ZABÓR AUSTRIACKI

-obszar: 129 tys. km²

-ludność : 4 mln

-terytorium:

*Małopolska Południowa z Krakowem

*Małopolska Północna z Lublinem

*województwo ruskie z Haliczem i Lwowem

-nosił nazwę Królestwa Galicji i Longomerii (nazywany Galicją)

GALICJA

-oficjalna nazwa Królestwo Galicji i Lodomerii nawiązywała do jednego z tytułów królów węgierskich: „rex Galiciae et Lodomeriae” („król Halicza i Włodzimierza”) - miała uzasadniać prawo do zaboru tych ziem przez Austrię

-Galicja Wschodnia - tereny położone na wschód od Sanu (przewaga ludności ukraińskiej)

-Galicja Zachodnia - na zachód od Sanu (przewaga ludności polskiej)

ROZBIORY:

-I rozbiór (83 tys. km² i 2,5 mln os.) - Galicja:

*województwo ruskie

*okolice Zamościa

*południowa Małopolska

-II rozbiór – wojna z Francją

-III rozbiór (46 tys. km² i 1,5 mln os.) – Galicja Zachodnia:

*północna Małopolska (z Kielcami)

*ziemia lubelska

*wschodnie Mazowsze

Zmiany terytorialne i prawne

-1809 r. – utrata ziem III zaboru (Ks. Warszawskie;
po klęsce Napoleona ziemie weszły w skład Królestwa Polskiego)
-1815 r. wokół Krakowa utworzono Autonomię Krakowską (1946 r. – weszła w skład zaboru austriackiego)

-1860 r. – Autonomia Galicyjska na terenie zaboru austriackiego

-po I wojnie św. Polska odzyskała ziemie zaboru austriackiego (poza Spiszem)

WOLNE MIASTO KRAKÓW (2

-utworzone podczas Kongresu Wiedeńskiego (nazywane Rzeczpospolitą Krakowską)

-terytorium:

*Kraków

*część powiatu chrzanowskiego

-obszar: 1 164 km²

-ludność : 95 tys.

-twór quasi-państwowy

-utworzone z powodu sporu Rosji i Austrii o Kraków

-miasto uprzywilejowane:

* brak ceł na towary wywożone

* Uniwersytet (skupiał uczonych i studentów z różnych stron kraju)

-jednostopniowy podział terytorialny (28 gmin)

-nadzór rezydentów trzech mocarstw – coraz silniejszy

-zasady zaczerpnięte z Ks. Warszawskiego: wolność osobista, równość wobec prawa i sądu (poza Żydami)

-poprawa sytuacji chłopów (Komisja Włościańska; oczynszowanie; regulacja stanu posiadania chłopów)

-Zgromadzenie Reprezentantów

*26 deputowanych gmin oraz przedstawicieli senatu, kapituły i Uniwersytetu (po 3), sędziów pokoju (6)

*czynne prawo wyborcze – cenzus majątkowy i pełniona funkcja

*niewielkie kompetencje (sprawy konstytucyjne i ważniejsze polityczno-administracyjne należały do rezydentów

-Senat (częściowo z wyborów, częściowo z kapituły i Uniwersytetu

Rewolucja Krakowska

Powstanie Rządu Narodowego

Umiarkowany (Jan Tyssowski) i radykalny nurt powstania Edward Dembowski)

Działalność Klubu Rewolucyjnego i Publikacje w ,,Dzienniku Rządowym RP’’

Zapowiedź tworzenia warsztatów narodowych

Zniesienie tytułu pan i wprowadzenie zwrotu obywatel

9 dni powstania

Znaczenie Rewolucji

Manifest do Narodu Polskiego

Jest nas dwadzieścia milionów, powstańmy wszyscy razem jak mąż jeden a potęgi naszej żadna nie przemoże siła, będzie nam wolność, jakiej dotąd nie było na ziemi, wywalczymy sobie skład społeczeństwa, w którym każden podług zasług i zdolności z dóbr ziemskich będzie mógł użytkować, a przywilej żaden pod żadnym kształtem mieć nie będzie miejsca.

Koniec Wolnego Miasta Krakowa

11 listopad 1846 r. – cesarz Ferdynand I włączył Wolne Miasto Kraków do Austrii (obszar zyskał nazwę Wielkiego Księstwa Krakowskiego

Rabacja i uwłaszczenie

1846 r. – bunt chłopów podburzonych przez Austriaków

1848 r. – Wiosna Ludów, początek uwłaszczenia

Specyfika reformy:

Odszkodowanie wypłacone przez państwo

Rozdrobnienie gospodarstw (41% do 5,7 ha, w tym 27% do 1,1 ha)

Utrzymanie serwitutów

Odrębność administracyjna obszarów dworskich

Instytucje w zaborze austriackim

-Lwów - siedziba władz krajowych

-język urzędowy – niemiecki

-większość stanowisk administracyjnych - Austriacy (germanizacja ludności),

-Galicją w imieniu cesarza zarządzał:

*gubernator (do 1848)

*naczelnik kraju (do 1850)

*namiestnik (do 1918)

-Galicja była centralistycznie zarządzana przez Wiedeń do 1860 (obowiązywało prawodawstwo austriackie)

Odrębność polityczna Galicji

-Charta Leopoldina z 1790 r. (projekt konstytucji dla Galicji) – w sferze projektów

-ustrój do 1848 r. – opierał się na systemie stanowym

-ograniczona rola sejmu postulatowego we Lwowie:

*reprezentowanie interesów ziemiaństwa

*rola: prawo przedstawiania próśb monarsze

-przedłużanie się feudalizmu:

*stosunki patrymonialno-absolutystyczne

*Katechizm dla poddanych galicyjskich (1833 r.) zależności stanowe

AUTONOMIA

-po 1860 - możliwości walki o autonomię Galicji:

