BORIS VIAN

JESIEŃ W PEKINIE

Przełożyła Krystyna Dolatowska

Wydawnictwo Siedmiorog

Tytuł oryginału L’automne à Pekin

Projekt okładki: Jacek Szleszyński - Kolaż

ISBN 83-85193-97-9

Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław 1992 r.

Nakład 15 000 + 350 egzemplarzy

Skład, druk i oprawa Ł.Z.Graf.

Łódź, ul. Dowborczyków 18

KALENDARIUM

1920 10 marca w Ville-d’Avray w zamożnej mieszczańskiej rodzinie Paula i Yvonne Vian rodzi się drugie dziecko. Otrzymuje imiona Boris po Borysie Godunowie (matka jest wielbicielką opery) i Paul po ojcu. Majątek pochodził ze spadku po dziadku Borisa - kowalu artystycznym, któ­ry przysporzył Paryżowi wielu wspaniałych rzeźbionych krat i brązów. Paul Vian używa pieniędzy do operacji giełdowych (co się miało źle skończyć w czasie krachu na Wall Street), a także żeby pięknie mieszkać w małym pałacyku, żeby wraz z rodziną dobrze się bawić w dużym, wytwornym towarzystwie i dobrze kształcić swoich trzech synów i jedną córkę.

1924 Boris ma dzieciństwo tyleż szczęśliwe co pracowite. Zaczyna się uczyć pod okiem nauczycielki domowej i wkrótce udaje mu się pochłonąć podstawowy kanon literatury francuskiej.

1932 Pierwszy raz ciężko choruje na serce na tle reumaty­cznym.

1935 Zdaje maturę z łaciny i greki.

1937 Zdaje maturę z matematyki i filozofii.

1938 Z braćmi i przyjaciółmi zakłada orkiestrę jazzową.

1941 Pobiera się z Michélle Léglise.

1942 Rodzi mu się syn Patrick. Otrzymuje dyplom inżynie­ra w dziedzinie metalurgii L’Ecole centrale des Arts et Manufactures (Szkoła Główna Sztuk i Rzemiosł) w Pary­żu. Zaczyna pracę w l’AFNOR (Association Française de Normalisation - Francuskie Towarzystwo Nomalizacyjne). Zaczyna grać w orkiestrze Claude’a Abadie.

1944 Na nieznośny ciężar nudnej pracy reaguje Vian kpi­ną. Wymyśla dowcipne normy np.: Gama znormalizowa­nych przekleństw dla przeciętnego Francuza.

1946 Załatwia sobie synekurę w l’Office proféssionel des industries et commerces du papier et du carton (Urząd przemysłu i handlu papierem i kartonem), co pozwala mu intensywnie uprawiać różne gałęzie sztuki, zwłaszcza pisarstwo. Zaprzyjaźnia się z Sartrem i całą grupą skupio­ną wokół czasopisma „Temps Modernes”. Publikuje pierwszą powieść jako Vian - Vercoquin et le plancton i pierwszą jako Vernon Sullivan - Napluję na wasze groby (J’irai cracher sur vos tombes). Maluje szereg obrazów olejnych. Niektóre z nich zostają pokazane w Galerie de la Pléiade na wystawie Malarze pisarze od Alfreda Musseta do Borisa Viana.

1947 Zostaje „księciem małego królestwa, którego granice wyznaczają trzy kawiarnie i jeden kościół”, to znaczy bulwaru Saint-Germain-des-Prés. Od roku 1947 do 1950 dwa nazwiska symbolizują środowisko Saint-Germain-des-Prés. Są to Sartre i Vian. Cały Paryż tłoczy się w Klubie Tabou, by zobaczyć egzystencjalistów. Daniel Par­ker z Cartel d’action sociale et morale (Kartel akcji spo­łecznej i moralnej) występuje przeciw Napluję na wasze groby, a nawet podaje „amerykańskiego”, pisarza Sullivana do sądu. To tylko zaciekawia publiczność. Rozdmu­chany przez prasę brukową wstrząsający skandal: morder­ca zostawia przy zwłokach zabitej przez siebie kochanki

Otwartą powieść Sullivana. Ukazują się powieści Piana złudzeń (l’Ecume des jours) i Jesień w Pekinie (l’Automne ,à Pékin) i druga Sullivana Les Morts tous la même peau. Zostaje zwolniony z pracy. Amnestia przerywa sprawę Sullivana.

1948 Ukazuje się trzecia powieść Sullivana Et on tuera tous les affreux. Rodzi się córka Viana - Caroline. Papie­ry Sullivana idą ciągle w górę, a Vian adaptuje dla teatru Napluję na wasze groby. Powstaje nowa, bogata, elegan­cka, legendarna piwnica egzystencjalistów Klub Saint-Germain-des-Prés. Grywają tu wybitni jazzmani np. Duke Ellington. Parker wnosi nową sprawę już z powodu dwóch książek Sullivana. Vian przed sądem przyznaje się, że jest ich autorem.

1949 Pseudonimy Viana bardzo się rozmnażają, ponieważ zostaje redaktorem czasopisma „Jazz News” i zapełnia je sam. Ministerstwo zakazuje rozpowszechniania Napluję na wasze groby. Pierwszy raz piosenka Viana śpiewana przez Henri’ego Salvadora odnosi wielki sukces. Klub Saint-Germain-des-Prés anektuje nowy teren - na Lazu­rowym Wybrzeżu w Saint-Tropez, gdzie powstaje filia Klubu.

1950 Proces wszczęty przez Parkera kończy się skazaniem Viana na zapłacenie stu tysięcy franków za obrazę oby­czajów. Ukazuje się: czwarty i ostatni Sullivan Damski gang (Elles se rendens pas compte). Wychodzi powieść Viana Czerwona trawa (l’Herbe rouge).

1951 Vian staje się propagatorem literatury science fiction.

1952 Wstępuje do założonego w 1948 roku Collège de Pataphysique (Kolegium Patafizyczne). Do tego stowarzy­szenia, którego nazwa pochodzi od „patafizyka” z pewnego dzieła Alfreda Jarry z 1898 roku, należeli też tacy i sławni pisarze jak Eugène Ionesco, Jacques Prévert, Raymond Queneau. Vian, stworzony na patafizyka i do upra­wiania wyobraźniowej tradycji Jarry’ego, od razu zaczął tu bardzo żywo działać. Rozwodzi się ze swą pierwszą żoną.

1953 Ukazuje się powieść Wyrywacz serc (l’Arache - Coer) ze wstępem Queneau. Zaproszony na festiwal teatralny w Caen Vian dostaje możliwość wyreżyserowania Opo­wieści Okrągłego Stołu i odnosi ogromny sukces na oczach dziesięciu tysięcy widzów każdego z siedmiu dni przedstawienia. Sprawa Napluję na wasze groby dobiega końca. Na apelację, jaką wniósł Vian, sąd odpowiada skazaniem go na piętnaście dni więzienia i natychmiast ogłasza amnestię.

1954 Boris Vian żeni się z Ursula Kubler.

1955 Nagrywa płytę ze swymi piosenkami Chansons „pos­sibles et impossibles”. Śpiewa w Paryżu, a potem objeżdża prowincję z recitalami powodując burzliwe zajścia z po­wodu piosenki Dezerter, która uderza w najczulszy punkt opinii publicznej, ponieważ Francuzi toczą wojnę w Indochinach. Vian twierdzi, że ta piosenka wcale nie jest antymilitarna, ale przyznaje, że jest bardzo procywilna. Z de­legacją patafizyków udaje się śladami Alfreda Jarry’ego brzegami Sekwany. Pisze komedie muzyczne, komedie baletowe, rock and rolle.

1957 Zostaje dyrektorem artystycznym jednego z działów Philipsa (potem w innych wytwórniach płytowych). W Nancy wystawiana jest jego opera Le Chevalier de neige.

1959 Występuje w filmie Vadima Niebezpieczne związki z Jeanne Moreau. Towarzystwo produkcji filmów Sipro zamierza zekranizować Napluję na wasze groby, nie może się jednak pogodzić ze scenariuszem Viana, jako nie tylko o wiele za długim, ale sprawiającym wrażenie, jakby nie był pisany serio. Na pewno taka była intencja Viana usiłującego zrobić pastisz amerykańskiej powieści krymi­nalnej, a nie ponurą tragedię. W każdym razie na pokazie pierwszych scen tego filmu 23 czerwca przed południem Boris Vian zastanawia się nawet, czy ma firmować je własnym nazwiskiem. Wtedy właśnie dostaje ataku serca i umiera.

WSTĘP

Być kim innym! Być gdzie indziej! Spełnić się w rzeczywistości niecodziennej! Znaleźć się nareszcie w przestrzeni pozbawionej racjonalnej, tradycyjnej logiki! Nie pozwolić się zamknąć w podporządkowanym biurokracji mieszczań­skim świecie! Marzenia surrealistów nigdy nie opuszczały Borisa Viana. Nachodziły go zwłaszcza wtedy, gdy sam stał się urzędnikiem. Owocem jego zatrudnienia w administracji państwowej miały się okazać utwory literackie, w tym Piana złudzeń i Jesień w Pekinie.

Może wcale nie trzeba surrealizmu, by w czasie codzien­nego, przyziemnego marszu do autobusu mieć złudzenie, że nagłe zamiast do biura czy do szkoły - ten zawiezie nas w nieznane. Nikt się z tego nie zwierza, bo kogo miałby inte­resować typowy fantazmat drogi do pracy. Ale jednak autor Jesieni w Pekinie użył metod surrealizmu, by z przystanku autobusowego dostać się wraz z Amadeuszem Dode do kraju-purnonsensu na pustynię Egzopotamii. Surrealiści po mi­strzowsku opanowali i podnieśli do rangi sztuki paradoksalne gry słowne, także zabawę nazwiskami. Uprawiali czarny nu­mer i bluźnierstwo. Zakwestionowali racjonalistyczną logikę przyczynowo-skutkową i na zawsze skojarzyli marzenie senne ze sztuką.

Vian, który urodził się niedługo (1920) przed pierwszym manifestem Bretona (1924), stał się błyskotliwą kometą popularnego surrealizmu. Ciekawe, że blask tej komety do­strzeżono naprawdę dopiero w latach sześćdziesiątych, po śmierci pisarza (1959). Twórczość Viana doskonale odpowia­dała zapotrzebowaniu ówczesnej młodzieży na sztukę wyo­braźniową, nonsensowny dowcip, egzotykę i odnajdywanie niespodziewanych barw w rzeczach codziennych.

W Jesieni w Pekinie nie brak czerni. Powieść powstała w okresie kształtowania się egzystencjalizmu, w którego krę­gu obracał się też jej autor. Egzystencjalistyczny absurd istnienia i cień śmierci ostatecznej, bez nadziei, zgodny był z ciążącym mu, stale obecnym poczuciem śmierci cudzej i własnej. Ciężko chory na serce twierdził, że umrze przed czterdziestką. Dożył trzydziestu dziewięciu lat.

Jednocześnie Vian żył, tworzył, pracował zachłannie i bez wytchnienia. Umarł oglądając świeżo nakręcone sceny filmu według swojej książki. Mając siedemnaście lat był już po maturze. Nie poprzestał na zostaniu inżynierem. Grał na trąbce w orkiestrach jazzowych, malował, pisał piosenki, które sam wykonywał, wiersze, nowele, sztuki teatralne, scenariusze filmowe, nawet opery, uprawiał krytykę jazzo­wą, felietonistykę, był tłumaczem, nie wspominając o innych jego zatrudnieniach. Przy tym umiał się dobrze bawić i wi­dywano go stale w miejscach modnych, czy to na Saint-Germain-des-Prés z Sartrem i innymi egzystencjalistami lub sławnymi jazzmanami amerykańskimi, czy w Saint-Tropez. Lubił samochody. Między innymi jeździł zwracającym po­wszechną uwagę Brazierem z roku 1911.

Jeden życiorys wydawał się dla niego dalece niewystarcza­jący. Toteż trzeba powiedzieć, że szybko postarał się o dru­gi, który bardzo zaważył na całym jego życiu. Otóż w roku 1946 wydał pierwszą swą książkę z serii „Sullivanow” Napluję na wasze groby. Tytuł jej jest tak bluźnierczy, że w prze­ciwieństwie do samej powieści zupełnie się nie starzeje. Po­zostaje taki pod każdą szerokością geograficzną i w każdych czasach, podczas gdy wiele bluźnierstw surrealistycznych już wyblakło i dawno je przekroczono.

W tej powieści Vian występował tylko jako tłumacz amerykańskiego autora, uważającego się „bardziej za czarnego niż białego” i nazywającego się Vernon Sullivan. Pod tym nazwiskiem ukazała się owa książka i potem jeszcze trzy tego samego autora”. Sensacyjna, brutalna opowieść o morderstwach seksualnych na białych dziewczynach, popełnionych przez Mulata mszczącego się za zabicie przez białych jego brata, sprzedawała się nieźle (zwłaszcza że ame­rykańska), ale amerykański pisarz został zaskarżony przez Cartel d’action sociale et morale za obrazę moralności. To dopiero przyniosło Sullivanowi prawdziwy sukces i bardzo wysokie nakłady. Jednocześnie latami toczyły się procesy, a kiedy w roku 1948 okazało się, że Sullivan jest Vianem, ten ostatni zyskał dwuznaczną sławę skandalisty skrywającego się wśród intelektualistów. Co nie przeszka­dza, iż w końcu wraz z kolejnymi przemianami obyczajowy­mi Sullivan prosperował nieźle. Nawet ów fatalny ostatni pokaz filmowy w życiu Viana poświęcony był Sullivanowi, bo chodziło o sceny z filmu według Napluję na wasze groby. Vianowi zresztą tak się one nie podobały, że wahał się, czy udzielić im swego nazwiska. A więc historia jego rozdwoje­nia i pierwszej mistyfikacji trwała przez całe jego twórcze życie.

Często i, jak się wydaje, zupełnie niesłusznie porównywa­no go do doktora Jekylla i pana Hyde’a z powieści Stevensona. Czy Vian miał wyraźnie ciemną i jasną stronę? U niego to nie sprawa sobowtóra, lecz ciągle ta sama chęć prowokowania, przekraczania granic konwenansów i dobre­go smaku, kpina ze sztywnych schematów. Uparł się, żeby żyć z pióra i do tego iść śladem surrealistów. Nie zapominaj­my o dowcipie. Doprowadzić (zresztą tego nie mógł zapla­nować) organizację uznającą się za bardzo poważną do po­dania do sądu nieistniejącego pisarza - to dopiero dopełnia znakomicie surrealistycznego scenariusza!

Surrealizm patronował wyraźnie Jesieni w Pekinie. Uży­wając jego sposobów Vian zapisał jeden z głównych problemów swego startu w dorosłe życie - rozziewu między inży­nierem i poetą, między urzędnikiem państwowym i bardem nonsensu. Inżynier w nim planował, liczył, poetę zaskakiwa­ła właściwa każdemu językowi niejednoznaczność. Kiedy profesor Zjadłjad mówi w podróży do swego asystenta, że „zasadzki mogą się mnożyć”, ten od razu pyta „przez ile?”. Ciągnie to rozumowanie doprowadzając do absurdu, co było ukochaną metodą Viana.

Urzędnik - Vian wiedział, jakie są reguły. Vian - wiel­biciel nonsensu ujawniał ich podejrzaną naturę, niemiłosier­nie kpiąc z biurokracji. Ale co to właściwie są reguły? Pla­nowanie, podbita w pracy karta zegarowa, może posiadanie biurka? Nawet dość dziwaczni bohaterowie Jesieni w Pekinie reagują żywo na zaskakujące pojawienie się biurka na pusty­ni. Może dziś, kiedy reklama wizualna wchłonęła i powiela w milionach egzemplarzy surrealistyczne pomysły, nie zdzi­wiliby się tak bardzo. W każdym razie biurko na pustyni to kwintesencja obrazu surrealistycznego. U Viana służy tak­że do sparodiowania biurokratycznych przyzwyczajeń nie li­czących się z prawdziwym życiem ani zdrowym rozsądkiem i pozwalających na budowanie, na przykład, linii kolejowej w miejscu, gdzie nie ma pasażerów. Przecież decyduje o tym biurokracja, która jako całość jest samowystarczalna i nie straszne jej katastrofalne w skutkach idiotyzmy.

Nawet sceptyczny ksiądz Małyjanio ma skłonności biuro­kratyczne w stosowaniu pokuty i dyspensy na piśmie, której udziela sobie wypisując formularze ze specjalnego bloczka. Każdy właściwie czyn na tej pustyni kończy się w sposób zaskakujący, chociaż życie toczy się jakby w rytmie normal­nym, czyli w rytmie pracy (absurdalnej) i miłości (szalonej).

W oczach Viana każą dziedzina ma swoje mielizny sensu. Oto przykład: Atanagoras mówi: - Słuchaj, Marcinie, nie wyobrażaj sobie, że co dzień będziemy znajdować sarkofag.

- Kiedy jeszcze nie znaleźliśmy ani jednego!...

- Co świadczy o tym, iż są one rzadkością - podsumował Atanagoras.

Czy Jesień w Pekinie kryje jeszcze jakąś tajemnicę w tyle lat po wylansowaniu surrealizmu? Autor uprawia wielką grę literacką z samą konwencją powieści udając, że opowiada fabułę najzwyczajniejszą i rozbijając ją co chwila przez mno­żenie paradoksów, przez fantastyczne nazwy i wydarzenia. Wewnątrz wielkiej toczą się małe gry literackie między bo­haterami o parodystycznych nazwiskach i karykaturalnych charakterach. Czarny humor, purnonsensowne dowcipy, surrealne pomysły, zabawy słowne - wszystko to składa się na krajobraz wyobraźni mający ciągle coś do ofiarowania. W końcu znowu przyszła moda na lata sześćdziesiąte. Stanow­czo nie może w niej zabraknąć Viana.

Małgorzata Baranowska

Osoby, które nie przestudiowały tego zagadnienia,

łatwo dają się wprowadzić w błąd...

(Lord Raglan, Kazirodztwo jako tabu, Payot, 1935, s. 145.).

1

Amadeusz Dode bez przekonania szedł wąską uliczką, która stanowiła najdłuższy ze skrótów prowadzących do przystanku autobusu 975. Codzienny przejazd kosztował go trzy i pół biletu strefowego, ponieważ ostatni odcinek prze­jeżdżał tylko do połowy i wyskakiwał w biegu; pomacał ręką kieszonkę kamizelki, żeby sprawdzić, czy coś mu jesz­cze na dzisiejszą jazdę zostało. I owszem. Zobaczył ptaka, który siedział na kupie śmieci i bębnił dziobem w trzy puste puszki po konserwach wygrywając na nich początek Pieśni burłaków; Amadeusz przystanął, ale ptak sfałszował i odle­ciał wściekły, klnąc brzydko pod dziobem. Amadeusz ruszył nucąc Burłaków ciąg dalszy, ale także sfałszował i zaklął.

Świeciło słońce, nie za mocno, ale akurat na wprost, i czubek uliczki połyskiwał łagodnie, bo chodnik był tłusty. Amadeusz nie mógł tego stwierdzić naocznie, gdyż uliczka zakręcała dwa razy, najpierw na prawo, a potem w lewo. W drzwiach domów ukazywały się kobiety o obfitych, przy­więdłych pożądaniach, spod rozchylonych szlafroków widać im było absolutny brak zasad moralnych, i wysypywały śmie­ci prosto przed siebie, a potem wszystkie naraz zaczęły walić w odwrócone do góry dnem kubły, jak w bęben, i jak to miał w zwyczaju, Amadeusz ruszył krokiem marszowym. Właśnie dlatego lubił chodzić tą uliczką. Przypominało mu to czasy, kiedy służył w wojsku z Amerykańcami i wcinał pinet beter z takich samych puszek jak te, w które bębnił ptak, tylko większych. Spadając, śmieci wzbijały tumany kurzu, lubił to, bo przynajmniej widać było wtedy słońce. Sądząc po cieniu, jaki rzucała czerwona latarnia spod wiel­kiej szóstki, która była zakamuflowanym siedliskiem policji (mieścił się tam komisariat; by odwrócić wszelkie podejrze­nia, sąsiedni burdel miał latarnię niebieską), zbliżała się mniej więcej godzina ósma dwadzieścia dziewięć. Na dojście do przystanku została mu jeszcze minuta, czyli, dokładnie, sześćdziesiąt kroków po jednej sekundzie, ale Amadeusz robił zawsze pięć kroków w cztery sekundy i ten zbyt skom­plikowany rachunek rozpuścił mu się w głowie; normalną koleją rzeczy wydalił go z moczem, przy czym rozległo się dzwonienie o porcelanę. Ale dopiero znacznie później.

Na przystanku autobusu 975 stało już pięć osób i wszy­stkie wsiadły do pierwszego wozu, jaki nadjechał, Amadeu­sza konduktor jednak nie wpuścił. Wprawdzie Amadeusz pokazał odcinek, z którego wynikało niezbicie, że był szósty, ale autobus miał wolnych tylko pięć miejsc i dał to do zrozumienia poczwórnym pierdnięciem, kiedy ruszał. Odje­chał powolutku, szorując tyłem po ziemi i niecąc snopy iskier na okrągłościach bruku; niektórzy kierowcy przylepiali do nich kamienie do zapalniczek, żeby było jeszcze ładniej (byli to z reguły kierowcy tych wozów, które jechały z tyłu).

Następny 975 zatrzymał się tuż przed nosem Amadeusza. Był tak napchany, że aż pozieleniał. Wysiadło z niego jakieś babsko przy kości i jakiś półżywy kurdupelek z łopatą do tortu na ramieniu. Amadeusz Dode uchwycił się żelaznego drążka przy wejściu i wyciągnął bilet, ale konduktor uderzył go dziurkaczem po palcach.

- Puszczaj pan! - zawołał.

- Ale przecież trzy osoby wysiadły! - zaprotestował Amadeusz.

- To był nadkomplet - rzucił konduktor konfidencjonal­nie i przymrużył oko robiąc ohydne miny. -

- Nieprawda! - upierał się Amadeusz.

- Prawda! - przeciął konduktor i podskoczył bardzo wysoko, uczepił się linki i podciągnął się na niej do pół wysokości jak na drążku, prezentując przy tym Amadeuszowi odwrotną stronę medalu. Kierowca ruszył, bo poczuł szarpnięcie różowego sznureczka, który miał przywiązany do ucha.

Amadeusz spojrzał na zegarek, dmuchnął „puu”, żeby cofnąć wskazówkę, ale tylko sekundnik zaczął kręcić się w odwrotną stronę, inne wskazówki posuwały się nadal w tę samą, więc zysk był żaden. Amadeusz stał na środku jezdni i spoglądał za znikającym 975, kiedy tymczasem nadjechał trzeci i uderzył go zderzakiem prosto w tył. Amadeusz upadł, a kierowca ujechał jeszcze trochę, żeby mieć go akurat pod spodem, i otworzył zawór z gorącą wodą, która podlała Amadeuszowi szyję.

Przez ten czas dwie osoby z kolejnymi numerkami wsiadły do wozu, a kiedy Amadeusz się podniósł, 975 już znikał. Amadeusz miał całą szyję czerwoną i był bardzo zły; nie ulegało wątpliwości, że się spóźni. Tymczasem nadeszły cztery nowe osoby, nacisnęły dźwignię numerownika i wzięły numerki. Piąty osobnik, młody grubas, został przy okazji spryskany perfumami - była to premia, którą Przedsiębiorstwo Komunikacyjne obdarowywało co setnego pasażera; grubasek wyrwał z wrzaskiem wprost przed siebie, był to bowiem niemal czysty alkohol, a w oko to bardzo szczypie.

Jakieś nadjeżdżające z przeciwnej strony 975 przejechało go miłosiernie, żeby położyć kres jego cierpieniom, i można się było przekonać, że grubasek dopiero co uraczył się truskawkami.

- Przyjechało czwarte 975, w którym było parę miejsc wolnych, i jakaś kobieta, czekająca krócej niż Amadeusz, podała swój numerek. Konduktor odczytał głośno: - Milion pięćset sześć tysięcy dziewięćset trzy!

- Ja mam dziewięćset!...

- W porządku - powiedział konduktor - kto ma jeden i dwa?

- Ja mam cztery - odezwał się jakiś pan.

- My mamy pięć i sześć - zawołały dwie inne osoby. Amadeusz był już w wozie, ale konduktor złapał go za

kołnierz.

- Podniósł pan numerek z ziemi, co? Wysiadka!

- Myśmy widzieli! - ryknęła reszta czekających. - Leżał pod wozem!

Konduktor wypiął pierś i zepchnął Amadeusza z plat­formy przeszywając mu lewe ramię pogardliwym spojrze­niem. Amadeusz zaczął podrygiwać z bólu. Tamta czwórka wsiadła i autobus odjechał kuląc się, bo mu było trochę wstyd.

Piąty przyjechał pełen i pasażerowie zgodnie pokazali język Amadeuszowi i tym, co stali na przystanku. Konduk­tor splunął nawet w kierunku Amadeusza, ale nabyta niec­nym sposobem prędkość nie wyszła splunięciu na dobre i ani rusz nie mogło spaść na ziemię. Amadeusz próbował zlikwidować je prztyczkiem w locie, lecz nie trafił. Biły na niego ósme poty, bo wszystko to razem wprawiło go w okropną wściekłość, a kiedy jeszcze nie dostał się do szóste­go i siódmego 975, postanowił iść na piechotę. Postara się wsiąść na następnym przystanku, gdzie zawsze sporo ludzi wysiada.

