Rola rodziców we wspomaganiu rozwoju dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
referat opracowała mgr Dorota Oleszczuk

Każdy uczeń jest indywidualnością, ma inne możliwości, inne mocne strony. Różnice te dotyczą również odmiennego tempa uczenia się, w tym także uczenia się czytania i pisania, dzieci mają bowiem indywidualne, zróżnicowane uzdolnienia i ograniczenia. Jeżeli wszystkim dzieciom damy do rozwiązania to samo zadanie, tak jak to czyni się w szkole zgodnie z programem nauczania, to zaobserwujemy, że z zadaniem tym w przewidywanym tempie i na oczekiwanym poziomie poradzi sobie tylko około 70% uczniów. Niektórzy uczniowie staną przed tym zadaniem bezradni lub też będą je wykonywać nieudolnie. W tym samym czasie inne dzieci wykonają to samo zadanie znacznie szybciej niż pozostałe, zaczną się nudzić, często przeszkadzając w prowadzeniu lekcji.
Jak wynika z dokumentu Warnock Raport, opublikowanego w 1978 roku w Wielkiej Brytanii, około 20% dzieci nie potrafi dostosować się do wymagań programu nauczania obowiązującego w szkole. Oznacza to, że jedno dziecko na pięcioro potrzebuje w swojej karierze szkolnej specjalistycznej pomocy. Są to dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi. Należy zatem w tym miejscu wyjaśnić, że o specyficznych trudnościach w nauce mówimy wtedy, jeżeli niepowodzenia szkolne dotyczą tylko niektórych zakresów uczenia się i występują przy co najmniej przeciętnej inteligencji, często nawet wysokiej sprawności intelektualnej, sprawnych narządach ruchu oraz prawidłowo funkcjonujących zmysłach wzroku i słuchu, a także pomimo właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej.
Zakresy uczenia się możemy podzielić na dwie grupy:

- podstawowe umiejętności szkolne ( czytanie, pisanie, zdolność przyswojenia i stosowania zasad ortografii, matematyka, język-rozumienie i ekspresja );
- inne umiejętności ( wytrwałość, organizacja, umiejętności społeczne, samokontrola, koordynacja ruchów ).

Gdy trudności te mają charakter wybiórczy i przejawiają się niepowodzeniami w uczeniu się czytania i pisania , mówimy o dysleksji rozwojowej. W wypadku , gdy dziecko ma poważne problemy z opanowaniem poprawnej pisowni , stosuje się termin dysortografii. Dysgrafią nazywa się zaś kłopoty z osiąganiem zadowalającego poziomu graficznego pisma. Kiedy występują poważne problemy w uczeniu się matematyki można używać terminu dyskalkulia. Czasem trudności te występują jednocześnie , kiedy indziej mają charakter trudności izolowanych, ograniczonych do jednej umiejętności. Gdy jednak występują razem, mogą być przyczyną poważnych niepowodzeń szkolnych.
Podstawą rozpoznania dysleksji rozwojowej może być jej definicja opublikowana w 1994 roku przez Międzynarodowe Towarzystwo Dyslektyczne im. Ortona ( USA ).

"Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się . Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie pisania i poprawnej pisowni."



