ZABÓR AUSTRIACKI
Lesistość ziem zaboru austriackiego, tzw. Galicji wynosiła 32%. W okresie zaborów obniżył się do około 25%. Powierzchnia lasów skarbowych zwiększyła się dzięki przejęciu lasów prywatnych dóbr i lasów po zniesionych klasztorach i części lasów kościelnych. Tak więc w 1800 roku obszar lasów „kameralnych", należących do tzw. Kamery czyli Skarbu Państwa stanowił około 31% ogólne powierzchni lasów.
Po klęsce Austrii w wojnie z Napoleonem w 1805 roku nasiliła się rozprzedaż dóbr i lasów kameralnych, która trwała do 1869 roku - do uzyskania przez Galicję autonomii.
Po uwłaszczeniu chłopów w 1848 roku wzrosła sprzedaż lasów, następowały dewastacyjne wyręby w celu zdobycia funduszy na robociznę najemną i wykup serwitutów. Do dewastacyjnej eksploatacji lasów przyczyniła się również rozbudowa kolei żelaznej, udostępniająca rozleglejsze tereny.
Cechą charakterystyczną w zaborze austriackim była ogromna własność prywatna. Prawie 68% powierzchni lasów było w rękach właścicieli dużych majątków, w których lasy zajmowały ponad 50 tys. ha. Na skutek wykupu parcel lasów dworskich oraz wykupu serwitutów wzrastała powierzchnia lasów chłopskich. W województwie krakowskim w okresie międzywojennym lasy chłopskie stanowiły 23% ogólnej powierzchni leśnej.
Dla lasów prywatnych pierwsza ustawa powstała w 1782 roku - obszerny uniwersał poświęcony w całości gospodarce leśnej, od 1807 roku jako „PORZĄDEK LEŚNY DLA ZACHODNIEJ GALICJI".
Nie mówiło się tu o obowiązku zorganizowania gospodarstwa leśnego, ale zalecano, aby użytkowanie - wyrąb, nie przekraczało przyrostu drewna na pniu. Zalecano podzielić grunt leśny na roczne zręby, zabraniano marnowania młodych drzew na grodzenie płotów, podkrzesywania drzew, wypasu owiec, kóz. Przewidywano również kary za wykroczenia leśne, lecz granice lasów prywatnych nie były trwale oznaczone i nie egzekwowano kar za wykroczenia leśne. Rzadko było możliwe pozyskania wszystkich drzew ze zrębu - brak zbytu, a więc dalej była stosowana metoda wyrębowa.
Po pierwszym rozbiorze, lasy i dobra państwowe zostały przekazane pod zarząd CESARSKO KRÓLEWSKIEJ ADMINISTRACJI DÓBR SKARBOWYCH we Lwowie, zorganizowanej w 1775 roku, po zniesieniu urzędów polskich. W 1782 roku utworzono pierwszych 6 nadleśnictw państwowych.
W 1787 roku utworzono we Lwowie C.K. ADMINISTRACJĘ DÓBR KAMERALNYCH I SOLI (rozszerzenie monopolu solnego i zamiana prywatnych zakładów solnych na rządowe), istniała do 1830 roku Wówczas na terenach zajętych przez Austrię zwiększała się liczba nadleśnictw państwowych - 180 roku było ich już 17.
Na czele ADMINISTRACJI lasów państwowych w Galicji stał OBERWALDMEISTER (lasomistrz), do pomocy miał WICEWALDMEISTERA. Funkcje te sprawowali Austriacy. Lasy rządowe pogrupowano na wzór państwowych majątków rolnych w INSPEKTORATY podległe lasomistrzowi. Powstały inspektoraty: Lwów, Niepołomice, Drohobycz, Nadwórna k/Stryja, Bukowina.
Terenowa służba leśna, tzw. rewirowa, podlegała zarządom dóbr skarbowych. Taka sytuacja miała miejsce do 1830 roku - do reformy administracji. Wtedy to zarząd dobrami państwowymi i funduszowymi wraz z lasami, przeszedł pod zarząd instytucji finansowej - C.K. ADMINISTRACJI DOCHODÓW KAMERALNYCH we Lwowie.
W latach 1849-1873 następowały co kilka lat reorganizacje w lasach państwowych. Ciągle lasy przechodziły pod inne zarządy, co uniemożliwiało prowadzenie długotrwałej i jednolitej polityki gospodarczej. Poza tym po wojnach napoleońskich, do momentu uzyskania przez Galicję autonomii, następowały masowe wyprzedaże lasów państwowych.