Specjalnie ruszył kosym krokiem, żeby wszyscy widzieli, że jest zły. Miał do przejścia około czterystu metrów i przez ten czas minęło go parę 975 niemal pustych. Kiedy doszedł do następnego przystanku, znów stało tam pełno ludzi, któ­rzy tworzyli wrogi mur wokół numerownika.

Amadeusz Dode zatrzymał się w odległości, jaką nakazy­wał mu szacunek, i skorzystał z tej chwili spokoju, żeby zebrać myśli:

- Z jednej strony, jeżeli przejdzie jeszcze jeden przysta­nek, nie warto mu będzie potem wsiadać, bo i tak spóźni się już tyle, że...

- Z drugiej strony, jeżeli zawróci, znów źle trafi...

- Z trzeciej strony, chce wsiąść.

, w Roześmiał się bardzo głośno i szyderczo, bo żeby uniknąć pochopnych decyzji, naumyślnie nie rozumował logicznie, i ruszył w stronę następnego przystanku. Szedł krokiem je­szcze bardziej kosym niż poprzednio i jasne było, że jest jeszcze bardziej zły. W momencie kiedy dochodził już do przystanku, na którym nikt nie czekał, kolejne 975 zawar­czało mu koło ucha i podniósł rękę, by je zatrzymać, ale za późno; kierowca nie dostrzegł go i minął słupek z tabli­czką, wesoło dodając gazu.

- A niech go!... - mruknął Amadeusz Dode.

- Święte słowa - przytaknął jakiś pan, który stanął za nim.

- Oni tak naumyślnie! - ciągnął Amadeusz oburzony.

- Nie? Naprawdę naumyślnie? - powiedział tamten.

- Jestem przekonany - odparł Amadeusz.

- Głęboko? - zapytał ów pan.

- Z całego serca i duszy.

- Mógłby pan przysiąc?

- Mowa! Pewno, że tak! Co za pytanie! Jasne, że bym przysiągł! I niech go wszyscy diabli! - rzekł Amadeusz.

- No to niech pan przysięgnie! - zaproponował tamten.

- Przysięgam! - powiedział Amadeusz i napluł w dłoń, którą ów do niego wyciągnął.

- Świnia! - stwierdził tamten pan. - Obraził pan kierow­cę autobusu 975. Zapłaci pan karę.

- Ach, tak? - odezwał się Amadeusz.

Ani chybi szlag by go trafił, gdyby nie to, że zbłądził.

- Jestem tu służbowo - oświadczył mężczyzna i przesunął na przód daszek czapki, który do tej pory miał z tyłu. Był to kontroler trasy 975.

Amadeusz żwawo rzucił okiem w obydwie strony i słysząc charakterystyczny warkot wyrwał do przodu, żeby wskoczyć do następnego 975, który akurat czołgał się obok. Wleciał z takim impetem, że przebił tylną platformę i zarył na parę decymetrów w głąb jezdni. Ledwo zdążył schylić głowę, tył autobusu przemknął nad nim w ułamku sekundy. Kontroler wyciągnął go z dziury i pobrał od niego karę, a przez ten czas przejechały dwa autobusy, co widząc, Amadeusz rzucił się do następnego przystanku; wydaje się to anormalne, ale jest faktem.

Na miejsce dobiegł wprawdzie bez przeszkód, ale zdał sobie sprawę, że do biura ma już nie dalej niż ze trzysta metrów; czy to warto jechać?...

Przeszedł więc na drugą stronę ulicy i ruszył z powrotem, żeby wsiąść tam, skąd opłaci się jechać.

2

Dość szybko doszedł na przystanek, gdzie wsiadał co rano, postanowił jednak pójść dalej, tę część trasy znał bowiem sła­bo. Mniemał, że w tej stronie miasta znajdzie materiał do wła­ściwych obserwacji. Nie tracił z pola widzenia bezpośredniego swego celu, jakim było wsiąść do autobusu, chciał jednak wy­ciągnąć jakąś korzyść z tych wszystkich nieszczęśliwych zbie­gów okoliczności, jakich padał ofiarą od rana. Trasa autobusu 975 ciągnęła się bardzo daleko i oczom Amadeusza ukazywały się co chwilę rzeczy bardziej niż interesujące. Gniew jego jed­nak nie słabi ; aby obniżyć ciśnienie, czuł bowiem, że sięga pun­ktu krytycznego, liczył drzewa myląc się przy tym regularnie, zaś na lewym udzie wystukiwał modne marsze wojskowe, by nadać rytm swojej przechadzce. W pewnej chwili ujrzał jednak duży plac otoczony budowlami z wieków średnich, które od tamtej pory zdążyły się jednak postarzeć; był to końcowy przy­stanek 975. Poczuł przypływ animuszu i z rozmachem wahadła wybił się na stopień; ktoś z obsługi przeciął linkę i Amadeusz poczuł, jak pojazd odpływa.

Odwróciwszy się zobaczył, że ten, co przeciął linę, dostał jej końcem prosto w twarz i skrawek nosa odleciał mu wraz z rojem płatków świerzbowca.

Silnik pomrukiwał miarowo, bo zanim ruszyli w drogę, dostał pełną miskę ości sumika sumiastego; Amadeusz, który usiadł w prawym kącie z tyłu, miał cały wóz do dyspo­zycji. Na platformie konduktor kręcił od niechcenia korbką swojej maszynki do dziurkowania biletów, którą nasadził na własny bęben i ta melopea kołysała Amadeusza. Kiedy auto­bus zamiatał tyłem po bruku, wyczuwał szuranie, a trzask iskier towarzyszył monotonnej muzyczce dziurkacza. Sklepy przemykały jeden za drugim w błyskach mieniących się barw; z przyjemnością dostrzegał swoje odbicie w wielkich szybach wystawowych, zaczerwienił się jednak, gdy zoba­czył, że skorzystało z okazji i zwędziło coś z witryny; szybko odwrócił się w drugą stronę.

Nie dziwiło go, że kierowca nie zatrzymał się dotąd ani razu: o tej porze nikt nie jeździ do pracy. Konduktor zasnął i osunął się na platformę, gdzie przez sen usiłował ułożyć się wygodniej. Amadeusz czuł, że ogarnia go zuchwała sen­ność, przenikająca powoli jak mordercza trucizna. Zebrał porozrzucane przed sobą nogi i ułożył je na przeciwległej ławce. Drzewa połyskiwały w słońcu, jak sklepy; ich młode liście ocierały się o dach autobusu i wydawały przy tym ten sam odgłos, co rośliny wodne ocierające się o dno łodzi. Kołysanie usypiało Amadeusza; nadal jechali nie zatrzymu­jąc się; dokładnie w momencie, kiedy zasypiał na dobre, Amadeusz zorientował się, że minął już biuro, i stwierdzenie to prawie nie zdołało go poruszyć.

Kiedy się obudził, wciąż jeszcze dokądś jechali. Na dwo­rze się ściemniło i Amadeusz wyjrzał przez okno. Po dwóch kanałach pełnych burej wody, które biegły po dwóch stro­nach drogi, poznał, że to Szosa Odpłynięć i przez jakiś czas rozglądał się po okolicy. Zastanawiał się, czy starczy mu biletów. Odwrócił głowę i spojrzał na konduktora. Dręczony snem erotycznym w wielkim stylu, człowiek ten miotał się na wszystkie strony i w końcu owinął się spiralnie wokół lekkiego niklowego pręta podtrzymującego dach. Nie obu­dził się przy tym jednak. Amadeusz pomyślał, że życie kon­duktora musi być bardzo męczące, i wstał, żeby rozprosto­wać nogi. Doszedł do wniosku, że autobus nie zatrzymywał się widać ani razu, bo nie dostrzegł żadnego innego pasaże­ra. Miał mnóstwo miejsca na przechadzki. Z tyłu przeszedł do przodu, potem znów zawrócił i skrzypnięcie stopnia, kie­dy schodził na platformę, obudziło konduktora, który uklę­knął, z furią pokręcił korbką swojej maszynki i wycelował wołając „pafpafpaf’.

Amadeusz klepnął go po ramieniu, tamten zaś władował mu z bliska całą serię, na co Amadeusz oświadczył, że za­mawia; szczęściem było to na żarty. Konduktor przetarł oczy i wstał.

- Dokąd jedziemy? - zapytał Amadeusz. Konduktor, któremu było na imię Dionizy, rozłożył ręce.

- Któż to może wiedzieć? - odparł. - Prowadzi kierowca 21 239, a on jest wariat.

- No to co? - rzekł Amadeusz.

- No to nigdy nie wiadomo, jak się skończy. Normalnie nikt nie wsiada do tego wozu. Ale właśnie, a pan jak się tu dostał?

- Jak wszyscy - odparł Amadeusz.

- Rozumiem - powiedział konduktor. - Trochę się dziś zdrzemnąłem.

- Nie widział mnie pan? - spytał Amadeusz.

- Z tym kierowcą to żaden interes - ciągnął swoje kon­duktor. - Nawet mówić szkoda, bo nic nie rozumie. Nie dość, że wariat, to jeszcze i głupi, fakt.

- Biedak - powiedział Amadeusz. - To klęska. ?

- Pewno! - zgodził się konduktor. - Siedzi sobie, mógłby rybki łowić, a tymczasem co?...

- Prowadzi autobus - stwierdził Amadeusz.

- Właśnie - przytaknął konduktor. - Pan też nie w ciemię bity.

- A od czego zwariował?

- Nie wiem. Ja zawsze muszę trafić na kierowcę wariata. Myśli pan, że to zabawne?

- Skąd!

- Tak to jest w tym naszym przedsiębiorstwie - stwierdził konduktor. - Oni tam zresztą wszyscy powariowali.

- Ale pan się jakoś nie daje - zauważył Amadeusz.

- E, ja to co innego - wyjaśnił konduktor. - Rozumie pan, ja mam wszystko w głowie po kolei.

Parsknął tak gromkim śmiechem, że aż stracił oddech. Amadeusz patrzył z pewnym niepokojem, jak się wije, robi się fioletowy, biały, sztywnieje; zaraz się jednak uspokoił widząc, że to tylko żarty - tamten mrużył oko; przymrużone oko w słup bardzo ładnie wygląda. Po paru minutach kon­duktor wstał.

- Ja jestem swój chłop, nigdy nie tracę humoru - powie­dział.

- Od razu się domyśliłem - odparł Amadeusz.

- Inni lubią się martwić, ale ja nie. I całe szczęście, bo niechby kto spróbował jeździć z takim gościem jak ten kie­rowca!...

- Co to za droga?

Konduktor spojrzał na niego podejrzliwie.

- Chyba pan poznał, nie? Szosa Odpłynięć. Zawsze co trzeci raz jeździ tędy.

- Ale dokąd?

- Wstydziłby się pan - odparł konduktor - ja tu z panem grzecznie rozmawiam, zabawiam pana, a pan sobie potem ze mnie żarty stroi.

- Ależ nie stroję sobie żadnych żartów - rzekł Ama­deusz.

- Po pierwsze - ciągnął konduktor - jakby pan nie wie­dział, co to za droga, to by mnie pan od razu spytał. Ipso facto.

Amadeusz nic nie odpowiedział i konduktor mówił dalej:

- Po drugie, skoro się pan zorientował, co to za droga, to wie pan, dokąd prowadzi... a po trzecie nie ma pan biletu.

Zaczął się śmiać z wyraźną gorliwością. Amadeuszowi zrobiło się głupio. Rzeczywiście nie miał biletu.

- Ale mogę u pana kupić.

- O, przepraszam - odparł konduktor. - Może pan u mnie kupić, ale na zwykłą trasę. Różnica.

- To co mam zrobić?

- A nic.

- Ale muszę mieć bilet.

- Zapłaci pan potem - rzekł konduktor. - Może ten nas jeszcze właduje do kanału, kto wie? Lepiej, żeby pan miał pieniądze przy sobie.

Amadeusz nie nalegał i spróbował zmienić temat.

- Orientuje się pan może, dlaczego ta droga nazywa się Szosą Odpłynięć?

Zawahał się, czy wymienić nazwę i czy w ogóle wracać do tego, bo się bał, że konduktor znów wpadnie w gniew. Tamten popatrzył jednak tylko z wielkim smutkiem na swoje nogi i ręce mu opadły. Zostawił je w tym układzie.

- Nie wie pan? - dopytywał się Amadeusz.

- Zezłości się pan, jak powiem - szepnął konduktor.

- Ależ skąd! - odparł Amadeusz z zachętą w głosie,

- No więc nie mam zielonego pojęcia. Ale to najzieleńszego. Bo nikt nie powie, żeby jadąc tędy można było do­kądkolwiek odpłynąć.

- Którędy ona biegnie?

- Niech pan spojrzy - rzekł konduktor.

Amadeusz zobaczył, że przybliża się do nich wysoki głu­pek z blaszaną emaliowaną tablicą. Na niej białymi literami wypisane było wyraźnie: „Egzopotamia”, obok zaś widniała strzałka i podana była ilość szmatów drogi.

- To my tam jedziemy? - zapytał Amadeusz. - więc tam można dojechać lądem?

- A pewno - odparł konduktor. - Wystarczy nadłożyć spory kawał, jak ktoś nie trzęsie za bardzo portkami.

- Bo co?

- Bo to, że po powrocie obtańcują pana niewąsko. Za benzynę oni płacą, nie?

- Jak pan myśli - powiedział Amadeusz - z jaką szybko­ścią jedziemy?

- Och - odparł konduktor - jutro rano będziemy na miejscu.

3

Mniej więcej koło piątej rano Amadeusz Dode wpadł na pomysł, żeby się obudzić, i miał rację; pozwoliło mu to stwierdzić, że leży w okropnie niewygodnej pozycji i że bardzo bolą go plecy. W ustach czuł lepkość, jakby nie mył zębów wieczorem. Wstał, pokręcił się trochę, żeby rozpro­stować kości, i załatwił intymną toaletę starając się nie wpaść przy tym w pole widzenia konduktora. Tamten leżał między dwoma siedzeniami i dumał o czymś, kręcąc korbką swojej katarynki. Było już zupełnie widno. Opony popiski­wały jak frygi norymberskie. Motor pracował z nie słabną­cym zapałem, pewien, że jak będzie trzeba, dostanie swoją (porcję rybek. Żeby się czymś zająć, Amadeusz zaczął ćwi­czyć skok w dal i przy ostatnim wylądował wprost na brzu­chu konduktora; odbił się z taką siłą, że głową wgniótł dach wozu i okrakiem opadł miękko na oparcie jednego z sie­dzeń, tak że jedną nogę musiał trzymać wysoko uniesioną, a drugą, od strony przejścia, mógł opuścić swobodnie. I właśnie w tym momencie dostrzegł za oknem drugą tablicę: „Egzopotamia, dwa szmaty”, rzucił się więc do dzwonka, który nacisnął raz tylko, ale długo; autobus zwolnił, a potem zatrzymał się na skraju drogi. Konduktor podniósł się i stanął tam, gdzie zawsze stoi konduktor, z tyłu po lewej [stronie koło linki sygnałowej, lecz obolały brzuch sprawiał, że stracił nieco na swej godności. Amadeusz przemknął swo­bodnie przez wóz i zeskoczył lekko na ziemię. Znalazł się nos w nos z kierowcą, który wyszedł z szoferki, żeby zoba­czyć co się dzieje.

- Wreszcie się ktoś namyślił, żeby dać sygnał! Szkoda, że nie później! - zwrócił się ostro do Amadeusza.

- Istotnie - odparł Amadeusz. - Ujechaliśmy kawał drogi.

- Lubię takie gadanie! - ciągnął kierowca. - Ile razy prowadzę 975, nikt nie wysiada i przeważnie wracam nie zatrzymując się ani razu. To się nazywa jazda?

Konduktor przymrużył oko za plecami kierowcy, żeby dać Amadeuszowi do zrozumienia, że wszelka dyskusja jest bezcelowa.

- Może pasażerowie zapominają dać sygnał? - odparł Amadeusz, bo tamten czekał na odpowiedź.

Kierowca roześmiał się szyderczo.

- Ma pan najlepszy dowód, że nie, bo pan dał. Całe nieszczęście...

Pochylił się do Amadeusza. Konduktor zrozumiał, że jest zbyteczny, i oddalił się bez celu wprawdzie, ale z doskonałą swobodą.

- ...to konduktor - wyjaśnił kierowca.

- A! - odrzekł Amadeusz.

- Nie lubi pasażerów. Tak się zawsze urządza, żeby nie brać nikogo, i potem nie zatrzymuje. Ja dobrze wiem.

- Rzeczywiście - powiedział Amadeusz.

- On ma szmergla, rozumie pan - uzupełnił kierowca.

- Ach, tak... - szepnął Amadeusz. - Wydał mi się dzi­wny.

- W naszym przedsiębiorstwie wszyscy są szmergnięci.

- Domyślałem się tego.

- Ja ich tam zawsze wystawię do wiatru - powiedział kierowca. - W królestwie ślepych jednooki królem. Ma pan nóż?

- Mam scyzoryk.

- Pokaż pan na chwilę.

Amadeusz podał mu scyzoryk, tamten otworzył większe ostrze i wbił je sobie energicznie w oko. Potem przekrę­cił. Cierpiał bardzo i głośno krzyczał. Amadeusz zląkł się i uciekł, łokcie przyciskał do boków i podnosił kolana jak mógł najwyżej: skoro mamy okazję uprawiać kulturę fizycz­ną, nie wolno nam tej okazji marnować. Minął kilka kęp i skrubu spinifex, odwrócił się i spojrzał. Kierowca zamykał scyzoryk i chował go do kieszeni. Amadeusz dostrzegł, że krew przestała płynąć. Operacja przeprowadzona została czyściutko i kierowca miał już czarną opaskę na oku.

W autobusie konduktor chodził w kółko i krzyżyk między ławkami i Amadeusz zobaczył przez szybę, że spogląda na zegarek. Kierowca wsiadł do szoferki. Konduktor odczekał jeszcze kilka chwil, spojrzał po raz drugi na zegarek i szar­pnął kilkakrotnie za linkę; jego kolega zrozumiał, że mają komplet, i ciężki pojazd ruszył w drogę powrotną z hałasem, który stopniowo wzrastał; Amadeusz zobaczył iskry, hałas zaczął słabnąć, przycichł, nie słychać go już było wcale; jednocześnie Amadeusz stracił autobus z oczu i tak oto, nie zapłaciwszy ani grosza, znalazł się w Egzopotamii.

Ruszył w drogę. Wolał nie zwlekać, bo konduktor mógł się jeszcze zorientować, a jemu nie uśmiechało się płacić.

B

Wślizguje się do pokoju kapitan żandarmerii, blady jak trup (bał się, że dostanie kulkę).

(Maurice Laporte, Historia Ochrony, Payot, 1935, s. 105.)

1

Z lewego skrzydła dobiegło Klaudiusza Leonka trąbienie budzika i obudził się, żeby posłuchać uważniej. Co uczyni­wszy ponownie zapadł w sen, a w pięć minut potem znów otworzył oczy, chociaż mu się wcale nie chciało. Spojrzał na fosforyzującą tarczę zegarka, stwierdził, że już pora, i odrzucił kołdrę; pełna czułości wspięła mu się natychmiast po nogach i owinęła się wokół niego. Było ciemno, nie rozróżniał jeszcze świetlistego trójkąta okna. Pogłaskał koł­drę, tak że uspokoiła się wreszcie i pozwoliła mu wstać. Usiadł na łóżku, wyciągnął lewą rękę, żeby zapalić lampkę, po raz nie wiedzieć który uświadomił sobie, że jest ona z prawej strony, wyciągnął prawą rękę i jak co rano stuknął się o drewniane wezgłowie.

- Wreszcie je kiedyś wezmę i spiłuję - mruknął przez zęby.

Te rozsunęły się niespodziewanie i jego głos rozległ się echem po pokoju.

- Cholera! - pomyślał Klaudiusz. - Obudzę cały dom. Nastawiwszy jednak ucha wyczuł regularne pulsowanie, swobodny i niezmącony oddech desek i ścian, i rozchmurzył się. Wokół firanek zaczynały się już rysować szare linie świtu... Na dworze przecierał się zimowy ranek. Klaudiusz Leonek westchnął i poszukał stopami pantofli na dywaniku. Podniósł się z wysiłkiem. Sen niechętnie i z żalem opuszczał go przez rozszerzone pory, wydając przy tym dźwięk bardzo cichy, jak mysz, kiedy się jej coś śni. Klaudiusz podszedł do drzwi i zanim zapalił światło, odwrócił się do szafy. Poprzedniego wieczora zgasił nagle, akurat kiedy stroił miny przed lustrem, i przed wyjściem do biura chciał im się jesz­cze raz przypatrzeć. Przekręcił szybko kontakt. Jego wczo­rajsze odbicie jeszcze było. Roześmiał się głośno na jego widok, a ono rozproszyło się w świetle i w lustrze odbijał się Leonek z dzisiejszego ranka, który odwrócił się od niego i poszedł się golić. Spieszył się, żeby zdążyć do biura przed szefem.

2

Na szczęście mieszkał bardzo blisko Spółki. Na szczęście zimą. Latem to było za blisko. Miał do przejścia równo trzysta metrów ulicą Jakuba Lemarchand, poborcy podatko­wego z lat 1857-1870, bohaterskiego obrońcy, w pojedynkę, jednej z barykad przeciw Prusakom. Dostali go w końcu w swoje ręce, bo zaszli go od przeciwnej strony: biedak przy­party do barykady zbyt wysokiej, by mógł się na nią wdra­pać, wpakował sobie dwie kulki z odtylcówki prosto w usta, a odrzut wyrwał mu na dodatek prawą rękę. Klaudiusz Leo­nek ogromnie interesował się anegdotami historycznymi i w biurze trzymał w szufladzie dzieła zebrane doktora Cabanèsa oprawne w czarne płótno, jak książki rachunkowe.

Czerwone kostki lodu na skraju chodnika trzaskały od mrozu, a kobiety podkulały nogi pod krótkie barchanowe spódniczki. Klaudiusz pozdrowił w przejściu stróża i nie­śmiało zbliżył się do windy firmy Roux-Conciliabuzier, przed którą czekały już trzy maszynistki i jeden księgowy; przywitał ich gestem pełnym rezerwy i zwróconym do wszystkich razem.

3

- Dzień dobry, Leonku - powiedział szef otwierając drzwi.

Klaudiusz podskoczył i usadził wielkiego kleksa!

- Dzień dobry panu, panie Saknussem - wyjąkał.

- Niezgrabiasz! - warknął tamten. - Wciąż te kleksy!...

- Proszę wybaczyć, panie Saknussem - usprawiedliwiał się Klaudiusz - ale...

- Niech pan to zetrze!... - polecił Saknussem. Klaudiusz pochylił się nad kleksem i zaczął go starannie

zlizywać. Atrament był zjełczały i czuć go było foką. Saknussem wydawał się nastrojony jowialnie.

- Czytał pan gazety? - zagadnął. - Konformiści szykują nam wesołą zabawę, co?...

- Hm... tak, proszę pana - szepnął Klaudiusz.

- Łajdaki - ciągnął szef. - Musimy mieć się na baczno­ści... Oni wszyscy mają broń, wie pan?

- Ach, tak? - powiedział Klaudiusz.

- Wiemy dobrze, jak to było zaraz po przydziale wolno­ści. Wywozili broń ciężarówkami. A uczciwi ludzie, jak pan czy ja, oczywiście nie mają broni.

- Naturalnie... - przytaknął Klaudiusz.

- Pan nie ma broni, co?

- Nie, proszę pana - odparł Klaudiusz.

- Mógłby mi się pan wystarać o rewolwer? - zapytał Saknussem bez ogródek.

- To znaczy... - bąknął Klaudiusz - może przez szwagra mojej gospodyni... Nie wiem... o ile...

- Doskonale - powiedział szef. - Liczę na pana, co? Nie za drogo, co? I z nabojami. Ci łajdacy konformiści... Czło­wiek stale musi się mieć na baczności, co?

- To prawda - odparł Klaudiusz.

- Dziękuję, Leonku. Liczę na pana. Kiedy będzie pan mógł mi to przynieść?

- Muszę najpierw zapytać - odparł Klaudiusz.

- Oczywiście... Nie pali się... Jeżeli chciałby pan wyjść dziś trochę wcześniej...

- Och, nie - rzekł Klaudiusz. - Po co!

- Doskonale - powiedział Saknussem. - A poza tym niech pan uważa, żeby nie robić kleksów, co? Do pracy trzeba się przykładać, co pan myśli, za co panu płacą?

- Będę uważał, panie kierowniku - obiecał Klaudiusz.

- I proszę przychodzić punktualnie - zakończył szef. - Wczoraj spóźnił się pan o sześć minut.

- Ale i tak byłem o dziewięć minut przed czasem - po­wiedział Klaudiusz.

- I owszem - odparł Saknussem - ale normalnie przycho­dzi pan na kwadrans przed. Wystarczy trochę dobrej woli, co u diabła!

