniechanie jej stosowania.
3. Ciężar udowodnienia okoliczności, o których mowa w ust. 1, spoczywa na przedsiębiorcy.

DECYZJE PREZESA UOKiK ZOBOWIĄZUJĄCE PRZEDSIĘBIORCĘ DO WYKONANIA
ZOBOWIĄZAŃ JAKIE NA SIEBIE PRZYJĄŁ:

Art. 12. 1. Jeżeli w toku postępowania antymonopolowego zostanie uprawdopodobnione że został
naruszony zakaz STOSOWANIA PRAKTYK OGRANICZAJĄCYCH KONKURENCJĘ
(Art. 101 i 102), a przedsiębiorca, któremu jest zarzucane naruszenie tego zakazu, zobowiąże
się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zapobieżenia tym
naruszeniom, Prezes UOKiK może, w drodze decyzji, zobowiązać przedsiębiorcę do
wykonania tych zobowiązań.
2. W decyzji takiej, Prezes Urzędu może określić termin wykonania zobowiązań oraz nałożyć na

37

przedsiębiorcę obowiązek składania w wyznaczonym terminie informacji o stopniu realizacji
zobowiązań.
Decyzja zobowiązująca przedsiębiorcę do wykonania zobowiązań jakie na siebie przyjął w trybie
art. 12 uokik może zostać uchylona przez Prezesa UOKiK, z urzędu, w przypadku gdy:

1) została ona wydana w oparciu o nieprawdziwe, niekompletne lub wprowadzające w błąd
informacje lub dokumenty;
2) przedsiębiorca nie wykonuje zobowiązań lub obowiązków, o których mowa w ust. 1—3.
Prezes Urzędu może, za zgodą przedsiębiorcy, z urzędu, uchylić decyzję, o której mowa w ust. 1, w
przypadku gdy nastąpiła zmiana okoliczności mających istotny wpływ na wydanie decyzji.
W przypadku uchylenia decyzji Prezes Urzędu orzeka co do istoty sprawy.

KARY PIENIĘŻNE:

Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie
większej niż 10 % przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia
kary, jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie dopuścił się naruszenia, przewidzianego przez
prawo polskie lub unijne, zakazu stosowania praktyk ograniczających konkurencję. (art. 106 ust. 1
uokik)

Prezes Urzędu może również nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w
wysokości stanowiącej równowartość do 50 000 000 euro, m.in. jeżeli przedsiębiorca ten choćby
nieumyślnie nie współdziała w toku kontroli prowadzonej w ramach postępowania przed Prezesem
UOKiK. W przypadku gdy przedsiębiorca nie osiągnął przychodu w roku rozliczeniowym
poprzedzającym rok nałożenia kary, Prezes Urzędu może ustalić karę pieniężną w wysokości do
dwustukrotności przeciętnego wynagrodzenia. Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorców, w
drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości stanowiącej równowartość do 10 000 euro za każdy
dzień zwłoki w wykonaniu:
–

decyzji zakazujących stosowania praktyk ograniczających konkurencję (art. 10),

–

decyzji zobowiązujących przedsiębiorcę do wykonania zobowiązań jakie na siebie przyjął

w trybie art. 12 uokik,

–

postanowień Prezesa UOKiK wydanych w toku kontroli (art. 105g) oraz

–

wyroków sądowych w sprawach z zakresu praktyk ograniczających konkurencję.

W przypadkach określonych w art. 108 ust. 1 Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, nałożyć na
osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład organu zarządzającego
przedsiębiorcy karę pieniężną w wysokości do pięćdziesięciokrotności przeciętnego
wynagrodzenia. Taka sama kara może zostać nałożona na inne osoby.

Art. 108 Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, nałożyć na osobę pełniącą funkcję kierowniczą lub wchodzącą w skład
organu zarządzającego przedsiębiorcy karę pieniężną w wysokości do pięćdziesięciokrotności przeciętnego
wynagrodzenia, jeżeli osoba ta umyślnie albo nieumyślnie:

1) nie wykonała decyzji, postanowień lub wyroków, o których mowa w art. 107;

2) nie zgłosiła zamiaru koncentracji, o którym mowa w art. 13;

3) nie udzieliła informacji lub udzieliła nierzetelnych lub wprowadzających w błąd informacji żądanych przez Prezesa
Urzędu na podstawie art. 50.

2. Prezes Urzędu może nałożyć karę pieniężną, o której mowa w ust. 1, na:

1) osobę upoważnioną przez kontrolowanego, o której mowa w art. 105a ust. 6, posiadacza lokalu mieszkalnego,
pomieszczenia, nieruchomości lub środka transportu, o których mowa w art. 91 ust. 1 oraz osoby, o których mowa w

38

art. 105a ust. 7 za:

a) nieudzielenie informacji lub udzielenie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji żądanych przez
Prezesa Urzędu,

b) brak współdziałania w toku kontroli prowadzonej w ramach postępowania na podstawie art. 105a;

2) świadków za nieuzasadnioną odmowę zeznań.

Przy ustalaniu wysokości kar pieniężnych, o których mowa w art. 106—108, należy uwzględnić w
szczególności okres, stopień oraz okoliczności naruszenia przepisów ustawy, a także uprzednie
naruszenie przepisów ustawy.

PROGRAM ŁAGODZENIA KAR (leniency):

Zgodnie z art. 109 ust. 1 uokik Prezes UOKiK odstępuje od nałożenia kary na przedsiębiorcę
biorącego udział w sprzecznym z prawem polskim lub unijnym porozumieniu ograniczającym
konkurencję, jeżeli przedsiębiorca ten spełnia łącznie następujące warunki:

1) jako pierwszy z uczestników porozumienia:

a) dostarczy Prezesowi Urzędu informację o istnieniu zakazanego porozumienia,

wystarczającą do wszczęcia postępowania antymonopolowego, lub

b) przedstawi Prezesowi Urzędu, z własnej inicjatywy, dowód umożliwiający wydanie

decyzji, o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję i zakazującej jej
stosowania (art. 10) lub decyzji o uznaniu praktyki za ograniczającą
konkurencję i stwierdzającej zaniechanie jej stosowania (art. 11)

— jeżeli Prezes Urzędu nie posiadał w tym czasie informacji i dowodów
wystarczających do wszczęcia postępowania antymonopolowego lub wydania decyzji o
uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję i zakazującej jej stosowania (art. 10) lub
decyzji o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję i stwierdzającej zaniechanie jej
stosowania (art. 11)

2) współpracuje z Prezesem Urzędu w toku postępowania w pełnym zakresie, dostarczając
niezwłocznie wszelkich dowodów, którymi dysponuje, albo którymi może dysponować, i udzielając
niezwłocznie wszelkich informacji związanych ze sprawą, z własnej inicjatywy lub na żądanie
Prezesa Urzędu;
3) zaprzestał uczestnictwa w porozumieniu nie później niż w dniu poinformowania Prezesa
Urzędu o istnieniu porozumienia lub przedstawienia dowodu, o którym mowa w pkt 1 lit. b;
4) nie był inicjatorem zawarcia porozumienia i nie nakłaniał innych przedsiębiorców do
uczestnictwa w porozumieniu.

W myśl art. 109 ust. 2 Jeżeli przedsiębiorca uczestniczący w sprzecznym z prawem unijnym lub
polskim porozumieniu, nie spełnia warunków uzasadniających odstąpienie od nałożenia kary,
Prezes UOKiK obniża karę nakładaną na tego przedsiębiorcę, jeżeli spełnia on łącznie następujące
warunki:

1) przedstawi Prezesowi Urzędu, z własnej inicjatywy, dowód, który w istotny sposób

przyczyni się do wydania decyzji o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję i zakazującej
jej stosowania (art. 10) lub decyzji o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję i
stwierdzającej zaniechanie jej stosowania (art. 11)

2) zaprzestał uczestnictwa w porozumieniu nie później niż w momencie przedstawienia

39

dowodu, o którym mowa w pkt 1.