Objawy, na podstawie których można rozpoznać dysleksję:
-trudności w nauce czytania pomimo stosowania konwencjonalnych metod nauczania, prawidłowej motywacji i przeciętnej lub nawet wyższej inteligencji;
-specyficzne rodzaje błędów w czytaniu i pisaniu;
-dziedziczne występowanie tych problemów;
-trudności z przyporządkowywaniem dźwięków mowy symbolom graficznym ( np. głosek – literom );
-problemy z określaniem czasu i kierunków;
- trudności z zapamiętaniem dłuższego szeregu informacji;
- kłopoty w zapamiętywaniu nazw.
Przyjmuje się, że uczniowie nauczania zintegrowanego powinni opanować płynne czytanie ze zrozumieniem. To przecież sprawne czytanie ma być narzędziem do uczenia się innych przedmiotów. Tymczasem uczeń dyslektyczny jeszcze nie potrafi czytać albo pozostaje nadal na etapie elementarnego czytania. Jak zatem może poradzić sobie z programem w klasach starszych, kiedy musi korzystać już z wielu podręczników i lektur? Jeżeli nie potrafi sprawnie czytać, utrudnia mu to opanowanie wiedzy prawie ze wszystkich przedmiotów. Dodajmy jeszcze wzmożoną pobudliwość i trudności z koncentracją uwagi, które mogą pojawić się w okresie dojrzewania , zobaczymy wówczas, że młody człowiek zacznie wyraźnie i dotkliwie odczuwać własne niepowodzenia szkolne. U małych dzieci bardziej widoczne będą problemy z opanowaniem techniki czytania i poprawnego pisania , natomiast starsi uczniowie będą popełniać coraz więcej rażących błędów ortograficznych, nawet w najprostszych wyrazach. Nie pomogą tu nawet doskonale opanowane reguły ortograficzne. Do problemów ortograficznych dołączają także trudności gramatyczne, wolne tempo pracy, trudności w nauce innych przedmiotów. Starszy dyslektyk nadal męczy się czytaniem, często ma trudności ze zrozumieniem treści czytanych fragmentów i nie potrafi odpowiedzieć na zasadnicze pytania dotyczące czytanego tekstu. Trudności te sprawiają, że łatwo dekoncentruje się , gubi wątek i czyta po kilka razy ten sam tekst. Nie trzeba w tym miejscu chyba zaznaczać, że często "specyficzne trudności" są przyczyną problemów w zachowaniu na lekcji i utrzymaniu właściwych relacji z rówieśnikami. Taki uczeń może być postrzegany jako nieposłuszny i niegrzeczny.
Specyficzne trudności w uczeniu się nie będą się też sprowadzać tylko do trudności z opanowaniem szkolnego materiału nauczania. Można je obserwować w uczeniu się różnych umiejętności potrzebnych w życiu codziennym. Mogą się zatem pojawić problemy na przykład : z czytaniem nut, opanowaniem układów tanecznych lub sekwencji ruchowych podczas zajęć sportowych, rzucania piłką do celu, z utrzymywaniem równowagi podczas jazdy na wrotkach, deskorolce, snowbordzie tudzież z uprawianiem innych dyscyplin sportowych. Osoba ze specyficznymi trudnościami w uczeniu wolniej opanuje znaki drogowe, może mieć problemy z rozpoznawaniem kierunków przestrzennych oraz z prowadzeniem pojazdów.
Przyczyną specyficznych trudności w uczeniu się jest nieharmonijny rozwój psychoruchowy, przejawiający się opóźnieniem rozwoju określonych funkcji: wzrokowo- przestrzennych, słuchowo-językowych, motorycznych. Występowanie zaburzeń tych prostych, zdawałoby się , funkcji zakłóca uczenie się czynności, z którymi funkcje te są związane. Oznacza to, że trudne będzie nauczenie się każdej złożonej czynności wymagającej udziału prostszych funkcji, których rozwój jest nieprawidłowy. Tak więc dziecko, które ma trudności z rozróżnianiem lewej i prawej strony ciała oraz w orientacji przestrzeni, będzie miało problemy z rysowaniem. W wieku przedszkolnym będzie tworzyło rysunki "do góry nogami" ( odwrócone kwiaty w oknach, firanki, schody do domu ). Jako sześciolatek będzie myliło prawą i lewą rękę, a problem ten będzie się pojawiał jeszcze przez wiele lat, może nawet przez całe życie, utrudniając np. zdobycie prawa jazdy i prowadzenie samochodu.