*dwie przegrane przez Austrię wojny (1859 r. z Francją i Piemontem ; w 1866 r. z Prusami)

*znaczne ożywienie się tendencji separatystycznych poszczególnych narodów (wiedeńskie koła rządzące coraz bardziej zaczęły się skłaniać ku federalizmowi w obawie przed całkowitym rozpadem monarchii)

-1860 r. Sejm Krajowy

-1861 r. - wprowadzono dla Galicji statut krajowy (określał kompetencje sejmu krajowego) oraz ordynację wyborczą (preferowała bogate ziemiaństwo, które było wówczas warstwą lojalną w stosunku do cesarza)

Trójlojalizm i koncepcja trialistyczna

1866 – adres sejmu galicyjskiego do Franciszka Józefa

Bez obawy więc odstępstwa od myśli naszej narodowej, z wiarą w posłannictwo Austrii i z ufnością w stanowczość zmian, które Twoje monarsze słowo jako niezmienny zamiar wyrzekło, z głębi serc naszych oświadczamy, że przy Tobie najjaśniejszy panie, stoimy i stać chcemy.

1867 – Monarchia Austro-Węgierska

Sejm Krajowy

-161 członków

*149 posłów z wyboru

*12 wirylistów - posłów z racji sprawowanych stanowisk
(3 arcybiskupów lwowskich; 5 biskupów katolickich; prezes
Akademii Umiejętności w Krakowie; rektorzy uniwersytetów
w Krakowie i Lwowie; rektor Politechniki Lwowskiej)

-wybory – podział wyborców na kurie (4)

1.Kuria wielkiej własności ziemskiej (uprzywilejowana – 44 posłów)

2.Kuria izb przemysłowo-handlowych (3 posłów)

3.Kuria miast większych (28 posłów)

4.Kuria mniejszych miast i gmin wiejskich (74 posłów)

1,2,3- wybory bezpośrednie

4 – wybory pośrednie (wybór wyborców)

0,4% wyborców wybierało 30% posłów

-kompetencje Sejmu Krajowego:

*samodzielne uprawnienia ustawodawcze – w zakresie „KULTURY KRAJOWEJ” (rolnictwo i leśnictwo, struktura i organizacja produkcji, wznoszenie publicznych budowli i budowa dróg, utrzymywanie zakładów dobroczynnych, uchwalanie budżetu krajowego, regulowanie stosunków gmina-dwór)

*„zarządzenia” dotyczące: szkolnictwa, administracji i sądownictwa, spraw kościelnych, pomocy wojsku

*kontrola nad administracją rządową i samorządową

-ustawy krajowe – sankcja cesarska

Inne instytucje autonomii

-Wydział Krajowy

*wybierany na 6 lat przez Sejm

*Sejm dzielił z nim kompetencje

*organ wykonawczy i przygotowawczy sejmu

*kontrola nad samorządem terytorialnym (w imieniu sejmu)

*reprezentacja kraju wobec rządu

-Rada Szkolna Krajowa

-Minister ds. Galicji

Autonomia w praktyce

* język urzędowy –polski

* język wykładowy - polski (wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim
i Politechnice Lwowskiej oraz w Akademii Umiejętności (1872)–
były ważnym ośrodkiem życia naukowego i kulturalnego

- Ustaw krajowa z 1868 r. o ochronie świstaka i dzikich kóz

-pod koniec XIX -znaczny wzrost i rozwój rolnictwa oraz przemysłu

-powstanie instytucji wspierających rozwój gospodarczy:

*Kasy Zaliczkowe

*Spółki Oszczędności i Pożyczek, tzw. Kasy Stefczyka

*Komitet Krajowy do Spraw Przemysłu (1896 )

SAMORZĄD TERYTORIALNY

-jednostki podziału terytorialnego

*kraj koronny (gubernator)

*powiat (starosta)

-wydzielenie obszaru dworskiego

-terytorialne związki samorządowe

-samorząd powiatowy:

*rada powiatowa

*wydział powiatowy

-gminy miejskie

*rady i magistraty

*Kraków i Lwów – prezydent

-gminy wiejskie

*rady gminne

*zwierzchności gminne

Przemiany na przełomie XIX i XX w.

Na wsiach wybierano władze w trybie jawnym na zgromadzeniach na sześć lat.

W miastach wybory były tajne i połowa rady ustępowała po trzech latach

Samorząd gminny tworzony był przez trzy organy: radę gminy, zwierzchność naczelnika.

Jednoosobowe organy wykonawcze władz samorządowych: naczelnik gminy, burmistrz, prezydent.

Zróżnicowanie Krakowa i Lwowa.

Wybitni prezydenci Krakowa : Józef Dietl (1866-1874), Juliusz Leo (1904-1918) – twórca programu ,,Wielkiego Krakowa’’

Namiestnik Galicji miał prawo usunąć organy władzy gminnej lub pozbawić je wybieralności na trzy lata.

Naczelnik (prezydent) – uprawnienia

Kierował zarządem, mógł zawiesić uchwały rady, przewodniczył radzie, odpowiadał za wdrożenie wszystkich spraw należących do poruczonego zakresu działania.

W realizacji tych zadań był związany był ,wskazówkami’’ starosty. Natomiast zadania własne obejmowały współorganizowanie wyborów, wystawianie świadectwa przynależności do gminy, prowadzenie czynności związanych ze ślubami cywilnymi, meldunkiem, spisem ludności, orzecznictwem w sprawach karno-administracyjnych na terenie gminy, pomoc w sprawach zdrowia publicznego, administracji wojskowej i w ściąganiu podatków.

W przypadku gdy naczelnikiem zostawała osoba niepiśmienna gmina musiała utrzymać pisarza.

8