prawo materialy, PRAWO KOLOKWIUM OPRACOWANIE, 1


  1. Pojęcie prawa.

Szczególny porządek społeczny, tworzony i chroniony w sposób zinstytucjonalizowany

  1. Normatywny charakter prawa.

Oznacza on, że prawo określa powinne wzory zachowań - stanowi o tym, jak należy postępować

  1. Prawo pozytywne (pojęcie, cechy).

Spisany zbiór przepisów ludzkiego postępowania; cechy:

- dotyczy tylko zewnętrznych zachowań ludzi, nie ingeruje w ich sumienie

- ustanawiane przez uznany i zewnętrzny wobec ludzi autorytet (państwo)

- zabezpieczone możliwością użycia środków przymusu wobec łamiących prawo

  1. Prawo naturalne (pojęcie, cechy).

Zbiór norm absolutnych, wywodzących się z natury (z woli Bożej), określających pewne podstawowe prawa wspólne wszystkim ludziom; cechy:

- przyrodzone i niezbywalne

- nadrzędne wobec prawa pozytywnego

- silnie powiązane z moralnością

  1. Kierunek realistyczny w nauce o prawie.

- sprzeciw zarówno wobec koncepcji pozytywistycznych, jak i prawnonaturalnych

- pozytywizm wg niego przecenia moc sprawczą prawa pisanego

- prawo naturalne wg niego zaś opiera się na zbyt spekulatywnych przesłankach filozoficznych, nie zaś na empirycznym poznaniu praktyki życia społecznego

- kierunek ten wskazuje, że prawo objawia się w postępowaniu mas - prawem są powtarzające się wzory postępowania, natomiast jego istotą są ludzkie emocje, gdyż one decydują o naszym postępowaniu, nie zaś teksty ustaw

  1. Law in books i law in action.

Law-in-books - prawo w książkach (abstrakcyjne, pozytywistyczne); prawnicy

Law-in-action - prawo w działaniu (oparte na emocjach i pochodzące od nich, odnoszące się do wzorów zachowań); socjologowie

  1. Inne niepozytywistyczne koncepcje prawa (umieć podać przykład).

Istnieje inny nurt w podejściu do prawa, zakładający, że powstaje ono w wyniku dialogu pomiędzy jego autorem (legislatywa), wykonawcą (egzekutywa, władza sądownicza) a użytkownikiem (obywatele, osoby prawne) - tekst aktu normatywnego stanowi tu tylko surowy materiał, który może być rozmaicie interpretowany w zależności od kontekstu

  1. Prawo w sensie materialnym i formalnym.

Prawo materialne - ogół norm regulujących uprawnienia i obowiązki podmiotów w stosunkach prawnych oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenia lub niedopełnienie

Prawo formalne (procesowe) - ogół norm regulujących tryb postępowania przed organami państwa związany z dochodzeniem uprawnień i realizacji obowiązków zawartych w prawie materialnym

  1. Prawo jako zjawisko społeczne i polityczne.

a) jako zjawisko społeczne:

- wyznacza wzory zachowań w ramach zorganizowanej grupy społecznej

- nie dotyczy stosunku człowieka do siebie samego oraz do religii - chyba, że stosunki te mają jakieś odniesienia i uwarunkowania społeczne

- wyraża społecznie uznawane wartości

- jest produktem procesu decyzyjnego, toczącego się w ramach grup społecznych (zwłaszcza w ramach takiej zbiorowości społecznej, jaką jest państwo)

- jest sankcjonowane przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji

- realne obowiązywanie norm prawnych zależy od stopnia akceptacji społecznej dla nich

b) jako zjawisko polityczne:

- jest wielostronnie uwikłane w procesy sprawowania władzy w wielkich grupach władzy, a zwłaszcza w państwie

- jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy, umożliwia rządzącym osiąganie zakładanych przez siebie celów

- władza może się poruszać tylko w ramach prawa, nie może go przekraczać

- określa obowiązki i prawa ludzi nie sprawujących władzy w ich stosunkach wzajemnych oraz w ich stosunkach z instytucjami publicznymi

- wyraża pewne treści aksjologiczne (wartości) - jest ich nośnikiem i obrońcą

  1. Funkcje prawa a cele prawa.

- cel to stan rzeczy, jaki prawodawca wprowadzając normy, czy rozwiązania organizacyjne, chce osiągnąć