Takie zaburzenie spowoduje też trudności w uczeniu się pisania , a częstym przejawem będzie pisanie od strony prawej do lewej, mylenie liter p-b-d-g oraz trudności w uczeniu się matematyki, choćby z zapisywaniu w sposób zwierciadlany cyfr, a nawet całych ciągów obliczeń arytmetycznych. Nie trzeba chyba dodawać, że dziecko to będzie miało kłopoty z czytaniem mapy, a co za tym idzie- z geografią. Na lekcjach wychowania fizycznego nie będzie nadążać za innymi z powodu trudności w naśladowaniu ruchów. Jako osoba dorosła będzie miało problemy z dotarciem samochodem w określone miejsce, z wędrowaniem z mapą po górach itp. Należy więc zaznaczyć, że specyficzne trudności w uczeniu się, choć najbardziej dają o sobie znać w szkole, tak naprawdę są problemem całego życia.
Dysleksja nie jest zatem chorobą, którą można wyleczyć, nie jest to również coś, z czego się wyrasta. Dyslektycy uczą się radzić sobie ze swoimi problemami w mniejszym lub większym stopniu, w zależności od cech osobowościowych i wsparcia , które otrzymają w szkole i w domu.
Co zatem robić, gdy nasze dziecko ma trudności w nauce ? Jak mu pomóc i mądrze wspierać?
Ogromne znaczenie ma tu wczesna diagnoza. Jeżeli rodzice widzą, że jego dziecko dużo pracuje, stara się zna zasady ortograficzne, a mimo to utrzymują się kłopoty z czytaniem i pisaniem, należy o tym porozmawiać z pedagogiem szkolnym, wychowawcą lub polonistą.
Często zdarzają się przypadki, że dziecko przez cały okres wczesnoszkolny nie otrzymuje właściwej pomocy, gdyż rodzice niepomni powagi trudności dziecka odmawiają wizyty w poradni pedagogiczno- psychologicznej. Łudzą się, że są to kłopoty przejściowe i dziecko z nich wyrośnie. Niestety, bez specjalistycznej pomocy problemy dziecka nie znikną. Nie pomogą codzienne dyktanda, przepisywanie długich tekstów, mechaniczne uzupełnianie luk w wyrazach, a także zmuszanie do czytania. Takie zajęcia , jakże często stosowane przez rodziców, przynoszą niestety więcej szkód, niż pożytku. Mogą bowiem przyczynić się do pogłębiania zaburzeń rozwojowych, utrwalania niewłaściwych nawyków nieprawidłowego zapisu wyrazów.
Rodzice muszą również pamiętać o tym, że dziecko ze specyficznymi trudnościami w nauce bardzo przeżywa swoje niepowodzenia szkolne, zatem cierpliwość i wyrozumiałość to podstawa w przezwyciężaniu tych trudności i budowaniu pozytywnej samooceny dziecka. Nie należy więc krytykować jego nieudanych przedsięwzięć, ale chwalić nawet za najdrobniejsze sukcesy, a nade wszystko rozmawiać z nim o jego trudnościach. Dziecko musi wiedzieć, że w osobie rodzica ma najbardziej oddanego przyjaciela i wiernego sprzymierzeńca, ale nie kogoś, kto zwolni go z obowiązku pokonywania trudności w nauce. Ważne jest, aby dziecko wiedziało, że rodzice są zainteresowani jego pracą i w każdej chwili są gotowi mu pomóc.
Wspólna praca rodziców z dzieckiem jest bardzo ważna. Nie chodzi tu o to, by pracować za dziecko i podpowiadać mu gotowe rozwiązania ćwiczeń. Nie mogą to jednak być ćwiczenia przypadkowe, ale zadania wykonywane pod kierunkiem kompetentnego specjalisty. Rodzice muszą również wiedzieć o tym, że choć uczeń z dysleksją rozwojową objęty jest w szkole szczególną troską, to prawa te nie są przywilejami i zwolnieniem go od pracy.. Najczęściej uczniowie, nierzadko za przyzwoleniem rodziców, po otrzymaniu opinii poradni pedagogiczno- psychologicznej stwierdzającej dysleksję rozwojową, czują się usprawiedliwieni i nie starają się współpracować z nauczycielem nad przezwyciężaniem tych problemów. A przecież przystępują do egzaminów, których zakres umiejętności został określony dla wszystkich uczniów w standardach wymagań będących podstawą przeprowadzenia egzaminów. I choć dla dzieci ze stwierdzoną dysleksją dostosowuje się warunki organizacyjne egzaminu do ich możliwości, jednak piszą ten sam test, taki jak ich koleżanki i koledzy bez dysfunkcji.
Uczeń z dysleksją musi pracować o wiele więcej niż uczeń nie mający trudności. Bez ćwiczeń nie ma mistrza. W przypadku dziecka z trudnościami w czytaniu i pisaniu trzeba dodać: bez długich i systematycznych ćwiczeń.
Niech w wytrwałej pracy z dzieckiem ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się służy radą i pomocą dekalog dla dzieci dyslektycznych opracowany przez prof. dr hab. Martę Bogdanowicz oraz "katalog rodzicielskich zachowań"