Wyszedł z pokoju i zamknął drzwi. Klaudiusz, do głębi poruszony, znów wziął za pióro. Ponieważ ręce mu drżały, znów zrobił kleksa. Był olbrzymi. Miał kształt szyderczo roześmianej twarzy i smak płaszczącej się nafty.

4

Kończył jeść obiad. Ser, z którego został już tylko spory kawałek, rozłaził się leniwie po lilaróżowym talerzu w lilaróżowe dziury. Na zakończenie nalał sobie pełną szklankę słodzonej karmelem wody mineralnej na artretyzm i przysłu­chiwał się, jak spływa mu w głąb przełyku. Banieczki, które wydobywały się z powrotem ku górze, pod prąd, z metali­cznym odgłosem rozpryskiwały się potem w jamie ustnej. W pewnej chwili rozległ się dzwonek, bo ktoś zapukał do drzwi. Wszedł szwagier gospodyni.

- Dzień dobry panu - powiedział, a jego uczciwy uśmiech i rude uwłosienie świadczyły wymownie, że przodkowie jego pochodzili z Kartaginy.

- Dzień dobry - odparł Klaudiusz.

- Przynoszę panu to coś - rzekł mężczyzna.

Na imię mu było Gean.

- Aha... - powiedział Klaudiusz - ten...

- Właśnie... - przytaknął Gean. I wyciągnął go z kieszeni.

Był to piękny dziesięciostrzałowy zrównywacz marki Walther wzór PPK, z magazynkiem, którego ebonitowy spód doskonale pasował do dwóch żłobkowanych nakładek na rękojeści.

- Dobry wyrób - powiedział Klaudiusz.

- Lufa nieruchoma - odparł tamten. - Maksimum pre­cyzji.

- Tak - rzekł Klaudiusz. - Łatwy w celowaniu.

- A jaki poręczny! - dodał Gean.

- Wszystko przemyślane jak w zegarku - stwierdził Klau­diusz mierząc do doniczki z kwiatami, która natychmiast usunęła się z linii celowania.

- Świetna broń - przytaknął Gean. - Trzy i pół patyka.

- Ciut słono - powiedział Klaudiusz. - Rzecz jest nie dla mnie. Oczywiście, na pewno jest tyle warta, ale tamten ktoś nie da więcej niż trzy.

- Nie mogę taniej - odparł Gean. - Mnie samego tyle kosztuje.

- Rozumiem - powiedział Klaudiusz. - To bardzo drogo.

- To nie jest drogo - odparł Gean.

- Chciałem powiedzieć, że broń jest bardzo droga - po­prawił się Klaudiusz.

- Ach, to tak - zgodził się Gean - o taki pistolet nie jest łatwo.

- Z pewnością - przytaknął Klaudiusz.

- Trzy i pół patyka, ostatnie słowo - powtórzył Gean. Saknussem nie da więcej niż trzy. Gdyby zaoszczędził na żelowaniu, Klaudiusz mógłby dołożyć pięćset z własnej kie­szeni.

- Może już nie będziemy mieli śniegu? – zastanowił się Klaudiusz.

- Całkiem możliwe - odparł Gean.

- Bez żelowania butów można się ostatecznie obejść - ciągnął Klaudiusz.

- To zależy - rzekł Gean. - Jest zima.

- Dołożę panu drugi magazynek za tę samą cenę - powie­dział Gean.

- To ładnie z pana strony - odparł Klaudiusz.

Przez pięć czy sześć dni zaoszczędzi trochę na jedzeniu i odbije sobie te pięćset franków. Może Saknussem dowie się o tym przypadkiem?

- Dziękuję - powiedział Gean.

- To ja panu dziękuję - odparł Klaudiusz i odprowadził go do drzwi.

- Będzie pan miał dobrą broń - podsumował Gean i wy­szedł.

- To nie dla mnie - przypomniał mu Klaudiusz, ale tam­ten był już na schodach.

Klaudiusz zamknął drzwi i wrócił do stołu. Czarny i zim­ny zrównywacz nie pisnął jeszcze ani słowa; leżał ciężko koło sera, a ten, przerażony, zmykał co sił w nogach, nie miał jednak odwagi opuścić jadłodajnego talerza. Serce Klaudiusza biło trochę mocniej niż zawsze. Wziął ten smu­tny przedmiot i obrócił go w dłoniach. W swoich czterech ścianach poczuł się teraz silny aż po czubki paznokci. Trzeba będzie jednak wyjść i zanieść to Saknussemowi.

Tymczasem po mieście nie wolno było chodzić z bronią. Odłożył rewolwer i, w ciszy, nadstawił ucha zastanawiając się, czy sąsiedzi nie dosłyszeli jego rozmowy z Geanem.

5

Czuł, jak tamto zwisa mu wzdłuż uda, ciężkie i lodowate jak martwe zwierzę. Swoim ciężarem obciągało kieszeń i pasek, z prawej strony koszula wychodziła mu na wierzch. Wprawdzie pod nieprzemakalnym płaszczem nie było tego widać, ale przy każdy kroku zarysowywała się duża fałda, którą każdy dostrzeże. Rozsądek nakazywał pójść inną dro­gą niż zawsze. Zaraz za domem skręcił więc rozmyślnie na lewo. Szedł w stronę stacji i postanowił wybierać same małe uliczki. Dzień był smutny i równie zimny, jak poprzedni; Klaudiusz nie znał dobrze tej dzielnicy, wszedł w pierwszą ulicę na prawo, wydało mu się jednak, że za prędko doj­dzie tędy do swojej codziennej trasy i dziesięć kroków dalej rzucił się w pierwszą na lewo. Tworzyła ona z poprzednią kąt nieco mniejszy niż dziewięćdziesiąt stopni, biegła ukoś­nie, pełna sklepików zupełnie innych niż te, które mijał zazwyczaj, nijakich, bez charakteru.

Szedł szybko i tamta rzecz ciążyła mu na udzie. Z prze­ciwnej strony nadszedł jakiś mężczyzna i Klaudiuszowi wy­dało się, że spogląda na jego kieszeń; przejął go dreszcz; parę metrów dalej obejrzał się, tamten obejrzał się także. Spuściwszy głowę Klaudiusz ruszył przed siebie i przy pierw­szym skrzyżowaniu rzucił się w lewo. Potrącił jakąś dziew­czynkę tak gwałtownie, że pośliznęła się i usiadła w brud­nym śniegu zebranym w pryzmy na brzegu chodnika. Nie miał odwagi jej podnieść i przyspieszył kroku, z rękami w kieszeniach, rzucając za siebie ukradkowe spojrzenia. Prze­mknął tuż pod nosem jakiejś matrony uzbrojonej w miotłę, która wyszła akurat z sąsiedniej kamienicy i powitała go dźwięcznym przekleństwem. Odwrócił się. Odprowadzała go wzrokiem. Jeszcze bardziej przyspieszył kroku i o mało nie wpadł na czworokątną barierkę ustawioną przez robotników z zarządu miejskiego koło włazu do kanału. Na skutek gwał­townego wysiłku wewnętrznego, aby ją wyminąć, zaczepił o nią kieszenią i rozdarł płaszcz. Robotnicy uczęstowali go złamanym kutasem. Czerwony ze wstydu oddalał się, coraz prędzej, ślizgając się na zamarzniętych kałużach. Zaczynał się pocić, zderzył się z jakimś rowerzystą, który skręcił bez uprzedzenia. Pedał oberwał Klaudiuszowi dół spodni i ska­leczył go w kostkę. Z okrzykiem przerażenia wyciągnął ręce przed siebie, żeby nie upaść, i obaj runęli na błotnistą jezdnię. W pobliżu stał policjant. Klaudiusz Leonek wyplątał się z roweru. Czuł okropny ból w kostce. Rowerzysta miał zwichniętą rękę, z nosa leciała mu krew, wymyślał Klau­diuszowi od ostatnich i ten poczuł, że ogarnia go gniew, serce mu biło i war spływał aż do dłoni, krew krążyła do­skonale, czuł, jak pulsuje mu również w kostce i w udzie, zrównywacz unosił się za każdym jej przypływem. Nagle rowerzysta wyrżnął go lewą pięścią w twarz i Klaudiusz zsiniał jeszcze bardziej. Wsadził rękę do kieszeni, wyciągnął zrównywacz i roześmiał się, bo rowerzysta zaczął się cofać bełkocząc, a potem poczuł, że ktoś go walnął z całej siły w rękę i zobaczył pałkę policyjną opadającą w dół. Policjant podniósł zrównywacz i złapał Klaudiusza za kołnierz. Klau­diusz czuł pustkę w dłoni. Odwrócił się gwałtownie, wypro­stował prawą nogę celując w podbrzusze, policjant zgiął się we dwoje i wypuścił zrównywacz. Z pomrukiem zadowo­lenia Klaudiusz rzucił się, żeby go podnieść, a potem staran­nie władował cały magazynek w rowerzystę, który usiadł wolniutko, gdzieś z gardła wydobywając głębokie aaa... Dym po zrównaniu pachniał ładnie i Klaudiusz dmuchnął w lufę, tak jak to robią na filmach; włożył zrównywacz z powrotem do kieszeni i uwalił się na policjanta; chciało mu się spać.

6

- Ale ostatecznie - powiedział adwokat wstając i szyku­jąc się do wyjścia - tak naprawdę to po co miał pan tę broń przy sobie?

- Już panu mówiłem... - odparł Klaudiusz. I powtórzył raz jeszcze:

- Dla mojego dyrektora, pana Saknussema, Arne Saknussema...

- Kiedy on twierdzi, że nie - powiedział adwokat - wie pan dobrze.

- Ale to jest prawda - odparł Klaudiusz Leonek.

- Ja wiem - zgodził się adwokat - ale niech pan wymyśli coś innego; miał pan chyba dosyć czasu, nie?

Zirytowany skierował się ku drzwiom.

- To ja już idę - oznajmił. - Nie pozostaje nam nic, jak tylko czekać. Postaram się zrobić, co będzie w mojej mocy; nie wysila się pan, żeby mi pomóc!...

- To nie mój fach - odparł Klaudiusz Leonek.

Nie cierpiał adwokata niemal tak samo jak rowerzysty i jak policjanta, który mu złamał palec w komisariacie. I znów czuł war w rękach i w nogach.

- Do widzenia - powiedział adwokat i wyszedł. Klaudiusz nic nie odpowiedział i usiadł na pryczy. Wszedł strażnik i zamknął drzwi za adwokatem.

Położył na pryczy list. Klaudiusz drzemał. Poznał czapkę z daszkiem i wyprostował się.

- Chciałbym... - powiedział.

- Czego? - odparł strażnik.

- Sznurka! Cały kłębek. Klaudiusz drapał się po głowie.

- Zabronione - powiedział strażnik.

- Ja się nie chcę wieszać - rzekł Klaudiusz. - Mam szelki, więc jakbym chciał się wieszać, już by było po wszystkim.,

Ten argument przemówił do strażnika.

- Za dwieście franków - odezwał się - mogę się panu postarać o dziesięć do dwunastu metrów. Nie więcej. Ą i to ryzykuję!...

- Wiem - odparł Klaudiusz. - Pieniądze da pani mój adwokat. Niech pan przyniesie sznurek.

Strażnik pogrzebał w kieszeni.

- Mam go przy sobie - powiedział.

Podał Klaudiuszowi niewielki kłębek dość mocnego sznurka.

- Dziękuję - odrzekł Klaudiusz.

- A po co panu? - zapytał strażnik. - Tylko bez kawa­łów, dobra?

- Żeby się powiesić - oznajmił Klaudiusz i roześmiał się.

- Ach! Ach! - zmartwił się strażnik, jakby mu nikt w kieszeń nie napluł - to bardzo głupi pomysł, przecież ma pan szelki.

- Tak, ale nowiuteńkie - odparł Klaudiusz. - Zniszczyły­by się.

Strażnik spojrzał na niego z podziwem.

- Pan to ma główkę! - powiedział. - Pewno dziennikarz, co?

- Nie - odrzekł Klaudiusz. - Dziękuję. Strażnik skierował się do drzwi.

- Więc o pieniądze niech się pan zwróci do adwokata - powiedział Klaudiusz.

- Dobrze - odparł strażnik. - Ale to pewne, co? Klaudiusz przytaknął głową i zamek w drzwiach zazgrzy­tał z umiarem.

7

Wzięty podwójnie i spleciony, miał mniej więcej dwa metry. Akurat tyle, co trzeba. Jak się wejdzie na łóżko, wystarczy, żeby przymocować do kraty. Tylko z regulowa­niem długości będzie gorzej, żeby nogi nie dotknęły do ziemi.

Wypróbował moc sznurka ciągnąc. Wytrzymywał. Klau­diusz wszedł na pryczę, uczepił się ściany i sięgnął kraty. Z trudem przywiązał sznur. Potem wsunął głowę w pętlę i rzucił się w próżnię. Stuknął głową o ścianę, a sznur pękł. Klaudiusz upadł, wściekły.

- Co za łajdak z tego strażnika! - powiedział na głos. W tej chwili strażnik otworzył drzwi.

- Pański sznurek to zwykłe paskudztwo! - oznajmił Klau­diusz Leonek.

- Nie szkodzi! - odparł strażnik. - Adwokat mi już za­płacił. Mam dzisiaj cukier po dziesięć franków za kostkę, jeżeli pan chce.

- Nie - powiedział Klaudiusz - nic od pana nie chcę i nie będę chciał.

- Wolnego, wolnego - odparł strażnik. - Zobaczymy, co pan powie za dwa, trzy miesiące. Gdzie tam zresztą, wystar­czy tydzień, a już pan o wszystkim zapomni.

- Prawdopodobnie - rzekł Klaudiusz. - Ale to nie prze­szkadza, że pański sznurek to paskudztwo!

Poczekał, aż strażnik wyjdzie, i odpiął szelki. Były nowiu­tkie, plecione ze skóry z gumą. Wydał na nie wszystko, co zaoszczędził przez dwa tygodnie. Długości około metr sześć­dziesiąt. Znów wdrapał się na pryczę i przymocował porzą­dnie koniec szelek do kraty. Z drugiego końca zrobił pętlę i wsunął głowę. Skoczył po raz drugi; szelki rozciągnęły się na całą długość i wylądował miękko pod oknem. Pręt, na którym wisiał, wyrwał się wówczas i rąbnął go w głowę jak grom. Zobaczył trzy gwiazdki i zaklął:

- Martell!...

Osunął się po ścianie. Kiedy pozbierał zmysły, siedział na ziemi. Głowa puchła mu straszliwie, w uszach dzwoniło, a szelkom nie stało się nic.

8

Ksiądz Małyjanio przemykał podskakując po korytarzach więzienia, a strażnik sunął tuż za nim. Bawili się w berka klepanego. Kiedy już byli niedaleko celi Klaudiusza Leonka, ksiądz kapelan pośliznął się i okręcił dookoła własnej osi. Sutanna z wdziękiem rozwiała się wokół krzepkich łydek i taki się zrobił w tej chwili podobny do Loïe Fuller, że strażnik wyminął go, pełen szacunku, i zdjął przez grzecz­ność nakrycie głowy. Ksiądz wyłożył się tymczasem na ziemi i strażnik szybko wskoczył mu na grzbiet, tak że tamten musiał się poddać.

- A mam księdza! - ‘zawołał strażnik. - Teraz ksiądz stawia.

Kapelan przytaknął bez entuzjazmu.

- O, nie ma tak! - oznajmił strażnik. - Wszystko na piśmie.

- Nie mogę pisać, jak leżę plackiem - rzekł ksiądz.

- Już księdza puszczam - odparł strażnik.

Ledwo pozbierał się z ziemi, ksiądz parsknął gromkim śmiechem i pomknął prosto przed siebie, ale że była tam ściana wystarczającej grubości, strażnik przyłapał go bez trudu.

- Oczajdusza z ojczulka - powiedział. - Proszę pisać.

- A może byśmy tak spróbowali krakowskim targiem? - odparł ksiądz. - Dwa tygodnie odpustu?

- Zawracanie Wisły kijkiem - rzekł strażnik.

- Cóż, trudno... - zgodził się ksiądz. - Podpiszę.

Strażnik wyrwał z kwitariusza, który miał przy sobie, wy­pełniony już druczek i dał Małemujaniowi ołówek, ten podpi­sał, a potem podszedł do drzwi celi Klaudiusza Leonka. Za­mek nie sprzeciwiał się ingerencji klucza i drzwi się otworzyły.

Klaudiusz Leonek rozmyślał siedząc na pryczy. Przez pu­ste miejsce po wyrwanym pręcie zaglądał promień słońca i po krótkim spacerku dookoła celi znikał w kiblu.

- Dzień dobry, mój ojcze - rzekł Klaudiusz Leonek na widok księdza.

- Dzień dobry, Klaudiuszku.

- Moja matka miewa się dobrze? - zapytał Klaudiusz Leonek.

- Jestem tego pewien - odparł Małyjanio.

- Spłynęła na mnie łaska - oznajmił Klaudiusz. Przesunął dłonią po ciemieniu.

- Niech ksiądz pomaca - powiedział. Kapelan pomacał.

- Fiu, fiu... - stwierdził - widać, że spłynęła z niezłej wysokości...

- Chwała niech będzie Panu - rzekł Klaudiusz Leonek. - Chciałbym się wyspowiadać. Chcę stanąć przed moim Stwór­cą wyposażony w duszyczkę śnieżnej białości.

- ...prościuteńko z pralni!... - odparli chórem kapelan i strażnik żegnając się znakiem krzyża jak najbardziej klasy­cznym, wszystko zgodnie z obrządkiem katolickim.

- Ale przecież jeszcze nie ma mowy o dyndaniu! - powie­dział ksiądz.

- Zabiłem człowieka - rzekł Klaudiusz. - A co gorsza rowerzystę.

- Mam dla pana pewne wiadomości - odparł ksiądz. - Rozmawiałem z adwokatem. Rowerzysta był anglikaninem.

- Tak czy owak zabiłem człowieka - powtórzył Klaudiusz.

- Ale Saknussem zgodził się być świadkiem obrony.

- Wcale tego nie potrzebuję - rzekł Klaudiusz.

- Mój synu - odparł ksiądz - nie możesz nie brać pod uwagę, że rowerzysta był nieprzyjacielem Matki Naszej, Ko­ścioła Świętego, Katolickiego i Apostolskiego.

- Kiedy go wyprawiałem na tamten świat, nie poczułem jeszcze na sobie dotknięcia łaski - odparł Klaudiusz.

- To najmniejsze piwko - zapewnił go kapelan. - Wycią­gniemy cię z tego.

- Ja nie chcę - powiedział Klaudiusz. - Ja chcę być pu­stelnikiem. Więc gdzie mogłoby mi być lepiej niż w więzie­niu?

- A, to wyśmienicie! - ucieszył się kapelan. - Jeżeli chcesz być pustelnikiem, zabierzemy cię stąd zaraz jutro. Biskup jest w doskonałej komitywie z naczelnikiem więzienia.

- Ale ja nie mam pustelni - odparł Klaudiusz. - Tu mi jest dobrze.

- Spokojna głowa - rzekł ksiądz. - Znajdziemy ci coś jeszcze paskudniejszego.

- Jak tak, to dobrze - zgodził się Klaudiusz. - To co, zabieramy się?

- Minutkę! - rzekł ksiądz. - A formalności? Wpadną po ciebie jutro karawanem.

- I dokąd pojedziemy? - zapytał Klaudiusz bardzo podniecony.

- Mamy jeszcze wolne miejsce pustelnika w Egzopotamii - powiedział ksiądz. - Damy je tobie. Będzie ci tam źle bardzo, koteczku...

- Doskonale!... rzekł Klaudiusz. - Nie zapomnę o księ­dzu w moich modlitwach.

- Amen! - rzekł ksiądz. - Entliczek, pentliczek, czerwo­ny stoliczek!... - zakończyli, nadal zgodnie z obrządkiem katolickim, chórem, co, jak wszystkim wiadomo, zwalnia od robienia znaku krzyża.

Ksiądz pogłaskał Klaudiusza po policzku i uszczypnął go porządnie w nos, po czym wyszedł z celi, a strażnik zamknął drzwi.

Wówczas Klaudiusz stanął przed okienkiem, a potem przyklęknął, pochylił się głęboko i zaczął się modlić z całego swego astralnego serca.

C

...Nie przesadzajmy na temat ujemnych stron mał­żeństw mieszanych.

(Pamiętniki Louis Rossela, Stock, 1908, s. 115.)

1

Angel czekał na Annę i Rochelle; siedząc na wytartej kamiennej balustradzie przyglądał się, jak ekipa techniczna przeprowadza doroczne strzyżenie gołębi na skwerze. Był to zachwycający widok. Pracownicy mieli czyściutkie białe stroje robocze, a na to czerwone safianowe fartuchy z wy­tłaczanym herbem miasta. Każdy miał do dyspozycji ma­szynkę do strzyżenia piór, model specjalny, i środek do odtłuszczania skrzydeł gołębi wodnych, szczególnie licznych w tej dzielnicy.

Angel czyhał na moment, kiedy najdelikatniejszy puszek zaczynał wzbijać się w powietrze, natychmiast zresztą wsy­sany przez cylindryczne, chromowane pochłaniacze umiesz­czone na małych ogumionych wózeczkach, które obsługiwali pomocnicy. Puch przeznaczony był na piernaty dla Prezesa Ciała Doradczego. Przywodził na myśl pianę morską, kiedy dmie wiatr; zbiera się w białych kłębach na piasku i drży w podmuchach, a jak na nią nastąpić, wydobywa się na wierzch między palcami. Jest miła w dotyku i w miarę jak obsycha, wygląda, jakby filcowała się trochę. Anna i Ro­chelle wciąż nie nadchodzili.

Anny z pewnością znów trzymały się jakieś żarty. Nigdy nie zdobędzie się na punktualność ani na oddanie wozu do przeglądu. Rochelle czeka pewno na Annę, który miał po nią wstąpić. Angel znał Annę od pięciu lat, a Rochelle od niedawna. Anna i on skończyli tę samą szkołę, ale Angel ukończył ją z gorszym wynikiem, bo nie przykładał się do nauki. Anna był kierownikiem oddziału w Spółce Fabrykan­tów Kamienia dla Ciężkich Dróg Żelaznych, Angel zaś za­dowalał się mniej lukratywną posadą u wytwórcy szklanych kloszów do lamp. Zajmował stanowisko kierownika techni­cznego, gdy tymczasem Anna, w swojej Spółce, pracował w dziale handlowym.

Słońce kręciło się po niebie tam i z powrotem i nie mogło się zdecydować; zachód i wschód dopiero co skończyły bawić się ze swymi kolegami w cztery kąty, i, dla żartu, każde zajmowało teraz inne miejsce; z daleka słońce nie mogło się w tym połapać. Ludzie korzystali z sytuacji. Za to tryby zegarów słonecznych kręciły się w odwrotną stronę i psuły się jeden za drugim wydając przy tym ponure jęki i trzaski; wesołość światła łagodziła te okropne dźwięki. Angel spoj­rzał na zegarek. Tamci mieli już pół obrotu spóźnienia. To nie bagatela. Angel wstał i zmienił miejsce. Widział teraz od przodu jedną z dziewcząt trzymających gołębie do strzy­żenia. Miała bardzo krótką spódniczkę i wzrok Angela wspiął się po jej kolanach złocistych i gładkich i wśliznął się między uda długie i wrzecionowate; było tam gorąco; nie słuchając Angela, który chciał go powstrzymać, posunął się jeszcze trochę i znalazł sobie zajęcie. Angel, zażenowa­ny, z żalem zamknął wreszcie oczy. Malutkie zwłoki zostały na miejscu i dziewczyna nie zauważyła nawet, że strąca je na ziemię, kiedy w chwilę potem wstała i otrzepała spódnicę.

Podskubane gołębie robiły rozpaczliwe wysiłki, żeby wzbić się w powietrze, ale męczyły się bardzo szybko i nie­mal zaraz opadały z powrotem. Leżały nieruchomo i bez protestu pozwalały przyczepiać sobie skrzydła z żółtego, czerwonego, zielonego lub niebieskiego jedwabiu, które wła­dze miejskie dostarczały w dowolnych ilościach. Następnie demonstrowano im, jak się mają tymi skrzydłami posługi­wać; wracały do gniazd głęboko przejęte nowym poczuciem godności, a ich sposób bycia, z natury pełen powagi, stawał się hieratyczny. Angela zaczynał nużyć ten widok. Przyszło mu na myśl, że może Anna nie przyjdzie albo że zabrał Rochelle gdzie indziej, i znów wstał.

Przeszedł przez ogród mijając grupki dzieci zajętych tłu­czeniem mrówek młotkiem, grą w klasy, podpatrywaniem kopulacji pluskiew drzewnych i innymi zabawami stosowny­mi do tego wieku. Kobiety szyły woreczki z gumowanego płótna, które zawiesza się niemowlętom na szyi w trakcie karmienia ich papką, albo zajmowały się swą progeniturą. Niektóre robiły na drutach, a jeszcze inne udawały tylko, że robią, by dodać sobie kontenansu, zaraz jednak można się było zorientować, że nie mają wełny.