- funkcja to rzeczywisty skutek wprowadzenia tejże normy bądź rozwiązania

- jeżeli skutek jest taki, jakiego oczekiwał prawodawca, to funkcja pokrywa się z celem

- prawa zawsze się tworzy w jakimś celu, i zawsze spełniają one jakąś funkcję wobec swego otoczenia

  1. Typologia funkcji prawa.

- Stabilizacyjna (utrwalanie istniejącego ładu)

- Dynamizacyjna (promowanie zmian w różnych sferach społ)

- Ochronna (wspieranie/ochrona rozmaitych wartości istotnych społ)

- Organizacyjna( ramy działania organów władzy i społ)

- Represyjna (sankcje za nieprzestrzeganie)

- Wychowawcza (wskazuje normy pozytywne oraz działania zabronione, kształtuje pożądane modele zachowań)

- Kontrolna (co wolno, a co nie)

- Dystrybutywna (rozdział dóbr i obciążeń)

- Regulator konfliktów (sposób ich rozstrzygania)

  1. Inne (niż prawo) systemy normatywne - krótka charakterystyka (moralność, obyczaj, religia).

Moralność - ma charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczy tylko postępowania jednostki, ale może dotyczyć całych grup społecznych. Sankcją jest potępienie ze strony otoczenia.

Obyczajowość - nawyki zachowania się, rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Normy obyczajowe to reguły postępowania ludzi, które kształtowały się w ich świadomości pod wpływem nawyku, w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań (np. całowanie kobiety w rękę). Normy obyczajowe nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia. Najczęściej mają zasięg lokalny. Sankcją jest przede wszystkim izolacja towarzyska.

Normy religijne - w przeciwieństwie do norm prawnych, obowiązujących wszystkich członków danej zbiorowości, mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te, określające stosunki między ludźmi, traktowane są jako normy moralne. Sankcją jest najczęściej wykluczenie z danej wspólnoty religijnej.

Normy zwyczajowe - nawyki, rodzaje zachowania charakterystyczne albo dla całego społeczeństwa, albo dla jakichś grup społecznych.

  1. Różnice między prawem i moralnością.

- prawo jest spisane, a moralność nie

- w prawie sankcje są zinstytucjonalizowane (kara), a w moralności spontaniczne (potępienie)

- źródłem prawa są konkretne organy państwa, a moralność przyswajana jest w procesie socjalizacji

- prawo cechuje minimalizm (tendencja do możliwie najwęższego zakresu regulacji), a moralność maksymalizm (tendencja do możliwie najszerszego zakresu regulacji)

- sposoby budowania prawa są warunkowe (jeżeli -> to), zaś moralne bezwarunkowe

- normy prawne są heteronomiczne, a moralne autonomiczne

- w prawie ważne są skutki czynów, w moralności - intencje

- prawo obowiązuje na podstawie kodeksów, a moralność - autorefleksji

- prawo ma inny zakres regulacji niż moralność (w zależności od podejścia, zakres prawa jest węższy od moralność, bądź też oba zakresy są oddzielne i zachodzą na siebie jedynie w niektórych sferach)

  1. Związki między prawem i moralnością.

a) związki treściowe

- ich treść może być zbieżna lub rozbieżna (w obrębie dyspozycji normy)

- żadne zachowanie poddane normom prawnym nie jest bezwzględnie obojętne moralnie, lecz mogą istnieć zachowania regulowane przez moralność i obojętne prawnie

b) związki funkcjonalne

- oba systemy na siebie oddziaływają, współkształtują się, ich normy odsyłają do siebie nawzajem oraz wspierają lub osłabiają się wzajemnie

- przekonania aksjologiczne (np. moralne) motywują prawodawcę do stanowienia określonych norm

- niektóre przepisy, zwane klauzulami generalnymi, wprowadzają nieprecyzyjne określenia, odwołujące się do moralności, pozostawiając tym samym pewną swobodę interpretacji w kontekście moralnym

- także argumentacja prawnicza często odwołuje się do takich określeń podczas interpretowania prawa

