ZABÓR AUSTRIACKI

1772- Królestwo Galicji i Lodomerii z księstwami Oświęcimskim i Zatorskim.

Gubernium z gubernatorem na czele, z siedzibą we Lwowie; kilkanaście

obwodów pod władzą starostów; ze stanu szlacheckiego wydzielono „stan

magnacki” i sprzedawano tytuły książąt, hrabiów i baronów; szlachta utrzymała

oddzielne sądownictwo (forum nobilium), lecz pozbawiono ją praw

politycznych i odebrano samorząd;

1780-1790- reformy Józefa II dotyczące chłopów- nieusuwalność chłopa z

ziemi; patent z 1780- drobiazgowe ustalenie zasad pańszczyzny; prawo apelacji

od krzywdzących decyzji pana do starosty (cyrkułu), wprowadzenie w

majątkach urzędów sądowych (justycjariusz) i administracyjnych

(mandatariusz) z obowiązkiem wykonywania rozkazów cyrkułu i z podległym

im samorządowi wiejskiemu z wójtem na czele; po opracowaniu w Galicji

katastru (oszacowanie gruntów), w 1789 pańszczyznę zastąpiono opłatami dla

pana i podatkiem dla państwa, jednak wobec protestów szlachty w 1790

odwołano ten patent

Leopold II- 1790- 1792

Franciszek II- 1792- 1835, od 1804 cesarz austriacki jako Franciszek I

1795- utworzenie Nowej Galicji z reszty ziem małopolskich z Lubelskiem i

większością Podlasia

6 I 1796- podpisanie z inicjatywy emigracyjnej Deputacji tajnego aktu

„konfederacji” w Krakowie, zobowiązującej do zbrojnego powstania na sygnał z

Francji w razie korzystnej sytuacji międzynarodowej; spiskiem kierowało

Zgromadzenie Centralne z siedzibą we Lwowie, na którego czele stał Walerian

Dzieduszycki;

1797- Franciszek Gorzkowski, jakobin z Warszawy organizuje powstanie

nnarodowe i rewolucję chłopską w majątku Cisie na Podlasiu; prowadził

agitację pośród miejscowych chłopów za pomocą odezwy nawołującej ich do

zbrojnego przeciwstawienia się swoim panom; powstanie planowano na 9 III, 7

lub 14 V 1797, jednak wcześniej wykryto spisek, po którym nastąpiły liczne

aresztowania warszawskich współpracowników Gorzkowskiego.

VI 1797- wyprawa Joachima Deniski na Galicję, rozbita pod Dobronowcami

3 V 1815- utworzenie Wolnego Miasta Krakowa pod opieką komisarzy trzech

mocarstw

1817- ustanowiono we Lwowie Sejm Stanowy, jednak nie miał on żadnych

uprawnień ustawodawczych, przedstawiciele mogli składać cesarzowi wnioski i

prośby

1818- konstytucja WM Krakowa- władza wykonawcza w rękach Senatu (prezes

i 12 senatorów obieranych przez Zgromadzenie, uniwersytet i kapitułę, a w

praktyce przez rezydentów mocarstw), władza ustawodawcza- Zgromadzenie

Reprezentantów, funkcje kontrolne bez inicjatywy prawodawczej (26 członków

wybieranych na gminnych zgromadzeniach, na których jednego przedstawiciela

mieli też chłopi, 9 powoływał Senat, uniwersytet i kapituła katedry, 6 sędziów);