Angel pchnął żelazną furtkę. Trzasnęła za jego plecami i był już na ulicy. Mijali go rozmaici ludzie i przejeżdżały samochody, ale Anny wciąż nie było. Stał tak parę minut. Nie mógł się zdecydować. Wreszcie, kiedy miał już przejść na drugą stronę, myśl, że nie wie, jakiego koloru są oczy Rochelle, zatrzymała go w pół kroku. Jakiś kierowca, który na jego widok zahamował raptownie, stanął straszliwego dęba. Tuż za nim jechał Anna. Zatrzymał wóz i Angel wsiadł.

Rochelle siedziała obok Anny i Angel znalazł się sam na tylnym siedzeniu, z którego wyłaziły sprężyny powiązane sznurkiem i kłaki kapoku. Pochylił się, by przywitać się z tamtymi. Anna przepraszał za spóźnienie. Wóz ruszył. Anna skręcił z całej siły, żeby wyminąć wrak taksówki, która je­chała przed nimi, i na razie była załatwiona.

Dojechali do miejsca, gdzie na chodnikach po obu stronach pojawiły się drzewa, i tam skręcili w lewo od pompka. W tym momencie Anna przyspieszył, bo zrobiło się trochę luźniej. Słońce odnalazło wreszcie zachód i pognało w tamtą stronę przeskakując po trzy stopnie, by nadrobić czas stra­cony na błądzenie. Anna, który doskonale prowadził, zaba­wiał się teraz w ten sposób, że strzałką automatycznego kierunkowskazu muskał po uszach dzieci idące ulicą, musiał więc jechać tuż przy krawężniku i w każdej chwili ryzykował, że zedrze farbę z opon, ale nawet ich nie zadrasnął. Pech chciał jednak, że napatoczyła się jakaś dziewuszka dziewięcio- czy dziesięcioletnia o etykietkach tak niebywale odklejonych, iż kierunkowskaz stuknąwszy prosto w dolną część małżowiny złamał się. Elektryczność zaczęła spływać gęstymi kroplami z zerwanego przewodu i strzałka ampero­mierza niepokojąco leciała w dół. Na próżno Rochelle stu­kała w niego. Temperatura zapłonu zmniejszała się i motor zwolnił. Parę szmatów dalej Anna zahamował.

- Co się stało? - zapytał Angel.

Nie miał pojęcia, co się dzieje, i dopiero teraz uświadomił sobie, że od dłuższego czasu patrzył na włosy Rochelle.

- Diabli nadali tę smarkulę! - klął Anna.

- Złamał się kierunkowskaz - wyjaśniła Rochelle odwra­cając się do Angela.

Anna wysiadł, by naprawić, i coś tam dłubał przy delika­tnym mechanizmie. Usiłował podwiązać naczynia ketgutem. Rochelle odwróciła się całkiem i uklękła na przednim sie­dzeniu.

- Długo pan na nas czakał? - zapytała.

- Och, to drobiazg... - szepnął Angel.

Z wielkim trudem patrzył wprost na nią. Za bardzo bły­szczała. Mimo to jednak powinien przecież sprawdzić, jakie­go koloru ma oczy...

- Wcale nie. Wszystko przez tego głuptasa. Zawsze się spóźnia. Ja byłam gotowa. I niech pan spojrzy, ledwośmy ujechali kawałek, a jemu już żarty w głowie.

- Lubi się pobawić. Ma rację.

- To prawda - odparła Rochelle. - On jest taki wesoły. Anna tymczasem klął jak dorożkarz i podskakiwał za

każdym razem, gdy kropla elektryczności kapnęła mu na rękę.

- Dokąd jedziemy? - zapytał Angel.

- On chce, żebyśmy wstąpili gdzieś potańczyć - powie­działa Rochelle. - Ja wolałabym kino.

- Anna lubi wiedzieć, co robi - odparł Angel.

- Och! - rzuciła Rochelle. - Nie powinien pan mówić takich rzeczy.

- Przepraszam!

Rochelle zaczerwieniła się trochę i Angel żałował swoje­go perfidnego komentarza.

- To porządny chłopak - dodał. - Mój najlepszy kolega.

- Pan go dobrze zna? - zapytała Rochelle.

- Od pięciu lat.

- Wcale nie jesteście do siebie podobni.

- Rzeczywiście nie, ale to nie szkodzi - zapewnił Agel.

- Czy Anna...

Urwała i zaczerwieniła się znów.

- Dlaczego nie ma pani odwagi dokończyć? Czy to coś brzydkiego?

- Skąd - powiedziała Rochelle. - Tylko to głupie. I nie moja rzecz.

- Ach, więc to chce pani powiedzieć! - podjął Angel - I owszem, Anna miał zawsze powodzenie u kobiet.

- On jest bardzo przystojny - szepnęła Rochelle. Zamilkła i odwróciła się, bo Anna przeszedł na przód

wozu. Otworzył drzwiczki i usiadł z powrotem za kierow­nicą.

- Mam nadzieję, że jakoś wytrzyma - powiedział. - Nie cieknie już tak bardzo, ale ciśnienie fatalne. Podładowałem akumulatory.

- Co za pech! - odezwał się Angel.

- Czy to moja wina, że ta smarkula miała takie uszy? - bronił się Anna.

- Nie musiałeś stroić żartów z tym kierunkowskazem - powiedział Angel.

- Racja - przytaknęła Rochelle.

Roześmiała się. ;

- Jak sobie przypomnę!... Anna roześmiał się także. Był w dobrym humorze, pu­szyli, ale zaraz musieli się zatrzymać, bo ulica nie chciała iść dalej. A poza tym byli już u celu.

Stali przed lokalem tanecznym, w którym amatorzy praw­dziwej muzyki uprawiali w gronie wtajemniczonych swoje dyslokacje. Anna tańczył bardzo źle. Angel cierpiał zawsze widząc, jak gubi takt; nigdy nie patrzył, kiedy Anna tańczył z Rochelle.

Tańce odbywały się w podziemiu. Kręcąc się bez przerwy, prowadziły tam białe schody, po których pewnie nikt nie zeszedłby cało, gdyby nie gruby powójowróz przycinany co miesiąc. Ozdobę tych schodów stanowiły miedziane naczynia i okrągłe okienka, jak na statku.

Rochelle szła pierwsza, Anna za nią, zaś Angel ostatni pamiętając o tym, że górny stopień lubił stawać okoniem. Wystarczyło nie przydeptać go jak należy, a już kelner idący z tacą, która zasłaniała mu drogę, fikał koziołka.

Ledwo uszli do połowy schodów, gdy uderzenia sekcji rytmicznej przyprawiły ich o bicie serca. Jeszcze trochę niżej dostali po uszach od rozpędzonych dźwięków klarnetu i trąb­ki, które, podciągając się nawzajem, w bardzo krótkim cza­sie osiągały dużą prędkość. Na samym dole czekała ich mie­szanka firmowa, jaką dysponuje każdy bar pośredniej kate­gorii, a na którą składają się: szuranie nogami, falowanie biodrami, śmieszki na ucho i poza ucho, namaszczone czknięcia i niespokojne rozmowy przy akompaniamencie gulgotania kieliszków i wody sodowej. Anna poszukał wzro­kiem wolnego stolika i wskazał go Rochelle, która dotarła tam pierwsza. Zamówili porto z grzywką.

Zważywszy na przeciągłość wrażeń słuchowych muzyka nie milkła ani na chwilę. Anna skorzystał z bluesa o dużej tęsknotliwości i poprosił Rochelle. Sporo tancerzy wracało do stolików, ponieważ powolność tego kawałka budziła w nich obrzydzenie, natomiast wszyscy stuknięci podrywali się, bo im to przypominało tango, i korzystali z okazji, by mię­dzy klasyczne wygibasy ortodoksów (Anna uważał, że i sie­bie też może zaliczyć do ich grona), wtrącić parę corte i parę tęsknokroków. Angel przypatrywał im się przez sekun­dę, a potem odwrócił oczy, bo zrobiło mu się słabo. Anna zgubił już rytm, a Rochelle wcale nie przejmowała się tą zgubą.

Wrócili do stolika. Teraz Angel poprosił Rochelle. Uśmiechnęła się, powiedziała „tak” i wstała. I tym razem grano coś powolnego.

- Gdzie pani poznała Annę? - zapytał Angel.

- Niedawno - odparła.

- Miesiąc albo dwa temu, prawda?

- Tak - powiedziała Rochelle. - Na prywatnym wieczor­ku.

- Może nie ma pani ochoty rozmawiać o tym? - zapytał Angel.

- Ja bardzo lubię mówić o Annie.

Angel prawie nie znał Rochelle, ale jej słowa zabolały go. Sam nie umiałby dobrze wytłumaczyć dlaczego. Ilekroć spotykał jakąś ładną dziewczynę, budziła się w nim żądza posiadania. Chęć, by mieć do niej wyłączne prawo, ale cóż, Anna był jego przyjacielem.

- To nieprzeciętny chłopak - powiedział. - Bardzo zdol­ny.

- Od razu widać - odparła Rochelle. - Ma wspaniałe oczy i śliczny samochód.

- W szkole dawał sobie bez trudu radę z rzeczami, nad którymi inni musieli ślęczeć w nieskończoność.

- I w jakiej jest formie! Widać, że uprawia sporty.

- Nie pamiętam, żeby przez trzy lata oblał chociaż jeden egzamin.

- Bardzo też lubię jego sposób tańczenia.

Angel usiłował narzucić jej rytm, ale wydawała się zdecydowana nie ulegać jego presji. Zmuszony był zatem trzymać ją bardziej taktownie, by swoje nietakty mogła popeł­niać na własną rękę.

- Anna ma tylko jedną wadę - odezwał się Angel.

- To zupełna drobnostka - odparła Rochelle.

- Na pewno kiedyś się jej wyzbędzie - powiedział Angel z przekonaniem.

- Potrzeba mu opieki, ktoś powinien stale być przy nim.

- Chyba ma pani rację. Zresztą stale ktoś przy nim jest.

- Nie chciałabym jednak, żeby było przy nim zbyt wiele osób - odparła Rochelle w zamyśleniu. - Tylko przyjaciele, których może być pewien. Na przykład pan.

- Ja jestem przyjacielem, którego można być pewnym?

- Pan ma w sobie coś takiego, że chciałoby się być pana siostrą. O, właśnie.

Angel spuścił głowę. Nie zostawiała mu wiele złudzeń. Nie umiał uśmiechać się tak jak Anna. Ot i w czym rzecz. Rochelle nadal gubiła rytm, bardzo zadowolona z muzyki. Było duszno i pełno dymu, nuty przesmykiwały się między szarymi spiralami unoszącymi się znad niedopałków dogory­wających w reklamowych popielniczkach firmy Dupont z ulicy d’Hautefeuille; przypominały baseny i inne naczynia dla chorych, w pomniejszeniu.

- Jak pan myśli, co ja robię?

- Tak na co dzień?

- Często tańczę - powiedziała Rochelle. - Po maturze skończyłam kurs dla sekretarek, ale jeszcze nie pracuję. Rodzice chcą, żebym nabrała swobody w obcowaniu z ludźmi.

Orkiestra przestała grać i Angel najchętniej byłby pocze­kał, aż zacznie znów, ale muzycy ostrzyli dopiero instrumen­ty. Poszedł za Rochelle, której spieszno było do stolika; usiadła bardzo blisko Anny.

- Następny taniec ze mną, tak? - powiedział Anna.

- Tak - odparła Rochelle. - Lubię tańczyć z panem. Angel udał, że nie dosłyszał. Może inne dziewczęta mają

równie ładne włosy, ale głos? A i forma liczy się także.

Za nic jednak nie chciał zrobić przykrości Annie. Rochel­le jest znajomą Anny i to są jego sprawy. Wyjął butelkę z wiaderka napełnionego lodem i nalał sobie. Żadna z dziew­cząt na sali nie interesowała go. Żadna oprócz Rochelle. Ale Anna miał pierwszeństwo.

Anna był jego kolegą.

2

Trzeba było gdzieś zjeść kolację. Nie można przetań­czyć całej nocy, gdy nazajutrz jest normalny dzień pracy. W samochodzie Rochelle zajęła miejsce z przodu, obok Anny, a Angel usiadł z tyłu. Anna nie pozwalał sobie na nic wobec Rochelle. Nie obejmował jej, nie pochylał się w jej stronę, nie brał jej za rękę. Angel byłby tak zrobił, gdyby Rochelle poznała go wcześniej niż Annę. Ale Anna miał też wyższą pensję; należało mu się to wszystko. Tańczył nie w takt, to prawda, kiedy jednak muzyka umilkła, nie wydawało się już to rzeczą tak absolutnie niewybaczalną. Można się było z tym pogodzić. Anna rzucał chwilami jakieś niemądre żarciki i Rochelle śmiała się omiatając połyskliwy­mi włosami kołnierz jaskrawozielonego kostiumu...

Anna powiedział coś do Angela, ale Angel myślał akurat o czym innym, zwykła rzecz. Więc Anna odwrócił się do niego i skręcił przy tym niechcący kierownicą. Aż przykro o tym pisać, ale napatoczył się akurat jakiś przechodzień i w momencie kiedy prawe przednie koło wjechało na chod­nik, oberwał prosto w biodro. Jegomość upadł z łomotem i leżał trzymając się za bok. Wstrząsały nim konwulsyjne drgawki. Angel wyskoczył co prędzej z wozu. Pochylił się, śmiertelnie zaniepokojony, nad rannym. Ten skręcał się ze śmiechu i tylko chwilami przerywał, żeby sobie solidnie pojęczeć, a potem znów zwijał się z uciechy.

- Bardzo pana boli? - zapytał Angel.

Rochelle nie chciała patrzeć. Została w samochodzie i ukryła twarz w dłoniach. Anna miał paskudną ranę. Zbladł. Był przekonany, że ten człowiek umiera.

- To pan? - czknął mężczyzna, ruchem głowy wskazując Angela.

I znów ogarnął go szalony śmiech. Łzy spływały po twarzy.

- Niech się pan uspokoi - odparł Angel. - Musi bardzo boleć.

- Jak sto diabłów - udało się wykrztusić tamtemu.

I zwinął się z tak nieprzytomnej radości, że aż podjechał naprzód. Anna stał nad nim, oszołomiony. Odwrócił się i zobaczył Rochelle. Płakała, bo wydawało jej się, że ranny się skarży, i bała się o Annę. Podszedł do niej; przez otwarte drzwiczki ujął jej twarz w swoje duże ręce i pocałował ją w oczy.

Nawet przy największych chęciach Angel nie mógł tego nie zobaczyć, kiedy jednak dłonie Rochelle złączyły się na szyi Anny, skupił całą uwagę na tym, co mówił leżący jego­mość. Ten usiłował wyciągnąć z kieszeni portfel.

- Pan jest inżynierem? - spytał Angela. Jego śmiech ucichał powoli.

- Tak... - szepnął Angel.

- W takim razie zastąpi mnie pan. Trudno przecież, że­bym jechał do Egzopotamii z poszatkowanym biodrem. Gdyby pan wiedział, jak ja się cieszę!...

- Ale... - zaczął Angel.

- To pan prowadził, co?

- Nie - odparł Angel. - To Anna.

- Szkoda... - rzekł tamten.

Twarz mu spochmurniała, usta drżały.

- Niech pan nie płacze - powiedział Angel.

- Nie można wysłać dziewczyny zamiast mnie...

- To chłopak... - wyjaśnił Angel.

Ta wiadomość zelektryzowała rannego.

- Proszę złożyć gratulacje jego mamie...

- Nie omieszkam - odparł Angel - jakkolwiek zdążyła się już oswoić z tą myślą.

- Posyłamy więc Annę do Egzopotamii. Nazywam się Korneliusz Styda.

- A ja Angel.

- Niech pan uprzedzi Annę - rzekł Korneliusz. - Musi podpisać kontrakt. Na szczęście nazwisko zostało in blan­co!

- Dlaczego? - zapytał Angel.

- Podejrzewam, że mieli się przede mną na baczności - odparł Korneliusz. - Niech pan poprosi Annę.

Angel odwrócił się. Spojrzał i poczuł ból, ale zrobił dwa kroki i położył rękę na ramieniu Anny. Ten był jak pijany, a jego oczy... coś strasznego. Rochelle miała oczy zamknięte.

- Anno - powiedział Angel. - Musisz podpisać.

- Co? - spytał Anna.

- Umowę na wyjazd do Egzopotamii.

- Chodzi o budowę Unii kolejowej - wyjaśnił Korneliusz. Dokończył mówić z jękiem, bo kawałki poharatanego biodra zgrzytając o siebie wydawały dźwięk, który ranił mu ucho.

- Pojedzie pan tam? - zapytała Rochelle.

Anna znów pochylił się ku niej i poprosił, żeby powtórzyła. Później przytaknął. Pogrzebał w kieszeni i wyjął wieczne pióro. Korneliusz podsunął mu papiery. Anna wypełnił, co trzeba, i złożył podpis na dole.

- Może podwieziemy pana do szpitala? - zaproponował Angel.

- Nie warto - odparł Korneliusz. - Na pewno złapię jakąś karetkę. Niech mi pan odda kontrakt. Doprawdy, ogromnie się cieszę.

Wziął kontrakt i zemdlał.

3

- Nie wiem, co robić - powiedział Anna.

- Musisz jechać - odparł Angel. - Podpisałeś.

- Ale ja się tam będę okropnie nudził - rzekł Anna. - Będę zupełnie sam.

- Widziałeś się z Korneliuszem?

- Dzwonił do mnie. Mam jechać pojutrze.

- Bardzo ci to nie na rękę?

- Nie - odparł Anna. - Ostatecznie zobaczę kawałek świata.

- Nie chcesz się przyznać - powiedział Angel - ale głupio ci odjeżdżać ze względu na Rochelle.

Anna spojrzał na Angela ze zdziwieniem.

- Daję słowo, nawet mi to nie przyszło do głowy. My­ślisz, że będzie miała do mnie żal, jak pojadę?

- Nie wiem - odparł Angel.

Pomyślał, że jeżeli Rochelle zostanie, będzie mógł widy­wać ją od czasu do czasu. Oczy ma niebieskie. Anny nie będzie.

- Wiesz co... - odezwał się Anna.

- No?

- Powinieneś jechać ze mną. Na pewno potrzebują więcej inżynierów.

- Ale ja nie mam pojęcia o budowie kolei - powiedział Angel.

Nie mógł zostawić Rochelle, gdyby Anna odjechał.

- Masz akurat takie samo pojęcie, jak ja.

- Ale ty chociaż z racji stanowiska znasz się na żwirze.

- Ja się zajmuję sprzedażą - powiedział Anna. - I zape­wniam cię, że nie znam się na żwirze ani trochę. Człowiek nie musi koniecznie znać się na tym, co sprzedaje.

- Jeżeli pojedziemy obaj... - zaczął Angel.

- Och - rzucił Anna - na pewno znajdzie sobie kogoś, kto się nią zajmie.

- No dobrze, ale czy ty nie jesteś w niej zakochany? - zapytał Angel.

W okolicy serca czuł jakieś nienormalne poruszenie. Usi­łował wstrzymać oddech, ale to i tak nic nie pomogło.

- To bardzo ładna dziewczyna - odparł Anna. - Istnieją jednak ofiary, od których nie wolno się uchylać.

- W takim razie - zapytał Angel - dlaczego się tak mar­twisz, że masz jechać?

- Będę się tam nudził - powiedział Anna. - Jak poje­dziesz ze mną, we dwójkę zawsze znajdziemy sobie jakąś rozrywkę. Nie możesz? Ale chyba nie ze względu na Ro­chelle?

- Oczywiście, że nie - rzekł Angel.

Nie chciało mu to przejść przez gardło, ale w końcu jakoś przeszło.

- Słuchaj! - rzucił Anna. - A gdybym namówił Korne­liusza, żeby ją wzięli jako sekretarkę?

- Dobra myśl - odparł Angel. - Pomówię o tym z Kor­neliuszem, jak się będę dowiadywał, czy mają jakąś pracę dla mnie.

- To jednak jedziesz?

- Nie puszczę cię przecież tak samego.

- Dobra - odparł Anna. - Zobaczysz stary, ubaw będzie po pachy. Zadzwoń do Korneliusza.

Angel usiadł na miejscu Anny i podniósł słuchawkę.

- Więc pytamy go, czy Rochelle może jechać i czy mają robotę dla mnie?

- Tak jest - odparł Anna. - Ostatecznie istnieją ofiary, od których doskonale można się uchylić.

D

Decyzję tę powzięto po ożywionej dyskusji; będzie rzeczą interesującą poznać stanowisko każdego z uczestników debaty.

(Georges Cogniot, Subwencje dla szkolnictwa wyznaniowego, „La Pensée” nr 3, z kwietnia, maja i czerwca 1945.)

1

Profesor Zjadłjad spoglądał przez chwilę w witrynę nie mo­gąc oderwać oczu od błysków, jakie mleczna żarówka rzucała od niechcenia na pięknie wypolerowane drewniane śmigło dwunastołopatkowe; serce szalało w nim z radości i w pewnym momencie podskoczyło z takim impetem, iż czubkiem dotknę­ło osiemnastej pary nerwów temporalnych splotu barkowego i Zjadłjad otworzył drzwi. W sklepie pachniało przyjemnie trocinami. Po kątach pełno kawałków balsy, śliffy, hemlocka i wrzeorzecha najrozmaitszych kształtów i w rozmaitej cenie, a na wystawie łożysk kulkowych, przyrządów do latania i okrą­głych interesików, które nie miały nazwy, a które właściciel ochrzcił mianem kółek, bo były przedziurawione w środku.

- Dzień dobry, panie profesorze - przywitał go kupiec. Znał dobrze Zjadłjada.

- Dobra nowina, panie Śrubć - oznajmił Zjadłjad. - Właśnie wyprawiłem na tamten świat trzech pacjentów i znów będę miał trochę czasu, żeby popracować.

- Wspaniale! - ucieszył się pan Śrubć. - Niech pan nie przepuszcza żadnemu!

- Medycyna - rzekł profesor - to w sam raz coś do zabawy, ale gdzie jej tam do modeli redukcyjnych!

- Niech pan tak nie mówi - powiedział pan Śrubć. - Ja od dwóch dni zacząłem zajmować się medycyną i bardzo mi się podoba.

- Och, prędko panu wychłódnie! - odparł Zjadłjad. - Widział pan ten nowy silniczek włoski?

- Nie - rzekł pan Śrubć. - Jaki on jest?

- Szatański - odparł Zjadłjad. - Jakem jad, który zjadł.

- Ha, ha, ha! - roześmiał się pan Śrubć - pana profesora to się zawsze żarty trzymają!

- A co najlepsze, to że nie ma zapłonu! - powiedział profesor.

Oczy Śrubcia wydłużyły się wszerz. Miało to Ten skutek, że musiał spuścić powieki i pochylił się w stronę profesora, obie dłonie oparłszy płasko na ladzie.

- Nie? - sapnął.

- Naprawdę...

Zjadłjad mówił tonem dobitnym, cichym i różowym, któ­ry wykluczał wszelkie nieprawdopodobieństwo.

- Widział go pan?

- Mam go u siebie i działa.

- Skąd go pan dostał?

- Przysłał mi mój włoski korespondent, Alfredo Żabes.

- Pokaże mi pan? - rzekł Śrubć.

Nadzieja żłobiła jego gruszkokształtne policzki.

- Aa - odparł Zjadłjad - to zależy.

Wsunął palce między kołnierzyk koszuli w kolorze ka­czeńcowym i szyję cylindryczno-stożkowatą.

- Potrzeba mi materiałów.

- Są do pana dyspozycji - odparł Śrubć. - Niech pan bierze, co chce, niech pan nie płaci, ale ja już lecę do pana!

- Zgoda - rzekł Zjadłjad.

Szczodrze napełnił płuca powietrzem i z pieśnią bojową na ustach rzucił się w głąb sklepu. Śrubć przyglądał się temu ze spokojem. Byłby mu pozwolił wynieść wszystko.

2

- Coś niesłychanego!... - powiedział Śrubć.

Silnik właśnie stanął. Zjadłjad poruszał igłą pływaka

i pokręcił śmigłem, żeby wprawić go z powrotem w ruch. Za trzecim obrotem silnik ruszył parsknąwszy sucho i Zjadł­jad nie zdążył odsunąć ręki. Zaczął podrygiwać, jęcząc. Śrubć zajął jego miejsce i teraz on spróbował. Silnik zasko­czył natychmiast. Widać było, jak bańki powietrza przedo­stają się przez zawór do małego zbiornika paliwa, jakby ślinił się ślimak, a przez dwa otwory wydechowe skapywał wolniutko olej.

Podmuch śmigła kierował kłęby spalin na Zjadłjada, któ­ry znów się przybliżył. Spróbował pokręcić dźwignią przeciwtłoka, by wyregulować sprężanie, i poparzył sobie palce. Strzepnął dłonią w powietrzu i wsadził ją do ust.

- A niech to jasna!... - zaklął.

Na szczęście miał pełne usta i trudno go było zrozumieć. Śrubć jak urzeczony wodził wzrokiem za śmigłem, w związ­ku z czym kręcił gałkami ocznymi, ponieważ zaś siła odśrod­kowa wypychała soczewki na zewnątrz, widział nie śmigło, lecz wewnętrzny brzeg powiek, więc dał spokój. Ciężki stół, do którego przyśrubowany był aluminiowy karterek, wibro­wał i wprawiał w drżenie cały pokój.