- realne obowiązywanie prawa jest uzależnione od jego zgodności z wartościami i moralnością (związki walidacyjne prawa i moralności) - konflikt prowadzi do wzajemnego osłabienia norm prawnych i moralnych

  1. Postawy wobec prawa: legalizm, oportunizm, konformizm, rygoryzm prawny, punitywizm.

Legalizm - postępowanie zgodne z obowiązującym prawem, absolutne poszanowanie prawa

Oportunizm - przestrzeganie tylko tej części prawa, którą uważa się za korzystną dla siebie

Konformizm - stosunek do prawa wzorowany na zachowaniu innych członków zbiorowości (przestrzegam/nie przestrzegam prawa, ponieważ inni tak robią)

Rygoryzm prawny - polega na dążeniu do ostrego karania prawem czynów już podlegających karze oraz do ustanowienia kar za czyny, które dotychczas nie były karane w świetle przepisów

Punitywizm - wiara w ogromną skuteczność surowych kar; przekonanie, że nieszczęścia świata i przestępczość wynikają ze zbyt liberalnych postaw wobec tychże

  1. Pojęcie kultury prawnej (w znaczeniu węższym i szerszym).

W znaczeniu węższym - wiedza jednostki i grup społecznych o obowiązującym prawe, stosunek do tego prawa, oceny prawa i postulaty co do jego zmian

W znaczeniu szerszym - stan prawa (jego treść i forma), doktryny prawne i nauka o prawie, instytucje polityczne tworzące i stanowiące prawo plus wszystko to, co obejmuje znaczenie węższe

  1. System civil law i system common law - podstawowe różnice.

W systemie civil law prawo jest wyłącznie stanowione, tj tworzone przez wyodrębnioną legislatywę i ujęte w pisanych i publicznie ogłaszanych aktach normatywnych, zawierających abstrakcyjne i generalne normy postępowania. W systemie common law natomiast oprócz prawa stanowionego, pewna część obowiązującego prawa powstaje w drodze precedensów (prawo sędziowskie) - orzeczenia sędziów stają się powszechnym źródłem prawa, opartego na prawie zwyczajowym. Jest to system charakterystyczny dla krajów anglosaskich.

  1. Pojęcie precedensu prawotwórczego.

Precedens prawotwórczy - po raz pierwszy dokonane rozstrzygnięcie jakiejś sprawy, które jest wiążącą podstawą kolejnych rozstrzygnięć zapadających przed sądami w podobnych sprawach.

  1. Pojęcie normy.

Norma postępowania - wypowiedź formułująca skierowane do danej osoby żądanie/upoważnienie do danego zachowania

(dotyczy tylko zachowań uzależnionych od woli działającego)

  1. Norma prawna - cechy.

a) Reguła generalna

* Skierowana do:

- pewnej kategorii adresatów, wskazanych rodzajowo(np. obywatel)

- wszystkich na danym terenie obowiązywania prawa

- osoby pełniącej określoną funkcję

- nie ma adresata indywidualnego(z imienia i nazwiska)

b) Reguła abstrakcyjna

- Wzór zachowania określony przez rodzajowe cechy zachowania

- Wzór nie jest nadmiernie kazuistyczny - aby mógł objąć dużą liczbę przypadków należących do danego typu

  1. Budowa normy prawnej.

- hipoteza

- dyspozycja

- sankcja (nie zawsze)

  1. Hipoteza normy prawnej.

HIPOTEZA („do kogo i kiedy?”)

Określa adresata normy i warunki (okoliczności), w których jest mu coś nakazane/zakazane/dozwolone

      1. W przepisach nie zawsze wyrażona wprost

      2. Jeden z bardziej rozbudowanych elementów normy prawnej

      3. Może określać miejsce/czas działania

      4. Dotyczy:

        1. Elementów podmiotowych (gdy wskazuje adresata oraz jego cechy, może wskazywać cel/sposób działania podmiotu)

        2. Elementów przedmiotowych (gdy odnosi się do stanów/zjawisk/wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata)

  1. Dyspozycja normy prawnej.

DYSPOZYCJA („o co chodzi?)

Określa treść zachowania zakazanego/nakazanego/dozwolonego lub treść decyzji którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów

  1. Czyny (czynności faktyczne), czynności konwencjonalne, czynności prawne, działania prawne.