PRYWATNE ŚRODKI EGZEKWOWANIA ZAKAZU STOSOWANIA PRAKTYK
OGRANICZAJĄCYCH KONKURENCJĘ W PRAWIE POLSKIM

ODSZKODOWANIA:

W prawie polskim prywatne instrumenty egzekwowania zakazu stosowania praktyk
ograniczających konkurencję są bardzo mało efektywne. Najważniejszą normatywną podstawą
odpowiedzialności odszkodowawczej za szkody wyrządzone na skutek naruszenia prawa
antymonopolowego jest art 415 KC, który wysławia generalną zasadę odpowiedzialności
deliktowej: Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

SANKCJA NIEWAŻNOŚCI

UOKiK przewiduje sankcję nieważności zarówno dla porozumień ograniczających
konkurencję, jak i dla czynności prawnych będących przejawem nadużycia pozycji
dominującej. SN stwierdził, że jeżeli do ustalenia nieważności jest to niezbędne, sąd może
samodzielnie stwierdzić naruszenie zakazu nadużywania pozycji dominującej, chyba że
została już wydana ostateczna decyzja Prezesa UOKiK stwierdzająca nadużycie pozycji
dominującej.

Dodatkowo istnieje możliwość wystąpienia z powództwem o ustalenie. Zgodnie z art. 189 KPC
Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy
ma w tym interes prawny.

NARUSZENIE PRAWA ANTYMONOPOLOWEGO A ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA ZA

SZKODY WYRZĄDZONE CZYNAMI NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI

Zagadnieniem, które nie doczekało się jeszcze rozstrzygnięcia w polskiej judykaturze jest problem
relacji między prawem antymonopolowym a ustawą z 16.04.199 r. o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji (uznk)

W myśl art. 1 uznk reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności
gospodarczej, w szczególności produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwie, handlu i usługach
— w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów.

Art. 3 ust. 1 definiuje pojęcie czynu nieuczciwej konkurencji stanowiąc, że jest nim działanie
sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego
przedsiębiorcy lub klienta.
Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności: wprowadzające w błąd oznaczenie
przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo
usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy
przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo
produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo
osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie
systemu sprzedaży lawinowej oraz prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie
konsorcyjnym.

40

Zgodnie z art. 18 ust. 1 uznk, w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca,
którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać:

1) zaniechania niedozwolonych działań;
2) usunięcia skutków niedozwolonych działań;
3) złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w
odpowiedniej formie;
4) naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;
5) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych;
6) zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze
wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn
nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Egzekwowanie zakazów monopolizacji i zawierania porozumień ograniczających

konkurencję w prawie Stanów Zjednoczonych

System egzekwowania amerykańskiego prawa antymonopolowego jest bardzo rozbudowany i
efektywny. Cechą charakterystyczną systemu antymonopolowego Stanów Zjednoczonych jest duże
znaczenie instrumentów prywatnych, w szczególności odpowiedzialności odszkodowawczej.
Istnieje także odpowiedzialność karna za naruszenie prawa antymonopolowego (czego nie ma w
Polsce, a w UE jest tylko w kilku państwach członkowskich, m.in. w Zjednoczonym Królestwie,
Irlandii, Estonii i na Węgrzech)

W Stanach Zjednoczonych w egzekwowaniu prawa antymonopolowego biorą udział trzy grupy
podmiotów:

➢

federalne organy antymonopolowe: Federalna Komisja Handlowa (ang. FTC) oraz
Wydział Antymonopolowy Departamentu Sprawiedliwości (ang. DOJ)

➢

podmioty prywatne

➢

stany

1.

FEDERALNE ADMINISTRACYJNE ORGANY ANTYMONOPOLOWE:

W Stanach Zjednoczonych równolegle funkcjonują dwa administracyjne organy antymonopolowe o
zbliżonych kompetencjach – FTC i DOJ. DOJ stanowi integralną część administracji prezydenckiej,
a FTC jest z niej wyodrębniona.

Wydział Antymonopolowy (WA)

jest częścią Departamentu Sprawiedliwości i kieruje nim

zastępca Prokuratora Generalnego, powoływanego i odwoływanego przez prezydenta.
Przysługują mu kompetencje do egzekwowania Ustawy Shermana. Tylko WADOJ może
inicjować postępowania karne!!!

Pracami

FTC

k

ieruje pięciu komisarzy.

Do jednej partii politycznej może należeć najwyżej trzech

z nich. Najważniejsze decyzje muszą być zatwierdzone przez większość z nich. Prezydent może
odwołać komisarza jedynie z uzasadnionych poglądów, a zasadność ta podlega kontroli sądowej.
Zakres decyzyjny FTC jest bardzo szeroki. Zgodnie z art. 5 Ustawy o Federalnej Komisji Handlu,
do jej zadań należy zwalczanie nieuczciwych metod konkurencji.

41

Naruszenie art. 1 i 2 Ustawy Shermana (US) zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat
dziesięciu. Zgodnie z powołanymi przepisami, na podmioty odpowiedzialne za naruszenie mogą
zostać nałożone również grzywny w wysokości miliona dolarów, jeżeli są one osobami
fizycznymi i stu mln dolarów, gdy są one osobami prawnymi. Dodatkowo zgodnie z Criminal
Fines Improvement Act z 1987 r. możliwe jest również nałożenie na przedsiębiorcę za naruszenie
prawa antymonopolowego, grzywny w wysokości podwójnej sumy zysków uzyskanych w
wyniku naruszenia prawa antymonopolowego kub do podwójnej sumy szkód wyrządzonych
na skutek naruszenia.

DOJ może też występować z roszczeniami o naprawienie szkód majątkowych wyrządzonych
naruszeniem prawa antymonopolowego Stanów Zjednoczonych oraz ma także kompetencje do
występowania do sądów o wydanie orzeczeń nakazujących przedsiębiorcom określone
zachowania.

FTC nie może stosować środków o charakterze karnym ani występować z roszczeniami
odszkodowawczymi. Ma ona natomiast kompetencję do występowania do sądów o wydanie
injunction relief. Przyznano jej także prawo wydawania nakazów wydawania zwrotu korzyści
uzyskanych w wyniku stosowania nieuczciwych metod konkurencji.

2.

PODMIOTY PRYWATNE:

Oprócz roszczeń o naprawienie szkody podmioty indywidualne uprawnione są także do
występowania o wydanie injunctive relief. W takim przypadku podmiot powinien wykazać:
•

naruszenie prawa antymonopolowego

•

fakt wyrządzenia szkody interesowi publicznemu

•

okoliczność, że doszło lub może dojść do wyrządzenia mu szczególnej szkody

Podmiot zainteresowany uzyskaniem takiego orzeczenia nie musi udowadniać, że poniósł szkodę.
Wystarczy, że uprawdopodobni, że może dojść do uszczerbku majątkowego w przyszłości.

3.

STANY:

Na większości terytorium Stanów Zjednoczonych, obok federalnego prawa antymonopolowego.
obowiązują też analogiczne unormowania stanowe. W większości stanów, istnieje możliwość
uzyskania odszkodowania również przez podmioty pośrednio poszkodowane. (SN zaś uznaje
tylko podmioty bezpośrednio poszkodowane, a więc prawo stanowe zapewnia szerszą ochronę
poszkodowanym) SN USA przesądził, że stany zostały zakwalifikowane do podmiotów
uprawnionych do dochodzenia odszkodowania za szkody wyrządzone naruszeniem prawa
antymonopolowego na podstawie art. 4 Ustawy Claytona. Władze stanowe współpracują z WADOJ
w egzekwowaniu federalnego prawa antymonopolowego w indywidualnych sprawach. Pozwala on
stanowym prokuratorom generalnym m.in. na wszczynanie postępowań antymonopolowych na
podstawie prawa federalnego, w przypadkach gdy przemawia za tym wzgląd na ochronę
gospodarki danego stanu lub interesów jego obywateli.

PROGRAM LENIENCY W STANACH ZJEDNOCZONYCH

W październiku 1978 r. Wydział Antymonopolowy DOJ przyjął Corporate Leniency Policy.
Zgodnie z nim przedsiębiorstwa, które dopuściły się naruszenia prawa antymonopolowego mogły
uzyskać zwolnienie z grzywien, jeżeli podjęły współpracę z organami antymonopolowymi.
W 1993 r. zreformowano program leniency. Przedsiębiorstwa, które same zainicjowały działania

42

administracji antymonopolowej uzyskiwały automatyczne zwolnienie z grzywien (ich pracownicy
również byli zwolnieni)
W 2004 r. złagodzono odpowiedzialność cywilną przedsiębiorców, którzy po złamaniu prawa
antymonopolowego nawiązali współpracę z administracją antymonopolową. Wysokość
odszkodowania, do zapłaty którego mogą zostać one zobowiązane zmniejszono z trzykrotności do
jej rzeczywistych rozmiarów.