- Chodzi!... - zawołał Śrubć.

Skoczył i złapał Zjadłjada na ręce. Ruszyli w tany doo­koła stołu, a tymczasem niebieski dym ulatywał w głąb po­koju.

Zaskakując ich wpół karkołomnego skoku rozległ się dzwonek telefonu, który wykazywał zdecydowaną skłonność do wydawania dźwięków przenikliwych, przypominających świst meduzy. Schwytany w locie Zjadłjad upadł płasko na plecy, zaś w chwilę potem Śrubć wylądował głową w zielonej donicy, w której rosła wielka palma akademicka.

Zjadłjad podniósł się pierwszy i podbiegł do telefonu. Śrubć usiłował wygrzebać się z ziemi i wreszcie wstał z donicą na głowie, bo przekonany, iż wyciąga własną szyję, ciągnął tymczasem za łodygę palmy. Poznał swoją omyłkę, kiedy wszystka ziemia poleciała mu na plecy.

Zjadłjad wrócił ze wściekłą miną. Zawołał do Śrubcia,

żeby wyłączył silnik, bo robi piekielny hałas. Śrubć pod­szedł, zamknął igłę pływaka i silnik stanął cmokając sucho, zachłannie i ze złością.

- Muszę iść - oznajmił Zjadłjad. - Wzywają mnie do chorego.

- Któryś z pana pacjentów?

- Nie, ale muszę iść?

- Diabli nadali - powiedział Śrubć.

- Pan może zostać i puszczać silnik - oznajmił Zjadłjad.

- A, to co innego. Niech pan idzie prędziutko.

- Dobryś pan! - powiedział Zjadłjad. - Panu wszystko jedno.

- Najzupełniej.

Śrubć pochylił się nad lśniącym cylindrem, odkręcił lekko igłę pływaka i przesunął się, by zapuścić silnik. Ten ruszył w momencie, kiedy Zjadłjad wychodził z pokoju. Śrubć podregulował sprężanie i ze wściekłym warkotem śmigło wyrwało stół z podłogi; wszystko razem wyrżnęło o przeciw­ległą ścianę. Słysząc hałas Zjadłjad zawrócił. Widząc, co się stało, upadł na kolana i przeżegnał się. Śrubć odmawiał już modlitwę.

3

Służący Korneliusza Stydy wprowadził profesora Zjadłjada do sypialni rannego. Ten, dla zabicia czasu, robił na drutach żakardowski wzór podany przez pana Claudela w numerze „Myśli Katolickiej i Pielgrzyma Razem Wziętych”, który kiedyś wpadł mu w ręce.

- Witam! - powiedział Zjadłjad. - Wezwał mnie pan zupełnie nie w porę.

- Doprawdy? - rzekł Korneliusz. - Bardzo mi przykro.

- Widzę. Coś panu dolega?

- Mam biodro w pięciu kawałkach.

- Kto pana leczył?

- Mac Kitayec. W tej chwili jest już wszystko w najlep­szym porządku.

- W takim razie po co mnie pan wzywał?

- Chciałem panu coś zaproponować - powiedział Korne­liusz.

- Idź pan do diabła! - rzucił Zjadłjad.

- Dobrze - odparł Korneliusz. - Już idę. Spróbował wstać, ledwo jednak stąpnął, w biodrze doszło

do ponownego rozłamu. Zjadłjad chwycił słuchawkę i za­dzwonił po karetkę, która miała przewieźć Korneliusza na jego oddział.

4

- Co dzień rano da mu pan zastrzyk ewipanu - polecił Zjadłjad. - Nie chcę, żeby się budził, kiedy mam obchód. Zanudza mnie wciąż tym...

Urwał. Asystent przyglądał mu się z uwagą.

- To zresztą nie pańska rzecz - dokończył. - Jak jego biodro?

- Ma założone śruby - odparł asystent. - Te duże. Fan­tastyczne złamanie!

- Pan wie, kto to jest Kylala? - zapytał Zjadłjad.

- Hm... - odparł asystent.

- Jak pan nie wie, to niech pan nie mówi. To jest fiński inżynier, który wymyślił system rur wydechowych do loko­motyw.

- Ach tak?... - powiedział asystent.

- Udoskonalony później przez Chaplona - uzupełnił Zjadłjad. - Ale w końcu to także nie pańska rzecz.

Opuścił wezgłowie Korneliusza i wzrok jego przeniósł się na sąsiednie łóżko. Korzystając, że było wolne, salowa po­stawiła na nim krzesło przy sprzątaniu.

- A cóż jest temu krzesełku? - zapytał Zjadłjad żartobli­wie.

- Gorączkuje - odparł asystent w tej samej tonacji.

- Kpiny pan sobie ze mnie stroi czy co? - powiedział Zjadłjad. - Wsadź mu pan termometr, zaraz się przekona­my.

Założył ręce i czekał. Asystent wyszedł i po chwili wrócił z bormaszynką i z termometrem. Wywrócił krzesło siedze­niem do góry i zaczął wiercić. Od czasu do czasu dmuchał przy tym, by oczyścić otwór z trocin.

- Niech się pan pospieszy, bo na mnie czekają - odezwał się Zjadłjad.

- Z obiadem? - zapytał asystent.

- Nie - odparł Zjadłjad. - Z opracowywaniem modelu Pinga 903. Coś pan dzisiaj bardzo ciekawy!

Asystent wyprostował się i wsadził termometr do dziury. Na ich oczach rtęć zebrała się w sobie, podskoczyła i z piorunującą szybkością zaczęła sadzić po stopniach, a czubek termometru rozdaj się jak bańka.

- Niech pan prędko wyjmuje! - zawołał Zjadłjad.

- Jezus Maria!... - powiedział asystent.

Balonik przy końcu termometru nabrzmiewał coraz bar­dziej, a potem pękł i rozpalona rtęć bryznęła na łóżko zo­stawiając na pościeli ślady spalenizny. Na białym płótnie tworzyły Unie równoległe, które zbiegały się jednak ku ma­lutkiej kałuży rtęci.

- Niech pan odwróci krzesło i położy je do łóżka - po­wiedział Zjadłjad. - Proszę wezwać siostrę Gągurdziankę.

Siostra przełożona nadbiegła czym prędzej.

- Proszę zmierzyć temu krzesłu ciśnienie - polecił Zjadł­jad.

Przyglądał się, jak asystent układa je ostrożnie.

- Bardzo ciekawy przypadek - mruknął. - Niech pan nim tak nie potrząsa, do Ucha!...

Asystent wściekły, manipulował krzesłem brutalnie, na co odpowiedziało rozpaczliwym trzaskiem. Przestraszony spojrzeniem Zjadłjada zakrzątnął się wtedy wokół pacjenta z tkliwą gorliwością zawodowego durnia.

5

- Mnie się tu widzi raczej krawędź natarcia z litego drewna - powiedział Śrubć.

- Nie - odparł Zjadłjad. - Klasyczna powłoka z balsy na 5/10; tak będzie lżej.

- Z takim silnikiem - zauważył Śrubć - niech trafi na cokolwiek, będzie klops.

- Wybierzemy odpowiednie miejsce - odparł Zjadłjad. Opracowywali projekt Pinga 903 i Zjadłjad przystosowy­wał go do silnika.

- Niebezpieczna historia - stwierdził Śrubć. - Już ja bym tam wolał nie wchodzić mu w drogę.

- A przestańże pan krakać, panie Śrubć! No to co, że niebezpieczna? Jestem lekarzem czy nie?

- W porządku. Postaram się o części, których nam jesz­cze brakuje.

- Tylko niech pan pamięta, żadnej tandety! Płacę, ile trzeba.

- Wybiorę jak dla siebie - odparł Śrubć.

- Nie!... Niech pan wybiera jak dla mnie. Już ja wolę. Pan ma zły gust. Wyjdę z panem. Muszę zajrzeć do mojego chorego.

- No to chodźmy - powiedział Śrubć. Wstali i wyszli.

6

- Niech pan posłucha - powiedział Korneliusz Styda. Język mu się plątał i oczy zamykały. Zjadłjad zrobił minę

człowieka u kresu wytrzymałości.

- Jeszcze panu mało ewipanu? Znów zaczyna pan z tymi propozycjami?

- Ależ skąd!... - odparł Korneliusz. - Idzie mi o to krzesło.

- Co się w nim panu nie podoba? - zareplikował Zjadł­jad. - Jest chore. Leczymy je. Szpital to szpital!

- Och!... - jęknął Korneliusz. - Niech je pan zabierze!... Skrzypiało bez przerwy przez całą noc...

Stojący obok Zjadłjada asystent również wydawał się do­szczętnie wyczerpany nerwowo.

- Naprawdę? - zwrócił się do niego profesor. Asystent przytaknął ruchem głowy.

- Można by je wyrzucić - powiedział. - To stare krzesło.

- To jest Ludwik XV - odparł Zjadłjad. - A poza tym kto mówił, że gorączkuje, ja czy pan?

- Ja - odparł asystent.

Za każdym razem, kiedy Zjadłjad zajmował się krzesłem, asystent wpadał w pasję.

- W takim razie trzeba je leczyć!

- Nie, ja zwariuję!... - jęknął Korneliusz.

- Tym lepiej! Nie będzie pan przynajmniej zawracał mi głowy swoimi propozycjami. Niech mu pan da jeszcze jeden zastrzyk - dorzucił zwracając się do asystenta i wskazując na Korneliusza.

- Oj ej ej... oj ej ej... - podniósł lament Korneliusz. - Ja już nie czuję pośladków!...

W tym momencie krzesło wydało serię suchych skrzyp­nięć. Rozszedł się ohydny zapach.

- Ono tak przez całą noc... - szepnął Korneliusz. - Niech mnie pan przeniesie gdzie indziej.

- Leży pan w dwójce i jeszcze panu źle?... - zaprotesto­wał asystent.

- W dwójce, ale ze smrodzącym krzesłem - powiedział Korneliusz.

- Też pretensje! - odparł asystent. - A pan to może ładnie pachnie, co?

- Proszę być uprzejmym dla moich pacjentów - zwrócił mu uwagę Zjadłjad. - Co temu krzesłu jest? Okluzja perforująca?

- Tak mi się wydaje - odrzekł asystent. - A poza tym ciśnienie czterdzieści dziewięć.

- Aha - podsumował Zjadłjad. - Wie pan, co należy robić. Do widzenia!

Ścisnął za nos Korneliusza, żeby go rozśmieszyć, i wy­szedł. Śrubć czekał na niego z planami, Pinga 903.

7

Śrubć przygryzał nerwowo usta. Przed nim leżała kartka papieru pokryta obliczeniami i równaniami dwudziestego szóstego stopnia, nieokreślonymi i pełnymi rozterki. Zjadłjad przemierzał pokój tam i na powrót; ażeby oszczędzić sobie odwracania się, za każdym razem, gdy dochodził do ściany w kolorze pluskwianego błękitu, włączał tylny bieg.

- Tutaj wykluczone - oświadczył Śrubć po długim milcze­niu.

- Panie Śrubć, mięczak z pana.

- Za mało miejsca. Cztery takty na minutę! Pan zdaje sobie sprawę, co to znaczy?

- Więc co robić? - zapytał Zjadłjad.

- Trzeba poszukać jakiejś pustyni.

- Kiedy ja się muszę zajmować chorymi.

- To niech się pan postara o nominację na lekarza w koloniach.

- Bzdura. Wciąż bym tylko był w rozjazdach od jed­nej dziury do drugiej i nie miałbym czasu zająć się Pingiem.

- Niech pan weźmie urlop.

- To nie jest przyjęte.

- W takim razie nic z tego!

- Jak to?... - powiedział Zjadłjad. ‘ - Tak to! - odparł Śrubć.

- Zawracanie głowy!... Lecę do szpitala... Niech pan li­czy dalej.

Zbiegł po schodach, minął cylindryczny przedsionek i wy­szedł. Przy chodniku w luźną pepitę stał jego wóz. Od śmierci jednej ze swoich ulubionych pacjentek profesor prze­stał właściwie praktykować i ograniczał się wyłącznie do szpitala.

Kiedy wszedł do pokoju Korneliusza, zastał tam siedzą­cego na łóżku krzesła wysokiego, krzepkiego blondyna, któ­ry wstał na jego widok.

- Na imię mi Anna - powiedział. - Dzień dobry panu.

- To nie jest pora wizyt - zwrócił mu uwagę asystent, który wszedł za profesorem.

- On ciągle śpi. Nie mam innego wyjścia, muszę zaczekać aż się obudzi.

Zjadłjad odwrócił się i spojrzał na asystenta.

- A panu co jest?

- Och, nic. Przejdzie.

Ręce asystenta dygotały jak serduszko dzwonka, oczy miał podbite do połowy twarzy.

- Nie spał pan?

- Nie... Krzesło...

- Aa? Coś nie w porządku?

- Co za zgaga!... - rzucił asystent.

Krzesło poruszyło się, zaskrzypiało i znów rozszedł się brzydki zapach. Asystent, wściekły, postąpił dwa kroki, ale Zjadłjad położył mu rękę na ramieniu.

- Niech się pan uspokoi - powiedział.

- Kiedy już nie mogę!... Ono tak naumyślnie!

- Podawał mu pan basen?

- Tak, ale nie chce robić - rozpaczał asystent. - Nic tylko skrzypi, trzeszczy, gorączkuje i zasmradza mi życie.

- Wypraszam sobie takie wyrażenia - powiedział Zjadł­jad. - Zaraz się nim zajmiemy. A pan w jakiej sprawie? - zwrócił się do Anny.

- Chciałbym porozmawiać z panem Stydą. Chodzi o kon­trakt.

- Nie musi mi pan opowiadać, o co chodzi, bo ja i tak o niczym nie wiem.

- Pan Sty da nie robił panu żadnych propozycji?

- Pan Styda jest tak gadatliwy, że daję mu środki nasen­ne i śpi od rana do wieczora.

- Przepraszam - wtrącił asystent. - To ja mu daję.

- W porządku - uciął Zjadłjad. - Pan mu daje... jeżeli tak panu na tym zależy.

- Ja wiem, co pan Styda chciał panu zaproponować - rzekł Anna. - Mogę powiedzieć.

Zjadłjad spojrzał na asystenta i dał mu znak. Asystent pogrzebał w kieszeni. Stał za Anną.

- Ach tak? To ciekawe - rzekł Zjadłjad. - Wal pan! Asystent wyciągnął z kieszeni wielką strzykawkę i wbił igłę prosto w biceps Anny. Ten próbował stawiać opór, ale niemal natychmiast zasnął.

- Gdzie go położyć? - zapytał asystent, bo Anna był ciężki, a on go trzymał.

- Niech pan sam znajdzie miejsce - odparł Zjadłjad. - Ja robię obchód dalej. Tylko patrzeć, jak Styda się obudzi.

Asystent rozplótł ręce i Anna osunął się na podłogę.

- Mogę go położyć zamiast krzesła - podsunął. Krzesło odpowiedziało serią szyderczych trzasków.

- Niech je pan zostawi w spokoju - rzekł Zjadłjad. - Jeżeli przyłapię pana, że mu pan dokucza...

- Dobrze - odparł asystent. - W takim razie niech sobie leży na podłodze.

- Jak panu serce dyktuje.

Profesor wygładził biały fartuch i wyszedł krokiem pręż­nym i bezszelestnym. Zniknął w lakierowanym korytarzu.

Asystent podszedł wolno do krzesła i objął je spojrze­niem, z którego sączył się jad. Był tak zmęczony, że oczy zamykały mu się co chwila. Weszła pielęgniarka.

- Podawała mu siostra basen? - zapytał asystent.

- Tak - odparła pielęgniarka.

- No i co?

- Ma owsiki drzewne. A poza tym raz samo wstało. Cho­dzi skroczem. Aż przykro patrzeć. Bardzo się przestraszy­łam.

- Zaraz je zbadam. Proszę mi podać czysty ręcznik.

- Proszę - odparła pielęgniarka.

Nie miał nawet siły wsadzić jej ręki między nogi, chociaż rozpięła fartuch, jak zawsze. Urażona, podała mu ręcznik i wyszła kołysząc emaliami. Asystent usiadł na łóżku i od­krył krzesło. Starał się wstrzymywać oddech, gdyż trzeszcza­ło w najlepsze.

8

Kiedy Zjadłjad wrócił z obchodu, zastał tym razem rów­nież i asystenta pogrążonego we śnie: leżał w poprzek Anny, u stóp łóżka Korneliusza. Profesora uderzyło coś szczegól­nego w wyglądzie sąsiedniego łóżka i szybko odkrył Ludwi­ka XV. Krzesło nogi miało zesztywniałe. Postarzało się o dwadzieścia lat. Zimny i nieruchomy był to już Lud­wik XVI. Krzywizny oparcia, teraz napięte i proste, wymow­nie świadczyły, jak ciężka musiała być agonia. Profesora uderzył siny odcień drewna i odwróciwszy się szturchnął porządnie nogą w głowę asystenta, lecz ten się nie poruszył. Chrapał. Profesor przyklęknął i potrząsnął nim.

- Co się tu dzieje? Śpi pan?... Co pan wyrabia? Asystent zaczął się gmerać i otworzył nieprzytomne oko.

- Co się z panem dzieje? - powtórzył Zjadłjad.

- Zastrzyk... sobie - wymruczał asystent. - Ewipan. Spać. Chrapnął głucho i zamknął oko z powrotem. Zjadłjad potrząsnął nim mocniej.

- A co z krzesłem?

Asystent roześmiał się szyderczo i bez pośpiechu.

- Strychnina.

- Łajdak!... - powiedział Zjadłjad. - Nie pozostaje nic innego, jak postawić je na nogi i dać do wypchania.

Podniósł się, wzburzony. Asystent spał snem sprawiedli­wego. Anna też i Korneliusz także. Zjadłjad ziewnął. Uniósł krzesło delikatnie i postawił je koło łóżka. Zaskrzypiało po raz ostatni, łagodnie i martwo i profesor usiadł na nim. Głowa kołysała mu się w prawo i lewo, w momencie zaś, kiedy właśnie znalazła dla siebie wygodną pozycję, ktoś za­pukał do drzwi. Profesor nie usłyszał i Angel zapukał po raz drugi, a potem wszedł.

Zjadłjad zwrócił ku niemu oczy szkliste i pozbawione wyrazu.

- Nigdy nie będzie mógł latać - wymamrotał.

- Słucham? - zapytał grzecznie Angel.

Profesor z trudem otrząsnął się z sennego odrętwienia. Zrobił parokilogramowy wysiłek i udało mu się powiedzieć:

- Nigdy Ping 903 nie będzie miał tutaj dosyć miejsca, żeby latać. Jakem Zjadłjad!... Za dużo tu drzew.

- A gdyby pojechał pan z nami? - zaproponował Angel.

- To znaczy z kim?

- Z Anną, ze mną i z Rochelle.

- Dokąd?

- Do Egzopotamii.

Morfeusz wypuścił Zjadłjada ze swych objęć i sam postukał go w czoło. Profesor wytrzeźwiał.

- Do licha! Przecież to pustynia!

- Tak - odparł Angel.

- Tego akurat mi trzeba.

- Więc w takim razie zgoda?

- Ale na co? - powiedział profesor, który nic już nie rozumiał.

- Jak to? Czy pan Styda nic panu nie proponował?

- Pan Styda zawraca mi głowę - rzekł Zjadłjad. - Od tygodnia dostaje codziennie ewipan, żeby siedział cicho.

- Ależ on chciał po prostu zaofiarować panu posadę w Egzopotamii. Miejsce naczelnego lekarza naszej ekipy.

- Jakiej ekipy? Kiedy?

- Ekipy kolejowej; będziemy budować kolej. Za miesiąc. Anna, ja i Rochelle mieliśmy jechać jutro.

- Kto to jest Rochelle?

- Znajoma.

- Ładna?

Zjadłjad wyprostował się. Odzyskał dawny wigor.

- Tak - odparł Angel. - W każdym razie mnie się po­doba.

- Kochacie się - skonstatował profesor.

- Och, nie! - powiedział Angel. - Ona kocha Annę.

- Ale pan kocha ją?

- Tak - rzekł Angel. - Dlatego Anna musi pokochać ją także, bo ona go kocha; będzie rada.

Zjadłjad potarł nos.

- Pańska rzecz - orzekł. - Ale niech się pan ma na baczności przed takim rozumowaniem. Więc sądzi pan, że tam byłoby dość miejsca dla Pinga 903?

- Tam na wszystko jest dosyć miejsca.

- Skąd pan wie?

- Jestem inżynierem - odparł Angel.

- Wspaniale!

Profesor nacisnął dzwonek u wezgłowia Korneliusza.

- Niech pan zaczeka - powiedział do Angela. - Zaraz ich obudzimy.

- Jak?

- Och, nic prostszego, zastrzykiem - wyjaśnił Zjadłjad. Zamilkł i popadł w zadumę.

- O czym pan myśli? - zapytał Angel.

- Zabiorę mojego asystenta - powiedział Zjadłjad. - To porządny chłopak...

Poczuł się nieswojo na krześle, ale ciągnął dalej:

- Mam nadzieję, że znajdzie się też miejsce dla Śrubcia. To doskonały mechanik.

- Z pewnością - odparł Angel.

A potem weszła pielęgniarka z całą zastawą zastrzykową.

PRZEJŚCIE

Zatrzymajmy się na chwilę, bo dopiero teraz zacznie się na dobre i będą normalne rozdziały. Dlaczego? To proste: jest już dziewczyna, ładna dziewczyna. Będą jeszcze inne, a wobec tego nie może być mowy o ciągło­ści.

Bez dziewcząt na pewno potoczyłoby się to weselej; skoro już jednak są, nie obejdzie się bez smutku; nie dlatego, że lubią się smucić - przynajmniej twierdzą, że nie - ale dlatego, że przynoszą smutek ze sobą. W każdym razie te ładne. O brzydkich nie sposób nawet mówić: wystarczy, że są. Zre­sztą wszystkie są ładne.

Jednej będzie na imię Miedzianka, drugiej Lawenda, a imiona niektórych objawią się dopiero później; nie w tej książce ani nie w tej samej opowieści.

W Egzopotamii będzie dużo ludzi, bo to jest pustynia. Ludzie lubią gromadzić się na pustyni, bo tam jest dosyć miejsca. Usiłują robić tam to samo, co robili przedtem gdzie indziej, a co tu wydaje im się czymś nowym, ponieważ pu­stynia stanowi tło, od którego wszystko dobrze odbija, zwła­szcza jeżeli przyjmiemy, że słońce ma tam pewne specjalne właściwości.

Pustynia często bywa używana do rozmaitych celów. Artur Eddington podał, w jaki sposób można wyłapać wszystkie lwy, które ją zamieszkują: wystarczy przesiać piasek, a lwy zostaną na sicie. Najciekawszą fazą tej operacji jest samo potrząsanie sitem. W rezultacie wszystkie lwy mamy na przetaku. Ale Eddington zapomniał, że zostaną również ka­myki. Więc chyba od czasu do czasu napomkną coś o kamykach.

CZĘŚĆ PIERWSZA

Sposób ten ma wiele dobrych stron, a oszczędność, jaką daje, w połączeniu z jakością otrzymywanego włókna sprawia, że jest to metoda szczególnie godna uwagi.

(René Escourrou, Papier, Wyd. Arman Colin, 1941, s. 84.)

I

Poczuwszy głód, Atanagoras Porfirogeneta odłożył mło­tek archeologiczny i wierny swojej dewizie (sit tibi terra levis) wszedł do namiotu, żeby coś zjeść, nie troszcząc się zbytnio o dzban fanfaraoński, który już prawie obłupił.

Następnie, dla wygody czytelnika, wypełnił następujący formularz, który podajemy poniżej in extenso, jakkolwiek tylko już drukiem.

Wzrost: 1 m 65

Waga: 69 kilogramów siły

Włosy: szpakowate

Pozostałe uwłosienie: niezbyt obfite

Wiek: nieokreślony

Twarz: pociągła

Nos: dużej prostoty

Uszy: odmiana uniwersytecka (por. ucho amfory)

Ubiór: niedbały, kieszenie wypchane czym się da, byle w dużej ilości

Cechy uboczne: bez większego znaczenia

Nawyki: z wyjątkiem okresów przejściowych tryb życia siedzący.

Wypełniwszy tę kartę podarł ją, gdyż nie była mu abso­lutnie do niczego potrzebna, jako że od młodości uprawiał sokratesowskie ćwiczonko nazywane potocznie:

φγωθι δεαυτον

Płócienny namiot Aty, przemyślnego kształtu, miał w miejscach odpowiednio po temu dobranych otworki obwie­dzione metalowymi kółkami i wspierał się na drewnianych nóżkach od bazooki, co stanowiło podwaliny solidne i wy­starczające.

Nad pierwszym płótnem rozpięte było w należytej od­ległości drugie, przymocowane linkami do metalowych śledzi, co odprowadzało do ziemi wszelkie uciążliwe chra­panie.