NIE - " czyń bliźniemu, co tobie niemiłe"

1. Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego , złego lub leniwego.
2. Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że zmobilizujesz je do pracy.
3. Nie łudź się, że dziecko "samo z tego wyrośnie" , weźmie się w garść", " przysiądzie fałdów" lub je ktoś z tego wyleczy.
4. Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.
5. Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń.

TAK - "Strzeżonego Pan Bóg strzeże"

6. Staraj się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym.
7. Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj się z ze specjalistą ( psychologiem, pedagogiem, logopedą ).
8. Aby jak najwcześniej pomóc dziecku:
· zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga,
· Korzystaj z odpowiedniej literatury i fachowej pomocy nauczyciela –terapeuty ( w formie terapii indywidualnej i grupowej ),
· Bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym.
9. Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych.
10. Chwal i nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla was obojga.

Rodzicu, pamiętaj!

Poniższy "katalog rodzicielskich zachowań" opracowali rodzice dzieci dyslektycznych w trakcie kursów" Szkoła dla rodziców" zorganizowanych przez Warszawski Oddział Polskiego Towarzystwa Dysleksji.

1. Kochaj, ale wymagaj.
2. Okazuj dziecku swoje uczucia .
3. Przekazuj dziecku pozytywne informacje o nim ( pochodzące zarówno od ciebie jak i osób trzecich ).
4. Dostrzegaj wszystkie osiągnięcia dziecka, nawet bardzo drobne.
5. Doceniaj nawet niedokończone dzieło dziecka.
6. Zanim skrytykujesz, pozwól dziecku najpierw wyjaśnić
7. Zachowaj umiar w udzielaniu pomocy przy odrabianiu lekcji.
8. Przerzuć na dziecko odpowiedzialność za jego naukę.
9. Pozwól dziecku podejmować decyzje o dodatkowych zajęciach i innych sprawach.
10. Pozwól dziecku wybrać kierunek rozwoju i wspieraj je w tym.
11. Pozwól dziecku poczuć jego sukces.
12. Pokaż dziecku korzyści płynące ze spróbowania swoich sił w nowej dziedzinie – i nie naciskaj dłużej.
13. Okazuj dziecku swoją wiarę w jego sukces.
14. Nie stawiaj poprzeczki na miarę własnych ambicji.
15. Zaufaj dziecku i okazuj mu to zaufanie.
16. Naucz się rozmawiać z dzieckiem.
17. Naucz się słuchać dziecka.
18. Nie monologuj.
19. Rozmawiaj z dzieckiem wtedy gdy panujesz nad swoimi emocjami.
20. Nie obarczaj dziecka poczuciem winy.
21. Wyszukaj pozytywy w każdej sytuacji.
22. Okazuj zainteresowanie zamiast kontrolować.
23. Nie mów "nigdy", " wszystko" i " zawsze".

Bibliografia:

1. W. Brejnak, " Dysleksja", Warszawa 2003
2. M. Bogdanowicz, A. Adryjanek "Uczeń z dysleksją w szkole", Gdynia 2004.
3. M. Bogdanowicz, "Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych" , Psychologia Wychowawcza nr 3/1995.