Prawo materialne Unii Europejskiej
z uwzględnieniem
Traktatu z Lizbony
Dr Anna Zawidzka
Katedra Prawa Europejskiego
Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Warszawski
WPROWADZENIE
ZASADY OGÓLNE INTEGRACJI GOSPODARCZEJ W RAMACH WSPÓLNOTY
zakaz dyskryminacji
zasada lojalności
zasada subsydiarności
zasada proporcjonalności
ad zakaz dyskryminacji:
Artykuł 18 TFUE
(dawny artykuł 12 TWE)
W zakresie zastosowania Traktatów i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które one przewidują, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową.
Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, mogą przyjąć wszelkie przepisy w celu zakazania takiej dyskryminacji.
Artykuł 19 TFUE
(dawny artykuł 13 TWE)
1. Bez uszczerbku dla innych postanowień Traktatów i w granicach kompetencji, które Traktaty powierzają Unii, Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą prawodawczą i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może podjąć środki niezbędne w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
2. Na zasadzie odstępstwa od ustępu 1, dla wsparcia działania podjętego przez Państwa Członkowskie w celu przyczyniania się do osiągnięcia celów określonych w ustępie 1, Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, mogą przyjąć podstawowe zasady dotyczące unijnych środków zachęcających, z wyłączeniem harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich.
PROBLEM TZW. ODWROTNEJ DYSKRYMINACJI
Sprawa 175/78 R v. Saunders [1979] ECR 1129
Sprawa 35 i 36/82 Morson & Jhanian [1982] ECR 3723
Sprawa C-370/90 Surinder Singh [1992] ECR 4265
POJĘCIE I ETAPY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ
strefa wolnego handlu
unia celna
wspólny rynek
unia gospodarcza i walutowa
WSPÓLNY RYNEK, RYNEK WEWNĘTRZNY, JEDNOLITY RYNEK – zakres pojęć, podstawy traktatowe
art. 3 ust. 3. TUE (dawny art. 2 TWE)
Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego. Wspiera postęp naukowo-techniczny.
Zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka.
b) art. 4 TFUE
1. Unia dzieli kompetencje z Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty przyznają jej kompetencje, które nie dotyczą dziedzin określonych w artykułach 3 i 6.
2. Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin:
a) rynek wewnętrzny;
b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie;
c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna;
d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych;
e) środowisko naturalne;
f) ochrona konsumentów;
g) transport;
h) sieci transeuropejskie;
i) energia;
j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie.
ETAPY TWORZENIA RYNKU WEWNĘTRZNEGO
„Nowe podejście” do harmonizacji, orzeczenie ETS w sprawie Cassis de Dijon, zasada wzajemnego uznania (mutual recognition)
Biała Księga Komisji Completing the Internal Market, COM (85) 310
Jednolity Akt Europejski
art. 14 TWE (dawny art. 7a) ust.1: „Wspólnota podejmuje środki zmierzające do stopniowego ustanowienia rynku wewnętrznego w okresie do 31 grudnia 1992 r. (...)”
skutki prawne określenia daty ustanowienia rynku wewnętrznego
szczegółowe założenia JAE w kwestii ustanowienia rynku wewnętrznego
efekty stosowania „nowego podejścia” do harmonizacji, standaryzacja na poziomie wspólnotowym
rynek wewnętrzny po 1992 roku
rynek wewnętrzny po Traktacie z Lizbony:
art. 26 TFUE
(dawny artykuł 14 TWE)
1. Unia przyjmuje środki w celu ustanowienia lub zapewnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego zgodnie z odpowiednimi postanowieniami Traktatów.
2. Rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami Traktatów.
3. Rada, stanowiąc na wniosek Komisji, ustala wytyczne i warunki niezbędne do zapewnienia zrównoważonego postępu we wszystkich odpowiednich sektorach.
rodzaje harmonizacji
wyczerpująca
minimalna
opcjonalna
Artykuł 114 TFUE
(dawny artykuł 95 TWE)
1. Z zastrzeżeniem, że Traktaty nie stanowią inaczej, do urzeczywistnienia celów określonych w artykule 26 stosuje się następujące postanowienia. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, przyjmują środki dotyczące zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich, które mają na celu ustanowienie i funkcjonowanie rynku wewnętrznego.
2. Ustęp 1 nie ma zastosowania do przepisów podatkowych, przepisów dotyczących swobodnego przepływu osób ani odnoszących się do praw i interesów pracowników najemnych.
3. Komisja w swoich wnioskach przewidzianych w ustępie 1 w dziedzinie ochrony zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska naturalnego i ochrony konsumentów przyjmie jako podstawę wysoki poziom ochrony, uwzględniając w szczególności wszelkie zmiany oparte na faktach naukowych. W ramach swoich odpowiednich kompetencji Parlament Europejski i Rada starają się również osiągnąć ten cel.
4. Jeżeli po przyjęciu środka harmonizującego przez Parlament Europejski i Radę, przez Radę lub przez Komisję, Państwo Członkowskie uzna za niezbędne utrzymanie przepisów krajowych uzasadnionych ważnymi względami określonymi w artykule 36 lub dotyczącymi ochrony środowiska naturalnego, lub środowiska pracy, notyfikuje je Komisji, wskazując powody ich utrzymania.
5. Ponadto, bez uszczerbku dla ustępu 4, jeżeli po przyjęciu środka harmonizującego przez Parlament Europejski i Radę, przez Radę lub przez Komisję, Państwo Członkowskie uzna za niezbędne wprowadzenie przepisów krajowych opartych na nowych dowodach naukowych dotyczących ochrony środowiska naturalnego lub środowiska pracy ze względu na specyficzny problem tego Państwa, który pojawił się po przyjęciu środka harmonizującego, notyfikuje ono Komisji projektowane środki oraz powody ich wprowadzenia.
6. W terminie 6 miesięcy od notyfikacji określonych w ustępach 4 i 5 Komisja zatwierdza lub odrzuca przepisy krajowe, o których mowa, po sprawdzeniu, czy są one środkiem arbitralnej dyskryminacji lub ukrytym ograniczeniem w handlu między Państwami Członkowskimi i czy stanowią one przeszkodę w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego.
W przypadku braku decyzji Komisji w tym terminie przepisy krajowe określone w ustępach 4 i 5 są uważane za zatwierdzone.
W przypadku gdy jest to uzasadnione złożonością sprawy i nie ma niebezpieczeństwa dla zdrowia ludzkiego, Komisja może notyfikować danemu Państwu Członkowskiemu, że okres, o którym mowa w niniejszym ustępie może być przedłużony na kolejny okres trwający do 6 miesięcy.
7. W przypadku gdy w zastosowaniu ustępu 6 Państwo Członkowskie zostaje upoważnione do utrzymania lub wprowadzenia przepisów krajowych uchylających środek harmonizujący, Komisja bada niezwłocznie, czy należy zaproponować dostosowanie tego środka.
8. W przypadku gdy Państwo Członkowskie zgłosi szczególny problem zdrowia publicznego w dziedzinie, która uprzednio stała się przedmiotem środka harmonizującego, informuje o tym Komisję, która bada niezwłocznie, czy należy zaproponować Radzie właściwe środki.
9. Na zasadzie odstępstwa od procedury przewidzianej w artykułach 258 i 259, Komisja i każde Państwo Członkowskie mogą wnieść sprawę bezpośrednio do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli uznają, że inne Państwo Członkowskie nadużywa uprawnień przewidzianych w niniejszym artykule.
10. Powyższe środki harmonizujące obejmują, w odpowiednich przypadkach, klauzulę ochronną upoważniającą Państwa Członkowskie do podjęcia, z jednego lub więcej powodów pozagospodarczych, o których mowa w artykule 36, środków tymczasowych poddanych unijnej procedurze kontrolnej.
Artykuł 115 TFUE
(dawny artykuł 94 TWE)
Bez uszczerbku dla artykułu 114, Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą prawodawczą i po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, uchwala dyrektywy w celu zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich, które mają bezpośredni wpływ na ustanowienie lub funkcjonowanie rynku wewnętrznego.
Artykuł 116 TFUE
(dawny artykuł 96 TWE)
W przypadku gdy Komisja stwierdzi, że różnica między przepisami ustawowymi, wykonawczymi lub administracyjnymi Państw Członkowskich narusza warunki konkurencji w rynku wewnętrznym i powoduje w ten sposób zakłócenie, które powinno być wyeliminowane, podejmuje ona konsultacje z zainteresowanymi Państwami Członkowskimi.