Namiot ten, pierwszorzędnie zmontowany przez Marcina Lardier, totumfackiego Atanagorasa, przedstawiał oczom wciąż niewykluczonych, jakkolwiek dotąd nieobecnych - go­ści obraz, który mógł być dla nich źródłem wrażeń ściśle związanych z jakością i stopniem natężenia istotnych cech ich jaźni, oprócz tego dawał jednak również i widoki na przyszłość. Zajmował w istocie powierzchnię zaledwie sześ­ciu metrów kwadratowych (z ułamkami, pochodził bowiem z Ameryki, a Anglosasi obliczają w stopniach i calach to, co inni mierzą w metrach, w związku z czym Atanagoras mawiał: dobrze byłoby, aby w krajach, gdzie rządzi stopa, metr mógł wreszcie postawić stopę) i obok pełno było jesz­cze miejsca.

Marcin Lardier, który prostował oprawę lupy skręconą przez zbyt silne powiększenie, wszedł za swym panem do namiotu. Teraz z kolei on wypełnił kartę ewidencyjną: nie­stety, podarł ją zbyt prędko, by udało nam się ją przepisać, ale jeszcze dopadniemy go w stosownym momencie. Wystar­czy w każdym razie rzut oka, by stwierdzić, że jest brune­tem.

- Podaj do stołu, Marcinie - rzekł archeolog, który utrzy­mywał na terenie wykopalisk żelazną dyscyplinę.¹

- Tak, panie - odparł, nie siląc się niepotrzebnie na ory­ginalność, Marcin.

Postawił tacę na stole i usiadł naprzeciw Atanagorasa; obaj naraz, aż zazgrzytały o siebie z hałasem, wsadzili widel­ce do dużej puszki skondensowanej potrawki, którą otwo­rzył dla nich Dupont, murzyński sługa.

Dupont, murzyński sługa, przygotowywał w kuchni nastę­pną puszkę konserw, na kolację. Odbywało się to w ten sposób, iż najpierw gotował w krótkim sosie na długim ogniu włókniste mięso mumii, im dłużej bowiem wrzała świętym gniewem, tym pikantniejszego nabierała smaku, po­tem szykował skroplone lutowie, pobielał wnętrze puszki z wygotowaną mumią, z tym że przedtem długo odlewał kró­tki sos do zlewu, napełniał puszkę kukurydzianym chlebem, zalutowywał i konserwa na wieczorny posiłek była gotowa. Dupont, syn pracowitych rzemieślników, wyprawił ich na tamten świat, by mogli wreszcie wyspać się snem wiecznym. Następnie, chcąc uniknąć zbyt natrętnych wyrazów uznania, żył na uboczu życiem nabożnym i pełnym poświęcenia, w nadziei, że jeszcze przed śmiercią doczeka się, iż papież rzuci na niego okiem, jak na ojca de Foucault, który nawoływał do wypraw skrzyżowanych. Normalnie głównym zajęciem Duponta było zadzieranie nosa, teraz spuścił go jednak, bo krzątał się przy kuchni; podkładał drewek bacząc, by ogień utrzymywał równowagę chwiejną, i kuchennym i nożem otwierał kałamarznice, z których ulewał tuszu. Tuszem karmił wieprze, kałamarznice zaś wrzucał do wody mineralogicznej gotowała się w wiaderku zrobionym ze ściśle sfugowanych klepek tulipanowca, które jak z nut grały fugę. W zetknięciu z gotującą wodą kałamarznice nabierały pięknej barwy indygo; blask ognia skakał po marszczącej się powierzchni kładąc na suficie kuchni refleksy w kształcie cannabis indica o zapachu do złudzenia przypominającym wody Patrelle’a, którymi dysponuje każdy przyzwoity zakład I fryzjerski, a już firma Gustaw i Konrad przede wszystkim. I Cień Duponta przebiegał kuchnię zgięty i zmięty. Murzyński sługa czekał, aż Atanagoras i Marcin skończą jeść, by pozbierać ze stołu.

Tymczasem zaś Marcin, w formie dialogu, zdawał swemu panu sprawę z tego, co wydarzyło się do południa.

- Co tam nowego? - rzekł Atanagoras.

- Jeżeli chodzi o sarkofag, to nic - odparł Marcin. - Nie ma.

- Kopią dalej?

- Kopią. W rozmaitych kierunkach.

- Kiedy zaistnieje możliwość, ograniczymy się do jedne­go -

- Rozeszła się wiadomość, że w okolicy pojawił się jakiś człowiek.

- Co tu robi?

- Przyjechał 975. Nazywa się Amadeusz Dode.

- Ach - westchnął Atanagoras - wreszcie zabrali jakiegoś pasażera...

- Już się tu urządził - powiedział Marcin. - Pożyczył biurko i pisze listy.

- Od kogo pożyczył biurko?

- Nie wiem. Wygląda, że jest bardzo zapracowany.

- Ciekawe.

- Co ciekawe? Z tym sarkofagiem?

- Słuchaj, Marcinie, nie wyobrażaj sobie, że co dzień będziemy znajdować sarkofag.

- Kiedy jeszcze nie znaleźliśmy ani jednego!...

- Co świadczy o tym, iż są one rzadkością - podsumował Atanagoras.

Marcin z niechęcią potrząsnął głową.

- Iii, taka okolica... do niczego - powiedział.

- Dopiero rozpoczęliśmy pracę - zwrócił mu uwagę Ata­nagoras. - Coś taki w gorącej wodzie kąpany?

- Przepraszam, panie - odparł Marcin.

- Nie szkodzi. Za karę przepiszesz mi na dziś wieczór dwieście linijek.

- W jakim temacie, panie?

- Przełożysz na grecki któryś z poematów lettrysty Izydo­ra Izu. I to z tych dłuższych.

Marcin odstawił krzesło i wyszedł. Na pewno nie będzie z tym gotów przed siódmą, a było bardzo gorąco.

Atanagoras skończył jeść. Wychodząc z namiotu nie za­pomniał o młotku archeologicznym; zależało mu, by obłupić do końca dzban fanfaraoński, chciał jednak pospieszyć się z robotą; osoba wyżej wspomnianego Amadeusza Dode nur­towała jego wyobraźnię.

Dzban, dużych rozmiarów, z grubej glinki, miał wymalo­wane w środku oko do połowy przesłonięte wapniem i krze­mionką. Z precyzją posługując się młotkiem Atanagoras odłupał skamieliny i odsłonił tęczówkę i powiekę. Wyłoniło się dość ładne oko o trochę surowym spojrzeniu i przyjemnie podwiniętych rzęsach. Atanagoras starał się spoglądać raczej w inną stronę, by ominąć natarczywe pytanie zawarte we wzroku ceramicznego vis-à-vis. Kiedy ukończył czyszczenie, napełnił dzban piaskiem, by zakryć oko, odwrócił do góry dnem i rozbił, parę razy uderzywszy młotkiem, a potem zebrał skorupy. Dzięki temu dzban zajmował bardzo mało miejsca, mieścił się w puszce znormalizowanej wielkości i nie groził naruszeniem gabarytu zbiorów mistrza, który wyjął wzmiankowaną puszkę z kieszeni.

I Co uczyniwszy Atanagoras rozprostował kości i ruszył w stronę, w której należało się spodziewać Amadeusza Dode. O ile ten ostatni miał jakieś predyspozycje archeologiczne, warto się było nim zainteresować. Niezawodne wyczucie którym Atanagoras kierował się w swych pracach, sprawiło, iż wkrótce znalazł się we właściwym miejscu. Ujrzał tam Ama­deusza Dode, który istotnie siedział przy biurku i prowadził rozmowę telefoniczną. Lewe przedramię opierał na dużej bibule, noszącej ślady intensywnej pracy; przed nim leżał stos listów gotowych do wysyłki, a w koszu poczta, która już nadeszła.

- Nie wie pan, gdzie tu można coś zjeść? - zapytał Amadeusz zakrywając słuchawkę dłonią, jak tylko zobaczył archeologa.

- Za dużo pan pracuje - odparł Atanagoras. - Przy takim słońcu to ryzykowne.

- Cudowna okolica - oświadczył z przekonaniem Ama­deusz. - I mnóstwo tu jest do roboty.

- Skąd pan wytrzasnął to biurko?

- Biurko znajdzie się zawsze. Bez biurka nie mógłbym pracować.

- Przyjechał pan 975?

Telefoniczny rozmówca Amadeusza musiał się widać nie­cierpliwić, bo słuchawka skręciła się gwałtownie w jego dło­ni. Z niedobrym uśmiechem Amadeusz wyjął z piórnika szpilkę i wbił ją w czarny otworek słuchawki. Zesztywniała i wtedy ją odłożył.

- Pan o coś pytał? - zwrócił się do archeologa.

- Pytałem, czy przyjechał pan 975.

- Tak. Zupełnie dobry środek lokomocji. Jeżdżę nim co dzień.

- Nigdy pana nie widziałem.

- Bo nie co dzień jeżdżę tym właśnie 975. Jak już panu mówiłem, mnóstwo tu jest do zrobienia. A przy okazji mógł­by mi pan wskazać, gdzie tu można coś zjeść?

- Pewnie jest gdzieś jakaś restauracja - odparł Atanagoras. - Przyznam się panu, że nigdy się tym dotąd nie inte­resowałem. Przywiozłem zapasy ze sobą, a poza tym można łowić ryby w Giglionie.

- Pan tu jest od dawna?

- Od pięciu lat - poinformował Atanagoras.

- W takim razie powinien się pan chyba orientować w okolicy?

- I to wcale nie najgorzej. Tyle, że ja pracuję raczej w dolnych warstwach. Są tutaj cudowne pokłady syluro-dewońskie. Lubię też niektóre zakątki pleistocenu, trafiłem tam na ślady miasta Glura.

- Nie słyszałem - odparł Amadeusz. - A warstwy górne?

- A, to by raczej trzeba poprosić Marcina, żeby służył panu za przewodnika. Marcin to mój totumfacki.

- Pederasta? - zapytał Amadeusz.

- Tak - odrzekł Atanagoras. - Kocha Duponta.

- Nie szkodzi - odparł Amadeusz. - Niech się Dupont martwi.

- Zrobi mu pan przykrość - powiedział Atanagoras - i nie będzie mi gotował.

- To co, skoro jest restauracja...

- Jest pan pewien?

- Niech pan idzie za mną - odparł Amadeusz. - Zaraz pana zaprowadzę.

Wstał i odstawił krzesło. Z łatwością stanęło na sztorc w żółtym piasku.

- Czyściutki ten piasek - powiedział Amadeusz. - Podo­ba mi się tutaj. Nigdy nie ma wiatru?

- Nigdy - zapewnił Atanagoras.

- Jak zejdziemy z tej wydmy i pójdziemy prosto do koń­ca, trafimy akurat na restaurację.

Długie trawy, zielone, sztywne i pokryte woskiem, kładły na ziemi nitkowe cienie. Stopy wędrowców nie robiły naj­mniejszego hałasu i zostawiały lejkowate ślady o konturach lekko zaokrąglonych.

- Czuję się tu innym człowiekiem - powiedział Ama­deusz. - Co za powietrze!

- W ogóle nie ma powietrza - odezwał się Atanagoras.

- To wszystko upraszcza. Zanim tu przyjechałem, zdarza­ły mi się chwile nieśmiałości.

- Mam wrażenie, że to panu minęło - odparł Atanago­ras. - W jakim pan jest wieku?

- Nie mogę określić dokładnie - powiedział Amadeusz. - Początku nie pamiętam. Mogę co najwyżej podać panu in­formacje z drugiej ręki, których nie jestem pewien. Więc wolę nie. Tak czy owak jestem jeszcze młody.

- Dałbym panu jakieś dwadzieścia osiem lat - rzekł Ata­nagoras.

- Serdeczne dzięki - odparł Amadeusz - ale nie wiedział­bym, co z nimi robić. Z pewnością znajdzie pan kogoś, komu pan tym sprawi przyjemność.

- Jak pan sobie życzy - powiedział Ata.

Czuł się trochę dotknięty.

Wydma opadała teraz ostro w dół, inna zaś, równie wy­soka, zamykała horyzont koloru ochry. Trochę niższe wyd­my przybyszowe tworzyły fałdy, przesmyki i wąwozy, mię­dzy którymi Amadeusz prowadził archeologa bez najmniej­szego wahania.

- Dosyć to daleko od mojego namiotu - odezwał się Ata.

- Nie szkodzi - odparł Amadeusz. - Wróci pan po śla­dach.

- A jeżeli idziemy złą drogą?

- To zabłądzi pan wracając, nic więcej.

- Wolałbym nie - powiedział Ata.

- Niech się pan nie boi. Ja dobrze wiem, gdzie to jest. O, niech pan popatrzy.

Za wysoką wydmą ujrzał Atanagoras włoską restaurację, własność Józefa Barrizona. Nazywano go Pippo. Płócienne story odbijały się wesołą czerwienią od lakierowanych ścian. Lakierowanych na biało. Żeby już być ścisłym. Przed pod­murówką z jasnej cegły, w polewanych donicach, kwitły bez wytchnienia dzikie hepaforty. Takie same rosły również w oknach.

- Wymarzone miejsce - stwierdził Amadeusz. - Powinien mieć chyba wolne pokoje. Każę przenieść tu moje biurko.

- Zostanie pan tutaj? - zapytał Ata.

- Będziemy budować tu kolej - odparł Amadeusz. - Na­pisałem w tej sprawie do mojej firmy. Wpadłem na ten pomysł dziś rano.

- Ale tu nie ma żadnych podróżnych - zauważył Atana­goras.

- Uważa pana, że podróżni są koniecznie potrzebni kolei do szczęścia?

- No, nie - odparł Atanagoras. - Oczywiście, że nie.

- Tabor nie będzie się zużywał - wyjaśnił Amadeusz. - Przy ustalaniu kosztów eksploatacji nie będzie więc trzeba w ogóle brać pod uwagę amortyzacji sprzętu. Rozumie pan, co to znaczy?

- Dobrze, ale pan uwzględnia tylko rozchód, a gdzie przychód? - zwrócił uwagę Atanagoras.

- Co się pan tam znasz na interesach! - zareplikował brutalnie Amadeusz.

- Nic - przyznał Atanagoras. - Jestem tylko archeolo­giem.

- No, to chodź pan coś zjeść.

- Kiedy ja już jadłem.

- W pańskim wieku - odparł Amadeusz - można sobie pozwolić na to, żeby zjeść dwa razy.

Znaleźli się przed oszklonymi drzwiami. Cały parter od frontu był oszklony i widać było rzędy czystych stolików i krzesełka kryte białą skórą.

Amadeusz pchnął drzwi i dzwonek wpadł w gorączkowe poruszenie. Na prawo, za wielką ladą, Józef Barrizone, zwa­ny Pippo, trzymał w ręku gazetę i czytał, co napisano w urzędowej mowie. Miał piękną białą marynarkę, prosto z igły, czarne spodnie i koszulę rozpiętą pod szyją, ponieważ było raczej jednak ciepło.

- Już golonno dziś rano? - zapytał Amadeusza.

- Anno - odparł Amadeusz.

Pisowni wprawdzie nie znał, ale dialekt nicejski rozumiał.

- To świetnie! - rzekł Pippo. - Panowie chcieliby coś przekąsić?

- Tak. A co możemy dostać?

- Wszystko, czym tylko dysponuje ten przybytek ziemski i dyplomatyczny - odparł Pippo ze swoim słynnym akcentem

włoskim.

- Minestrone jest? - I minestrone, i spaghetti po bolońsku. - Avanti! - rzucił Atanagoras, by utrzymać się w tej I samej tonacji.

Pippo oddalił się w stronę kuchni. Amadeusz wybrał sto­lik przy oknie i usiadł.

- Chciałbym pogadać z pana totumfackim - powiedział. - Albo z kucharzem. Jak pan woli.

- Jeszcze pan zdąży.

- To wcale nie takie pewne - odparł Amadeusz. - Mam sporo roboty. Niedługo zjedzie się tu mnóstwo ludzi.

- Ogromnie się cieszę - rzekł Atanagoras. - Przynaj­mniej będzie wesoło. Czy będą się odbywały rauty?

- Co pan nazywa rautem?

- Eleganckie zebranie towarzyskie - wyjaśnił archeolog.

- Też pomysły! - odparł Amadeusz. - Kto tu będzie miał czas na rauty?

- Phi! - rzekł Atanagoras.

Poczuł się nagle zawiedziony. Zdjął okulary i popluł, żeby wyczyścić szkła.

ZEBRANIE

II

Do tej listy można dodać jeszcze siarczan amonowy, wysuszoną krew i odchody ludzkie.

(Yves Henry, Rośliny włókniste, Colin, 1924.)

1)

Woźny zjawił się jak zawsze pierwszy. Zebranie Rady Nadzorczej przewidziane było na wpół do jedenastej. Woź­ny musiał otworzyć salę, ustawić popielniczki i przygotować wesołe obrazki, żeby każdy z członków Rady miał je pod ręką, tu i ówdzie rozpylić środki dezynfekujące, gdyż wielu z tych panów cierpiało na choroby zakaźne wieku urzędołysienia, i ustawić krzesła w linii prostej, idealnie równoległej do owalnego stołu. Było jeszcze bardzo wcześnie - woźny, który chromał na nogę, musiał sobie bowiem obliczać czas z dużym wyrostem. Ubrany był w stary garnitur ze zmorowatej serży w kolorze ciemnozielonym, a na szyi miał zło­cony łańcuszek z blaszką, na której, jakby kto chciał, mógł wyczytać grawerowane jego nazwisko. Ruszał się podrygami i przy każdej z tych fragmentarycznych progresji jego koń­czyna podjeżdżała ostrą spiralą w górę.

Wziął ozdobny klucz do ściennej szafy z akcesoriami i poczynił postępy w tę stronę, gdzie - w rogu pokoju przy­ległego do sali obrad - trzymano wszystkie te rzeczy pierw­szej potrzeby. Spieszył się bardzo i dyszał z wysiłku. Ode­mknięte panneau ukazało rzędy półek kokieteryjnie przy­branych różowym papierem w ząbki, malowanym w za­mierzchłych czasach przez Leonarda da Vinci. W dyskret­nym porządku, mimowolnym jakby, a nie narzuconym, bar­dzo rygorystycznym jednak, jeśli chodzi o zasadę, stały tam,

ustawione jedne na drugich, popielniczki. Wesołe obrazki rozmaitego rodzaju, niektóre wielobarwne, poukładane były w odpowiednich kopertkach. Woźny znał z grubsza upodo­bania członków Rady. Uśmiechnął się kątem oka na widok odłożonego z boczku niewinnego pakiecika z tymi obrazka­mi, które jemu osobiście odpowiadały najbardziej, i już brał się do rozpinania rozporka, lecz zetknięcie ze skapcaniałym interesikiem powlokło chmurą jego pomarszczoną twarz. Przypomniał sobie, którego dziś mamy, i to mu uprzytom­niło, że na nic bardziej serio wcześniej niż za dwa dni liczyć nie może. W jego wieku to i tak było nieźle, ale w pamięci miał jeszcze czasy, kiedy mógł sobie na to pozwolić nawet i dwa razy w tygodniu. To wspomnienie poprawiło mu tro­chę humor i w brudnych kącikach jego ust à la kurzy kuper pojawił się zarys uśmiechu, a w przyćmionych oczach za­mrugało brzydkie światełko.

Wziął sześć potrzebnych na zebranie popielniczek, ustawił je na japońskiej tacce o szklanym spodzie, której używał zazwyczaj do tego celu. Potem, według wykazu przyczepio­nego pluskiewkami na odwrocie drzwi, wybrał po cztery obrazki dla każdego. I bez wykazu pamiętał, że prezes, który studiował niegdyś chemię, najbardziej lubi grupy cy­kliczne o podwójnych wiązaniach, i spojrzał z podziwem na pierwszy obrazek przedstawiający wyczyny wręcz akrobaty­czne. Nie zatrzymując się dłużej pokiwał głową ze zrozumie­niem i szybko wyciągnął resztę.

2)

Baron Ursus de Żanpolan mknął samochodem na posie­dzenie Rady.

3)

Mniej więcej za kwadrans dziesiąta zjawili się jednocze­śnie trzej panowie, którym woźny ukłonił się z szacunkiem.

Każdy z nich miał lekką teczkę ze świńskiej skóry nieznacz­nie tylko spatynowanej, dwurzędowy garnitur, kamizelkę fantazyjną, choć gładką i dobraną kolorem do garnituru, i kapelusz bolero. Prowadzili rozmowę bardzo poważną, ob­fitującą w sformułowania ostateczne i twardo brzmiące, przy czym każdy zadzierał wysoko głowę i gestykulował prawą ręką, bo prawą mieli wolną. W niczym z góry o dalszym biegu spraw nie przesądzając, możemy tu jednak zaznaczyć, że dwie z tych teczek zamykane były z trzech stron na zamek błyskawiczny, czwarta zaś strona pełniła rolę zawia­su. Trzecia teczka, z rączką, źródło wstydu dla jej właścicie­la, zmuszała go do podawania co parę minut do wiadomości, że jeszcze tego samego popołudnia zamierza nabyć teczkę identyczną jak dwie pozostałe, i tylko pod tym warunkiem właściciele tychże nadal prowadzili z nim rozmowę obfitują­cą w sformułowania ostateczne i twardo brzmiące.

4)

Brakowało jeszcze dwóch członków, nie licząc barona Ursusa de Żanpolan, który mknął samochodem na posiedze­nie Rady.

Jeden z nich, Agata Marion, wszedł do gmachu o godzi­nie dziesiątej dwadzieścia siedem. Zatrzymał się, odwrócił, i w świetle padającym z ulicy obejrzał z najwyższą uwagą czubek swego prawego buta, draśnięty przez jakiegoś niezgrabiasza; na lśniącej skórze została szrama, a na trójkątny zadziorek, który odstawał rzucając cień odmienny kształtem, tak dalece bowiem został tu uwzględniony pozorny kontur rzeczy, strach było patrzeć. Agata Marion wzdrygnął się i ruchem ramion przepędził stadko gęsich skórek, które mu się mrowiły między łopatkami, po czym zrobił w tył zwrot. Pozdrowił w przejściu woźnego i na minutę przed ustaloną porą zdążył postawić nogę we drzwiach sali obrad.

5)

Baron Ursus de Żanpolan podążał za nim w odległości trzech metrów.

6)

Ostatni z członków spóźniał się i posiedzenie rozpoczęto bez niego. Mamy więc pięć osób, plus woźny, plus jedna osoba spóźniona, ale która też się przecież liczy, czyli w sumie siedem, to znaczy, zaokrąglając... Niestety, siódemki z żadnej strony zaokrąglić się nie da, gdybyśmy tak mieli zero, ileż krągłości do dyspozycji!

- Panowie, otwieram posiedzenie. Głos oddaję naszemu sprawozdawcy, który, o wiele lepiej niż ja bym to zrobił, zda panom sprawę z postępów, jakie poczyniło nasze przed­sięwzięcie od czasu, kiedy spotkaliśmy się tu po raz ostatni.

- Panowie, pozwolę sobie przypomnieć, że celem naszego Towarzystwa, założonego z inicjatywy dyrektora techniczne­go Amadeusza Dode, jest przeprowadzenie i eksploatacja kolei żelaznej w Egzopotamii.

- Jestem odmiennego zdania.

- Jak to, już pan nie pamięta?

- A, rzeczywiście. Pomyliło mi się.

- Panowie, od czasu kiedy spotkaliśmy się tu po raz osta­tni, dyrektor Dode przesłał nam wiele ważnych materiałów, które zostały wnikliwie rozpatrzone przez nasz pion techni­czny. Okazało się, iż konieczne jest natychmiastowe wysła­nie do Amadeusza Dode personelu nadzorującego i siły ro­boczej.

- Na ostatnim posiedzeniu zaleciliśmy sekretarzowi, aby zajął się sprawą naboru pracowników i zaznajomi on nas teraz z wynikami swoich poczynań.

- Panowie, postarałem się o to, by zapewnić naszemu przedsięwzięciu współpracę jednego z najwybitniejszych w chwili obecnej fachowców w dziedzinie budowy kolei.

- Jestem odmiennego zdania.

- Chwileczkę, przecież pan wie, że on mówi o czym in­nym!

- Aha, w porządku!

- Zaangażowałem pana Korneliusza Stydę.

- I na tym koniec?

- Niestety, pan Korneliusz Styda padł ofiarą wypadku samochodowego. Jednakowoż, dzięki natychmiastowym usil­nym staraniom, udało mi się znaleźć na miejsce wybitnego fachowca, jakim jest pan Styda, pewnego wysoko cenionego inżyniera. Nie dość na tym; piekąc na jednym ogniu dwie pieczenie i królewski kąsek, skłoniłem przy tej okazji do podpisania umowy jeszcze jednego utalentowanego inżynie­ra i uroczą sekretarkę. Proszę spojrzeć na obrazek numer 4 pana Agaty Mariona; postać u góry z lewej, chociaż znie­kształcona przez wykonywane zadanie, ma profil uderzająco podobny do wyżej wzmiankowanej sekretarki.

- Panowie, prosimy o podanie obrazka.

- Jestem odmiennego zdania.

- Dałby pan wreszcie spokój z tym ciągłym przerywa­niem, tylko strata czasu.

- Przepraszam. Myślałem o czym innym.

- A siła robocza?

- Przedsięwzięcie zapowiada się doskonale.

- Panowie, przyjąłem również do pracy lekarza wraz z asystentem; ich obecność okaże się niezwykle cenna, kiedy osiągniemy już pełną wydajność w zakresie wypadków przy pracy.