ROZSTRZYGNIĘCIA SĄDÓW STANÓW ZJEDNOCZONYCH

W razie ustalenia, że doszło do naruszenia prawa antymonopolowego, sądy amerykańskie na
wniosek Federalnej Komisji Handlu, WADOJ lub poszkodowanych wydają orzeczenia o
zastosowaniu środków zaradczych – injunction relief, które wykraczać mogą poza samo
stwierdzenie naruszenia. W uzasadnieniu jednego z wyroków czytamy, że obowiązkiem sądu jest
zastosowanie środków, które zapewnią zakończenie funkcjonowania nielegalnego monopolu,
pozbawią przedsiębiorcę owoców naruszenia prawa i zapewnią, że nie pozostaną żadne
praktyki mogące doprowadzić do monopolizacji w przyszłości.

Sądom przyznano szeroki zakres swobody, co do wyboru rozstrzygnięć, np.: obowiązek zbycia
części majątku przez przedsiębiorstwo, podział na mniejsze podmioty, zawarcie jakiś umów,
rozwiązanie kontraktów lub modyfikacja ich treści, zapewnienie konkurentom korzystania z
pewnych dóbr, udzielenie licencji na korzystanie z własności intelektualnej. Przy wyborze
konkretnego instrumentu antymonopolowego sądy powinny brać pod uwagę zasadę
proporcjonalności.
W prawie amerykańskim znacznie dłużej niż w systemie europejskim wykorzystywane są środki
strukturalne.
Sądom przyznano także kompetencję do zmiany orzeczeń jeżeli uznają, że uzasadnia to
rozwój sytuacji na rynku. Orzeczenia takie mogą być wydane nawet wiele lat po wydaniu
wyroku, nawet wówczas, gdy taka możliwość nie była dopuszczalna.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA ZA NARUSZENIE PRAWA
ANTYMONOPOLOWEGO W PRAWIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH

Centralne miejsce w systemie egzekwowania prawa antymonopolowego Stanów Zjednoczonych
zajmują instrumenty prywatnoprawne! Poszkodowani naruszeniem prawa antymonopolowego
mogą uzyskać potrójne odszkodowanie. Bardzo duże znaczenie ma też to, że żądanie
naprawienia uszczerbku uznaje się za uzasadnione nawet w przypadku, gdy poszkodowany
przeniósł szkodę na swoich klientów (czyli na poziomie federalnym podmioty pośrednio
poszkodowane nie mogą dochodzić rekompensaty od sprawcy naruszenia)

Na płaszczyźnie dowodowej to strony mają obowiązek ujawnienia przeciwnikom procesowym
informacji, które rozsądnie oceniając mogą być uznane za dowody. Poszkodowany może także
żądać od pozwanego zwrotu kosztów pomocy prawnej „w rozsądnych granicach”

IV. KONTROLA KONCENTRACJI PZEDSIĘBIORSTW

1.

KONCENTRACJA KAPITAŁU:

Koncentracja kapitału jest jednym z charakterystycznych elementów globalizacji. Jej plusem jest to,
że ogromne korporacje, przynajmniej w niektórych sferach gospodarki, są wysoko efektywne i

43

prowadzą pożyteczne prace badawczo-rozwojowe. Działalność wielkich przedsiębiorstw
przyczynić się może do podniesienia konkurencyjności unijnej gospodarki.
Koncentracja kapitału niesie za sobą także duże zagrożenia: ograniczenie ilości przedsiębiorstw
prowadzących działalność na danym rynku może prowadzić do zmniejszenia presji konkurencyjnej
i szkodliwej monopolizacji.
Zgodnie z wnioskami analizy ekonomicznej, unijne prawo antymonopolowe nie zabrania
koncentracji przedsiębiorstw, lecz jedynie stwarza mechanizmy, których zadaniem jest
zapewnienie, by procesy te nie godziły w interes publiczny.

RODZAJE KONCENTRACJI PRZEDSIĘBIORSTW:

Koncentrację przedsiębiorstw możemy podzielić na:

➢

horyzontalne (poziome) – między przedsiębiorstwami konkurencyjnymi, czyli takimi,

które działają na tym samym rynku właściwym, np. połączenie dwóch przedsiębiorstw
produkujących auta. Za koncentracje horyzontalne uznaje się nie tylko koncentracje między
faktycznymi, ale także między potencjalnymi konkurentami.

➢

niehoryzontalne – wśród nich wyróżniamy:

- wertykalne (pionowe) – między przedsiębiorstwami działającymi na różnych poziomach
łańcucha produkcji lub dystrybucji, np. przejęcie przez producenta materiałów budowlanych
sieci hurtowni takich artykułów;

- konglomeratywne – są to koncentracje nie mające ani horyzontalnego ani wertykalnego
charakteru, np. połączenie przedsiębiorstwa zajmującego się produkcją sprzętu fotograficznego i
wytwórni muzycznej.

KONTROLA KONCENTRACJI PRZEDSIĘBIORSTW W PRAWIE STANÓW

ZJEDNOCZONYCH

USTAWODAWSTWO:

Pierwszym aktem normatywnym tego dotyczącym była Ustawa Shermana (US). W wyroku w

sprawie Northern Securities SN stwierdził, że wszelkie koncentracje między bezpośrednimi
konkurentami stanowią „kombinacje” ograniczające handel i są sprzeczne z art. 1 US.

Następnym aktem była Ustawa Claytona (UC), która w art. 7 zabrania nabywania akcji i

udziałów innych korporacji, jeżeli może to prowadzić do zasadniczego ograniczenia
konkurencji między przedsiębiorstwami biorącymi udział w koncentracji. Intencją
prawodawcy było daleko idące ograniczenie dopuszczalności koncentracji. Art, 7 UC zawierał
jednak poważne luki, gdyż unormowanie to nie ograniczało swobody przeprowadzania koncentracji
wertykalnych i konglomeratywnych oraz nie znajdowało zastosowania do nabywania składników
majątku przedsiębiorstw. Na te zabiegi zezwoliła kolejna ustawa z 1950 r. Ustawa Celler –
Kefauver (UCK) – rozszerzała ona zakres stosowania UC na koncentracje horyzontalne oraz
na nabycie składników majątkowych przedsiębiorstw.

W 1976 r. wprowadzono także obowiązek uprzedniej notyfikacji.

EWOLUCJA LINII ORZECZNICZEJ SĄDÓW STANÓW ZJEDNOCZONYCH

44

W latach 60-tych amerykańska judykatura podchodziła do koncentracji przedsiębiorstw w sposób

skrajnie restrykcyjny. W jednej ze spraw SN stwierdziła nawet, że koncentracje na rynkach o mało
pluralistycznej strukturze są nielegalne.

W połowie lat 70-tych, nastąpiła zdecydowana zmiana linii orzeczniczej sądów

amerykańskich. Odstąpiono od założenia, że jedynymi przesłankami legalności koncentracji są
wielkość udziałów łączących się podmiotów w rynku oraz jego struktura. Zaczęto też zwracać
uwagę na możliwość zwiększenia efektywności w wyniku połączenia przedsiębiorców. (tezy
Szkoły Chicagowskiej)

Pod koniec lat 80-tych nastąpiło pewne odejście od najbardziej radykalnych koncepcji Szkoły

Chicagowskiej. Efektywność alokacyjna nadal odgrywała bardzo ważną rolę w koncentracji
przedsiębiorstw, ale nie jest jej jedynym celem. Odrzucono także założenie, iż wszelka interwencja
antymonopolowa w sferze kontroli koncentracji jest z istoty swej nieskuteczna.

POSTĘPOWANIE W SPRAWACH KONCENTRACJI:

W 1976 r. wszedł w życie Hart-Scott-Rodino Antitrust Improvement Act (Ustawa Hart-Scott-

Rodino -UHSR), który wprowadził system obowiązkowej uprzedniej notyfikacji. Z wyjątkiem
operacji o mniejszym znaczeniu gospodarczym, uczestnicy koncentracji zobowiązani są przed ich
przeprowadzeniem zgłosić właściwej agencji swoje zamierzenia. (rozpatruje je albo Federalna
Komisja Handlu albo Wydział Antymonopolowy Departamentu Sprawiedliwości, w zależności w
jakim sektorze działają dane podmioty)

Jeżeli w ciągu 30 dni od notyfikacji, właściwy organ nie zażąda udzielenia dodatkowych

informacji, koncentracja może zostać zrealizowana. W toku postępowania swoje uwagi mogą
zgłaszać wszyscy zainteresowani, w tym konkurenci i kontrahenci przedsiębiorców biorących
udział w koncentracji.