Jeśli konsultacje te nie doprowadzą do porozumienia eliminującego to zakłócenie, Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, przyjmują w tym celu niezbędne dyrektywy. Mogą zostać przyjęte wszelkie inne właściwe środki przewidziane w Traktatach.
Artykuł 117 TFUE
(dawny artykuł 97 TWE)
1. W przypadku gdy istnieje obawa, że przyjęcie lub zmiana przepisu ustawowego, wykonawczego lub administracyjnego może spowodować zakłócenia w rozumieniu artykułu 116, Państwo Członkowskie, które chce to uczynić podejmuje konsultacje z Komisją. Po przeprowadzeniu konsultacji z Państwami Członkowskimi Komisja zaleca zainteresowanym Państwom właściwe środki w celu uniknięcia tego zakłócenia.
2. Jeśli Państwo, które chce przyjąć lub zmienić przepisy krajowe nie zastosuje się do zalecenia Komisji, nie może żądać od innych Państw Członkowskich, w zastosowaniu artykułu 116, zmiany ich przepisów krajowych w celu wyeliminowania tego zakłócenia. Jeśli Państwo Członkowskie, które nie zastosowało się do zalecenia Komisji, powoduje zakłócenie wyłącznie na własną szkodę, postanowienia artykułu 116 nie mają zastosowania.
Artykuł 118 TFUE
W ramach ustanawiania lub funkcjonowania rynku wewnętrznego, Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, ustanawiają środki dotyczące tworzenia europejskich tytułów prawnych w celu zapewnienia jednolitej ochrony praw własności intelektualnej w Unii oraz utworzenia scentralizowanych na poziomie Unii systemów zezwoleń, koordynacji i nadzoru.
Rada, stanowiąc zgodnie ze specjalną procedurą prawodawczą, ustanawia w drodze rozporządzeń systemy językowe dotyczące europejskich tytułów prawnych. Rada stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim.
ROLA ETS W KSZTAŁTOWANIU RYNKU WEWNĘTRZNEGO
- ramowy charakter Traktatów
- cechy prawa unijnego
- orzecznictwo jako środek wypełniania ram traktatowych
- wykładnia systemowa, funkcjonalna i teleologiczna
- interpretacja „wspólnotowa”
SWOBODA PRZEPŁYWU TOWARÓW I
Podstawy traktatowe:
Art. 28 TFUE (ex art. 23 TWE):
Unia obejmuje unię celną, która rozciąga się na całą wymianę towarową i obejmuje zakaz stosowania ceł przywozowych i wywozowych między Państwami Członkowskimi oraz wszelkich opłat o skutku równoważnym, jak również przyjęcie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z państwami trzecimi.
Postanowienia art. 30 i Rozdziału 2 niniejszego Tytułu stosują się do produktów pochodzących z Państw Członkowskich oraz do produktów pochodzących z państw trzecich, jeżeli znajdują się one w swobodnym obrocie w Państwach Członkowskich
Art. 29 TFUE (ex art. 24 TWE): Produkty pochodzące z państw trzecich są uważane za będące w swobodnym obrocie w jednym z Państw Członkowskich, jeżeli dopełniono wobec nich formalności przywozowych oraz pobrano wszystkie wymagane cła i opłaty o skutku równoważnym w tym państwie członkowskim i jeżeli nie korzystały z całkowitego lub częściowego zwrotu tych ceł lub opłat.
Art. 30 TFUE (ex art. 25 TWE): Cła przywozowe i wywozowe lub opłaty wywierające ten sam skutek są zakazane między Państwami Członkowskimi. Zakaz ten stosuje się tez do ceł o charakterze fiskalnym.
Uwaga: Traktat nie przewiduje wyjątków od tego zakazu, porównaj postanowienia dotyczące zniesienia ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnym.
Pojęcie towaru
Sprawa 7/68 Komisja v. Włochy [1968] ECR 423: „(...) produkty, które mają wartość wyrażoną w pieniądzu i które mogą być przedmiotem transakcji handlowych”
Sprawa C-393/92 Almelo [1994] ECR I-1477
Sprawa 7/78 R v. Thompson [1978] ECR 2247
Sprawa 57/79 Debauve [1980] ECR 833
Sprawa C- 343/89 Witzmann [1990] ECR 4477
Zakaz wprowadzania ceł i opłat o podobnym skutku
pojęcie cła
Sprawa 26/62 Van Gend en Loos [1963] ECR 1
pojęcie opłat o skutku równoważnym do ceł
Sprawa 2 i 3/62 Komisja v. Luksemburg i Belgia [1962] ECR 867
Sprawa 24/68 Komisja v. Włochy (Statistical Levy) [1969] ECR 193: „(...) opłata pieniężna, nawet w minimalnej wysokości, nałożona jednostronnie, bez względu na sposób wprowadzenia i nazwę, również taka, która dotyczy w równej mierze towarów krajowych lub zagranicznych i związana z faktem przekroczenia przez nie granicy, (...) także wtedy, gdy nie wywiera ona skutków protekcjonistycznych lub dyskryminacyjnych, zaś produkt, na który została nałożona, nie konkuruje z towarami krajowymi
Sprawa 2 i 3/69 Diamantarbeiders (1) [1969] ECR 211
Sprawa 90/79 Komisja v. Francja (fotokopiarki) [1981] ECR 283
Sprawa 77/72 Capolongo [ 1973] ECR 611
dopuszczalne opłaty/świadczenie w zamian za wykonane usługi
Sprawa 63/74 Cadsky [1975] ECR 281
Sprawa 87/75 Bresciani [1976] ECR 219
Sprawa 39/80 Donner [1983] ECR 19
Sprawa 132/82 Komisja v. Belgia [1983] ECR 1649
Sprawa 340/87 Komisja v. Włochy [1989] ECR 1483
opłaty wynikające z prawa wspólnotowego
● Sprawa 46/76 Bauhuis
opłaty należące do ogólnego systemu opłat wewnętrznych
● Sprawa 87/75 Bresciani, 132/78 Denkavit
roszczenie o zwrot opłat pobranych niezgodnie z prawem wspólnotowym
przysługuje podmiotowi, który zapłacił cło lub opłatę o skutku równoważnym
pobraną niezgodnie z prawem wspólnotowym, zdaniem ETS jest to „nieodłączny element uprawnień przyznanych jednostkom na mocy postanowień Traktatu dotyczących zakazu takich opłat”
● Sprawa 199/82 San Giorgio
● Sprawa C-192/95 Comateb
● Sprawa C-255/00 Grundig Italiana
Zakaz wprowadzania dyskryminacyjnych lub protekcjonistycznych opłat krajowych
Podstawy traktatowe: art. 110 TFUE (dawny art. 90 TWE)
Art. 110 TFUE:
„Żadne Państwo Członkowskie nie nakłada bezpośrednio lub pośrednio na produkty innych państw członkowskich podatków wewnętrznych jakiegokolwiek rodzaju wyższych od tych, które nakłada bezpośrednio lub pośrednio na podobne produkty krajowe.
Ponadto żadne Państwo Członkowskie nie nakłada na produkty innych państw członkowskich podatków wewnętrznych, które pośrednio chronią inne produkty”
Pojęcie produktów podobnych:
*Sprawa 168/78 Komisja v. Francja (whisky/koniak) [1980] ECR 347: „z punktu widzenia konsumentów produkty są podobne, jeżeli mają analogiczne właściwości lub zaspokajają podobne potrzeby. Zakres zastosowania art. 95 ust.1 [obecnie Art. 90 ust. 1] powinien być zatem oceniany nie z punktu widzenia kryterium absolutnej identyczności, lecz analogii i porównywalnych możliwości stosowania”
*Sprawa 243/84 John Walker [1986] ECR 875
*Sprawa 170/78 Komisja v. UK (wino/piwo) [1980] ECR 417
Sprawa 112/84 Humblot [1985] ECR 1367
Sprawa 46/80 Vinal Orbat [1981] ECR 77
Sprawa 171/78 Komisja v. Dania [1980] ECR 447
Sprawa 77/72 Capolongo [1973] ECR 611
Sprawa 72/92 Scharbatke [1993] ECR 5509
Sprawa C-314/05 Brzeziński
SWOBODA PRZEPŁYWU TOWARÓW II
Podstawy traktatowe:
Art. 34 TFUE (ex art. 28 TWE): „Ograniczenia ilościowe w przywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi”.