W 1872 roku MINISTERSTWO ROLNICTWA przejęło pod swój zarząd dobra państwowe i przystąpiło do zreorganizowania administracji leśnej z dostosowaniem jej do wymogów nowoczesnego gospodarstwa leśnego.
Leśnictwo państwowe uzyskało samodzielność - powołano fachowe organy zarządzania o rozległych uprawnieniach działania, niezależnych od innych działów administracji państwowej.
Lasy podzielono na OKRĘGI GOSPODARCZE - 3 w części wschodniej zaboru i 1 w części zachodniej. Okręgi dzieliły się na 11-13 WYDZIAŁÓW (REWIRÓW GOSPODARCZYCH, na czele których stali PODLEŚNICZOWIE, mający do ochrony lasów STRAŻNIKÓW LEŚNYCH
W 1873 roku dla Galicji powstała DYREKCJA DÓBR I LASÓW PAŃSTWOWYCH początkowo w Bolechowie k/Stryja (od 1881 roku we Lwowie). Opracowywała ona plany gospodarcze, urządzanie lasów, kierowała całością działalności technicznej i administracyjnej służby leśnej i rolnej. Urzędnicy państwowi zobowiązani byli do zdania egzaminów państwowych w HOCHSCHULE BODEN KULTUR w Wiedniu, od 1907 roku w MINISTERSTWIE ROLNICTWA.
Nadzór nad przestrzeganiem przez właścicieli Lasów ustawy leśnej z 1828 roku sprawowały OKRĘGI INSPEKCYJNE. Na jednego inspektora przypadało od 100 tys. hektarów do 400 tys. ha lasów, a więc nie byli oni w stanie dobrze wypełniać swych obowiązków. We wschodniej części zaboru powołano 6 rządowych leśniczówek powiatowych dla lasów chłopskich.
W końcu XVIII wieku zaczęto wprowadzać nowoczesne formy gospodarki leśnej. W związku z rozprzedażą majątków państwowych, opracowano metodę tzw. taksy kameralnej, znanej w literaturze jako „METODA AUSTRIACKIEJ TAKSY KAMERALNEJ" - powstała w 1788 roku (autor nieznany). Służyła ona m.in. do określania wartości lasu na podstawie dochodów z niego, a także do wyliczenia etatu masowego.
Jest to najstarsza metoda, która posługiwała się pojęciem „ZAPASU NORMALNEGO". W tzw. lesie normalnym, etat roczny powinien być równy przeciętnemu rocznemu przyrostowi w wieku rębności. Jeżeli zapas rzeczywisty był większy lub mniejszy od normalnego, należało odpowiednio zwiększyć lub zmniejszyć wielkość etatu, doprowadzając w ten sposób w ciągu kolei rębności do unormalnienia stanu lasu. Po 1800 roku stosowanie tej metody stało się obowiązujące w pracach urządzeniowych we wszystkich krajach monarchii habsburskiej.
Metodę austriackiej taksy kameralnej rozwinął i uzupełnił HEYER (1820), podając zasady obliczania przyrostu i zapasu w młodszych klasach wieku oraz wprowadzając do obliczeń etatu tzw. okres wyrównawczy w celu wyrównywania różnic w zapasie.
Pierwsze przepisy urządzeniowe dla Galicji to ustawa z 1792 roku, zmieniona i uzupełniona dekretami z 1812 roku i z 1815 roku, które dotyczyły całości prac urządzeniowych oraz przyjmowały obowiązujący geometryczny podział powierzchniowy na roczne zręby.
Podstawową jednostką gospodarczą w lasach Galicji był REWIR, podzielony na taką liczbę równych DZIAŁEK ZRĘBOWYCH, ile wynosiła przyjęta kolej rębu (metoda działkowa). REWIRY wchodziły w skład DYSTRYKTÓW - OBRĘBÓW GOSPODARCZYCH. Rozmiar użytkowania obliczano dla tzw. BLOKU. W drzewostanach rębnych każdego bloku zakładano 1-morgowe powierzchnie próbne w celu określenia możliwości pozyskania masy drzewnej.
Przepisy te nie spowodowały jednak poprawy w gospodarce leśnej. Około 1830 roku czyniono próby, aby roczne masowe etaty nie różniły się zbytnio od siebie (bez wyraźnego wpływu na wykonawstwo) nakazywały przeprowadzanie okresowych rewizji - również tego nie stosowano.
W użytkowaniu i odnowieniu przeważał tzw. system WYRĘBOWY - POSZTUCZNY, czasem RĘBNIA CZĘŚCIOWA, w celu zapewnienia odnowienia naturalnego. Uprawy sztuczne - przeważnie z siewu, stosowano jako uzupełnienie nieudanych odnowień naturalnych.