prezesem Senatu był Stanisław Wodzicki uległy zaborcom, nieustannie

rywalizujący z rektorem Litwińskim- przywódcą opozycji liberalnej burżuazji i

inteligencji; Kraków został miastem bezcłowym

1820- 1823- usypanie kopca Kościuszki

1827- Zakład im. Ossolińskich we Lwowie

1832/33- przybycie do Galicji płk Zaliwskiego

1833- rewizja konstytucji Krakowa, ograniczenie praw Zgromadzenia

Reprezentantów, modyfikacja składu Senatu, wprowadzenie zwierzchniego nad

obu izbami organu- Konferencję Rezydentów trzech mocarstw

1833- pod koniec roku Karol Borkowski (karbonariusz) utworzył w Galicji

Związek Przyjaciół Ludu, podzielony na 5-osobowe kółka, oddzielnie wśród

ziemiaństwa i inteligencji; pomocnikami byli emigranci Seweryn Goszczyński i

Henryk Dmochowski; W Poznańskiem działał emisariusz Związku, Leon

Zaleski, a na Wołyniu Ignacy Kulczyński; W Ossolineum Konstanty Słotwiński

drukował literaturę agitacyjną; organizacja należała do węglarskiej

międzynarodówki

1834- po rozbiciu przez Austrię ruchu karbonarskiego Związek nabrał cech

bardziej narodowych; organizacją lwowską pokierował adwokat Franciszek

Smolka, a w Krakowie reorganizację przeprowadzili Goszczyński i Lesław

Łukaszewicz

1835- przybycie do Krakowa przedstawicieli Młodej Polski- Żabickiego,

Konarskiego i braci Zaleskich, którzy w porozumieniu z Goszczyńskim i

Łukaszewiczem utworzyli Stowarzyszenie Ludu Polskiego; organizacja kładła

większe akcenty na sprawy społeczne; na czele stał Zbór Główny w Krakowie,

któremu podlegały „ziemstwa” w Krakowie, Galicji, Poznaniu, Królestwie, na

Litwie i Ukrainie; do Stowarzyszenia przyłączyli się węglarze lwowscy; w

Warszawie działał Gustaw Ehrenberg, a na Ukrainie Konarski; organizacja

podzieliła się na dwa nurty, liberalny- reprezentowany przez Smolkę chciał

działać tylko wśród szlachty i wpajać jej przychylność dla ludu, demokratyczny-

wśród działaczy krakowskich dążył do bezpośredniej agitacji ludu, tworzyli oni

kółka rewolucyjne wśród młodzieży i propagowali hasła antyszlacheckie

1836- przeniesienie przez Goszczyńskiego Zboru Głównego do Lwowa

spowodowało jego liberalizację przez tamtejszych działaczy

1837- zawiązanie Konfederacji Powszechnej Narodu Polskiego w

Pawlikowicach pod Bochnią, przez 12 przedstawicieli demokratycznego nurtu

Stowarzyszenia, na czele z braćmi Zaleskimi; W „Manifeście” ogłoszono rychły

wybuch powstania i poruszenie mas ludowych; zbyt pochopna agitacja chłopów

doprowadziła do wykrycia spisku

1837- pod wpływem radykalizacji Stowarzyszenia, Smolka zawiesił działalność

zborów ziemskich; część liberałów bojąc się wzrostu wpływów rewolucyjnych

utworzyła Młodą Sarmację z Eugeniuszem Chrząstowskim na czele; organizacja

miała neutralizować lewicę spiskową

1836- 1841- okupacja Krakowa przez wojska trzech zaborców, zawieszenie

obieralności sędziów, reorganizacja milicji, złożonej teraz z austriackich

weteranów. Prezesem Senatu Schindler

30/40- te- działalność ziemiaństwa, skupionego wokół ks. Leona Sapiehy,

mająca na celu przyznanie Sejmowi Stanowemu rzeczywistych funkcji

ustawodawczych i wykonawczych; ziemianie ci doprowadzili do utworzenia

Galicyjskiej Kasy Oszczędności, Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego i

Towarzystwa Gospodarskiego

21 II 1846- wybuch powstania w Krakowie, mającego być częścią

trójzaborowego powstania

22 II 1846- utworzenie Rządu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej w

składzie: Jan Tyssowski, przedstawiciel Galicji, Ludwik Gorzkowski z

organizacji krakowskiej i Aleksander Grzegorzewski, ziemianin z Królestwa;