Art. 35 TFUE (ex art. 29 TWE): „Ograniczenia ilościowe w wywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi”.
Uwaga: Należy podkreślić, iż w przeciwieństwie do zakazu wprowadzania ceł i opłat o skutku równoważnym, art. 34 i 35 TFUE nie mają charakteru bezwzględnego; uzupełnia je
Art. 36 TFUE (ex art. 30 TWE), na mocy którego: „[p]ostanowienia artykułów 28 i 29 nie stanowią przeszkody w stosowaniu zakazów lub ograniczeń przywozowych, wywozowych lub tranzytowych, uzasadnionych względami moralności publicznej, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub ochrony roślin, ochrony narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, bądź ochrony własności przemysłowej i handlowej. Zakazy te i ograniczenia nie powinny jednak stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytych ograniczeń w handlu między Państwami Członkowskimi”
Pojęcie środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych
Dyrektywa 70/50, OJ 1970 L 13/29
Sprawa 8/74 Dassonville [1974] ECR 837: „wszelkie regulacje handlowe (trading rules) ustanowione przez państwa członkowskie, które mogą stanowić przeszkody bezpośrednie lub pośrednie, rzeczywiste bądź potencjalne, w wymianie handlowej wewnątrz Wspólnoty, mają być uznane za środki o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych”
Sprawa 120/78 Cassis de Dijon [1979] ECR 649: „W przypadku braku przepisów wspólnotowych dotyczących produkcji i sprzedaży alkoholu (...) do kompetencji państw członkowskich należy regulowanie wszelkich kwestii związanych z produkcją i sprzedażą alkoholu i napojów alkoholowych na terytoriach tych państw. Przeszkody w handlu wewnątrz Wspólnoty, wynikające z obowiązywania w państwach członkowskich różnych standardów dotyczących wprowadzania do obrotu danych produktów, muszą być zaakceptowane w takim stopniu, w jakim przepisy te mogą być uznane za niezbędne dla spełnienia wymogów imperatywnych dotyczących w szczególności skuteczności kontroli podatkowej, ochrony zdrowia publicznego, rzetelności obrotu handlowego oraz ochrony konsumentów.”
Komunikat Komisji w sprawie konsekwencji orzeczenia w sprawie Cassis de Dijon, OJ 1980 C 216/2
Sprawa 15/79 Groenveld: „dotyczy środków krajowych, których specyficznym celem lub skutkiem jest ograniczenie eksportu poprzez zróżnicowane traktowanie towaru krajowego państwa członkowskiego i jego towaru eksportowanego w ten sposób, że powoduje to szczególną korzyść dla produkcji krajowej lub rynku krajowego tego państwa ze stratą dla produkcji lub rynków innych państw członkowskich. Nie jest tak w przypadku omawianej regulacji, która stosowana jest obiektywnie do produktów określonego rodzaju bez wprowadzania zróżnicowania w zależności od tego, czy produkty te przeznaczone są na rynek krajowy, czy też eksport.”
„Sunday trading saga”
sprawa C-145/88 Torfaen Borough Council v. B & Q plc [1989] ECR 3851
sprawa C-169/91 Stoke-On-Trent v. B & Q plc [1992] ECR I6635
sprawa C-306/88 Rochdale BC v. Andres [1992] ECR I-6457
sprawa C-304/90 Reading BC v. Payless DIY [1992] ECR I-6493
sprawa C-312/89 Conforama [1991] ECR I-997
sprawa C-312/89 Marchandise [1991] ECR I-1027
post-Keck: sprawy poł. C-401, 402/92 Tankstation i Punto Casa [1994] ECR I-2199
Sprawy poł. C-267 i C-268/92 Keck [1993] ECR I-6097: „Jednakże, w przeciwieństwie do wcześniejszego orzecznictwa, stosowanie do produktów z innych państw członkowskich przepisów krajowych, które ograniczają lub zabraniają określonych warunków sprzedaży, nie zakłóca handlu między państwami członkowskimi w rozumieniu formuły Dassonville ani bezpośrednio, ani pośrednio, ani faktycznie, ani potencjalnie, o ile przepisy te dotyczą wszystkich podmiotów gospodarczych działających w danym kraju i o ile dotykają w tym samym stopniu, prawnie i faktycznie (they affect in the same manner, in law and in fact), zbytu produktów krajowych oraz produktów pochodzących z innych państw członkowskich.”
Sprawa C-401/92 Boermans
Sprawy poł. C-69 i 258/93 Punto Casa
Sprawa C-391/92 Komisja v. Grecja (mleko dla niemowląt)
Sprawa C-387/93 Banchero
Sprawa C-412/93 Leclerc-Siplec
Sprawy poł. C-34 i 36/95 De Agostini
Sprawa C-254/98 Heimdienst [2000] ECR I-151
Sprawa C-405/98 Gourmet
Sprawa C-322/01 DocMorris NV [2003]
Sprawa C-171/07 i C-172/07 Apothekerkammer des Saarlandes, 19.05.2009
Wyjątki z art. 36 TFUE
Sprawa 304/84 Muller [1986] ECR 1511 (ciężar dowodu)
Sprawa 34/79 Henn i Darby [1979] ECR 3795 (moralność publiczna)
Sprawa 121/85 Conegate [1986] ECR 1007 (moralność publiczna)
Sprawa 154/85 Komisja v. Włochy [1987] ECR (porządek publiczny)
Sprawa 72/83 Campus Oil [1984] ECR 2727 (bezpieczeństwo publiczne)
Sprawa 53/80 Eyssen [1981] ECR 409 (zdrowie publiczne)
Sprawy C-1/90 i C-176/90 Aragonesa [1991] ECR I-4151 (zdrowie publiczne)
Sprawa C-322/01 DocMorris NV [2003] (zdrowie publiczne)
Sprawy: C-262/02 Komisja v. Francja, C-429/02 Bacardi [2003] (zdrowie publiczne)
Sprawa 7/61 Komisja v. Włochy [1961] ECR 633 (art. 30 dotyczy czynników innych niż gospodarcze)
Sprawa 152/78 Komisja v. Francja [1980] ECR 2299 (nie mogą stanowić środków arbitralnej dyskryminacji)
Sprawa 40/82 Komisja v. UK [1982] ECR 2793 (ani ukrytych ograniczeń w handlu)
SWOBODA PRZEPŁYWU TOWARÓW III
Doktryna wymogów imperatywnych
Sprawa 120/78 Cassis de Dijon [1979] ECR 649
Sprawa 788/79 Gilli i Andres [1980] ECR 2071
Sprawa 261/81 Rau de Smedt [1982] ECR 3961
Sprawa 178/84 Komisja v. Niemcy (Biersteuergesetz) [1987] ECR 1227 (ochrona konsumenta)
Sprawa C-315/92 Clinique [1994] ECR I-3317 (ochrona konsumenta)
Sprawa C-470/93 Mars [1995] ECR I-1923 (ochrona konsumenta)
Sprawa C-12/00 Komisja v. Hiszpania [2002]
Sprawa 16/83 Prantl [1984] ECR 1299 (zapobieganie nieuczciwej konkurencji)
Sprawa 302/85 Komisja v. Dania (Danish Bottles) [1988] ECR 4507 (ochrona środowiska)
Sprawa C-2/90 Komisja v. Belgia (Walloon Waste) [1992] ECR I-4431 (ochrona środowiska)
Sprawy poł. 60 i 61/84 Cinetheque [1985] ECR 2605 (promocja kinematografii)
Sprawa C-368/95 Familiapress [1997] ECR I-3689 (popieranie różnorodności prasy)
Sprawa C-60/00 Mary Carpenter [2002] ECR 6279(środki podjęte w celu ochrony interesu publicznego musi być zgodny z prawami podstawowymi)
Sprawa C-112/00 Schmidberger [2003]
6. Zasada wzajemnego uznania
*Komunikat Komisji dotyczący konsekwencji orzeczenia wydanego przez ETS 20 lutego 1979 roku w sprawie 120/78 (Cassis de Dijon), OJ 1980, C256/2:
„[k]ażdy produkt importowany z innego państwa członkowskiego musi być w zasadzie dopuszczony na terytorium importującego państwa członkowskiego, jeżeli został wytworzony i wprowadzony do obrotu zgodnie z prawem, tj. zgodnie z odpowiednimi regulacjami i technikami produkcji, jakie zwyczajowo i tradycyjnie akceptowane są w państwie eksportującym. Powyższa zasada sugeruje, że państwo członkowskie, ustanawiając handlowe lub techniczne regulacje mogące wywierać wpływ na swobodny przepływ towarów, nie powinno przyjmować wyłącznie narodowego punktu widzenia i brać pod uwagę jedynie standardy dotyczące produktów krajowych. Właściwe funkcjonowanie wspólnego rynku wymaga, aby każde państwo członkowskie uznawało uzasadnione interesy innych państw członkowskich.”
