ROLA RODZICÓW WE WCZESNYM WYCHOWANIU RELIGIJNYM DZIECKA

Gdy przychodzi na świat pierwsze dziecko, świeżo upieczeni rodzice nieraz zadają sobie pytanie: „I co teraz?”, „Jak temu dziecku przekazać wiarę w Boga?”. Sobór Watykański II określił rodzinę jako Domowy Kościół, więc ma ona obowiązek kierować rozwojem religijnym dziecka. Rodzice są pierwszymi nauczycielami, wychowawcami i opiekunami dziecka, ponieważ oddziaływają na nie najwcześniej i najdłużej. To oni decydują o nauce i wychowaniu religijnym swojego dziecka, kierując w ten sposób jego rozwojem.
Po urodzeniu rodzice powinni zatroszczyć się, aby jak najszybciej ochrzcić swoje potomstwo. Po przyjęciu tego sakramentu dziecko włączone jest do Kościoła. Również rodzice chrzestni powinni kształtować religijność ochrzczonego dziecka.
Wychowanie religijne przechodzi przez pewne etapy, których celem jest, aby złączyć dziecko z Bogiem przez poznanie Go.
Działania rodziców i osób znaczących z otoczenia dziecka muszą być adekwatne do jego potrzeb w okresie rozwoju, w którym ono znajduje się. Rozwój religijny dziecka jest ściśle związany z jego rozwojem emocjonalnym, społecznym, moralnym.

Dziecko w wieku niemowlęcym (do 1. roku życia) zaczyna już rozumieć zachowania otoczenia, w którym przebywa, i zauważa znacznie więcej niż się na ogół przypuszcza. Należy więc wprowadzać je w życie religijne, zanim zacznie mówić, choć przejawy tego życia przyjmuje raczej intuicyjnie niż rozumowo. Pieszcząc dziecko (np. przytulając je), pokazujemy, że Bóg nas kocha, a modląc się przy jego łóżeczku, uczymy go, że potrzebujemy rozmowy z Najwyższym. Ważne jest też, w jaki sposób odnoszą się do siebie jego rodzice, czy się szanują i kochają, bowiem to oni jako pierwsi uzmysławiają mu, jaki jest Bóg.
Modlący się rodzice dają wtedy dziecku pierwsze wyobrażenie modlitwy. Dziecko zaczyna starać się robić to, co dorośli. Modli się za ich przykładem.

Z atmosfery towarzyszącej modlitwie dziecko odnosi wrażenie, że dla rodziców jest to coś bardzo ważnego, dlatego choć nie rozumie, o co chodzi, stara się za nimi powtarzać znak krzyża świętego, składać ręce do modlitwy. Po jakimś czasie na pytanie: Gdzie jest Pan Bóg? dziecko wskazuje na krzyż i na religijny obraz. Około dziewiątego miesiąca na słowo: Amen składa ręce.

W okresie poniemowlęcym (od 1. do 3. roku życia) powinno wykorzystać się możliwości rozwojowe tego wieku i aktywizować ich przebieg. W tym to właśnie czasie następuje doskonalenie procesów poznawczych człowieka.
Dziecko domaga się informacji o rzeczach czy faktach, które je interesują i intrygują oraz zadaje wiele pytań. Jednym z jego ulubionych zajęć jest słuchanie opowiadań. Należy wykorzystać to i rozmawiać z dzieckiem o Bogu.

Charakterystyczne w tym wieku jest myślenie obrazowe. Rozwija się wtedy poznawanie zmysłowo - spostrzeżeniowe. Dziecko lubi zatem oglądać obrazki i rysować. Wiedząc o tym, można na przykład przedstawiać prawdy zawarte w Ewangelii za pomocą rysunków.
Drugi i trzeci rok życia dziecka to okres początków religijności. W drugim roku życia pojawia się faza religijności „za matką” - dziecko zaczyna naśladować modlitwy dorosłych. Odpowiednia modlitwa w tym czasie to przeżegnanie się, w którym dokonuje się zespolenie gestu i słowa. Gdy dziecko przerywa nawet tę krótką modlitwę, nie można na nie krzyczeć.