Jeżeli nie uda się znaleźć ugodowego rozwiązania Federalna Komisja Handlu albo Wydział

Antymonopolowy Departamentu Sprawiedliwości muszą wystąpić do sądu, by uzyskać
orzeczenie zakazujące przeprowadzenia koncentracji. Z wnioskiem takim mogą również
wystąpić podmioty trzecie. Zgłoszenie przez federalne organy antymonopolowe zastrzeżeń do
określonej koncentracji nie przesądza jeszcze o jej legalności, bowiem może być ona
zakwestionowana przez podmioty trzecie i stany, a nawet przez FKH albo WADOJ. Do rzadkości
należy także wystąpienie na drogę sądową osób trzecich przeciwko łączącym się podmiotom.

KONTROLA KONCENTRACJI PRZEDSIĘBIORSTW W PRAWIE UE

EWOLUCJA ZASAD KONTROLI KONCENTRACJI PRZEDSIĘBIORSTW W PRAWIE

UNIJNYM (WSPÓLNOTOWYM)

Unormowania dotyczące kontroli koncentracji przedsiębiorstw znajdowały się już w Traktacie

ustanawiającym EWWiS. Analogiczne przepisy nie zostały jednak umieszczone w Traktacie
Ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą.

W jednym z wyroków ETS stwierdził, że koncentracja, która prowadzi do umocnienia pozycji

dominującej może nadużywać zakaz nadużywania pozycji dominującej. W kolejnych wyrokach
zaakceptowano zapatrywanie, że Komisja w sprawach związanych z koncentracją może stosować
środki tymczasowe, oraz że transakcje prowadzące do koncentracji podlegają ograniczeniom

45

wynikającym z zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję.

Akty normatywne:
–

Rozporządzenie z 2004 r. nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw. oraz
wytyczne do niego:

–

wytyczne w sprawie oceny horyzontalnego połączenia przedsiębiorstw

–

wytyczne w sprawie oceny niehoryzontalnych połączeń przedsiębiorstw

NORMATYWNA DEFINICJA KONCENTRACJI:

Zgodnie z art. 3 Rozporządzenia 139/2004 z koncentracją mamy do czynienia wówczas, gdy
nastąpiła trwała zmiana kontroli, która wyniknęła z:

a) łączenia się dwóch lub więcej wcześniej samodzielnych przedsiębiorstw lub części
przedsiębiorstw, lub

b) przejęcia, przez jedną lub więcej osób już kontrolujących co najmniej jedno przedsiębiorstwo
albo przez jedno lub więcej przedsiębiorstw, bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad całym lub
częścią jednego lub więcej innych przedsiębiorstw czy to wartościowych drodze zakupu papierów
wartościowych lub aktywów, czy to w drodze umowy lub w jakikolwiek inny sposób. Formą
koncentracji tego typu jest utworzenie wspólnego przedsiębiorstwa pełniącego w sposób trwały
wszystkie funkcje samodzielnego podmiotu gospodarczego.

Podstawą kontroli mogą być wszelkie środki, które dają możliwość wywierania decydującego
wpływu na przedsiębiorstwo. Można wskazać przykładowo na:
➔

własność lub prawo użytkowania całego lub części aktywów przedsiębiorstwa;

➔

prawa lub umowy przyznające decydujący wpływ na skład, głosowanie lub

decyzje organów przedsiębiorstwa.

Kontrolę przejmują osoby lub przedsiębiorstwa, które:
•

są posiadaczami praw lub uprawnionymi do nich na mocy odpowiednich

umów, lub

•

nie będąc ani posiadaczami takich praw, ani uprawnionymi do nich na mocy

odpowiednich umów, mają uprawnienia wykonywania wypływających z nich praw.

ZAKRES ZASTOSOWANIA UNIJNEGO PRAWA ANTYMONOPOLOWEGO DO

KONCENTRACJI PRZEDSIĘBIORSTW

ZASADY OGÓLNE:

Prawo unijne stosuje się do koncentracji o wymiarze unijnym. Za takie uznaje się zaś
koncentracje, jeżeli:
➢

łączny światowy obrót wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 5
miliardów euro oraz

➢

łączny obrót przypadający na Unię, każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych
przedsiębiorstw, wynosi więcej niż 250 mln euro, chyba, że każde z zainteresowanych
przedsiębiorstw uzyskuje więcej niż 2/3 swoich łącznych obrotów przypadających na Unię
w jednym i tym samym Państwie Członkowskim.

Koncentracja, która nie osiąga tych progów posiada wymiar unijny, w przypadku, gdy:

46

a)

łączny światowy obrót wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw wynosi więcej ni
2,5miliarda euro

b)

w każdym z co najmniej trzech Państw Członkowskich, łączny obrót wszystkich
zainteresowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 100 mln euro;

c)

w każdym z co najmniej trzech Państw Członkowskich ujętych dla celów lit. b), łączny

obrót każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych przedsiębiorstw wynosi więcej niż 25 mln

euro; oraz

d)

łączny obrót przypadający na Unię, każdego z co najmniej dwóch zainteresowanych
przedsiębiorstw wynosi więcej ni 100 mln euro, chyba, że każde z zainteresowanych
przedsiębiorstw uzyskuje więcej niż 2/3 swoich łącznych obrotów przypadających na Unię
w jednym i tym samym Państwie Członkowskim.

Z tych regulacji wynika, że unijne zasady antymonopolowe znaleźć mogą zastosowanie do
przedsiębiorstw nie mających siedziby w jej państwach członkowskich. Prowadzą także do
tego, że koncentracje z udziałem wielkich ponadnarodowych korporacji muszą niekiedy zostać
zaakceptowane przez Komisję i organy antymonopolowe państw nie należących do UE.

ODESŁANIA:

1.

Odesłanie do Komisji na wniosek podmiotów biorących udział w koncentracji

Koncentracja nie mająca wymiaru unijnego może zostać odesłana do Komisji, jeżeli podlega
kontroli przez pryzmat zgodności z trzema krajowymi systemami prawa konkurencji. W takim
przypadku Koncentracja polegająca na łączeniu lub przejęciu wspólnej kontroli zgłaszana jest
wspólnie przez strony uczestniczące w połączeniu lub przez przejmujących wspólną kontrolę, w
zależności od przypadku. We wszystkich innych przypadkach, zgłoszenie jest dokonywane przez
osobę lub przedsiębiorstwo przejmujące kontrolę nad całością lub częścią jednego lub więcej
przedsiębiorstw. Należy poinformować komisję w uzasadnionym wniosku, że koncentracja
powinna być przez nią zbadana.

Komisja niezwłocznie przesyła taki wniosek do wszystkich państw członkowskich. Każde państwo
członkowskie uprawnione do badania koncentracji zgodnie z przepisami jego krajowego prawa
dotyczącego konkurencji, może w terminie 15 dni roboczych od otrzymania uzasadnionego
wniosku, wyrazić swój sprzeciw wobec wniosku o odesłanie sprawy., co uniemożliwia przejęcie
sprawy przez Komisję. Jeżeli żaden kraj się nie sprzeciwi odesłaniu, uznaje się, że koncentracja ma
charakter unijny i podlega notyfikacji Komisji.

2.

Odesłanie do Komisji na wniosek państwa członkowskiego

Jedno lub więcej Państw Członkowskich może złożyć do Komisji wniosek o zbadanie koncentracji,
która nie ma wymiaru unijnego ale ma wpływ na handel pomiędzy Państwami Członkowskimi i
zagraża w sposób znaczący konkurencji na terytorium Państwa Członkowskiego lub państw
składających wniosek.

3.

Odesłanie do władz krajowych przed notyfikacją

W art. 4 ust. 4 rozporządzenia 139/2004 przewidziano możliwość odesłania sprawy przez Komisję

47

do władz krajowych jeszcze przed dokonaniem notyfikacji, czyli przed zgłoszeniem koncentracji
Komisji. I tak, strony uczestniczące w połączeniu, przejmujący wspólną kontrolę lub osoby bądź
przedsiębiorstwa przejmujące kontrolę są uprawnione do powiadomienia Komisji, iż koncentracja
może znacząco wpłynąć na konkurencję na rynku Państwa Członkowskiego, który
reprezentuje wszystkie cechy odrębnego rynku i z tego względu powinny zostać zbadane, w
całości lub w części, przez to Państwo Członkowskie. Kraj wskazany we wniosku składa
oświadczenie dotyczące zgody na odesłanie wniosku. O ile Państwo Członkowskie nie wyrazi
sprzeciwu, Komisja, jeśli uzna, i istnieje taki odrębny rynek, oraz i koncentracja może mieć
znaczący wpływ na konkurencję na tym rynku, może zdecydować o odesłaniu sprawy, w całości lub
w części, do właściwych władz tego Państwa Członkowskiego mając na względzie stosowanie
przepisów krajowego prawa tego Państwa dotyczącego konkurencji .