7. Prawo własności intelektualnej a swoboda przepływu towarów
*Ochrona własności intelektualnej a rynek wewnętrzny
Sprawy poł. 56 i 58 Consten v. Grundig [1966] ECR 299
*Teoria wyczerpania praw
Sprawa 187/80 Merck v. Stephar [1981] ECR 2063
Sprawa 15/74 Centrafarm v. Sterling Drug Inc. [1974] ECR 1147
Sprawa 19/84 Pharmon Hoechst [1985] ECR 2281
Sprawa 16/74 Centrafarm v. Winthorp [1974] ECR 1183
Sprawa 55/80 GEMA [1981] ECR 147
Sprawa 158/86 Warner Bros v. Christiansen [1988] ECR 2605
Sprawa C-59/08 Copad SA, 23.04.2009
SWOBODA PRZEPŁYWU OSÓB I
Swoboda przepływu pracowników
Podstawy traktatowe:
Art. 45 TFUE (ex art. 39 TWE):
1. Zapewnia się swobodę przepływu pracowników wewnątrz Unii.
Swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami Państw Członkowskich, w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy.
3. Z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego swoboda ta obejmuje prawo:
a) ubiegania się o rzeczywiście ofiarowane miejsca pracy;
b) swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium Państw Członkowskich;
c) przebywania w jednym z Państw Członkowskich w celu podjęcia tam pracy zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudnienia pracowników tego państwa;
d) pozostawania na terytorium Państwa Członkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na warunkach ustalonych przez Komisję w rozporządzeniach wykonawczych.
4. Postanowienia niniejszego artykułu nie mają zastosowania do zatrudnienia w administracji publicznej.
Prawo pochodne:
Rozporządzenie 1612/68 (OJ Sp. Ed. 1968, L 257/2, s. 475), prawa pracowników i ich rodzin
Dyrektywa 64/221 (OJ Sp. Ed. 1964, No. 850/64, s. 117), dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu pracowników ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego (uchylona)
Dyrektywa 68/360 (OJ Sp. Ed. 1968, L 257/13, s. 485), formalności dot. wjazdu i pobytu pracownika i jego rodziny (uchylona)
Rozporządzenie 1251/70 (OJ Sp. Ed. 1970, L 142/24, s. 402), prawo pozostania po okresie zatrudnienia
Dyrektywa 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli UE i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (Dz. Urz. UE 2004 L 158/77)
Pojęcie pracownika, zakres podmiotowy swobody przepływu pracowników
* Sprawa 75/63 Hoekstra [1964] ECR 177: pojęcie pracownika ma charakter wspólnotowy, definiować je będzie więc ETS
* Sprawa 53/81 Levin [1982] ECR 1035: praca w niepełnym wymiarze
* Sprawa 66/85 Lawrie-Blum [1986] ECR 2121:staż nauczycielski, niskie wynagrodzenie
* Sprawa 196/87 Steymann [1988] ECR 6159: praca dla wspólnoty religijnej
* Sprawa 344/87 Bettray [1989] ECR 1621: praca w ramach terapii anty-narkotykowej
* Sprawa C-357/89 Raulin [1992] ECR I-1027: niewielka ilość przepracowanych godzin
* Sprawa C-292/89 Antonissen [1991] ECR I-745
* Sprawa C-188/00 Kurz [2002] ECR I-10691
* Sprawa C-138/02 Collins [2003]; status osób poszukujących pracy
Sprawa 66/85 Lawrie-Blum: „pracownikiem jest osoba, która wykonuje przez pewien czas świadczenia na rzecz innej osoby i pod jej kierunkiem, w zamian za co otrzymuje wynagrodzenie”
Sprawa C-188/00 Kurz: „na to, czy ktoś jest pracownikiem, nie wpływa ani natura (rodzaj) stosunku pracy na podstawie prawa krajowego, ani stopień produktywności (wydajności pracy) danej osoby, ani pochodzenie środków, z jakich wypłacane jest wynagrodzenie, ani wysokość wynagrodzenia”
Obywatelstwo UE a zakres uprawnień pracownika
* Sprawa C-413/99 Baumbast [2002] ECR I-7091
* Sprawa C-138/02 Collins [2003]
* Sprawa C-456/02 Trojani [2004], 7.09.04
* Sprawa C-22/08 Vatsouras, 4.06.2009
Prawo wjazdu i pobytu
* Dyrektywa 2004/38/WE
- pojęcie „członka rodziny obywatela Unii”
- prawo pobytu do 3 miesięcy
- prawo pobytu powyżej 3 miesięcy
- prawo stałego pobytu
- prawo pozostania
- ograniczenia ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego
* Sprawa 48/75 Royer [1976] ECR 497
* Sprawa 118/75 Watson i Belmann [1976] ECR 1185
* Sprawa C-68/89 Komisja v. Holandia
* Sprawa C-378/97 Wijsenbeck
Prawa członków rodziny pracownika, pojęcie „korzyści socjalnych”
* Rozporządzenie 1612/68
* Sprawa 207/78 Even:
korzyści socjalne: „wszelkie korzyści, które, związane lub nie z umową o pracę, są przyznawane krajowym pracownikom przede wszystkim z powodu ich obiektywnego statusu pracowników lub z powodu samego faktu posiadania miejsca zamieszkania na terytorium krajowym i których rozciągnięcie na pracowników będących obywatelami innych państw członkowskich wydaje się właściwe dla zapewnienia tym pracownikom mobilności wewnątrz Wspólnoty”
* Sprawa 59/85 Reed [1986] ECR 1283
* Sprawa 267/83 Diatta [1985] ECR 567
* Sprawa 316/85 Lebon [1987] ECR 2811
* Sprawa 137/84 Mutsch
* Sprawa C-237/94 O`Flynn
* Sprawa 32/75 Cristini
Kto należy do rodziny pracownika ? Co zmieniła w tej kwestii dyrektywa 2004/38/WE ?
Prawo pozostania po okresie zatrudnienia
* Rozporządzenie 1251/70
Dopuszczalne ograniczenia ze względu na porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie publiczne
* Sprawa 41/74 Van Duyn [1974] ECR 1337: praca dla kościoła scientologicznego
* Sprawa 30/77 Bouchereau [1977] ECR 1999: uprzednio skazani
* Sprawa 36/75 Rutili [1975] ECR 1219: polityczny aktywista, organizator strajków
* Sprawa 115 i 116/81 Adoui & Cornuaille [1982] ECR 1665: francuskie „kelnerki”
* Sprawa 131/79 Santillo [1980] ECR 1585: przestępca Se ksualny
* Sprawa C-100/01 Olazabal [2002]
* postanowienia dyrektywy 2004/38
Praca w administracji publicznej jako wyjątek od art. 45 (4) TFUE
* Sprawa 149/79 Komisja v. Belgia [1982] ECR 1845
* Sprawa 33/88 Allue [19889] ECR 1591
* Sprawa C-4/91 Bleis [1991] ECR I-5627
władza publiczna, praca w administracji publicznej: „te stanowiska, które wiążą się z bezpośrednim udziałem w wykonywaniu władzy zwierzchniej i pełnieniu zadań, których celem jest ochrona ogólnych interesów państwa lub innych instytucji publicznych, co zakłada szczególną więź z państwem osoby mianowanej na takie stanowisko”
Zastosowanie doktryny wymogów imperatywnych do swobody przepływu pracowników
● Sprawa C-415/93 Bosman [1995] ECR I-492:
„przepisy, które uniemożliwiają lub utrudniają obywatelowi państwa członkowskiego opuszczenie kraju pochodzenia w celu skorzystania z przysługującego mu prawa do swobody poruszania się we Wspólnocie, stanowią przeszkodę w wykonywaniu tej swobody nawet wówczas, jeżeli stosowane są bez względu na obywatelstwo pracowników”.