Trzeci rok życia dziecka to początek jego religijności osobistej. Wprawdzie nadal naśladuje dorosłych, zdolne jest jednak do krótkiego skupienia modlitewnego. Interesuje się Bogiem i zna jakieś pojęcia religijne, takie jak: Bóg, krzyż, Matka Boża. Czasem rodzice zabierają dziecko w miejsca, w których odbywa się modlitwa wspólnoty, do kościoła, dzięki czemu dziecko wyczuwa cześć składaną Bogu i nabiera przeświadczenia, że modlitwa jest rzeczywistością określającą życie jego rodziców. Te doświadczenia zapadają głęboko w sercu dziecka. Jeśli takich doświadczeń nie będzie, w przyszłości pojawią się problemy z modlitwą.

Kolejnym etapem rozwoju religijnego jest poznanie Boga, do czego dziecko jest zdolne przez poznanie własnego "ja". Bóg powinien być ukazany jako ktoś dobry, który wszystko widzi i opiekuje się ludźmi. Należy mówić o Bogu w sposób prosty i serdeczny.
Idea Boga budzi w dziecku określony respekt, a nawet lęk. W wychowaniu małych dzieci należy zwracać uwagę, by nie wzmacniać lęku, jaki dziecko przeżywa, i nie przenosić go na Boga, gdyż przyczynia się to do ukształtowania niewłaściwego Jego obrazu.
W okresie przedszkolnym (od 3. do 7. roku życia) u dziecka następuje wielkie pobudzenie wyobraźni. Dziecko tworzy obraz Boga, patrząc na rodziców, szczególnie na ojca. Ten powinien starać się, aby nie zniekształcić tego obrazu. Należy wówczas przedstawiać dziecku obraz Boga jako dobrego Ojca, który nas kocha i którego dziecko też winno kochać, wyrażając to poprzez posłuszeństwo, modlitwę i grzeczność.
Przedszkolaki nadal zadają pytania, ale domagają się bardziej rozbudowanych i pełniejszych odpowiedzi. Między 3. a 5. rokiem życia powinno
się mówić o Bogu Stwórcy - o stworzeniu świata i człowieka, o miłości Boga; należy posługiwać się przy tym opowiadaniami biblijnymi. Należy też przedstawić historię Jezusa i budzić miłość do Niego. Trzeba doprowadzić ją do zmartwychwstania, aby dziecko miało pełny wizerunek Chrystusa. W okresie Bożego Narodzenia treść naszych opowiadań powinny stanowić szczegóły z Jego dziecięcych lat, jakie przekazała nam Ewangelia, a w okresie Wielkiego Postu - Jego męka i śmierć na krzyżu, którą poniósł z miłości ku nam i dla naszego zbawienia. Święta Wielkanocne są okazją, aby przybliżyć dziecku prawdę pustego grobu i zmartwychwstania Pana Jezusa.

Wrażliwa dusza dziecka skwapliwie przyjmuje prawdę, że Bogu należy oddawać cześć i miłość, którą okazujemy przez modlitwę. Zazwyczaj w wieku 3- 4 lat zaczyna ono rozumieć słowa modlitwy "Ojcze nasz". Oprócz „Modlitwy Pańskiej” wskazane jest, aby nauczyć małego człowieka „Pozdrowienia Anielskiego” i przy okazji powiedzieć mu o Maryi jako Matce Jezusa.