4.

Odesłanie do władz krajowych po notyfikacji

W pewnych sytuacjach Komisja jest uprawniona do odesłania zgłoszonej koncentracji do
organów krajowych również po dokonaniu notyfikacji. Państwo członkowskie może powiadomić
Komisję, iż koncentracja grozi znaczącym zakłóceniem konkurencji na jego rynku, który ma
wszelkie cechy rynku odrębnego. W przypadku gdy Komisja zaaprobuje stanowisko władz
krajowych, może:
➢

zająć się sprawą samodzielnie albo

➢

przekazać sprawę w całości lub w części organom państwa członkowskiego w celu

zastosowania krajowego prawa konkurencji.

Zakres swobodnego uznania Komisji jest mniejszy, jeżeli zostanie ona powiadomiona przez
państwo członkowskie, że koncentracja zakłóciłaby konkurencję na jego rynku, który ma
wszelkie cechy rynku odrębnego i nie stanowi znacznej części rynku wewnętrznego. Wtedy,
Komisja odsyła całość lub część sprawy dotyczącej odrębnego rynku, którego koncentracja
dotyczy.

DOPUSZCZALNOŚĆ STOSOWANIA PRAWA KRAJOWEGO

Zasadą jest, że w stosunku do koncentracji o wymiarze unijnym, nie jest dopuszczalne stosowanie
prawa państw członkowskich. Państwa członkowskie mogą jednak podjąć właściwe środki w
celu ochrony uzasadnionych interesów, innych niż te, które są brane pod uwagę w rozporządzeniu
139/2004 oraz są zgodne z prawem unijnym, w szczególności z jego zasadami, np. bezpieczeństwo
publiczne, pluralizm środków masowego przekazu czy zasady ostrożności.

KRYTERIA ZGODNOŚCI KONCENTRACJI Z PRAWEM UNIJNYM

Za zgodne z prawem unijnym uznaje się koncentracje, które nie przeszkadzają znacząco
skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym lub znacznej jego części. Szczególnie ważnym
elementem legalności koncentracji jest ocena tego, czy doprowadziłaby ona do stworzenia lub
umocnienia pozycji dominującej.

Badając zgodność koncentracji z prawem unijnym Komisja bierze pod uwagę:
•

potrzebę zachowania i rozwoju skutecznej konkurencji na wspólnym rynku, z punktu

widzenia, między innymi, struktury wszystkich danych rynków oraz rzeczywistej lub potencjalnej
konkurencji ze strony przedsiębiorstw zlokalizowanych we Wspólnocie lub poza nią;

•

pozycję rynkową zainteresowanych przedsiębiorstw oraz ich siłę ekonomiczną i finansową,

48

możliwości dostępne dla dostawców i użytkowników, ich dostęp do zaopatrzenia lub rynków,
wszelkie prawne lub inne bariery wejścia na rynek, trendy podaży i popytu w stosunku do
właściwych dóbr i usług, interesy konsumentów pośrednich i końcowych oraz rozwój postępu
technicznego i gospodarczego, pod warunkiem, że dokonuje się on z korzyścią dla konsumentów i
nie stanowi przeszkody dla konkurencji.

WYTYCZNE W SPRAWIE OCENY HORYZONTALNEGO POŁĄCZENIA

PRZEDSIEBIORSTW

Przydatnymi wskazówkami przy ocenie horyzontalnego połączenia przedsiębiorstw są: analiza
udziałów w rynku oraz badanie poziomu koncentracji.
W myśl pkt. 15 Wytycznych, udziały w rynku po połączeniu oblicza się zgodnie z założeniem, że
udział w rynku po połączeniu stron biorących w nim udział jest sumą ich udziałów w rynku sprzed
połączenia.

Ogólny poziom koncentracji na rynku mierzony jest przez Komisję zazwyczaj przy pomocy
wskaźnika HHI – Herfindahl-Hirschman Index. Stanowi on sumę kwadratów udziałów
poszczególnych przedsiębiorstw w rynku.

Zmiana wskaźnika HHI określana jest jako delta. Sygnalizuje ona zmianę koncentracji, do
której doprowadzić może połączenie.

1.

Poziomy udziałów w rynku

W Wytycznych wskazuje się, że w orzecznictwie ustalone jest, iż duży – przekraczający 50% -
udział w rynku może wskazywać na posiadanie pozycji dominującej. W kilku przypadkach
Komisja analizowała zgodność z unijnym prawem konkurencji koncentracji, które prowadziły do
powstania przedsiębiorstw kontrolujących pomiędzy 40-50% rynku, a niekiedy nawet poniżej
40%.
Zasadą jest, że jeżeli badany udział nie przekracza 25%, koncentrację uznaje się za zgodną z
rynkiem wewnętrznym.

2. Poziomy wskaźnika koncentracji HHI
Nie jest możliwe, aby Komisja zidentyfikowała problemy związane z konkurencją horyzontalną po
połączeniu na rynku, kiedy wskaźnik koncentracji HHI wynosi poniżej 1000. Rynki takie zwykle
nie wymagają obszernej analizy.
Nie wydaje się także możliwe, aby Komisja zidentyfikowała problemy związane z konkurencją
horyzontalną w przypadku połączenia, kiedy wskaźnik koncentracji HHI wskaźnik koncentracji
HHI wynosi po połączeniu od 1000 do 2000, zaś delta wynosi mniej niż 250, czy też w
przypadku połączenia, kiedy wskaźnik koncentracji HHI po połączeniu wynosi powyżej 2000
zaś deltą poniżej 150, z wyjątkiem szczególnych okoliczności, np. wystąpienie jednego lub więcej
z następujących czynników:
a) połączenie obejmuje przedsiębiorstwo mogące wejść na rynek lub takie, które niedawno weszło
na rynek z niewielkim udziałem w rynku;
b) jedna lub więcej stron biorących udział w połączeniu jest ważnym innowatorem posługującym
się metodami, które nie odbiły się jeszcze na udziałach w rynku;
c) wśród uczestników rynku istnieją znaczące wzajemne udziały ;
d) jedna z łączących się przedsiębiorstw jest niezależna i istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że

49

zakłóci ona skoordynowane działanie;
e) istnieją oznaki dawnej lub trwającej koordynacji lub praktyk ułatwiających działanie;
f) jedna z łączących się przedsiębiorstw ma udział w rynku przed połączeniem w wysokości 50 %
lub więcej

3. Antykonkurencyjne skutki połączeń horyzontalnych

Antykonkurencyjne skutki połączeń horyzontalnych można zasadniczo podzielić na:

➢

efekty nieskoordynowane – wyeliminowanie istotnych ograniczeń wynikających z

konkurencji w jednym lub więcej przedsiębiorstwach, co prowadzi do wzrostu siły rynkowej, bez
odwoływania się do skoordynowanego działania.

➢

efekty skoordynowane - zmiana charakteru konkurencji w taki sposób, że

przedsiębiorstwa, które poprzednio nie koordynowały swoich działań stają się obecnie
zdecydowanie bardziej skłonne je koordynować i podnosić ceny lub też w inny sposób utrudniać
skuteczną konkurencję. Połączenie może również ułatwić koordynację, uczynić ją bardziej stabilną
lub bardziej skuteczną w przypadku przedsiębiorstw, które dokonywały koordynacji przed
połączeniem

WYTYCZNE W SPRAWIE OCENY NIEHORYZONTALNEGO POŁĄCZENIA

PRZEDSIEBIORSTW

Połączenia niehoryzontalne dzielimy na wertykalne/pionowe i konglomeratywne. Pierwsze z nich
zostały zdefiniowane jako te, które dotyczą przedsiębiorstw prowadzących działalność na
różnych ogniwach łańcucha dostaw. Na przykład, jeżeli wytwórca danego produktu
(„przedsiębiorstwo działające na rynku wyższego szczebla”) łączy się z jednym ze swoich
dystrybutorów („przedsiębiorstwo działające na rynku niższego szczebla”), mamy do czynienia z
połączeniem wertykalnym . Połączenia konglomeratywne to te które nie są ani wertykalne ani
horyzontalne. W kontekście połączeń niehoryzontalnych zastosowanie mają także ogólne wytyczne
przedstawione w sprawie połączeń horyzontalnych.
W wytycznych stwierdza się, że prawdopodobieństwo znaczącego zakłócenia skutecznej
konkurencji jest zasadniczo mniejsze w przypadku połączeń niehoryzontalnych niż w
przypadku połączeń horyzontalnych. Po pierwsze, inaczej niż w przypadku połączeń
horyzontalnych, połączenia wertykalne lub konglomeracyjne nie pociągają za sobą eliminacji
bezpośredniej konkurencji między łączącymi się przedsiębiorstwami na tym samym właściwym
rynku. W rezultacie główne źródło efektów antykonkurencyjnych przy połączeniach
horyzontalnych jest nieobecne przy połączeniach wertykalnych i konglomeracyjnych. Po drugie
połączenia wertykalne i konglomeracyjne niosą ze sobą duże możliwości zwiększenia wydajności.