● Sprawa C-138/02 Collins [2003]
Problem tzw. odwrotnej dyskryminacji
Sprawa 175/78 R v. Saunders [1979] ECR 1129
Sprawa 35 i 36/82 Morson & Jhanian [1982] ECR 3723
Sprawa C-370/90 Surinder Singh
Swoboda przedsiębiorczości
Podstawy traktatowe:
Art. 49 TFUE (ex art. 43 TWE):
Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego Państwa Członkowskiego są zakazane w ramach poniższych postanowień. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego Państwa Członkowskiego.
Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 48 akapit drugi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli.
Art. 51 TFUE (ex art. 45 TWE):
Postanowienia niniejszego rozdziału nie mają zastosowania do działalności, która w jednym z Państw Członkowskich jest związana, choćby przejściowo, z wykonywaniem władzy publicznej.
Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, mogą wyłączyć pewne rodzaje działalności ze stosowania postanowień niniejszego rozdziału.
Art. 52 TFUE (ex art. 46 TWE):
Postanowienia niniejszego rozdziału oraz środki podjęte na ich podstawie nie przesądzają o zastosowaniu przepisów ustawowych i administracyjnych przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego”.
2. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, uchwalają dyrektywy w celu koordynacji powyższych postanowień.
Art. 54 TFUE (ex art. 48 TWE):
Na potrzeby stosowania postanowień niniejszego rozdziału spółki założone zgodnie z ustawodawstwem Państwa Członkowskiego i mające swą statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz Wspólnoty, są traktowane jak osoby fizyczne mające przynależność Państwa Członkowskiego.
Przez spółki rozumie się spółki prawa cywilnego lub handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawne prawa publicznego lub prywatnego, z wyjątkiem spółek, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysku.
Zakres swobody przedsiębiorczości
a) Pojęcie przedsiębiorczości:
C-221/89 Factortame II :
„samodzielne i rzeczywiste wykonywanie działalności gospodarczej przy pomocy trwałego urządzenia (a fixed establishment) w innym państwie członkowskim, na czas nieokreślony”
samodzielność działalności
charakter transgraniczny (Sprawa 115/78 Knoors [1979] ECR 399)
wymóg stałości (Sprawa C-55/94 Gebhard [1995]: „w sposób stały i ciągły”)
b) Pierwotne prawo przedsiębiorczości:
podjęcie samodzielnie nowej działalności w innym państwie członkowskim
Wtórne prawo przedsiębiorczości
podjęcie działalności przez przedsiębiorstwo działające w jednym p. członkowskim również w innym p. członkowskim
c) Przedsiębiorstwo, spółka – art. 54 TFUE
przynależność przedsiębiorstwa do Wspólnoty, charakter wspólnotowy:
*założenie zgodnie z prawem państwa członkowskiego (teoria powstania, inkorporacji)
*posiadanie statutowej siedziby, zarządu lub głównego przedsiębiorstwa wewnątrz Wspólnoty (teoria siedziby)
*nie obowiązuje teoria kontroli (decyduje prawo państwa, którego obywatelstwo mają właściciele kapitału umożliwiającego kontrolę nad przedsiębiorstwem)
d) Działalność na własny rachunek, na zasadzie samozatrudnienia:
Sprawa C-268/98 Jany:
„polega na samodzielnym prowadzeniu działalności w innym państwie członkowskim przez określoną osobę na własny rachunek, na własną odpowiedzialność, bez jakiegokolwiek podporządkowania wobec osób trzecich, za wynagrodzeniem płatnym w pełnej wysokości bezpośrednio do niej”
Swoboda przedsiębiorczości a swoboda świadczenia usług
Sprawa C-55/94 Gebhard [1995] ECR I-4165
„przejściowy charakter świadczenia usług należy ocenić uwzględniając okres, częstotliwość, regularne powtarzanie i ciągłość działalności” (regularity, periodicity, continuity), ale można mieć „konieczną infranstrukturę”
Wzajemne uznanie dyplomów
Nowy reżim uznawania kwalifikacji: Dyr. 2005/36/EC (Dz. Urz. UE L 255/22 z 30.09.2005), implementacja do 20.10.2007
Dyrektywa 89/48 (OJ 1989 L 19, s. 16): dyplomy szkól wyższych
Dyrektywa 92/51 (OJ 1992 L 209, s. 25): dyplomy instytucji lub szkół pomaturalnych
Dyrektywa 93/16 (OJ 1993 L 165/11): kwalifikacje medyczne
Sprawa 2/74 Reyners [1974] ECR 631
Sprawa 71/76 Thieffry [1977] ECR 765
Sprawa C-61/89 Bouchoucha [1990] ECR I-3553
Sprawa C-340/89 Vlassopuolou [1991] ECR I-2357
Sprawa C-319/92 Haim [1994] ECR I-425
Sprawa C-19/92 Kraus [1993] ECR I-1663
Działalność gospodarcza osób prawnych/podstawy europejskiego prawa spółek
Sprawa 79/85 Segers
Sprawa 270/83 Komisja v. Francja
Sprawa 81/87 Daily Mail
Sprawa C-1/93 Halliburton Services
Sprawa C-212/97 Centros
Sprawa C-330/91 Commerzbank
Sprawa C-208/00 Űberseering BV
Sprawa C-210/06 Cartesio
Zastosowanie doktryny wymogów imperatywnych do swobody przedsiębiorczości
Sprawa C-55/94 Gebhard [1995] ECR I-4165:
„(...) przepisy krajowe mogące utrudnić, lub uczynić mniej atrakcyjnym wykonywanie podstawowych swobód zagwarantowanych w Traktacie muszą spełniać następujące cztery warunki: muszą być stosowane w sposób niedyskryminacyjny; muszą być usprawiedliwione na podstawie wymogów imperatywnych interesu publicznego; muszą być właściwe dla osiągnięcia celu, jakiemu służą; nie mogą przekraczać tego, co jest konieczne dla osiągnięcia wspomnianego celu”.
● Sprawa C-19/92 Kraus [1993] ECR I-1663:
„[z]godnie z powyższym, art. 48 i 52 wykluczają stosowanie regulacji krajowych określających warunki używania tytułów akademickich uzyskanych w innych państwach członkowskich, w przypadku, gdy regulacje te, nawet jeśli stosowane są bez dyskryminacji ze względu na obywatelstwo, mogą utrudnić lub uczynić mniej atrakcyjnym wykonywanie podstawowych swobód zagwarantowanych w Traktacie przez obywateli państw członkowskich Wspólnoty, włączając w to obywateli państwa członkowskiego, które przyjęło dane regulacje. Sytuacja byłaby inna wyłącznie wówczas, gdyby dana regulacja służyła osiągnięciu słusznego celu zgodnego z Traktatem i była uzasadniona na podstawie wymogów imperatywnych interesu publicznego”.
Podatki bezpośrednie a rynek wewnętrzny
Podatki od osób fizycznych
Sprawa C-175/88 Biehl [1990] ECR I-1779
Sprawa C-204/90 Bachmann [1992] ECR I-249
Sprawa C-279/93 Schumacker [1995] ECR I-225:
„dyskryminacja powstaje tylko wskutek zastosowania różnych reguł do porównywalnych sytuacji bądź tych samych reguł do różnych sytuacji”;
Sprawa C-80/94 Wielockx [1995] ECRI-2493
Sprawa C-318/07 Persche
Sprawa C-544/07 Rüffler, 23.04.2009
Podatki od osób prawnych
Sprawa 270/83 Komisja v. Francja [1986] ECR 273
Sprawa C-330/91 Commerzbank AG [1993] ECR I-4017
Sprawa C-1/93 Halliburton Services [1994] ECR I-1137
Sprawa C-250/95 Singer [1997] ECR I-2471
SWOBODA ŚWIADCZENIA USŁUG
Podstawy traktatowe:
Art. 56 TFUE (ex art. 49 TWE): „W ramach poniższych postanowień ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Unii są zakazane w odniesieniu do obywateli Państw Członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie członkowskim innym niż Państwo odbiorcy świadczenia”.
Art. 57 TFUE (ex art. 50 TWE): „Usługami w rozumieniu Traktatów są świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie są objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób.
Usługi obejmują zwłaszcza:
działalność o charakterze przemysłowym;
działalność o charakterze handlowym;
działalność rzemieślnicza;
wykonywanie wolnych zawodów.
Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego oprawa przedsiębiorczości, świadczący usługę może, w celu spełnienia świadczenia, wykonywać przejściowo działalność w państwie członkowskim świadczenia na tych samych warunkach, jakie państwo to nakłada na własnych obywateli.”
Traktat dopuszcza wyjątki od swobody świadczenia usług:
Na mocy art. 62 TFUE (ex art. 55 TWE), do swobody świadczenia usług stosuje się odpowiednio art. 52 ust. 1 TFUE, zgodnie z którym: „[p]ostanowienia niniejszego rozdziału oraz środki podjęte na ich podstawie nie przesądzają o zastosowaniu przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego”.
Pojęcie usług
Sprawa 279/80 Webb [1981] ECR 3305: pośrednictwo pracy
Sprawa 110 i 111/78 Van Wesemael [1979] ECR 35: agencje artyst.
Sprawy 286/82 i 26/83 Luisi i Carbone [1984] ECR 377: turystyka
Sprawa C-159/90 SPUC v. Grogan [1991] ECR I-4685: zabiegi aborcyjne
*Sprawa C-545/03 Mobistar
*Sprawa C-60/00 Carpenter
*Sprawa C-215/01 Schnitzer
* Uwaga: z orzecznictwa ETS wynika, że postanowieniom Traktatu o swobodzie świadczenia usług podlegają następujące kategorie transakcji:
kiedy usługodawca przemieszcza się do innego państwa członkowskiego w celu świadczenia tam usług (np. sprawa 76/81 Transporoute v. Minister of Public Works [1982] ECR 417);
kiedy usługobiorca przemieszcza się do innego państwa członkowskiego, aby skorzystać z oferowanych tam usług (np. sprawy 286/82 i 26/83 Luisi i Carbone [1984] ECR 377);
kiedy zarówno usługodawca jak i usługobiorca mają siedzibę w tym samym państwie członkowskim, ale usługodawca przemieszcza się do innego państwa członkowskiego w celu oferowania tam swych usług (np. sprawy: C-154/89 Komisja v. Francja [1991] ECR I 659, C-180/89 Komisja v. Włochy [1991] ECR I 709, C-198 /89 Komisja v. Grecja [1991] ECR I 727 - przewodnicy turystyczni)
kiedy ani usługodawca, ani usługobiorca nie przemieszczają się fizycznie, a usługi świadczone są w formie przepływu informacji (poprzez telefon, fax, e-mail) (np. sprawy C-76/90 Säger [1991] ECR I 4221, C-288/89 Gouda [1991] ECR I 4007)
Nowa dyrektywa usługowa: 2006/123 Dz. Urz. UE, L 376, s.36
Swoboda świadczenia usług a swoboda przedsiębiorczości
Sprawa C-55/94 Gebhard [1995] ECR I-4165
Wyjątki traktatowe
Sprawa C-159/90 SPUC v. Grogan [1991] ECR I-4685
Sprawa C-243/01 Gambelli [2003]
Sprawa C-36/02 Omega ( Laserdome) [2003]
3. Zastosowanie doktryny wymogów imperatywnych do swobody świadczenia usług
Sprawa 33/74 Van Binsbergen [1974] ECR 1299
Sprawa 205/84 Komisja v. Niemcy [1986] ECR 3755
Sprawa C-113/89 Rush Portuguesa [1990] ECR I-1417
Sprawa C-288/89 Gouda [1991] ECR I 4007
Sprawa C-76/90 Säger [1991] ECR I 4221
Sprawa C-384/93 Alpine Investments [1995] ECR I-1141
Sprawa C-34-36/95 De Agostini [1997] ECR I-3843
Sprawa C-158/96 Kohll [1998] ECR I-1931
Sprawa C-157/99 Geraets-Smits i Peerbooms
4.Usługi prawnicze
Sprawa 2/74 Reyners [1974] ECR 631
Sprawa 71/76 Thieffry [1977] ECR 765
Sprawa 107/83 Klopp [1984] ECR 2971
Sprawa 292/86 Gullung [1988] ECR 111
Sprawa C-340/89 Vlassopoulou [1991] ECR I-2357
Sprawa C-19/92 Kraus [1993] ECR I-1663
Sprawa C-55/94 Gebhard [1995] ECR I-4165
Sprawa C-309/99 Wouters
Sprawa C-506/04 Wilson
Dyrektywa 77/249, OJ 1977 L 18/17 w sprawie ułatwienia skutecznego korzystania przez prawników ze swobody świadczenia usług
Dyrektywa 89/48, OJ 1989 L 19/16 wzajemne uznanie dyplomów szkół wyższych
Dyrektywa 98/5/WE w sprawie ułatwienia prowadzenia stałej praktyki prawniczej w innym państwie członkowskim niż to, w którym uzyskano kwalifikacje
Status tzw. pracowników delegowanych
SWOBODA PRZEPŁYWU KAPITAŁU
Podstawy traktatowe:
Art. 63 TFUE (ex art. 56 TWE):
W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału między Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi.
W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w płatnościach pomiędzy Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi.
Uwaga: Art. 56 TWE (obecnie art. 63 TFUE) w obecnym brzmieniu obowiązuje od 1 stycznia 1994 (art. 73 a TUE). W poprzedniej wersji (art. 67 TEWG) ograniczenia w przepływie kapitału miały być znoszone stopniowo, „w zakresie niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku”.
Art. 65 TFUE (ex art. 58 TWE):
Artykuł 63 nie narusza prawa Państw Członkowskich do:
stosowania odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału;
podejmowania wszelkich środków niezbędnych do zapobiegania naruszeniom ich ustaw i aktów wykonawczych, zwłaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź statystycznej, lub podejmowania środków uzasadnionych powodami związanymi z porządkiem publicznym lub bezpieczeństwem publicznym.
Niniejszy rozdział nie przesądza o możliwości stosowania ograniczeń w dziedzinie prawa przedsiębiorczości zgodnych z niniejszym Traktatem.
Środki i procedury określone w ustępach 1 i 2 nie powinny stanowić arbitralnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia w swobodnym przepływie kapitału i płatności w rozumieniu art. 63.
Art. 63 TFUE został uznany za bezpośrednio skuteczny w sprawach połączonych C-163/94, C-165/94, C-250/94 Sanz de Lera, Zb. Orz. 1995, s. 4821 Sprawa ta dotyczyła m.in. różnicy pomiędzy wymogiem wcześniejszej autoryzacji a wcześniejszej deklaracji przepływu kapitału w postaci fizycznego transferu banknotów. Trybunał Sprawiedliwości orzekł, iż art. 63 TFUE (ówczesny art. 73b ust. 1 TWE) ustanawia „jasny i bezwarunkowy zakaz, dla zastosowania którego nie jest wymagane przyjęcie żadnych dodatkowych środków”, a zatem może być podstawą indywidualnych roszczeń.