Wytłumaczyć należy także, że opiekuje się nim Anioł Stróż. W tym wypadku rodzice powinni przekazać mu modlitwę "Aniele Boży".
Dawniej w wychowaniu religijnym kładziono głównie nacisk na wyuczenie pewnych formułek. Nie negując znaczenia gotowych formuł modlitewnych, ważne jest wprowadzenie dziecka w modlitwę spontaniczną, wynikającą z kontekstu codziennego życia, a także łączenie modlitwy z elementami gestu. Rodzice muszą zadbać o to, aby dziecko w rozmowie z Bogiem potrafiło wypowiedzieć wszystko, co przeżywa w kontaktach z otoczeniem, aby uczyło się odkrywać Boga w konkretnych rzeczach i ludziach ze swego otoczenia, by nauczyło się przeżywać świat ze świadomością obecności Boga. Rodzice powinni także nauczyć dziecko, że najważniejszym owocem modlitwy jest spotkanie z Bogiem, a nie otrzymanie jakiegoś daru.
O tym, czy dziecko pozna modlitwę jako coś czyniące je radosnym czy też jako przykry obowiązek, zadecyduje praktyka modlitewna rodziców. Gdy na przykład dziecko widzi swoich rodziców wołających do Boga, to działa o wiele skuteczniej niż różne techniki nakłaniania do modlitwy. Rodzice głęboko wierzący nie modlą się z dzieckiem, by odpowiednio wcześnie wykształcić w nim pobożność, lecz dlatego, że sami potrzebują modlitwy i wiedzą, że potrzebuje jej dziecko. Wychowanie mimowolne- szczególnie w tym okresie- bywa bardziej skuteczne niż zaplanowane. W tym okresie rozwoju dziecka należy już rozpocząć wychowanie do udziału w sprawowanej liturgii. Początkiem wprowadzania dziecka w działanie o charakterze liturgicznym jest świętowanie. Dziecko przeżywa święta niemal wyłącznie w sferze emocjonalno-wzruszeniowej, wskutek czego sens święta jest dla niego sprawą drugorzędną. Dlatego też w wychowaniu religijnym w pierwszej kolejności należy zwracać uwagę na same działania związane ze świętowaniem, bo przez nie dziecko samo zaczyna odkrywać sens święta. Wspólny stół, wspólne spożywanie posiłku, pielęgnowanie zwyczajów rodzinnych o charakterze religijnym są dla dziecka okazją do odkrywania świata wartości o charakterze religijnym. Liturgia domowa powinna dawać dziecku odczucie wspólnoty, skupienia, miłości i troski o innych. Taka liturgia domowa przygotowuje dziecko do spotkania z Jezusem Chrystusem podczas Eucharystii, do wspólnego świętowania w łączności z Nim i z całą wspólnotą. Dziecko od wczesnych lat życia winno brać udział w zbiorowym oddawaniu czci Bogu w kościele przez uczestnictwo we Mszy św. Ważne są pierwsze wrażenia i przeżycia wzrokowe, słuchowe i bycie we wspólnocie. Uczestnictwo w liturgii pomaga mu odkrywać świat wartości.
!!!!!!!!!!!! W W W przekazie wartości ważną rolę spełnia sposób zwracania się do dziecka. Dziecko w tym procesie stopniowo ujmuje nie tylko fakty, ale także ich znaczenie, kontekst i orientację wartościującą. Do dziecka przemawiają gesty miłości i w sprawach religijnych jest to język w pełni zrozumiały. Rodzice, stwarzając dziecku określone warunki życiowe, stawiając mu wymagania, jedne zachowania chwaląc i nagradzając, inne oceniając negatywnie, kształtują w dziecku tęsknotę za czymś, co stanowi szczególną wartość. Dziecko, obserwując najbliższe otoczenie, uczy się, jak należy postępować, jak realizować Boże przykazania, jak być chrześcijaninem. Uczy się tego przede wszystkim od rodziców, bo oni są dla niego najważniejsi. W sposób mniej lub bardziej świadomy dziecko naśladuje zachowanie rodziców.
Ten pierwszy kontakt z prawdami wiary, umożliwiony przez osoby kochane, winien być poszerzany przez udział dziecka w katechizacji. Dziecko od okresu przedszkolnego, mniej więcej od 5. roku życia, powinno brać udział w katechizacji. Ten udział nie może być zostawiony tylko woli dziecka. O jego wychowaniu religijnym decydują rodzice. Rodzice nie mogą tylko nie przeszkadzać „chodzić na religię”, ale ich obowiązkiem jest polecać uczestnictwo w lekcjach religii, by w ten sposób dziecko mogło zrozumieć, że im na tym zależy.

Podstawą wychowania religijnego dziecka jest katecheza rodzinna. Sobór Watykański II określił ją jako „pierwszy środek” w tym wychowaniu.
Dla rozwoju religijnego ważne są: atmosfera, miłość, szczerość i zaufanie w rodzinie. Wynika z tego, że rozwój zależy od warunków, w jakich żyje dziecko. Duży wpływ ma także otoczenie, więc to od zachowania najbliższych zależy, czy dziecko będzie się rozwijać pod względem religijnym czy też nie. Dzieciństwo jest także okresem szybkich i ogromnych zmian psychicznych oraz fizycznych, procesem przygotowującym człowieka do młodości i do dorosłości, a zatem do samodzielności i odpowiedzialności. Przed rodziną stoi więc wielkie zadanie, aby kierowała rozwojem swoich pociech w sposób progresywny - aby te nie „stały w miejscu”, ale wciąż rozwijały swoją religijność i swoją osobowość.

Małgorzata Bylińska-Budajew