Podobnie jak połączenia horyzontalne, połączenia niehoryzontalne mogą znacząco zakłócać
skuteczną konkurencję na dwa podstawowe sposoby: poprzez efekty nieskoordynowane oraz
efekty skoordynowane. Zasadniczo efekty nieskoordynowane odnotowuje się, kiedy połączenia
powodują wykluczenie. Termin „wykluczenie” używany jest do opisu wszelkich sytuacji, w których
dostęp faktycznych lub potencjalnych konkurentów do materiałów lub rynków jest wskutek
połączenia utrudniony lub uniemożliwiony, co ogranicza zdolność i/lub motywację takich
przedsiębiorstw do konkurowania. W wyniku takiego wykluczenia łączące się przedsiębiorstwa
oraz być może niektórzy z ich konkurentów mogą w sposób opłacalny podnieść ceny naliczane

50

konsumentom. Sytuacje takie powodują znaczące zakłócenia skutecznej konkurencji i dlatego dalej
określa się je mianem „wykluczenia antykonkurencyjnego”.

Udział w rynku i poziom koncentracji

W punkcie 23 wytycznych, stwierdza się, że połączenia niehoryzontalne nie stanowią zagrożenia
dla skutecznej konkurencji, o ile podmiot powstały z połączenia nie dysponuje znaczącą siłą
rynkową (która niekoniecznie oznacza dominację) na co najmniej jednym z odnośnych rynków.
Komisja zbada tę kwestię przed przystąpieniem do oceny skutków połączenia dla konkurencji.
Komisja najprawdopodobniej nie znajdzie powodów do obaw w związku z połączeniami
niehoryzontalnymi, czy to o charakterze skoordynowanym, czy nieskoordynowanym, jeżeli po
połączeniu udział nowego podmiotu w rynku jest mniejszy niż 30 %, a wartość wskaźnika HHI
po koncentracji wynosi poniżej 2000.

W praktyce Komisja nie będzie prowadzić szczegółowych dochodzeń w sprawie takich połączeń, o
ile nie występują szczególne okoliczności, jak np. przynajmniej jeden z poniższych czynników:

a)

połączenie obejmuje przedsiębiorstwo, które prawdopodobnie w najbliższej przyszłości
będzie się szybko rozwijać, np. ze względu na niedawną innowację;

b)

między uczestnikami rynku istnieją znaczące wzajemne powiązania co do udziałów lub
kierownictwa;

c)

w przypadku jednego z łączących się przedsiębiorstw istnieje duże prawdopodobieństwo, że
zakłóci ono skoordynowane działanie;

d)

istnieją oznaki dawnej lub trwającej koordynacji lub praktyk ułatwiających działanie.

POŁĄCZENIA WERTYKALNE:
1.

Efekty nieskoordynowane – wykluczenie

W pkt 29 wytycznych znajduje się stwierdzenie, iż połączenie skutkuje wykluczeniem, jeżeli
wskutek połączenia dostęp faktycznych lub potencjalnych konkurentów do materiałów lub rynków
jest utrudniony lub uniemożliwiony, co ogranicza zdolność i/lub motywację takich przedsiębiorstw
do konkurowania.
Zasadniczo można wyróżnić dwie formy wykluczenia:

➔

Utrudnienie dostępu do czynników produkcji - zachodzi, kiedy powstały z połączenia

podmiot prawdopodobnie ograniczy dostęp do produktów lub usług, które by dostarczał i
świadczył, gdyby nie doszło do połączenia, zwiększając w ten sposób koszty konkurentów
działających na rynku niższego szczebla poprzez utrudnienie im pozyskiwania materiałów
wyjściowych po podobnych cenach i na podobnych warunkach, jak wtedy, gdyby nie doszło do
połączenia.
➔

Utrudnienie dostępu do rynków zbytu - może mieć miejsce, kiedy dostawca konsoliduje

się z ważnym klientem działającym na rynku niższego szczebla

2.

Efekty skoordynowane

Komisja stwierdza, że Koordynacja rynkowa może wystąpić, jeżeli konkurenci, bez zawierania
porozumień lub uciekania się do praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 101 TFUE, są w
stanie określić i realizować wspólne cele, unikając zwykłych wzajemnych nacisków
konkurencyjnych wynikających ze spójnego systemu domniemanych zagrożeń. Aby wystąpiły
efekty skoordynowane, zyski odnoszone przez przedsiębiorstwa dzięki agresywnej konkurencji w

51

krótkiej perspektywie („odstępstwo”) muszą być mniejsze niż oczekiwana redukcja dochodu, którą
takie zachowanie pociągałoby za sobą w dłuższej perspektywie, gdyż oczekiwano by, że spowoduje
agresywną reakcję konkurentów („kara”).

3.

Połączenia konglomeratywne

Połączenia konglomeratywne zazwyczaj nie zagrażają konkurencji. Zagrożeń dla konkurencji w
przypadku koncentracji konglomeratywnych upatrywać można przede wszystkim w:

➢

efektach nieskoordynowanych (wykluczeniu) – przejawiających się głównie w uzyskaniu
przez podmiot powstały w wyniku połączenia motywacji i zdolności do stosowania tzw.
dźwigni, czyli zdolności do zwiększenia sprzedaży produktu na jednym rynku (rynek
powiązany lub połączony) dzięki silnej pozycji rynkowej produktu, z którym jest on
powiązany lub połączony (rynek wiążący lub wykorzystujący)

➢

efektach skoordynowanych – zdaniem Komisji połączenia konglomeracyjne mogą
niekiedy ułatwiać antykonkurencyjną koordynację na rynkach, nawet przy braku
porozumienia lub praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 101 TFUE.

Postępowanie w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw w prawie UE

NOTYFIKACJA:

Koncentracje o wymiarze unijnym podlegają uprzedniemu zgłoszeniu/notyfikacji Komisji.
Zgłoszenie takie powinno być dokonane przed jej przeprowadzeniem, ale po zawarciu umowy,
ogłoszeniu publicznej oferty przyjęcia lub nabyciu kontrolnego pakietu akcji. Zgłoszenia
można również dokonać, gdy zainteresowane przedsiębiorstwa przedstawiają Komisji szczerą
intencję zawarcia umowy lub, w przypadku publicznej oferty przejęcia, gdy podały do publicznej
wiadomości zamiar wprowadzenia takiej oferty, pod warunkiem, że zamierzona umowa lub oferta
doprowadziłaby do koncentracji o wymiarze unijnym.

Do dokonania notyfikacji zobowiązane są wspólnie strony uczestniczące w połączeniu lub
przejmujące wspólną kontrolę. We wszystkich innych przypadkach, zgłoszenie jest dokonywane
przez osobę lub przedsiębiorstwo przejmujące kontrolę nad całością lub częścią jednego lub więcej
przedsiębiorstw. Komisja publikuje informację o fakcie dokonania notyfikacji.

BADANIE ZGŁOSZENIA I WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA:

Jeżeli zgłoszona koncentracja ma wymiar unijny, ale nie wzbudza poważnych wątpliwości co do
jej zgodności z rynkiem wewnętrznym, Komisja podejmuje decyzję o niezgłoszeniu sprzeciwu
i stwierdza, że jest ona zgodna z rynkiem wewnętrznym.
Koncentrację uznaje się za zgodną z rynkiem wewnętrznym, gdy zainteresowane przedsiębiorstwa
dokonają zmian umożliwiających stwierdzenie, że nie budzi ona więcej poważnych
wątpliwości dotyczących jej zgodności z rynkiem wewnętrznym.