Prawo pochodne:
Pierwsza Dyrektywa Kapitałowa z 11 maja 1960, OJ 1960, Sp. Edition 1959-62,
s. 49-59
Druga Dyrektywa Kapitałowa z 18 grudnia 1962, OJ 1963, Sp. Edition 1963-64,
s.5-17
Dyrektywa 85/583, OJ 1985, L 372/39 oraz Dyrektywa 85/611, OJ 1985, L 375/3
Komisja: Program dotyczący liberalizacji przepływu kapitału, COM(86) 292
Dyrektywa 88/361, OJ 1988, L 372 przewidująca pełną liberalizację
przepływu kapitału
problem statusu prawnego Dyr. 88/361 wobec zmian wprowadzonych w TUE, orzeczenie w sprawie Bordessa, (C-358/93 i C-416/93, [1995] ECR I, 361) oraz Trummer i Mayer
Dyrektywa 97/5 o przelewach transgranicznych
Rozp. 2560/2001 o płatnościach trans granicznych w euro
Dyr. 91/308 o zwalczaniu prania brudnych pieniędzy
W orzeczeniu C-222/97 Trummer i Mayer,( Zb. Orz. 1999, t. I, s. 1661), dotyczącym odmowy zarejestrowania hipoteki denominowanej w walucie innego państwa członkowskiego, Trybunał wskazał, iż mimo faktu, że przepisy, na podstawie których rzeczona dyrektywa została wydana przez Radę, przestały obowiązywać (art. 69 TEWG), „Nomenklatura przepływów kapitału” ma „tę samą wartość wskazującą” co przed wejściem w życie zmian z 1994 roku, a więc zachowuje aktualność jako wskazówka dla określenia zakresu i zdefiniowania pojęcia przepływu kapitału. Należy jednak podkreślić, iż lista zawarta w dyrektywie „nie ma charakteru wyczerpującego”
Nomenklatura przepływów kapitału
Katalog dołączony do dyrektywy 88/361 obejmuje następujące kategorie przepływów kapitału:
inwestycje bezpośrednie, dokonywane na terytorium danego państwa nierezydentów lub przez rezydentów (osoby fizyczne i prawne według definicji ustanowionych w prawie dewizowym obowiązującym w każdym państwie członkowskim) za granicą, polegające m. in. na ustanowieniu oddziałów lub nowych przedsiębiorstw należących w całości do osoby wnoszącej kapitał, nabyciu w całości już istniejących przedsiębiorstw, także na zaciągnięciu długoterminowych pożyczek lub dokonaniu reinwestycji zysków w celu ustanowienia lub utrzymania trwałych związków ekonomicznych;
inwestycje w nieruchomości położone na terytorium państwa przez nierezydentów oraz inwestycje w nieruchomości położone za granicą przez rezydentów;
operacje odnoszące się do papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym, czyli obrót akcjami i innymi papierami wartościowymi o charakterze udziałowym oraz obligacjami, w tym: nabycie przez nierezydentów krajowych papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu giełdowego, nabycie przez rezydentów zagranicznych papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu giełdowego, nabycie przez nierezydentów krajowych papierów wartościowych nie będących przedmiotem obrotu giełdowego oraz nabycie przez rezydentów zagranicznych papierów wartościowych nie będących przedmiotem obrotu giełdowego, a także dopuszczenie krajowych papierów wartościowych na zagraniczny rynek kapitałowy oraz zarządzanie zagranicznymi papierami wartościowymi na krajowym rynku kapitałowym;
operacje dotyczące jednostek uczestnictwa przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania (np. funduszy powierniczych i funduszy inwestycyjnych);
operacje odnoszące się do papierów wartościowych i innych instrumentów rynku pieniężnego (np. czeki bankowe, weksle skarbowe, certyfikaty depozytowe);
operacje na rachunkach bieżących i depozytowych instytucji finansowych dokonywane przez nierezydentów z krajowymi instytucjami finansowymi lub przez rezydentów z zagranicznymi instytucjami finansowymi;
kredyty i pożyczki pieniężne związane z transakcjami handlowymi lub świadczeniem usług, w których uczestniczy rezydent, tj. kredyty i pożyczki krótko-, średnio-, i długoterminowe udzielane przez nierezydentów rezydentom i przez rezydentów nierezydentom;
poręczenia, gwarancje i prawa zastawu udzielane przez nierezydentów rezydentom i przez rezydentów nierezydentom;
transfery wynikające z wypełniania umów ubezpieczeniowych, w tym dotyczących ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń kredytu;
przepływ kapitału o charakterze osobistym, czyli pożyczki, darowizny, posagi, spadki i zapisy, a także spłata zadłużenia przez imigrantów w państwach ich poprzedniego miejsca zamieszkania, transfer majątku zgromadzonego przez rezydentów w przypadku emigracji, w czasie ich zagospodarowywania lub w okresie przebywania za granicą oraz transfer oszczędności imigrantów w okresie przebywania za granicą do państwa ich poprzedniego miejsca zamieszkania
fizyczny przywóz i wywóz aktywów finansowych, takich jak papiery wartościowe i wszelkiego rodzaju środki płatnicze;
inne przepływu kapitału, w tym: podatki od spadków, odszkodowania (tam, gdzie mogą być uważane za kapitał), zwroty w przypadku unieważnienia umowy oraz zwroty nienależnych płatności (tam, gdzie mogą być uważane za kapitał), honoraria autorskie: patenty, wzory przemysłowe, znaki handlowe i wynalazki (przeniesienie praw własności i użytkowania oraz płatności z nich wynikające).
Swoboda przepływu kapitału a inne swobody rynku wewnętrznego
* Sprawa C-203/80 Casati [1981] ECR I-2595: „Swobodny przepływ kapitału stanowi, wraz z takim przepływem osób i usług, jedną z podstawowych swobód Wspólnoty. (...) swoboda przepływu pewnych rodzajów kapitału jest w praktyce warunkiem wstępnym dla skutecznego wykonywania innych swobód, zagwarantowanych w Traktacie, w szczególności swobody zakładania przedsiębiorstw i prowadzenia działalności gospodarczej”
* Swoboda przepływu kapitału a swoboda przepływu towarów
Sprawa 7/78 Regina v. Thompson, dotycząca postępowania karnego wszczętego przeciwko osobom oskarżonym o nielegalny import do Zjednoczonego Królestwa złotych monet południowoafrykańskich (krugerrandów) oraz eksport srebrnych monet brytyjskich wybitych przed 1947 rokiem. Trybunał podkreślił, iż co do zasady wwóz i wywóz środków pieniężnych stanowi przepływ kapitału. Dotyczy to również srebrnych i złotych monet (mających często wyższą wartość kruszcową niż nominalną) jeśli są ustawowym środkiem płatniczym, a także gdy znajdują się w obiegu i są traktowane jak pieniądze. Monety, które nie spełniają powyższych warunków, będą uznane za towar.
* Swoboda przepływu kapitału a swoboda przedsiębiorczości
W sprawie C-251/98 Baars strony stały na stanowisku, że spór dotyczący opodatkowania dochodów z udziałów w spółce z innego państwa członkowskiego powinien być rozstrzygnięty na podstawie przepisów o swobodnym przepływie kapitału. Trybunał nie podjął tego toku rozumowania i nie odniósł się explicite do kwestii zastosowania przepisów o swobodnym przepływie kapitału. Zdaniem TSUE sytuacja, w której podatnik będący obywatelem państwa członkowskiego posiada wszystkie akcje spółki z siedzibą w innym państwie członkowskim, powinna być oceniana w kontekście swobody przedsiębiorczości. Trybunał podkreślił, że posiadanie 100% akcji w spółce z innego państwa członkowskiego daje ostateczny wpływ na decyzje tej spółki oraz pozwala na kierowanie nią „w ramach wykonywania prawa do swobody przedsiębiorczości”.
W sprawie C-208/00 Überssering sytuacja, w której spółka utworzona zgodnie z prawem w jednym z państw członkowskich, gdzie posiadała swą siedzibę statutową, była uważana w świetle drugiego państwa członkowskiego za spółkę, która przeniosła swą siedzibę rzeczywistą do tego państwa w następstwie transferu wszystkich swoich udziałów na zamieszkujących tam obywateli tego państwa, oceniana była w świetle postanowień o swobodzie przedsiębiorczości. Innymi słowy do stanów faktycznych, w której następuje nabycie akcji w spółce zarejestrowanej i mającej siedzibę w innym państwie członkowskim stosuje się postanowienia o swobodnym przepływie kapitału. W przypadku, gdy nabycie dotyczy całości udziałów w spółce posiadającej swoją siedzibę statutową w innym państwie członkowskim i przyznaje niewątpliwy wpływ na decyzje spółki oraz pozwala na określenie jej działalności, wtedy zastosowanie znajdują postanowienia traktatu odnoszące się do swobody przedsiębiorczości.
* Swoboda przepływu kapitału a swoboda świadczenia usług
Relacja przepływu kapitału do swobody przepływu towarów i swobody świadczenia usług była rozpatrywana m. in. w orzeczeniu C-275/92 Schindler, dotyczącym przepisów brytyjskich ograniczających możliwość organizowania loterii i gier losowych, które zastosowano wobec braci Schindler, zajmujących się rozprowadzaniem w Zjednoczonym Królestwie ogłoszeń, formularzy zgłoszeniowych i biletów loteryjnych dla loterii prowadzonej w Niemczech. Działalność ta została uznana przez TS za świadczenie usług. Trybunał podkreślił przy tym, iż organizowanie loterii i gier hazardowych nie podlega postanowieniom Traktatu o swobodzie przepływu kapitału.
2. Pojęcie przepływu kapitału
Przepływ kapitału: jednostronne przeniesienie wartości majątkowych w formie pieniężnej (np. środków płatniczych, kredytów, papierów wartościowych) lub rzeczowej (np. udziałów w spółce, nieruchomości) w celu inwestycyjnym, między co najmniej dwoma państwami członkowskimi lub pomiędzy państwami członkowskimi i państwami trzecimi.