- Jestem odmiennego zdania.

- A siła robocza?

- W wyniku umowy podpisanej na miejscu przez dyrek­tora Dode, kierowniczy personel techniczny znajdzie zakwa­terowanie i wyżywienie w hotelu Barrizona.

- Panowie, już dziś możemy stwierdzić, że praca, której podjął się nasz sekretarz, okazała się owocna. Przy okazji sygnalizuję, że jeden z moich siostrzeńców, Robert Guńjan z Belotki, wydaje mi się osobą stworzoną na stanowisko dyrektora handlowego naszego przedsiębiorstwa. Proponuję, abyśmy jemu samemu zostawili ustalenie wysokości włas­nych poborów i wybór sekretarki.

- Doskonale.

- Co się zaś tyczy personelu technicznego, to wysokość poborów można ustalić według obowiązującej siatki, plus dodatek za rozłąkę.

- Jestem odmiennego zdania.

- Raz chociaż odezwał się do rzeczy.

- Cóż to jest takiego personel techniczny? Do tego nie potrzeba żadnych specjalnych umiejętności. Wystarczy me­chanicznie stosować to, czego człowieka wyuczyli.

- Żadnego dodatku za rozłąkę!

- Nieduży dodatek za rozłąkę.

- Trzeba rozważyć tę sprawę.

- Panowie, zamykam posiedzenie.

- Proszę mi oddać mój obrazek.

- Nie rozpatrzyliśmy jeszcze problemu siły roboczej.

- Rozpatrzymy go na następnym posiedzeniu.

- Jestem odmiennego zdania.

Wstali wszyscy nie razem i bez harmonii, ale ze skrzypem opuścili salę. Woźny pożegnał ich ukłonem i pokuśtykał wolniutko na miejsce, gdzie odbyło się świętej pamięci ze­branie i gdzie unosiły się jeszcze w powietrzu pełne sprze­ciwu wyziewnięcia.

III

Wydaje się faktem ustalonym, że małe dzieci i mło­de zwierzęta ssą wszystko, co im wpadnie w usta, i że należy nauczyć je ssania we właściwym miejscu.

(Lord Raglan, Kazirodztwo jako tabu, Payot 1935, s. 29.)

Anna stwierdził, że walizka jest bardzo ciężka: zadał so­bie pytanie, czy słusznie wypchał ją artykułami drugiej po­trzeby. Nie udzielił sobie odpowiedzi przez najszczerszą złą wolę i za karę pośliznął się na ostatnim stopniu świeżo wo­skowanych schodów. Noga pojechała mu do przodu, a wraz z nią, ruchem towarzyszącym, prawa ręka, wskutek czego walizka wyleciała jak z procy i rozbiła szybę nadświetla. Anna podniósł się szybko, jednym skokiem znalazł się na ulicy i złapał spadającą walizkę. Ugiął się pod ciężarem, naprężył i przy tym wysiłku wyrwała mu się z kołnierzyka promienna metalowa spinka, kupiona przed pięcioma laty na kiermaszu aktów strzelistych. Krawat rozluźnił mu się natychmiast o parę centymetrów i cały ceremoniał wycho­dzenia trzeba było powtórzyć od nowa. Anna podniósł wa­lizkę, ze straszliwym wysiłkiem cisnął ją z powrotem przez nadświetle, pobiegł tyłem, żeby ją złapać, i wstecznym bie­giem wjechał na schody ostatnich dziesięć stopni pod górę. Westchnął z ulgą czując, jak krawat zaciska się z powrotem, a spinka łaskocze mu znów jabłko Adama.

Tym razem wyszedł z domu bez przeszkód i skręcił po­słusznie wraz z chodnikiem.

Rochelle także wychodziła już z domu i spieszyła się, żeby zdążyć na stację, zanim konduktor da wystrzałem sy­gnał do odjazdu. Przez oszczędność Koleje Państwowe używały starego, zawilgłego prochu, w związku z czym pociąga­no za spust o pół godziny wcześniej, żeby strzał padł mniej więcej we właściwej porze; czasem jednak padał niemal natychmiast. Rochelle straciła mnóstwo czasu na toaletę podróżną; wynik przeszedł wszelkie oczekiwania.

W rozchyleniu lekkiego płaszczyka z perfryzowanej wełny widać było suknię w kolorze lipcowo-zielonym o bardzo pro­stym kroju. Nogi Rochelle wypełniały aż po wręby parę cieniut­kich nylonów, zaś pantofelki z płowej skóry opinały jej delika­tne stopy. Walizka podążała o parę kroków za nią, w ręku bra­ciszka, który z własnej woli przyszedł odprowadzić ją na stację; w nagrodę Rochelle powierzyła mu tę precyzyjną robotę.

Nie opodal metro rozdziawiało czarną gębę i połykało grupki nieostrożnych. Od czasu do czasu działo się coś od­wrotnego i wtedy, z wysiłkiem, gardziel zwracała zbitą masę osobników pobladłych i wymizerowanych, których odzienie przesiąknięte było jeszcze zapachem wnętrzności potwora, bardzo śmierdzących.

Rochelle rozglądała się na wszystkie strony w poszukiwa­niu taksówki, bo myśl o metrze przerażała ją. Na jej oczach wessało z głośnym mlaśnięciem pięć osób, z czego trzy ze wsi, bo niosły koszyki z drobiem; Rochelle musiała zamknąć oczy, żeby przyjść po tym do siebie. Nigdzie nie było ani jednej taksówki. Strumień samochodów i autobusów rwał pochyłą ulicą i przyprawiał o galopujący zawrót głowy. Bra­ciszek dogonił ją akurat w momencie kiedy, udręczona, by­łaby się już dała wciągnąć zdradzieckim schodom. Złapał ją za spódnicę i w ten sposób udało mu się ją zatrzymać, ale jednocześnie odsłonił prześliczne uda Rochelle, i paru mężczyzn padło zemdlonych; dziewczyna cofnęła nogę z fa­talnego stopnia i ucałowała braciszka, żeby mu podzięko­wać. Szczęściem dla niej ciało jednego z panów, który za­słabł, upadło wprost pod koła wolnej taksówki; opony zblad­ły i taksówka zatrzymała się.

Rochelle podbiegła, podała adres szoferowi i schwyciła walizkę rzuconą przez braciszka. Spoglądał teraz, jak odjeżdżała, prawą ręką przesyłając mu całusy przez tylną szybę, za którą dyndał makabryczny pluszowy piesek.

Miejscówka, którą Angel kupił dla niej poprzedniego dnia, miała charakterystyczny numer, zaś zespół wskazówek, jakich udzieliło jej kolejno pięciu pracowników kolei, zga­dzał się z ogólnym poglądem, jaki wyrobiła sobie po prze­studiowaniu tablic informacyjnych. Toteż bez trudu trafiła do przedziału. Anna dopiero co się tam zjawił i sadowił właśnie walizkę na półce; twarz miał spoconą; marynarkę zdążył już zdjąć i ułożyć i Rochelle z podziwem spojrzała na jego bicepsy widoczne przez wełnianą koszulę z popeliny w paski. Pocałował ją w rękę na przywitanie, a jego oczy błyszczały z zadowolenia.

- Cudownie! Nie spóźniła się pani!

- Ja się nigdy nie spóźniam - powiedziała Rochelle.

- A przecież nie jest pani przyzwyczajona do pracy.

- Och! - odparła Rochelle - mam nadzieję, że nieprędko nabiorę tego przyzwyczajenia.

Pomógł ułożyć jej rzeczy, bo wciąż jeszcze stała z walizką w ręce.

- Przepraszam! Zapatrzyłem się na panią... Rochelle uśmiechnęła się. Podobały jej się takie przepro­siny.

- Anno...

- Słucham?

- Czy ta podróż będzie długa?

- Bardzo długa. Będziemy płynąć statkiem, a potem znów jechać pociągiem, a potem samochodem przez pustynię.

- To cudownie - powiedziała Rochelle.

- Jeszcze jak cudownie! Usiedli obok siebie.

- Angel jedzie z nami... - odezwał się Anna.

- Ach tak!...

- Wyskoczył po coś do czytania i do jedzenia.

- Jak on może myśleć o jedzeniu, kiedy my tu jesteśmy we dwoje... - szepnęła Rochelle.

- Dla niego to nie to samo, co dla nas.

- Bardzo go lubię - powiedziała Rochelle - ale w nim nie ma nic poetycznego.

- Jest w pani zakochany.

- W takim razie nie powinien myśleć o jedzeniu.

- Mam wrażenie, że troszczy się o to nie dla siebie - rzekł Anna. - Chociaż może... ale chyba nie.

- Ja nie potrafię myśleć o niczym innym, jak o tej pod­róży... z panem...

- Rochelle... - powiedział Anna. Mówił bardzo cicho.

- Anno...

- Chciałbym panią pocałować.

Rochelle nie odezwała się nic, ale odsunęła się trochę.

- Psuje pan wszystko - rzekła. - Jest pan taki sam jak inni.

- Wolałaby pani, żebym mówił, że nie robi pani na mnie żadnego wrażenia?

- Nie jest pan poetyczny.

W głosie jej brzmiało rozczarowanie.

- Nie można być poetycznym z dziewczyną tak ładną jak pani - oświadczył Anna.

- W takim razie z równą chęcią pocałowałby pan byle gąskę. Tak właśnie myślałam.

- Niech pani nie będzie taka, Rochelle.

- Jaka?

- Taka... paskudna.

Przysunęła się trochę, ale wciąż była nadąsana.

- Nie jestem paskudna.

- Jest pani cudowna.

Rochelle miała wielką ochotę, żeby Anna ją pocałował, ale najpierw należała mu się maleńka nauczka. Nie można im tak na wszystko pozwalać.

Anna nie dotykał jej, nie chciał być zbyt obcesowy. Nie wszystko naraz. A poza tym ona jest bardzo wrażliwa. Taka delikatna. Młodziutka. Rozczulająca. Nie będzie całować jej w usta. To pospolite. Tylko pieszczotki - w skronie, może w oczy. Koło ucha. Najpierw ją objąć.

- Nie jestem cudowna.

Udała, że odsuwa obejmujące ją ramię. Anna przyjął to niemal bez sprzeciwu. Gdyby zechciała, byłby cofnął rękę. Nie zechciała.

- Naprzykrzam się pani?

- Nie naprzykrza mi się pan. Po prostu jest pan taki sam jak wszyscy.

- To nieprawda.

- Doskonale można przewidzieć, co pan zrobi za chwilę.

- Nie - powiedział Anna - nie pocałuję pani, jeżeli pani nie chce.

Rochelle nie odpowiedziała nic i spuściła oczy. Anna niemal dotykał ustami jej włosów. Szeptał jej do ucha. Czu­ła jego oddech, lekki i powstrzymywany; znów się odsunęła.

Annie się to nie spodobało. Ostatnim razem, w samocho­dzie, zabierał się do niej całkiem, całkiem... i nic. I pozwa­lała. A teraz od razu miny, fochy. Trudno, żeby za każdym razem, kiedy przyjdzie ochota pocałować dziewczynę, roz­jeżdżać faceta. Po to tylko, żeby poczuła wolę bożą.

Przysunął się z całym rozmysłem, obiema rękami ujął jej twarz i dotknął ustami różanego policzka Rochelle. Delika­tnie. Opierała się leciutko. Niedługo.

- Nie - szepnęła.

- Nie chciałem sprawić pani przykrości - powiedział Anna jednym tchem.

Zwróciła twarz ku niemu i podała mu usta. Ugryzła go, dla zabawy. Taki duży chłopak! Trzeba ich trochę nauczyć. Usłyszała jakiś szmer koło drzwi i, nie zmieniając pozycji, spojrzała, co to takiego. Zobaczyła plecy Angela, który od­dalał się korytarzem.

Rochelle gładziła Annę po włosach.

IV

...Tylko od czasu do czasu wtrącę gdzieś jeszcze taki dzyndz-michałek, bo to się już robi cholernie nudne.

(Boris Vian, Z myśli dotąd nie publikowanych.)

Mknął drogą pojazd profesora Zjadłjada, który udawał się do Egzopotamii korzystając ze środków własnych. Rezul­tat tych środków, raczej ekstremalny, urągał wszelkim opi­som, jeden z nich podjął jednak rękawicę i oto co z tego wynikło:

Było tam: z prawej na przodzie jedno koło,

na przodzie z lewej drugie koło,

z lewej od tyłu trzecie koło,

od tyłu z prawej czwarte koło,

pośrodku, w płaszczyźnie nachylonej pod ką­tem 45° do płaszczyzny wyznaczonej przez środki tych trzech kół (a traf chciał, że i środek czwartego znalazł się również w tej płaszczyźnie) piąte koło, które Zjadłjad nazywał kie­rownicą. Pod wpływem tego ostatniego koła cały zespół wykonywał niekiedy ruchy zespołowe, co nie powinno być dla niego zaskoczeniem.

Wewnątrz, między blaszanymi ściankami, można by się doliczyć jeszcze całej masy innych kółek, paprząc sobie przy tym jednak ręce smarem.

Dla pełnego obrazu wspomnijmy, że było tam jeszcze co nieco z żeliwa, materii tkanej i szkła, ciut oleju i departa­mentalnej mieszanki napędowej, a poza tym chłodnica, most zwany tylnim, tłoki, ale nieuciążliwe, korbowody, wał kor­bowy, a także coś z magmy i coś z asystenta, który siedział obok Zjadłjada i czytał dobrą książkę: Żywot Juliusza Gouffé, pióra Jakuba Loustalot i Nicolasa. Przedziwne i sprytne urządzenie, wzorowane na podgryzaczu korzeni, z miejsca rejestrowało szybkość wszystkich tych rzeczy razem wzię­tych, a Zjadłjad nie spuszczał oka ze strzałki podłączonej do wspomnianego urządzenia.

- Ale prujemy, nie? - odezwał się asystent podnosząc oczy.

Odłożył książkę i wyjął z kieszeni drugą.

- A jakże - odparł Zjadłjad.

Jego żółta koszula tryskała radością w słońcu, które wy­chodziło im naprzeciw.

- Wieczorem będziemy na miejscu - powiedział asystent przerzucając pospiesznie drugą książkę.

- To się okaże... - odrzekł Zjadłjad. - Jeszcze nie jesteś­my. A zasadzki mogą się mnożyć.

- Przez ile? - zapytał asystent.

- Przez nic - odparł Zjadłjad.

- W takim razie nie będzie żadnych zasadzek - stwierdził asystent - bo jak coś pomnożyć przez nic, to zawsze wyjdzie nic.

- A daj mi pan święty spokój ze swoimi mądrościami - powiedział Zjadłjad. - Skądżeś się pan tego dowiedział?

- Z tej książki - odparł asystent.

Był to podręcznik arytmetyki Bracheta i Dumarketa. Zjadłjad wyrwał go z rąk asystenta i cisnął za burtę. Książka poszła na dno rowu, a w górę trysnął wielki snop świetlistych iskier.

- Koniec, kropka - rzekł asystent. - Brachet i Dumarqué niechybnie teraz pomrą.

Rozpłakał się gorzko.

- Nie takie numery przytrafiały im się w życiu! - powie­dział Zjadłjad.

- Wcale nie! - odparł asystent. - Wszyscy kochają Braxheta i Dumarketa. A pan robi hokus pokus na wywrót. To jest karalne.

- A szprycować strychniną biedne krzesło, które nic panu nie zawiniło? - rzekł surowo Zjadłjad. - To może nie jest karalne?

- To nie była strychnina - załkał asystent. - To był błękit metylenowy.

- Na jedno wychodzi - stwierdził Zjadłjad. - Radzę panu, niech mi pan nie robi więcej między drzwi, bo i tak pan sam w to wdepnie. Ja się umiem odegrać!

Roześmiał się.

- To prawda - przyznał asystent. Pociągnął nosem i wytarł go o mankiet.

- Wstrętny dziadyga z pana - dodał.

- To tak naumyślnie - odparł Zjadłjad. - Żeby się ze­mścić. Od czasu śmierci Chloe.

- Och, niech pan już o tym nie myśli! - powiedział asy­stent.

- Kiedy nie mogę.

- W takim razie dlaczego nadal nosi pan żółte koszule, co?

- Nie pańska rzecz - odparł Zjadłjad. - Powtarzam to panu sto razy dziennie, a pan swoje!

- Nie cierpię tych żółtych koszul! - oświadczył asystent. - Człowiek chyzia może dostać, jak tak przez cały dzień je ogląda!

- Ja ich nie oglądam - rzekł Zjadłjad.

- To ja wiem! - powiedział asystent. - Ale ja?

- Aa, co pan ogląda, to mnie już nie obchodzi - odparł Zjadłjad. - Podpisał pan kontrakt, prawda?

- Czy to szantaż?

- Ależ skąd! Po prostu był mi pan potrzebny.

- Po co? Jako lekarz jestem zero!

- Zgoda - przyznał profesor. - To fakt. Jako lekarz jest pan zero. Byłbym nawet skłonny powiedzieć, że dwa. Ale mnie potrzebny jest kawał chłopa do rozruchu modeli re­dukcyjnych.

- Phi, wielkie rzeczy! - rzucił asystent. - Każdy by dał radę. Wystarczy ćwierć obrotu i zaraz zaskoczy.

- Tak pan myśli? Silnik spalinowy może; ale ja będę robił także modele na gumę. Pan wie, co to znaczy nakręcić gumę na trzy tysiące obrotów?

Asystent poruszył się niespokojnie.

- Zawsze znajdzie się sposób - powiedział. - Nakręcadłem zaraz by poszło.

- Żadnym nakręcadłem! - odparł profesor. - Nie będę marnował śmigła.

Asystent nadąsał się w swoim kącie. Nie płakał już. Coś wymamrotał.

- Co? - spytał Zjadłjad.

- Nic.

- Nic - powiedział Zjadłjad - daje w rezultacie zawsze nic.

Znów się roześmiał widząc, że asystent pod pozorem układania się do snu przesuwa się do drzwiczek; z pieśnią na ustach dodał gazu.

Słońce zatoczyło łuk i jego promienie padały ukośnie na samochód, który obserwatorowi umieszczonemu w ściśle wy­znaczonym punkcie byłby się wydawał błyszczący na tle czar­nym, ponieważ Zjadłjad stosował zasady ultramikroskopii.

­

V

Statek sunął wzdłuż mola nabierając rozpędu, by wypły­nąć na pełne morze. Był po brzegi wyładowany sprzętem mechanicznym i ludzkim ekspediowanym do Egzopotamii, tak iż czasem, gdy nieszczęśliwym trafem znalazł się między dwiema falami, szorował niemal po dnie. Na statku tym Anna, Rochelle i Angel zajmowali trzy niewygodne kabiny. Dyrektor handlowy, Robert Guńjan z Belotki, nie uczestni­czył w podróży: przybycie na miejsce planował dopiero wte­dy, gdy budowa kolei zostanie ukończona. Aż do tej chwili miał ograniczyć się do brania poborów pozostając na dotych­czasowej posadzie.

Tymczasem kapitan biegał tam i na powrót po środko­wym pokładzie szukając swojej tuby; nigdzie nie mógł jej znaleźć, o ile by zaś statek płynął dalej tym samym kursem, groziło mu, iż roztrzaska się o Frygę, skałę podwodną znaną ze swego okrucieństwa. Ostatecznie dojrzał wreszcie tę pa­skudną tubę, jak przyczajona za zwojem lin czyhała tylko, aż przeleci jakaś mewa, by rzucić się na nią. Kapitan schwy­cił ją mocno w garść i ciężkim galopem pomknął wzdłuż pokładu na schodki prowadzące na górny pokład, a stamtąd na mostek. Czas był najwyższy, gdyż zbliżali się już do Frygi.

Wielkie, spienione fale nadpływały jedna za drugą i sta­tek kołysał się ociupinkę, ale w niewłaściwej płaszczyźnie, toteż nie posuwał się przez to nic szybciej. Rześki wiatr, przesycony ichneumonem i jodem, zaplątany w fałdy uszne człowieka przy sterze wydawał dźwięk łagodny jak śpiew kulika i zbliżony do re z krzyżykiem.

Załoga trawiła powoli zupę ze śmierdziela śródmorskiego, którą kapitan otrzymywał od rządu w drodze zupełnego wyjątku. Lekkomyślne ryby uderzały na oślep o kadłub sta­tku i głuchy odgłos, jaki rozlegał się po każdym uderzeniu, intrygował tych pasażerów, dla których ta podróż była pierwszą ich podróżą, a najbardziej chyba Dudusia i Oliwkę. Oliwkę, córkę Marina, i Dudusia, syna Carla. Marina i Carla przyjętych przez Towarzystwo jako siła robocza. Mieli oni jeszcze inne dzieci, ale pochowały się gdzieś na razie, bo sporo miały ciekawych zakamarków do spenetrowania i na statku, i własnych. Majster Arland także płynął do Egzopotamii. Łajdak spod ciemnej gwiazdy.

Statek drobniutko dziobał fale dziobnicą, z racji swych handlowych kształtów niezdolny do wielkich zrywów. Mimo to jednak w duszy każdego, kto na niego spojrzał, pozosta­wiał wrażenie najczystszej elegancji, a to dzięki temu, że woda morska jest słona, sól zaś oczyszcza wszystko. Mewy swoim zwyczajem darły się bez ustanku i bawiły w gonione­go wokół głównego masztu, a potem usiadły rzędem na czwartej rei od góry po lewej stronie i przyglądały się kor­moranowi, który odbywał próbny lot stylem motylkowym.

W tym momencie Duduś chodził akurat na rękach, żeby pokazać Oliwce, jak się to robi, i kormoran stracił głowę; chciał wzbić się w górę i pomylił kierunek. Rąbnął z całej siły w mostek. Rozległo się stuknięcie. Zamknął oczy, żeby nie mrugać z bólu, a z dzioba poszła mu krew. Kapitan odwrócił się i wzruszając ramionami podał mu brudną chu­stkę do nosa.

Oliwka zobaczyła, jak kormoran spadł na mostek. Pobie­gła zapytać, czy może go wziąć na ręce. Duduś dalej chodził do góry nogami i poprosił Oliwkę, żeby uważała, co on teraz zrobi, ale Oliwki już nie było. Wrócił więc do normalnej pozycji i zaklął bez ostentacji, w miarę grubo, po czym poszedł za Oliwką, ale nie za szybko, żeby sobie nie wyo­brażała. Mniej więcej co dwa kroki uderzał na płask brudną dłonią o żelazną barierę, co dawało miły i dźwięczny rezo­nans; przyszło mu nawet do głowy, żeby coś zaśpiewać.

Kapitan bardzo lubił, jak ktoś odwiedzał go na mostku, bo nie znosił zakazów, a rozmowy z kapitanem były surowo zakazane. Uśmiechnął się więc do Oliwki. Od razu docenił jej zgrabne nogi, włosy gęste i jasne i zbyt opięty sweterek, pod którym rysowały się na przodzie dwa młode wzgóreczki, niedawny prezent od dobrej bozi. Właśnie w tym momencie statek mijał Frygę i kapitan podniósł do ust tubę, bo chciał wzbudzić podziw w Oliwce i Dudusiu, którego głowa ukaza­ła się u dołu żelaznej drabinki. Kapitan zaczął wykrzykiwać coś bardzo głośno. Oliwka nie rozumiała co, a kormorana i bez tego potwornie bolała głowa.

Kapitan odłożył tubę i z zadowolonym uśmiechem odwró­cił się do dzieci.

- Kogo pan wołał, proszę pana? - zapytała Oliwka.

- Nazywaj mnie kapitanem - odparł kapitan.

- Ale kogo pan wołał? - powtórzyła Oliwka.

- Rozbitka - wyjaśnił kapitan. - Na Frydze jest roz­bitek.

- A co to za Fryga, panie kapitanie? - zapytał Duduś.

- To ta wielka skała - odrzekł kapitan.

- I zawsze tam jest? - zapytała Oliwka.

- Kto? - powiedział kapitan.

- Rozbitek - wyjaśnił Duduś.

- Oczywiście - odparł kapitan.

- Dlaczego? - spytała Oliwka.

- Dlatego, że jest głupi - rzekł kapitan - i dlatego, że bardzo niebezpiecznie byłoby zabrać go stamtąd.

- Gryzie? - zapytał Duduś.

- Nie - odrzekł kapitan - ale jest bardzo zaraźliwy.

- A na co on choruje?

- Nie wiadomo - odparł kapitan.

Znów podniósł tubę do ust i wrzasnął coś do jej wnętrza, a mniej więcej w promieniu kabla wpadły do wody muchy morskie.

Oliwka i Duduś stali oparci o barierę mostku. Przyglądali się wielkim meduzom, które obracały się bardzo szybko wytwarzając ruch wirowy cieczy, pułapkę na nieostrożne ryby, które wpadały do niej; ta metoda, wynaleziona przez meduzy australijskie, robiła w tej chwili furorę na wybrzeżu.

Kapitan odstawił tubę i przyglądał się z przyjemnością, jak wiatr rozdziela włosy Oliwki i robi jasny przedziałek na jej okrągłej głowie. Chwilami spódniczka podjeżdżała jej aż do ud i znów opadała, trzepocząc.