W przypadku, gdy Komisja stwierdza, że zgłaszana koncentracja nie wchodzi w zakres niniejszego
rozporządzenia, fakt ten odnotowywany jest w formie decyzji. Gdy koncentracja wzbudza poważne
wątpliwości co do zgodności z rynkiem wewnętrznym, Komisja podejmuje decyzję o wszczęciu
postępowania.

52

Komisja może odwołać decyzję uznającą koncentrację za zgodną z rynkiem wewnętrznym w
przypadku, gdy:
a) decyzję podjęto w oparciu o nieprawidłowe informacje, za które odpowiedzialne jest jedno z
przedsiębiorstw lub które zostały uzyskane w wyniku oszustwa, lub
b) zainteresowane przedsiębiorstwa naruszyły zobowiązanie załączone do decyzji.

ZAWIESZENIE KONCENTRACJI:

Zasadą jest, że koncentracja podlegająca ograniczeniom wynikającym z unijnego prawa
antymonopolowego nie może zostać wprowadzona w życie aż do czasu uznania jej przez
Komisję za zgodną z rynkiem wewnętrznym. Dopuszczalne jednak jest zgłoszenie publicznej
oferty przejęcia lub serii transakcji w obrocie papierami wartościowymi, łącznie z tymi
wymienialnymi na inne papiery wartościowe dopuszczonymi do obrotu na rynku, takim jak giełda
papierów wartościowych, dzięki czemu kontrola jest przejmowana przez różnych sprzedających,
pod warunkiem, że:

a) koncentracja została niezwłocznie zgłoszona Komisji, oraz

b) nabywca nie wykonuje prawa głosu związanego z papierami wartościowymi, o których mowa,
lub robi to tylko dla utrzymania pełnej wartości swych inwestycji na podstawie odstępstwa
udzielonego przez Komisję

KOMPETENCJE DECYZYJNE KOMISJI:

Jeżeli koncentracja jest zgodna z prawem unijnym, komisja stwierdza to w swojej decyzji.
Obejmuje ona m.in.:
–

ograniczenia bezpośrednio związane z koncentracją, niezbędne do jej przeprowadzenia

–

warunki i obowiązki zmierzające do zapewnienia, że zainteresowane przedsiębiorstwa

spełnią zobowiązania nałożone przez Komisję

Jeżeli koncentracja przeszkadzałaby znacząco skutecznej konkurencji na rynku unijnym, Komisja w
decyzji stwierdza jej niezgodność z prawem unijnym, co prowadzi do jej zablokowania.

W przypadku gdy koncentracja, która została już dokonana narusza prawo unijne, a także, gdy
została przeprowadzona z naruszeniem warunku nałożonego na zainteresowane przedsiębiorstwa
Komisja może:
•

wymagać od zainteresowanych przedsiębiorstw rozwiązania koncentracji, szczególnie

poprzez rozwiązanie łączenia lub zbycie wszystkich udziałów lub zgromadzonych aktywów, w celu
przywrócenia stanu sprzed dokonania koncentracji;
•

nakazać podjęcie wszelkich innych stosownych środków mających na celu zapewnienie, i

zainteresowane przedsiębiorstwa rozwiążą ją lub podejmą inne środki dla przywrócenia
wcześniejszego zgodnie z jej decyzją.

Komisja może w formie decyzji nałożyć na osoby przejmujące kontrolę, przedsiębiorstwa lub
związki przedsiębiorstw, grzywny w wysokości nieprzekraczającej 1% łącznego dziennego
obrotu danego przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw, m.in. w przypadku, gdy umyślnie lub
nieumyślnie:
➢

udzielają one informacji nieprawidłowych, niekompletnych, nieprawdziwych lub
wprowadzających w błąd

➢

nie sprostowują w terminie określonym przez Komisję nieprawidłowych, niekompletnych

53

lub wprowadzających w błąd odpowiedzi udzielonych przez członka personelu,

➢

złamane zostały plomby nałożone z upoważnienia Komisji

Grzywny i to w wysokości do 10% łącznego rocznego obrotu danego przedsiębiorstwa mogą
zostać nałożone przez Komisję na osoby przejmujące kontrolę lub na zainteresowane
przedsiębiorstwa, jeżeli:
–

wbrew swoim obowiązkom nie zgłaszają koncentracji

–

dokonują koncentracji z naruszeniem decyzji o jej zatwierdzeniu

–

przeprowadzają koncentrację uznaną przez Komisję za niezgodną z rynkiem
wewnętrznym lub nie stosują się do innych środków nakazanych przez Komisję

–

nie wywiązują się z warunków lub obowiązków nałożonych decyzją Komisji.

Grzywny nakładane przez Komisję nie mają charakteru karno-prawnego, a ustalając ich wysokość
bierze się pod uwagę rodzaj, ciężar i czas trwania naruszenia.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ UE ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZY KONTROLI
KONCENTRACJI:

Zgodnie z art. 340 TFUE: W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić,
zgodnie z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone
przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

W jednym z wyroków Sąd Pierwszej Instancji uznał, że:

1.

stwierdzenie pozaumownej odpowiedzialności Wspólnoty (Unii) w rozumieniu art. 340

TFUE za bezprawne postępowanie jej organów uzależnione jest od spełnienia łącznie wszystkich
przesłanek, a mianowicie:
–

bezprawności postępowania

–

rzeczywistego charakteru szkody oraz

–

istnienia związku przyczynowego między zarzucanym postępowaniem a powołaną

szkodą
Kryterium decydującym w tym względzie jest oczywiste i poważne naruszenie przez instytucję
wspólnotową granic przysługującego jej SWOBODNEGO UZNANIA

2.

odpowiedzialność Wspólnoty (Unii) powstaje, jeżeli szkoda wynikła z „zachowania

instytucji w przypadku, gdy wyraża się ono w akcie oczywiście sprzecznym z przepisami
prawa i znacząco szkodliwym dla interesów stron trzecich wobec instytucji i nie może być ani
uzasadnione ani wytłumaczone szczególnymi ograniczeniami, jakie nałożone są w obiektywny
sposób na służbę w ramach jej normalnego funkcjonowania”

Kontrola koncentracji przedsiębiorców w prawie polskim

Problematyka ta została unormowana w dziale II uokik, a polskie rozwiązania wzorowane są na
prawie unijnym.

ZAKRES OBOWIĄZKU ZGŁASZANIA ZAMIARU KONCENTRACJI:

Zgodnie z art. 13 ust. 1 uokik, zamiar koncentracji podlega zgłoszeniu Prezesowi UOKiK,
jeżeli:

54

1) łączny światowy obrót przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym
poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 1 000 000 000 euro lub
2) łączny obrót na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przedsiębiorców uczestniczących w
koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 50 000
000 euro.

Obowiązek zgłoszenia dotyczy zamiaru:
1) połączenia dwóch lub więcej samodzielnych przedsiębiorców;
2) przejęcia — przez nabycie lub objęcie akcji, innych papierów wartościowych, udziałów lub w
jakikolwiek inny sposób — bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad jednym lub więcej
przedsiębiorcami przez jednego lub więcej przedsiębiorców;
3) utworzenia przez przedsiębiorców wspólnego przedsiębiorcy;
4) nabycia przez przedsiębiorcę części mienia innego przedsiębiorcy (całości lub części
przedsiębiorstwa), jeżeli obrót realizowany przez to mienie w którymkolwiek z dwóch lat
obrotowych poprzedzających zgłoszenie przekroczył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
równowartość 10 000 000 euro.
W art. 4 pkt 4 pojęcie przejęcia kontroli zdefiniowano jako wszelkie formy bezpośredniego lub
pośredniego uzyskania przez przedsiębiorcę uprawnień, które osobno albo łącznie, przy
uwzględnieniu wszystkich okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiają wywieranie
decydującego wpływu na innego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców; uprawnienia takie tworzą w
szczególności:
a) dysponowanie bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników
albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innego
przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego), także na podstawie porozumień z innymi osobami,
b) uprawnienie do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu lub rady
nadzorczej innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego), także na podstawie porozumień z
innymi osobami,
c) członkowie jego zarządu lub rady nadzorczej stanowią więcej niż połowę członków zarządu
innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego),
d) dysponowanie bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej albo
na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami,
e) prawo do całego albo do części mienia innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego),
f) umowa przewidująca zarządzanie innym przedsiębiorcą (przedsiębiorcą zależnym) lub
przekazywanie zysku przez takiego przedsiębiorcę;

Przedsiębiorcę, który posiada kontrolę nad innym przedsiębiorcą określa się jako przedsiębiorcę
dominującego.