Niski był poziom wiedzy leśnej - w połowie XIX wieku około 1% galicyjskich leśników posiada pewne przeszkolenia z zakresu leśnictwa.
W 1873 roku wydano w Galicji instrukcję urządzeniową dla lasów państwowych i funduszowych. Na tej podstawie rozpoczął się proces ujednolicania zasad postępowania. W 1878 roku wydano instrukcję uzupełniającą dotyczącą prac przygotowawczych. Do końca XIX wieku urządzono ponad połowę lasów państwowych. Lasy użytkowano zrębami czystymi, odnawiano sztucznie siewem lub sadzeniem Trzebieże - cięcia pielęgnacyjne stosowano rzadko, ze względu na brak zbytu na drewno małowartościowe.
Jednostka administracyjna to ZARZĄD (potem OKRĘGI INSPEKCYJNE), jednostkami gospodarczymi były OBRĘBY, podzielone na OSTĘPY, a te na ODDZIAŁY.
Każdy OKRĘG (zarząd) miał własny plan gospodarczy, prowadził własną rachunkowość materiałową i finansową. Etat obliczano na okres 10-letni, na podstawie połączonego systemu powierzchniowego i masowego, od 1878 roku na podstawie austriackiej taksy kameralnej. Zalecano przeprowadzani okresowych rewizji co 10 lat, oraz sporządzania planu cięć na najbliższe 10 lat, z uwzględnieniem korekt w stosunku do wyliczonego zapasu normalnego.
W 1873 roku utworzono dyrekcję lasów i dóbr w Bolechowie, sprawującą zarząd nad wszystkimi lasami państwowymi. Wówczas około 12 tys. hektarów (6%) to powierzchnia nie zalesiona (zręby i halizny). Rozpoczęto na dużą skalę akcję zalesieniową. We wszystkich okręgach gospodarczych założono szkółki leśne (w 1893 roku łączna powierzchnia około 31 ha).
W 1901 roku ukazała się nowa, ogólnoaustriacka instrukcja urządzeniowa, która wprowadzał gospodarkę drzewostanową. Wzrost cen i zapotrzebowania na drewno wpłynęło również korzystnie na gospodarkę w lasach prywatnych - zaczęto zwracać większą uwagę na stan majątków, zaczęto zatrudniać wykwalifikowany personel leśny.
Do połowy XIX wieku panowały w Galicji niewielkie możliwości zbytu drewna, a więc i rozmiar użytkowania był niewielki. Nie było zainteresowania w prowadzeniu racjonalnej gospodarki leśnej użytkowania lasu
Tylko około 25% ogólnie pozyskiwanego surowca przypadało na drewno użytkowe, a pozostała część pozyskiwanego surowca przypadała na wyroby tradycyjne - wypalanie smoły, popiołów, węgla drzewnego, wyrób terpentyny, lub na produkcję rzemieślniczą - gontu, klepki, narzędzia, sprzęt domowe.
W momencie rozbudowy sieci kolei żelaznej zmieniła się gospodarka leśna, wzrosło zapotrzebowanie na drewno - eksport. Pierwsza Linia kolejowa Kraków - Mysłowice została wybudowana w 1841 roku, magistrala galicyjska Kraków - Lwów w 1861 roku.
Rozwinął się także przemysł drzewny - w 1851 roku były 122 tartaki wodne i 1 parowy, w 1884 roku było już 710 tartaków, w tym 86 parowych.
Rozpoczęta się rabunkowa eksploatacja lasów.
Właściciele ziemscy niedoceniali wartości posiadanych przez siebie lasów - sprzedawali za bezcen swoje drzewostany, niekiedy wielkie powierzchnie po kilkaset hektarów, lub kilkaset drzew doborowych. Szczególnie we wschodniej Galicji gospodarkę leśną cechowała duża rozrzutność i pogoń za doraźnym zyskiem (szczególnie w lasach prywatnych, które nie były urządzone). Oprócz normalnych karczunków na glebach zdecydowanie leśnych, odbywała się również dekapitalizacja drzewostanów, wybieranie z nich najbardziej wartościowego drewna.
Szybko wzrastała liczba tartaków, których właścicielami zostawali również właściciele ziemscy. Nie mając rozeznania w zasobności swych lasów, wkrótce stawali przed koniecznością wyrębu drzewostanów młodych około 40-letnich.
Po 1860 roku przemysł drzewny w Galicji został przejmowany przez różnego rodzaju kapitalistyczne spółki i banki.
Zabór austriacki 28.11.2007
Strona 1 z 6