ogłoszono „Manifest do Narodu Polskiego”, zawierający także hasła wolności

dla chłopów

24 II 1846- Tyssowski ogłasza się dyktatorem, obawiając się rozwoju

gwałtownego ruchu chłopów galicyjskich, jego sekretarzem został przybyły ze

Lwowa Dembowski, który rozruszał propagandę rewolucyjną, mającą na celu

utożsamienie się chłopów z krakowskim rządem

27 II 1846- procesja pod przewodem Dembowskiego na Pogórze, mająca

przekonać chłopów do rewolucji, rozbita przez Austriaków płk Benedeka, który

wyznaczał nagrody dla chłopów za zwalczanie rewolucjonistów; Tyssowski

złożył władzę i opuścił Kraków z grupa rewolucjonistów; Komitet

Bezpieczeństwa z hr. Józefem Wodzickim rozpoczął pertraktacje z Austriakami

4 III 1846- złożenie broni przez Tyssowskiego na granicy pruskiej; Rosjanie i

Austriacy wkraczają do Krakowa

16 XI 1846- inkorporacja do Austrii miasta i obwodu krakowskiego; przysłanie

komisarza cesarskiego hr. Deyma, germanizacja administracji, j. Niemiecki

wykładowym na uniwersytecie

13-15 III 1848- obalenie rządów Metternicha; Deym uwalnia więźniów

politycznych; we Lwowie Smolka i Ziemiałkowski opracowują adres do

cesarza- zrównanie wyznań i stanów, wolność słowa, zwołanie sejmu,

spolszczenie szkół i urzędów, zniesienie pańszczyzny; gubernator Stadion uległ

naciskom i obiecał uwolnienie więźniów, utworzenie gwardii narodowej i

pozwolił wysłać adres do cesarza

6 IV 1848- deputacja przedstawia w Wiedniu adres z jeszcze dalej posuniętymi

żądaniami - poparcia sprawy niepodległości Polski i zgody na utworzenie

Komitetu Narodowego

IV 1848- utworzenie Komitetu Narodowego w Krakowie, w którego skład

weszli działacze TDP - Heltman, Zienkowicz i Wysocki; ogłaszają odezwę do

ziemian, wzywającą do zniesienia pańszczyzny 23 IV jako warunku

gwarantującego powodzenie sprawy polskiej; we Lwowie tworzy się Rada

Narodowa, która wystosowała podobną odezwę; obie organizacje tworzą

gwardię narodową

19 IV 1848- utworzenie Hołownej Rady Ruskiej mającej być

przeciwstawieniem polskiej Rady; była ona uległa Stadionowi, a unickie

duchowieństwo miało przeciągnąć na rządową stronę ruch ukraiński; Rada

domagała się podziału Galicji na dwie odrębne prowincje

22 IV 1848- Stadion ogłasza zniesienie pańszczyzny na własną rękę, chcąc

przeciągnąć chłopów na stronę rządu

26 IV 1848- gen. Castiglioni bombarduje z Wawelu Kraków, wobec czego

notable krakowscy ogłaszają kapitulację; rozwiązano Komitet i gwardię, a

przybyłych emigrantów wydalono za granicę; wobec konstytucji nadanej przez

cesarza, zapewniającej swobodę stowarzyszeń, Stadion rezygnuje z rozwiązania

lwowskiej Rady

VI 1848- wybory do parlamentu wiedeńskiego, w którym polscy działacze

znajdują się w opozycyjnej lewicy

2 XI 1848- po upadku rewolucji wiedeńskiej we Lwowie dochodzi do

zamieszek, w wyniku czego rozwiązano gwardię narodową, organizacje i

czasopisma polskie

III 1849- cesarz Franciszek Józef rozwiązuje parlament, przywracając dawne

centralistyczne rządy, Smolka internowany

1849- Agenor Gołuchowski namiestnikiem Galicji, zwolennik współpracy z

rządem, aby zjednać szlachtę przeciw chłopom

26 II 1861- patent kanclerza Schmerlinga

IV 1861- utworzenie sejmów prowincjonalnych z podziałem na cztery kurie- I-

ziemianie obierali 44 posłów, II- 3 posłów spośród członków izb przemysłowohandlowych,

III- 20 posłów wybieranych przez bogatych mieszczan, IV- 74

posłów spośród bogatych mieszkańców wsi, z urzędu jako wiryliści biskupi-

ordynariusze i rektorzy uniwersytetów; sejm obierał delegację 38 członków,

mającą reprezentować Galicję w Radzie Państwa (Reichsrat) w Wiedniu; na

pierwszej sesji ujawnił się konflikt między ziemianami i mieszczanami a

chłopami, domagającymi się przywrócenia serwitutów, Ukraińcy ponadto

domagali się równouprawnienia językowego

24 IX 1864- konserwatyści krakowscy przeforsowują w sejmie „Rezolucję”,

będącą kompromisem między utylitarystami a TN-D; rezolucja postulowała

szeroką autonomię, lecz zapobiegała też zerwaniu z rządem; po jej uchwaleniu

Gołuchowski złożył swój urząd

1865- załamanie się systemu Schmerlinga, nowy premier Belcredi powołał

znów sejmy krajowe, a w sejmie lwowskim szlachta posiadała tym razem

przewagę i uchwaliła ustawy gwarantujące przewagę gospodarczą i polityczną

ziemian

10 XII 1866- adres sejmu galicyjskiego, ogłaszający gotowość współpracy klas

posiadających

1867- nowa konstytucja Austro-Węgier, podział w sejmie galicyjskim:

utylitaryści- konserwatywna szlachta z Galicji Wschodniej, skupiona wokół

namiestnika Gołuchowskiego i część liberalnej inteligencji z grupy

Ziemiałkowskiego, chcieli zachować dotychczasową autonomię; Towarzystwo

Narodowo-Demokratyczne drobnego mieszczaństwa z Smolką na czele,

domagali się niepodległości i równego udziału w rządach wszystkich stanów;

centrum stanowiła grupa konserwatystów krakowskich- Stanisław Koźmian,

Stanisław Tarnowski i Ludwik Wodzicki

1869- rozporządzenie o wprowadzeniu w urzędach i sądach Galicji języka

polskiego

1869- pamflet w krakowskim „Przeglądzie Polskim” pt. ”Teka Stańczyka”,

atakujący polską demokrację; konserwatyści krakowscy, Szujski, Tarnowski,

Koźmian i Wodzicki, obawiali się, że demokraci mogą zaprzepaścić

dotychczasowe ustępstwa rządu

1871- powołanie do rządu Polaka- ministra dla Galicji (1873- 1890 Florian

Ziemiałkowski)

1873- Rada Państwa w Wiedniu przestała być wybierana przez sejmy krajowe, a

stała się obieralna bezpośrednio w wyborach; ustaliły się w Galicji dwie

niezależne hierarchie władz: rządowa i krajowa; namiestnik (od 1871 ponownie

Gołuchowski) był mianowany i podlegał cesarzowi, podlegali mu starostowie

powiatowi; sejm krajowy z marszałkiem, który prezydował w Wydziale

Krajowym wyłanianym przez sejm, marszałek realizował uchwały sejmowe z

zakresu gospodarki rolnej (kultura krajowa); istniała też Rada Powiatowa

obierana na takich samych zasadach jak sejm, będąca organem samorządu

lokalnego; organem rządowo- autonomicznym była Rada Szkolna Krajowa,

kierowana przez wiceprezydenta (namiestnik) i urzędników obieralnych; rada

kontrolowała szkolnictwo elementarne i średnie, uniwersytety podlegały Radzie

Państwa; każda ustawa sejmu wymagała sankcji cesarskiej, cesarz mianował

marszałka krajowego i zatwierdzał marszałków powiatowych

1875- Alfred Potocki z grupy stańczyka namiestnikiem

1876- odnowienie się kryzysu bałkańskiego; wobec rodzącego się konfliktu

rosyjsko-astriackiego we Lwowie powstają dwie tajne organizacje: Koło z

„Gazety Narodowej” z Agatonem Gillerem, chciała być tylko gotowa na

nadchodzące wypadki; Konfederacja Narodu Polskiego przygotowywała się do

postania przeciw Rosji

1877- po wybuchu wojny rosyjsko-tureckiej z inicjatywy brzęczących funtów

angielskich, w Wiedniu przedstawiciele Galicji i Poznańskiego powstaje tajny

Rząd Narodowy z ks. Adamem Sapiehą na czele, mający organizować dywersję

w Rumunii, na tyłach armii rosyjskiej. Po zwycięstwie Rosji na kongresie

berlińskim sprawa polska upadła

1878- Koźmian na łamach „Czasu” propaguje trójlojalizm

1888- 1899- działalność nafciarza Stanisława Szczepanowskiego, który walczył

w sejmie krajowym o rozruszanie galicyjskiej, zacofanej gospodarki;

zbankrutował

1886-87- narodziny ruchu ludowego, rozwijającego się wokół lwowskiego

miesięcznika „Przegląd Społeczny” i jego redaktora BolesławaWysłoucha;

domagał się rzeczywistego równouprawnienia chłopów.