Nie podlega zgłoszeniu zamiar koncentracji:
1) jeżeli obrót przedsiębiorcy, nad którym ma nastąpić przejęcie kontroli, zgodnie z art. 13 ust. 2 pkt
2, nie przekroczył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w żadnym z dwóch lat obrotowych
poprzedzających zgłoszenie równowartości 10 000 000 euro;
2) polegającej na czasowym nabyciu lub objęciu przez instytucję finansową akcji albo udziałów

55

w celu ich odsprzedaży, jeżeli przedmiotem działalności gospodarczej tej instytucji jest prowadzone
na własny lub cudzy rachunek inwestowanie w akcje albo udziały innych przedsiębiorców, pod
warunkiem, że odsprzedaż ta nastąpi przed upływem roku od dnia nabycia lub objęcia, oraz że:
a) instytucja ta nie wykonuje praw z tych akcji albo udziałów, z wyjątkiem prawa do dywidendy,
lub
b) wykonuje te prawa wyłącznie w celu przygotowania odsprzedaży całości lub części
przedsiębiorstwa, jego majątku lub tych akcji albo udziałów;
3) polegającej na czasowym nabyciu lub objęciu przez przedsiębiorcę akcji lub udziałów w celu
zabezpieczenia wierzytelności, pod warunkiem że nie będzie on wykonywał praw z tych akcji lub
udziałów, z wyłączeniem prawa do ich sprzedaży;
4) następującej w toku postępowania upadłościowego, z wyłączeniem przypadków, gdy
zamierzający przejąć kontrolę jest konkurentem albo należy do grupy kapitałowej, do której należą
konkurenci przedsiębiorcy przejmowanego;
5) przedsiębiorców należących do tej samej grupy kapitałowej.

DECYZJE PREZESA UOKiK W SPRAWACH KONCENTRACJI:

Prezes Urzędu, w drodze decyzji, wydaje zgodę na dokonanie koncentracji, w wyniku której
konkurencja na rynku nie zostanie istotnie ograniczona, w szczególności przez powstanie lub
umocnienie pozycji dominującej na rynku.

Prezes Urzędu zakazuje, w drodze decyzji, dokonania koncentracji, w wyniku której konkurencja
na rynku zostanie istotnie ograniczona, w szczególności przez powstanie lub umocnienie pozycji
dominującej na rynku.

Prezes Urzędu wydaje, w drodze decyzji, zgodę na dokonanie koncentracji, w wyniku której
konkurencja na rynku zostanie istotnie ograniczona, w szczególności przez powstanie lub
umocnienie pozycji dominującej na rynku, w przypadku gdy odstąpienie od zakazu koncentracji
jest uzasadnione, a w szczególności:
1) przyczyni się ona do rozwoju ekonomicznego lub postępu technicznego;
2) może ona wywrzeć pozytywny wpływ na gospodarkę narodową.

Prezes Urzędu może na przedsiębiorcę lub przedsiębiorców zamierzających dokonać koncentracji
nałożyć obowiązek lub przyjąć ich zobowiązanie, w szczególności do:
1) zbycia całości lub części majątku jednego lub kilku przedsiębiorców,
2) wyzbycia się kontroli nad określonym przedsiębiorcą lub przedsiębiorcami, w szczególności
przez zbycie określonego pakietu akcji lub udziałów, lub odwołania z funkcji członka organu
zarządzającego lub nadzorczego jednego lub kilku przedsiębiorców,
3) udzielenia licencji praw wyłącznych konkurentowi
— określając w decyzji zawierającej zgodę na dokonanie koncentracji termin spełnienia warunków.

Prezes Urzędu może uchylić decyzję wyrażającą zgodę na dokonanie koncentracji, jeżeli została
ona oparta na nierzetelnych informacjach, za które są odpowiedzialni przedsiębiorcy uczestniczący
w koncentracji, lub jeżeli przedsiębiorcy nie spełniają warunków, od których uzależniono zgodę na

56

dokonanie koncentracji. W przypadku uchylenia decyzji Prezes Urzędu orzeka co do istoty sprawy.

Jeżeli koncentracja została już dokonana, a przywrócenie konkurencji na rynku nie jest możliwe w
inny sposób, Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, określając termin jej wykonania na warunkach
określonych w decyzji, nakazać w szczególności:
1) podział połączonego przedsiębiorcy na warunkach określonych w decyzji;
2) zbycie całości lub części majątku przedsiębiorcy;
3) zbycie udziałów lub akcji zapewniających kontrolę nad przedsiębiorcą lub przedsiębiorcami lub
rozwiązanie spółki, nad którą przedsiębiorcy sprawują wspólną kontrolę.
Analogiczne kompetencje przysługują Prezesowi UOKiK w przypadku sprzecznego z uokik
niezgłoszenia zamiaru koncentracji oraz w przypadku niewykonania decyzji o zakazie
koncentracji.

POSTĘPOWANIE ANTYMONOPOLOWE W SPRAWACH KONCENTRACJI:

Zgodnie z art. 94 ust. 1 uokik, Stroną postępowania jest każdy, kto zgłasza zamiar koncentracji.
Zgłoszenia zamiaru koncentracji dokonują:
1) wspólnie łączący się przedsiębiorcy
2) przedsiębiorca przejmujący kontrolę
3) wspólnie wszyscy przedsiębiorcy biorący udział w utworzeniu wspólnego przedsiębiorcy
4) przedsiębiorca nabywający część mienia innego przedsiębiorcy

Prezes UOKiK:
1) zwraca zgłoszenie zamiaru koncentracji przedsiębiorców, jeżeli zamiar koncentracji nie podlega
zgłoszeniu
2) może zwrócić, w terminie 14 dni, zgłoszenie zamiaru koncentracji przedsiębiorców, jeżeli nie
spełnia ono warunków, jakim powinno odpowiadać;
3) może wezwać zgłaszającego zamiar koncentracji do usunięcia wskazanych braków w zgłoszeniu
lub uzupełnienia w nim niezbędnych informacji w wyznaczonym terminie;
4) może zwrócić zgłoszenie zamiaru koncentracji przedsiębiorców, jeżeli pomimo wezwania na
podstawie pkt 3 zgłaszający zamiar koncentracji nie usuwa wskazanych braków lub nie uzupełnia
informacji w wyznaczonym terminie.
Prezes Urzędu może przedstawić przedsiębiorcy lub przedsiębiorcom uczestniczącym w
koncentracji warunki, od których uzależniona jest zgoda na dokonanie koncentracji.

Postępowanie antymonopolowe w sprawach koncentracji powinno być zakończone nie później niż
w terminie 2 miesięcy od dnia jego wszczęcia.

Kontrola koncentracji przedsiębiorców w prawie polskim ma charakter uprzedni. W myśl art. 97
ust. 1 Przedsiębiorcy, których zamiar koncentracji podlega zgłoszeniu, są obowiązani do
wstrzymania się od dokonania koncentracji do czasu wydania przez Prezesa Urzędu decyzji lub
upływu terminu, w jakim decyzja powinna zostać wydana.
Czynność prawna, na podstawie której ma nastąpić koncentracja, może być dokonana pod

57

warunkiem wydania przez Prezesa Urzędu, w drodze decyzji, zgody na dokonanie koncentracji lub
upływu terminów na ich wydanie.
Wyjątek od zasady uprzedniego charakteru kontroli koncentracji przewidziany został art. 98.
Zgodnie z nim dopuszczalna jest realizacja publicznej oferty kupna lub zamiany akcji,
zgłoszonej Prezesowi Urzędu, jeżeli nabywca nie korzysta z prawa głosu wynikającego z
nabytych akcji lub czyni to wyłącznie w celu utrzymania pełnej wartości swej inwestycji
kapitałowej lub dla zapobieżenia poważnej szkodzie, jaka może powstać u przedsiębiorców
uczestniczących w koncentracji.

W przypadku:
1.

niewykonania decyzji zakazującej koncentracji lub

2.

niewykonania decyzji uchylającej decyzję o zgodzie na dokonanie koncentracji, a także

3.

w razie niezgodnego z uokik niezgłoszenia koncentracji,

Prezes UOKiK może, w drodze decyzji, dokonać podziału przedsiębiorcy.
Prezes Urzędu może ponadto wystąpić do sądu o stwierdzenie nieważności umowy lub podjęcie
innych środków prawnych zmierzających do przywrócenia stanu poprzedniego.

UF!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! :)))))))))))))))))) KONIEC!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

58