ZABÓR AUSTRIACKI
Początkowo próby wprowadzenia powszechnego kształcenia w Galicji rozbijały się o opór właścicieli ziemskich, którzy uważali oświatę ludu za niepotrzebną i szkodliwą. Wskutek tej postawy w początkach XIX stulecia było w Galicji tylko 2260 szkół elementarnych( w tym 2195 trywialnych czyli takich, które nauczały jedynie religii, czytania, pisania i rachunków).
Wewnętrzne i zewnętrzne klęski monarchii austriackiej: ruchy Wiosny Ludów, przegrane wojny, przyniosły przekształcenie państwa w dualistyczną monarchie Austro-Węgry z autonomicznymi krajami należącymi do części austriackiej.
Sejm Galicyjski dzięki staraniom Józefa Dietla (rektora UJ) utworzył w 1966 RADĘ SZKOLNA KRAJOWĄ, której podlegały szkoły wszystkich stopni. Uzyskała ona zatwierdzenie ustawy o narodowym języku nauczania w szkołach ludowych i średnich. Zajęła się przede wszystkim zaniedbanym szkolnictwem ludowym.
Podstawą organizowania tych szkół stała się ustawa austriacka, która wprowadziła (1869) w całym państwie powszechną szkołę ludową z ojczystym językiem nauczania i obowiązkową (!!!) dla dzieci od 6 do 14 roku życia.
Jej działalność napotkała na przeszkody ze strony Austriaków i ziemiaństwa polskiego sprzeciwiającym się szerzeniu oświaty. Wzrosło upowszechnienie oświaty z 34 do 51% dzieci uczęszczających do szkoły. Rozkwit szkolnictwa wyższego: 2 uniwersytety( Lwowski i Jagielloński), 5 wyższych szkół zawodowych.
TOWARZYSTWO UNIWERSYTETU LUDOWEGO im. ADAMA MICKIEWICZA
Utworzyły go postępowe koła młodzieży w 1898 roku. Długoletni kierownik Bronisław Koszutski.
Statutowe zadania:
Upowszechnienie wiedzy
Urządzanie systematycznych kursów i odczytów zarówno na wsi jak i w mieście
Wydawanie tanich książek
Organizowanie wycieczek- cel nowej placówki
Odczyty miał nawet Lenin, na wykłady zapraszano nawet Piłsudskiego.
Dzięki staraniom Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza wydano w Krakowie w 1913 pierwszy nowoczesny podręcznik oświaty dorosłych pt. „Praca oświatowa”.
GWIAZDA
1868, Lwów, rzemieslicze stowarzyszenie oświatowe;
Zadania: szerzenie wiedz i godziwej rozrywki
Zakładano czytelnie, organizowano wykłady popularne, urządzano gry towarzyskie
„gwiazda” działała w miastach(wschodnia Galicja)
Wydawała 2tygodnik „Rękodzielnik”
TOWARZYSTWO SZKOŁY LUDOWEJ
Powstało z inicjatywy komitetu obchodu 100 rocznicy konstytucji 3 maja(1791);
Pierwsze walne zgromadzenie odbyło się w marcu 1892, które wybrało zarząd główny: Asnyk, Sokołowski, Boroński
Organizowano KOŁA na terenie Galicji, Śląska i Bukowiny
Po roku: 33 koła, 5tyś członków
KOŁA: wala z analfabetyzmem, z ciemnotą ludu, z obojętnością i z egoizmem warstw posiadających.
1908 - STATUT, wysuwał zakładanie i wyposażanie szkół ludowych, średnich i seminariów z polskim językiem nauczania, organizowanie kursów nauki początkowej dla analfabetów, szerzenie wiedzy przez ODCZYTY i POGADANKI PUBLICZNE ,
zakładanie bibliotek, czytelni ludowych, urządzanie obchodów narodowych, koncertów, przedstawień, organizowanie wycieczek, wydawanie i wspieranie czasopism i wydawnictw popularnych, zwoływanie kongresów i wieców oświatowych.
Najwyższa władza TSL był WALNY ZJAZD zwoływany co roku na 2dniowe obrady
Tereny: zachodnie - repolonizacja ludności
Wschodnie - obrona przed zruszczeniem ludności
Oświata pozaszkolna - systematyczne nauczanie dorosłych analfabetów
DOMY LUDOWE - zebrania, przedstawienia, obchody
Czytelnie ludowe, biblioteki
WĘDROWNI PRELEGENCI - prowadzili akcję odczytową
AMATORSKA TWÓRCZOŚĆ ARTYSTYCZNA
Wydawano „Przewodnik Oświatowy”