W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości jako przepływ kapitału zostały określone m.in.:
• fizyczny wywóz do innego państwa członkowskiego lub przywóz z innego państwa członkowskiego banknotów, monet i czeków na okaziciela (sprawa C-358/93 i C-416/93 Bordessa);
• darowizny na rzecz organizacji pożytku publicznego w innym państwie członkowskim, także wówczas, jeśli dokonywane są one w naturze, np. w postaci przedmiotów codziennego użytku (sprawa C-358/93 i C-416/93 Persche);
• inwestycje bezpośrednie w innym państwie członkowskim (np. sprawa C-367/98 Komisja v. Portugalia, sprawa C-463/00 Komisja v. Hiszpania, sprawa C-98/01 Komisja v. Zjednoczone Królestwo – sprawy dotyczące tzw. „złotych akcji”, czyli szczególnych uprawnień przysługujących państwu w spółkach powstałych w wyniku prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych);
• inwestycje bezpośrednie w formie nabywania akcji i wykonywania praw z akcji w innym państwie członkowskim, w tym otrzymywanie dywidendy z innego państwa członkowskiego (np. sprawa C-35/98 Verkooijen, sprawa C-319/02 Petri Manninen);
• inwestycje w nieruchomości dokonywane przez nierezydentów (np. sprawa C-302/97 Konle, C-423/98 Albore, sprawy połączone C-515/99 i C-527/99 do C-540/99 Reisch);
• czynności dotyczące papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym (np. sprawa Verkooijen, sprawa C-463/00 Komisja v. Hiszpania);
• uzyskiwanie dywidendy z udziałów w spółce z siedzibą w innym państwie członkowskim (sprawa Verkooijen)
• nabywanie euroobligacji wyemitowanych w innym panstwie członkowskim(sprawa C-478/98 Komisja v. Belgia)
• zaciągnięcie pożyczki pieniężnej lub kredytu w zagranicznej instytucji finansowej (np. sprawa C-484/93 Svensson)
• ustanowienie hipoteki denominowanej w walucie innego państwa (sprawa Trummer i Mayer)
• nabycie spadku w innym państwie członkowskim (np. sprawa C-364/01 Barbier, sprawa C- 11/07 Eckelkamp)
• przejęcie akcji w spółce zarejestrowanej i mającej siedzibę w innym państwie członkowskim, jeśli posiadany pakiet akcji nie daje wyraźnego wpływu na decyzje spółki (Überseering)
.
3.Kapitał a płatności bieżące
Sprawa 286/82 i 26/83 Luisi i Carbone [1984] ECR 377: „(...) płatności bieżące są transferami walut obcych w wykonaniu transakcji podstawowej, podczas gdy przepływ kapitału to operacje finansowe co do istoty związane raczej z inwestowaniem określonych funduszy, a nie z zapłatą za usługę.”
Przepływ płatności:
Przeniesienie do innego państwa członkowskiego środków pieniężnych, nie w celu inwestycyjnym, ale w celu wykonania świadczenia wzajemnego, którego źródłem jest czynność dokonana w ramach realizowania prawa wynikającego z jednej ze swobód.
Przykłady niedozwolonych ograniczeń swobodnego przepływu kapitału:
• wymóg zarejestrowania w walucie krajowej hipoteki ustanowionej w walucie innego państwa członkowskiego (sprawa Trummer i Mayer, sprawa C-464/98 Stefan);
• wymóg uzyskania wcześniejszej zgody na wywóz/przywóz z innego państwa członkowskiego monet, banknotów i czeków na okaziciela (Bordessa)
• przepis krajowy przyznający ulgę od podatku od dywidendy wypłacanej akcjonariuszom pod warunkiem posiadania przez spółkę siedziby w tym państwie członkowskim (Verkooijen);
• przepis krajowy wyłączający tylko obywateli tego państwa członkowskiego z obowiązku uzyskania uprzedniego zezwolenia na nabycie gruntu przeznaczonego pod zabudowę, które to zezwolenie miało gwarantować, iż przedmiotowa nieruchomość nie będzie wykorzystana do budowy tzw. drugiego domu (sprawa Konle), lub przepisy krajowe dotyczące nabywania nieruchomości w rejonie kraju o istotnym znaczeniu dla obronności, przewidujące, iż tylko obywatele tego państwa nie musza uzyskiwać zezwolenia na taką inwestycję (sprawa Albore)
• niemożność odliczenia od podatku darowizny na rzecz organizacji pożytku publicznego z innego państwa członkowskiego (sprawa Persche);
• zakaz nabywania przez inwestorów z innych państw członkowskich więcej niż określoną liczbę akcji w sprywatyzowanych przedsiębiorstwach (sprawa C-367/98 Komisja v. Portugalia, C-503/99 Komisja v. Belgia)
• przepisy krajowe dotyczące obliczania podatku od przeniesienia własności nieruchomości, niedopuszczające odliczenia od wartości nieruchomości obciążeń hipotecznych odnoszących się do tej nieruchomości ze względu na to, że spadkodawca zamieszkiwał w chwili śmierci w innym państwie członkowskim (sprawa C-11/07 Eckelkamp)
• regulacja belgijska zakazująca rezydentom belgijskim nabywania belgijskich euroobligacji (sprawa Komisja v. Belgia)
• obowiązek uzyskania zezwolenia organu administracyjnego na dokonanie inwestycji bezpośredniej (sprawa C-54/99 Association Eglise de Scientologie)
• przepisy krajowe przewidujące, że dopłaty do odsetek za kredyt budowlany przysługują jedynie w sytuacji, gdy kredyt został udzielony w banku utworzonym w danym państwie członkowskim (sprawa C-484/93 Svensson)
Dopuszczalne ograniczenia w przepływie kapitału
Art. 65 TFUE – „niezbędne środki”
Państwa członkowskie nie mogą pozwolić sobie na dowolne stosowanie ograniczeń korzystnych w ich mniemaniu dla krajowego systemu finansowego. W orzeczeniu Association Eglise de Scientologie ETS wskazał, iż „wyjątki od podstawowej zasady swobody przepływu kapitału powinny być interpretowane w sposób ścisły, tak aby państwa członkowskie nie mogły jednostronnie określać ich zakresu, bez kontroli za strony instytucji wspólnotowych”. Trybunał Sprawiedliwości bada także, czy przepisy krajowe są zgodne z zasadą proporcjonalności, innymi słowy czy nie można zastosować innych środków, które byłyby właściwe i konieczne dla osiągnięcia danego celu, a w mniejszym stopniu naruszałyby swobodę przepływu kapitału.
Zastosowanie doktryny wymogów imperatywnych do swobodnego przepływu kapitału
W orzeczeniu C-367/98 Komisja v. Portugalia. Trybunał, stwierdził, iż „swoboda przepływu kapitału, jako jedna z fundamentalnym zasad traktatowych, może być ograniczona jedynie poprzez przepisy krajowe usprawiedliwione na podstawie art. 58 ust. 1 TWE (obecnie art. 65 ust. 1 TFUE) lub poprzez odwołanie do wymogów imperatywnych interesu publicznego; w tym drugim przypadku przepisy muszą być stosowane do wszystkich osób i przedsiębiorstw prowadzących działalność na terytorium państwa przyjmującego. Ponadto, aby zostać usprawiedliwione na podstawie wymogów imperatywnych, przepisy krajowe powinny być właściwe dla osiągnięcia celu, jakiemu służą oraz nie mogą przekraczać tego, co jest konieczne dla osiągnięcia wspomnianego celu, tak aby były one zgodne z zasadą proporcjonalności.”
Przykłady:
• zachowanie spójności systemu podatkowego (sprawa Verkooijen)
• zapewnienie jasności i przejrzystości systemu ustanawiania hipoteki oraz ochrona wierzycieli hipotecznych (sprawa Trummer i Mayer)
• wymogi zagospodarowania przestrzennego, w szczególności utrzymania na danym obszarze stałej populacji i działalności gospodarczej niezależnej od sektora turystycznego (sprawa Konle)
• utrzymanie przestrzeni wiejskich i rolniczego charakteru danego obszaru (sprawa C-452/01 Ospelt)
• ochrona środowiska (sprawa Reisch)
• zagwarantowanie przez państwo członkowskie usług w interesie ogólnym, takich ja powszechne usługi pocztowe (sprawy poł. Komisja v. Holandia).