1888- Kazimierz Badeni namiestnikiem, sympatyzował z konserwatystami

krakowskimi

1889- Wysłouch rozpoczyna wydawanie „Przyjaciela Ludu”

1892- zawiązanie Socjaldemokratycznej Partii jako lokalnej gałęzi austriackiej

SD; z czasem młodzi działacze (Daszyński, Kozakiewicz) w krakowskim

„Naprzodzie” zaczęli postulować utworzenie czysto polskiej partii,

współpracującej z partiami innych zaborów

1895- Badeni szefem rządu w Wiedniu

1895- rozpad austriackiej SD na federacyjne partie narodowe; SD Galicji

przybiera nazwę PPSD Galicji i Śląska Cieszyńskiego

1895- po aresztowaniach w Królestwie wśród działaczy Ligi Narodowej,

Dmowski i Popławski utworzyli we Lwowie „Przegląd Wszechpolski”

1895- utworzenie Stronnictwa Ludowego; prezesem został Karol Lewakowski,

zarazem członek Ligi Narodowej; program: poszanowanie praw obywatelskich,

demokratyczna reforma wyborcza, sprawiedliwe rozłożenie ciężarów

publicznych

1903- nowy program już PSL, bardziej stanowczo domagający się zrównania

wszystkich obywateli, nowym przywódcą Stapiński, kierownictwo zerwało z

zależnością od LN

1907- porozumienie PSL z konserwatystami, w najbliższych wyborach

ludowcom obiecano większą liczbę mandatów z kurii wiejskiej, w zamian za co

ci zgodzili się wstąpić do Koła Polskiego

1908- Michał Bobrzyński namiestnikiem po zastrzeleniu przez nacjonalistę

ukraińskiego namiestnika A. Potockiego

1908- utworzenie w Krakowie Związku Walki Czynnej pod nominalnym

dowództwem Kazimierza Sosnkowskiego, faktycznym Piłsudskiego; celem

Związku było antyrosyjskie powstanie, które by wywalczyło niepodległą

republikę; organizacja powstała w wyniku zaostrzenia konfliktu austro-

rosyjskiego na Bałkanach; organizacja zaczęła tworzyć legalne formacje

przysposobienia obronnego- Strzelec w Krakowie pod Piłsudskim, Związek

Strzelecki we Lwowie pod Sikorskim; Austriacy traktowały związki jako

ewentualne narzędzia dywersji przeciw Rosjanom

VIII 1912- zjazd w Zakopanem przedstawicieli organizacji

niepodległościowych z Królestwa i Galicji; utworzono Polski Skarb Wojskowy,

będący funduszem składkowym na przygotowania wojenne

1912- na jesieni utworzono Tymczasową Komisję Skonfederowanych

Stronnictw Niepodległościowych jako polityczne zaplecze przyszłych polskich

sił zbrojnych; z Galicji do TKSSN przystąpiły PPSD i PSL, z Królestwa PPS-

Frakcja Rewolucyjna, Narodowy Związek Robotniczy i Narodowy Związek

Chłopski (secesjoniści endecji); po półtora roku organizacja była w stanie

rozkładu z uwagi na rozbieżności między endekami a socjalistami

1913- rozłam w PSL; prawicowa część z Witosem na czele utworzyła PSLPiast,

centro-lewicowa pozostała przy Stapińskim, który opuścił Koło Polskie

6 VIII 1914- wkroczenie do Królestwa oddziałów złożonych z członków

Strzelca i innych związków strzeleckich, pod komendą Piłsudskiego; po

wkroczeniu do kielecczyzny Piłsudski zaczął rozgłaszać, że w Warszawie

powstał konspiracyjny Rząd Narodowy, który mianował go komendantem sił

zbrojnych, zaczął tworzyć komisariaty wojskowe jako prowizoryczne władze

rzekomego rządu; spotkało się to z niechęcią Ligi Narodowej

13 VIII 1914- władze austriackie wobec nikłego działania piłsudczyków

nakazały złożyć mu komendę i rozwiązać oddziały strzeleckie; dzięki

działaniom prezesa Koła Polskiego, demokraty Juliusza Leo zaczęto w Wiedniu

myśleć nad przekształceniem formacji Piłsudskiego w regularne legiony polskie,

wchodzące w skład armii austro-węgierskiej

16 VIII 1914- zawiązanie w Krakowie Naczelnego Komitetu Narodowego,

złożonego z przedstawicieli wszystkich stronnictw; NKN objął patronat

polityczny nad przyszłymi legionami; kilka dni później dowództwo austriackie

wyraziło zgodę na utworzenie 2 legionów z austriackimi dowódcami

(pochodzenia polskiego), polskim językiem, mundurami strzeleckimi; Piłsudski

został komendantem 1 pułku piechoty