Kormoran, zmartwiony, że nikt nie zwraca na niego uwagi, wydał bolesny jęk. Oliwka przypomniała sobie nagle, po co przyszła na mostek, i zwróciła się w stronę rannego biedaka.

- Czy mogę go wziąć, panie kapitanie? - zapytała.

- Naturalnie - odparł kapitan - jeżeli się nie boisz, że cię ugryzie!

- Ptaki nie gryzą - powiedziała Oliwka.

- Ho, ho, ho! - rzekł kapitan. - To nie jest taki zwykły ptak!

- A co to jest? - spytał Duduś.

- Nie wiem - odparł kapitan - co świadczy najlepiej, że nie jest to zwykły ptak, bo na zwykłych ptakach to ja się znam. Może być sroka, albo, na przykład: plewa, kluz, dziewiczka pstra i cokół, i jeszcze jastrzębiak, ciurkawka, bło­tnik, chabrówka, wytrzyjnos i dudek wystrychnięty; oprócz tego spotyka się jeszcze takie jak mewa i kura pospolita, którą nazywają po łacinie cocota deconans.

- Fiu, fiu!... - mruknął Duduś. - Pan to ma wiadomości!

- Bo się uczyłem - odparł kapitan.

Oliwka wzięła kormorana na ręce i kołysała plotąc mu coś trzy po trzy na pociechę, a on się puszył do środka, zadowolony, i pomrukiwał jak tapir.

- A widzi pan, panie kapitanie - odezwała się. - On jest bardzo miły!

- W takim razie to jastrzębiak - powiedział kapitan. - Bottin podaje, że jastrzębiak to uroczy ptak.

Mile połechtany, kormoran skłonił głowę ruchem wdzięcz­nym i dystyngowanym, a Oliwka go pogłaskała.

- Kiedy będziemy na miejscu, panie kapitanie? - zapytał Duduś, który lubił wprawdzie ptaki, ale znowu nie aż tak.

- To daleko - powiedział kapitan. - Szmat drogi, wiesz? Dokąd wy jedziecie oboje?

- Do Egzopotamii - odparł Duduś.

- Ho, ho! - wyraził uznanie kapitan. - W nagrodę zakrę­cę jeszcze raz kołem.

Jak powiedział, tak zrobił, i Duduś podziękował mu za to.

- Wasi rodzice też jadą z wami? - zapytał kapitan.

- Tak - odparła Oliwka. - Carlo to jest tatuś Dudusia, a Marino to mój tatuś. Ja mam trzynaście lat, a Duduś ma trzynaście i pół.

- Aha, rozumiem - rzekł kapitan.

- Nasi tatusiowie sami tylko we dwóch zbudują kolej.

- I my też tam jedziemy.

- Szczęściarze z was - powiedział kapitan. - Gdybym mógł, pojechałbym z wami. Już mam tego pływania po dziurki w nosie.

- To nie jest przyjemnie być kapitanem?

- Oj, nie! - odparł kapitan. - Psia służba, gorzej niż majsterska.

- Arland to wstrętny łajdak! - oznajmił Duduś z przeko­naniem.

- Nie mów tak, bo jeszcze oberwiesz! - powiedziała Oliw­ka.

- Dobra, dobra - rzekł kapitan. - Ja nikomu nie powtó­rzę. Między nami mężczyznami nie musimy się krępować.

Pogłaskał Oliwkę po pośladku. Pochlebiło jej, że traktuje ją jak mężczyznę, i wzięła to za jeden z dowodów przyjaźni, jaką okazują sobie nawzajem prawdziwi mężczyźni. Kapitan poczerwieniał.

- Niech pan idzie z nami, panie kapitanie - zapropono­wał Duduś. - Na pewno się ucieszą, jak pana zobaczą.

- O, tak! - zawołała Oliwka. - Koniecznie! Opowie nam pan o piratach i będziemy się bawić w abordaże.

- Świetna myśl! - rzekł kapitan. - Sądzisz, że jesteś dość mocna do bitki?

- Pewno! - odparła Oliwka. - Niech pan tylko pomaca, jakie mam mięśnie.

Kapitan przyciągnął ją do siebie i zajął się jej górną połową.

- Całkiem nieźle - oświadczył. Mówił z trudem.

- Oliwka jest dziewczynką - odezwał się Duduś. - Ona nie będzie mogła się bić.

- A po czym poznajesz, że to dziewczynka? - powiedział kapitan. - Po tych dwóch małych interesikach?

- Jakich interesikach? - zapytał Duduś.

- O, tych... - rzekł kapitan. I dotknął, żeby mu pokazać.

- Wcale nie są takie małe - zaprotestowała Oliwka.

I żeby tego dowieść, wypięła pierś, odłożywszy najpierw na bok kormorana, który zasnął.

- Racja - sapnął kapitan. - Wcale nie takie małe. Kiwnął, żeby podeszła.

- Jak co dzień rano trochę je sobie powyciągasz - powie­dział zniżając głos - będą jeszcze większe.

- Jak to? - spytała Oliwka.

Dudusiowi wcale się nie podobało, kiedy kapitan czerwie­niał jak burak i żyły występowały mu na skroniach. Odwró­cił wzrok, nieswój.

- O, tak... - odparł kapitan.

I zaraz Duduś usłyszał, że Oliwka płacze i wyrywa się, bo kapitan ją szczypie i zobaczył, że kapitan ją trzyma i robi jej coś złego. Złapał tubę i z całej siły walnął po głowie kapitana, który zaklął i puścił Oliwkę.

- Już was tu nie ma, gnojki jedne! - ryknął.

Został mu ślad w tym miejscu, gdzie Duduś mu przyłożył. Po policzkach Oliwki spływały wielkie łzy i trzymała się za biuścik tam, gdzie kapitan ją uszczypnął. Schodziła po żela­znej drabince. Duduś szedł za nią, dotknięty do żywego, oburzony i wściekły, chociaż sam nie wiedział dobrze dlacze­go, z uczuciem, że został wystrychnięty na dudka. Wyrzuco­ny kopsańcem przez kapitana kormoran przeleciał im nad głowami i upadł pod nogi. Oliwka pochyliła się i podniosła go. Wciąż nie przestawała płakać. Duduś objął ją za szyję, drugą ręką odgarnął żółte włosy przyklejone do zapłakanej buzi i pocałował ją, najdelikatniej jak tylko mógł, w poli­czek. Przestała płakać, spojrzała na Dudusia i spuściła oczy. Tuliła kormorana, a Duduś obejmował ją ramieniem.

VI

Angel wyszedł na pokład. Statek znajdował się na peł­nym morzu i wiały silne wiatry krzyżowe, zjawisko normalne w pobliżu Ziemi Papieskiej.

Anna i Rochelle zamknęli się w kajucie i Angel wolał sobie pójść; myślenie o czym innym okazywało się jednak zajęciem dość męczącym. Anna nadal był dla niego jedna­kowo miły. Najgorsze, że i Rochelle też. Ale sam na sam w kajucie nie zamierzali chyba jednak rozmawiać o Angelu. Nie zamierzali... Chociaż... może zamierzali?...

Serce biło Angelowi bardzo mocno, bo wyobrażał sobie Rochelle bez niczego, tam na dole, w kajucie, z Anną, gdzie się zamknęli, a pewnie gdyby nie to, to by się nie zamykali.

Od paru już dni Rochelle spoglądała na Annę w sposób trudny dla Angela do zniesienia, podobnymi oczami jak Anna wtedy gdy ją całował w aucie, trochę nieprzytomnymi, strasznymi, wniebowziętymi, o powiekach jak umęczone kwiaty o płatkach leciutko zgniecionych, gąbczastych i przej­rzystych.

Wiatr śpiewał w skrzydłach mew, czepiał się wszystkiego, co wystaje nad pokład, i zostawiał kłaczki pary na każdej wypukłości, jak pióropusz na Everescie. Słońce oślepiało - samo siebie odbijając się w morzu rozmigotanym i miejscami białym. Pachniało rozkosznie potrawką z cieląt morskich i owocami morza dojrzałymi w cieple. Tłoki w maszynie ubijały swoje i statek dygotał miarowo. Znad oszklonej pokry­wy luku wentylacyjnego maszynowni unosił się niebieski dym i natychmiast rozpraszał się na wietrze. Angel dostrze­gał to wszystko - przejażdżka morska stanowi jednak zawsze pewną pociechę - i czuł, jak ciche pluskanie wody, podkład piany położony na kadłubie jak na płótnie, krzyk mew i trzepot ich skrzydeł wprawiają go w stan oszołomienia, krew popłynęła w nim żywiej i mimo że Anna był tam na dole z Rochelle, zaczęła musować jak szampan w jego ży­łach.

Powietrze było barwy jasnożółtej i bladoturkusowej. Ryby nadal tłukły od czasu do czasu głową o statek. Angel miał ochotę zejść i sprawdzić, czy stary już, blaszany kadłub nie ma od tego zbyt pokaźnych guzów. Odegnał jednak tę myśl, a sprzed oczu znikł mu wreszcie obraz Anny i Rochelle, bo wiatr miał cudowny smak, a wysmołowany pokład połyski­wał w spękaniach, których rysunek przypominał żyłki ja­kichś kapryśnych liści. Angel poszedł na dziób statku i chciał oprzeć się o barierkę. Wychyleni przez nią Oliwka i Duduś przyglądali się bryzgom piany, która przyklejała białe wąsy na brodzie dziobnicy - zabawne, swoją drogą, te wąsy na brodzie! Duduś wciąż jeszcze trzymał Oliwkę za szyję, wiatr burzył im włosy i śpiewał do ucha. Angel przystanął i oparł się koło nich. Zorientowali się, że ktoś koło nich stoi, i Duduś zerknął na niego podejrzliwie, ale po chwili wyraz podejrzliwości zaczął słabnąć; na policzkach Oliwki Angel dostrzegł ślady obeschłych łez, od czasu do czasu pochlipy­wała jeszcze w mankiet.

- No i jak - odezwał się Angel - podoba wam się tu?

- Nie - odparł Duduś. - Kapitan jest podlec.

- A co takiego zrobił? - zapytał Angel. - Wygonił was z mostku?

- Chciał zrobić krzywdę Oliwce - powiedział chłopiec. - Uszczypnął ją tu.

Oliwka przyłożyła dłoń we wskazanym miejscu i mocno pociągnęła nosem.

- Jeszcze mnie boli - odezwała się.

- Stary świntuch - stwierdził Angel. Był wściekły na kapitana.

- Dałem mu po łbie tym jego lejkiem - dorzucił chło­piec.

- Aha - przytaknęła Oliwka - to było bardzo śmieszne. Zaczęła się śmiać cichutko, a Angel i Duduś roześmiali się także na myśl o tym, jaką kapitan miał minę.

- Gdyby jeszcze raz zrobił coś podobnego - powiedział Angel - przyjdźcie do mnie. Dostanie po gębie.

- Z pana to chociaż byłby fajny kumpel - stwierdził Duduś.

- Chciał mnie pocałować - powiedziała Oliwka. - Jecha­ło od niego czerwonym winem.

- A pan nie będzie jej szczypać?...

Duduś odczuł nagły niepokój. Z dorosłymi nigdy nic nie wiadomo.

- Nie bój się - odparł Angel. - Nie będę jej szczypać i nie będę próbował jej całować.

- Och - odezwała się Oliwka - pocałować mnie pan może, ale szczypać nie, bo to boli.

- Mnie tam nie zależy, żeby ją pan całował - wtrącił Duduś. - Doskonale mogę zrobić to sam.

- Jesteś zazdrosny, co? - rzekł Angel.

- Wcale nie.

Duduś spąsowiał i naumyślnie spojrzał ponad głową Angela. Musiał w tym celu odrzucić głowę do tyłu pod kątem bardzo niewygodnym. Angel śmiał się. Złapał Oliwkę pod ręce, podniósł do góry i ucałował w oba policzki.

- No - powiedział stawiając ją z powrotem - teraz jesteś­my kolegami. Grabula! - zwrócił się do Dudusia.

Ten niechętnie wyciągnął brudną łapkę, ale rozchmurzył się spojrzawszy na Angela.

- Korzysta pan, bo pan jest starszy, ale co mi tam! Ja i tak pocałowałem ją pierwszy.

- Moje gratulacje - rzekł Angel. - Widać, że masz dobry gust. Ona jest bardzo przyjemna w całowaniu.

- Pan też jedzie do Egzopotamii? - zapytała Oliwka. Wolała zmienić temat.

- Tak - odparł Angel. - Jako inżynier.

- A mój tatuś i jego tatuś są siłą roboczą - oświadczyła Oliwka z dumą.

- To oni robią całą robotę - uzupełnił Duduś. - Zawsze mówią, że inżynierowie bez nich daleko by nie zajechali.

- Mają świętą rację - przyświadczył Angel.

- I jest też majster Arland - uzupełniła Oliwka.

- Stary łajdak - poinformował Duduś.

- To się okaże - powiedział Angel.

- Pan jest tylko jeden, czy jest jeszcze więcej inżynie­rów? - zapytała Oliwka.

Wówczas Angel przypomniał sobie, że Anna i Rochelle są razem w kajucie, i wiatr pochłodniał. Słońce schowało się i statek kołysał mocniej. Krzyk mew zrobił się natarczy­wy.

- Nie... - odparł z wysiłkiem. - Jest jeszcze mój kolega. Został na dole...

- Jak mu na imię? - zapytał Duduś.

- Anna - odpowiedział Angel.

- Coś takiego! - zawołał Duduś. - To jest imię dla psa.

- Właśnie że ładne - orzekła Oliwka.

- To jest imię dla psa! - powtórzył Duduś. - Bardzo głupio, jak człowiek ma imię dla psa.

- Bardzo głupio - przytaknął Angel.

- Chce pan zobaczyć naszego kormorana? - zapropono­wała Oliwka.

- Nie - odparł Angel - lepiej go nie budzić.

- Czy zrobiliśmy panu jakąś przykrość? - cicho zapytała Oliwka.

- Ależ skąd! - zaprzeczył Angel.

Położył rękę na jej głowie, pogłaskał ją po włosach, a potem westchnął.

Na niebie słońce wahało się, czy wrócić.

VII

...nie zawadzi czasem dolać trochę wody do wina...

(Marcel Véron, Traktat o ogrzewaniu, wyd. Dunod, tom I, s. 145.)

Od dobrych pięciu minut ktoś pukał do drzwi Amadeusza Dode. Amadeusz spoglądał na zegarek, żeby się przekonać, ile czasu potrzeba, by wyczerpała się jego cierpliwość, i po upływie sześciu minut koma dziesięć wstał i wyrżnął pięścią w stół.

- Wejść! - zaryczał z pasją.

- To ja - powiedział Atanagoras otwierając drzwi. - Czy przeszkadzam?

- Oczywiście - odparł Amadeusz.

Robił nadludzkie wysiłki, żeby się opanować.

- To doskonale - rzekł Atanagoras. - Zapamięta pan przynajmniej moją wizytę. Nie widział pan Duponta?

- Nie, nie widziałem Duponta.

- Tylko spokojnie - odparł Atanagoras. - Więc w takim razie gdzie on jest?

- Mnie się pan pyta? - powiedział Amadeusz. - Kto się z nim zabawia, ja czy Marcin? Niech się pan spyta Marcina!

- W porządku, to właśnie chciałem usłyszeć - odparł Ata. - To znaczy, nie udało się panu jeszcze usidlić Duponta?

- Słuchaj pan, ja nie mam czasu do tracenia. Inżyniero­wie i sprzęt mają być dzisiaj, a ja jeszcze jestem w lesie ze wszystkim.

- Wyraża się pan jak Barrizone - powiedział Atanago­ras. - Widać łatwo ulega pan wpływom.

- Odpieprz się pan raz a dobrze - odparł Amadeusz. - Dlatego, że niechcący wyjechałem z powiedzonkiem w stylu Barrizona, będzie mi pan tu wytykał, że ulegam wpływom? Ja, wpływom? Śmiech pusty mnie ogarnia, niech pan posłucha.

I zaczął śmiać się pusto. Ale Atanagoras przyglądał mu się i to wprawiło go znów we wściekłość.

- Zamiast stać i się gapić - powiedział - lepiej by mi pan pomógł przygotować wszystko na ich przyjazd.

- Co przygotować? - zapytał archeolog.

- Biurka dla nich. Przyjeżdżają po to, żeby pracować. Co by robili bez biurek?

- Ja pracuję bez biurka - powiedział archeolog.

- Pan pracuje? Pan?... No... Ale zdaje pan sobie chyba sprawę, że bez biurka nie może być mowy o żadnej poważ­nej robocie?

- Wcale mi się nie wydaje, żebym pracował mniej niż inni. Pan myśli, że taki młotek archeologiczny to lekka rzecz? A roz­bijać przez cały dzień naczynia, żeby je wpakować do pojemni­ków znormalizowanej wielkości, to może są żarty, co? A pilno­wać Lardiera, karcić Duponta, prowadzić dziennik pokładowy i wytyczać kierunek prac, to może jest nic?

- To nie jest poważna robota - stwierdził Amadeusz Dode. - Sprawozdania, raporty, to rozumiem! Ale wiercenie dziur w piachu?...

- Ciekawym, co takiego w końcu zdziałacie razem z wa­szymi sprawozdaniami i raportami! - odparł Atanagoras. - Zbudujecie parszywą kolej, śmierdzącą i zardzewiałą, która zakopci całą okolicę. Nie mówię, że się na nic nie zda, ale robota biurowa to też nie jest.

- Lepiej zacznijmy od tego, że projekt budowy zyskał aprobatę Rady Nadzorczej i pana Ursusa de Żanpolan - rzekł Amadeusz z przechwałką w głosie. - Nie panu sądzić o przydatności tego przedsięwzięcia.

- Odczep się pan wreszcie! - powiedział Atanagoras. - Widzieli ważnego! A w końcu kim pan jest? Zwykłym pederastą i nic więcej. Nie powinienem się z panem zadawać.

- Spokojna głowa, nic panu nie grozi - odparł Ama­deusz. - Za stary pan. Dupont, aa, to co innego!

- Dosyć mam już tego gadania o Duponcie! Kogo się pan ostatecznie dzisiaj spodziewa?

- Angela, Anny, Rochelle, majstra, siły roboczej w ilości dwóch osób plus rodzina, sprzętu. Doktor Zjadłjad przybę­dzie własnym środkiem lokomocji razem z asystentem, a mechanik nazwiskiem Śrubć doszlusuje za jakiś czas. Jeżeli okaże się to konieczne, nie sądzę jednak, by się okazało, powiększymy siłę roboczą jeszcze o cztery osoby spośród ludności miejscowej.

- W sumie to spore przedsięwzięcie - stwierdził Atanagoras.

- Jeżeli zajdzie potrzeba, podkupię kogoś z pańskiej eki­py proponując wyższą płacę.

Atanagoras spojrzał na Amadeusza i roześmiał się.

- Zabawny pan jest z tą pańską koleją.

- Niby co jest takie zabawne? - spytał Amadeusz, urażo­ny.

- Wyobraża pan sobie, że tak łatwo uda się panu pode­brać mi ludzi?

- Mowa! - odparł Amadeusz. - Obiecam im wyższą pre­mię za wydajność i korzyści socjalne, samorząd, kooperaty­wę i pomoc lekarską.

Niemile dotknięty, Atanagoras potrząsnął siwiejącą gło­wą. Tyle złej woli wprawiło go w osłupienie i Amadeuszowi wydało się, iż, jeżeli wolno się tak wyrazić, rzeczywiście widzi przed sobą słup. Bardzo się musiał natężyć, by archeo­log pojawił mu się z powrotem w dawnej swojej postaci.

- Nie uda się to panu - powiedział archeolog z głębokim przekonaniem. - Nie są tacy głupi.

- To się jeszcze okaże! - rzekł Amadeusz.

- Dla mnie pracują za darmo. -.-; - No, to tym bardziej!

- Kochają archeologię.

- Pokochają budowę kolei.

- Pan studiował Nauki Polityczne?

- A jakże - odparł Amadeusz. Atanagoras milczał przez chwilę.

- Wszystko jedno... - odezwał się wreszcie. - Widać miał pan specjalne predyspozycje. Same Nauki Polityczne jeszcze wszystkiego nie tłumaczą.

- Nie rozumiem, co pan ma na myśli, ale i tak mnie to nie interesuje. Pójdzie pan ze mną? Będą tu za dwadzieścia minut.

- Idę - rzekł Atanagoras.

- Nie wie pan, czy Dupont będzie dzisiaj wieczorem?

- A odpieprzże się pan z tym Dupontem! - powiedział archeolog wyprowadzony z równowagi.

Amadeusz wymamrotał coś pod nosem i wstał. Jego biuro mieściło się na pierwszym piętrze w hotelu Barrizona i przez okno widział piaszczyste wydmy i sztywne zielone trawy, na których kołysały się jaskrawożółte śliniaczki i zapałczaki piaskowe, mieniące się w oczach.

- Chodźmy - powiedział do Atanagorasa i bezczelnie wy­szedł pierwszy.

- Idę - odparł archeolog. - Ale trzeba stwierdzić, że czekając na 975 miał pan maniery trochę mniej dyrektor­skie...

Amadeusz Dode zaczerwienił się. Schodzili po schodach chłodnych i źle oświetlonych, tak iż w mroku połyskiwały tylko rozmaite przedmioty z miedzi.

- Skąd pan wie?

- Jestem archeologiem - rzekł Atanagoras. - Tajemnice przeszłości dla mnie nie są tajemnicą.

- Jest pan archeologiem, zgoda - przytaknął Amadeusz - ale nie jasnowidzem.

- Tylko bez dyskusji - powiedział Ata. - A pan jest źle wychowanym młodym człowiekiem... Pomogę panu przyj­mować personel, ale to nie zmienia faktu, że jest pan źle wychowany... Cały szkopuł w tym, że chociaż źle, ale jednak pana wychowali. I na to nikt już nic nie poradzi.

Zeszli na dół i minęli korytarz. W restauracji Pippo wciąż siedział nad gazetą, od czasu do czasu potrząsał głową i mruczał coś w swojej mowie.

- Jak się masz, Pipek - powiedział Amadeusz.

- Dzień dobry - rzekł Atanagoras.

- Bon giorno - odezwał się Pippo.

Amadeusz i Atanagoras wyszli przed hotel. Było sucho i gorąco i powietrze nad żółtymi wydmami drgało. Skiero­wali się w stronę wyższej wydmy, sporego wzgórza piasko­wego uwieńczonego zielonymi kępkami, skąd rozpościerał się dość rozległy widok.

- Z której strony nadjadą? - zapytał Amadeusz.

- Och - odparł archeolog - mogą z każdej; wystarczy, jeżeli pomylili drogę.

Rozejrzał się z uwagą robiąc obrót dookoła własnej osi i zatrzymał się w momencie, gdy płaszczyzna jego ciała pokryła się z płaszczyzną południka.

- Stamtąd - powiedział wskazując na północ.

- Skąd? - spytał Dode.

- Rzuć pan okiem pod szerszym kątem - odparł Ata w żargonie archeologicznym.

- A, widzę! - zawołał Amadeusz. Tylko jeden wóz. To pewnie profesor Zjadłjad.

Na razie widać było jedynie połyskliwy zielony punkcik i obłok piasku za nim.

- Punktualnie! - stwierdził Amadeusz.

- Cóż to ma za znaczenie? - rzekł Atanagoras.

- Jak to? A zegar kontrolny?

- Myślałem, że zegar nadejdzie dopiero razem ze sprzętem.

- I owszem - odparł Amadeusz - ale póki co, ja sam go zastąpię.

Atanagoras przyjrzał mu się ze zdumieniem.

- Chciałbym wiedzieć, co w panu siedzi w środku? - powiedział.

- Rozmaite paskudztwa, jak w każdym - odparł Ama­deusz.

Odwrócił się w przeciwnym kierunku.

- ...bebechy i gówno. A oto reszta! - oznajmił.

- Wyjdziemy im na spotkanie? - zaproponował Atanagoras.

- W jaki sposób, skoro zbliżają się z dwóch stron?

- Moglibyśmy pójść każdy w inną.

- Jeszcze czego! Żeby im pan naopowiadał niestworzo­nych rzeczy! A poza tym - mam wyraźne dyrektywy. Przy­jeżdżających przyjmuję ja sam.

- W porządku - odparł Atanagoras. - W takim razie rób pan sobie, co chcesz, ja idę.

Tak usadzony, Amadeusz szybko zaczął puszczać korze­nie, bo pod cienką warstwą piachu gleba okazała się całkiem urodzajna. Atanagoras zszedł zaś z wydmy i skierował się na spotkanie nadciągającemu konwojowi.

Wehikuł profesora Zjadłjada pruł tymczasem naprzód z wielką szybkością, nie zważając na góry i doły. Asystent, skulony we dwoje od mdłości, chował głowę w wilgotny ręcznik kąpielowy i czkał bezwstydnie. Zjadłjad, który nie zwracał uwagi na tak drobne przeciwności, podśpiewywał wesoło amerykańską piosenkę zatytułowaną Show me the way to go home, świetnie dostosowaną do okoliczności, za­równo jeśli chodzi o słowa, jak i o muzykę. Na szczycie znacznego wzniesienia przeszedł zręcznie w Taking a chance for love Vernona Duke’a, zaś asystent jęczał dalej tak, iż wzbudziłby litość nawet w dostawcy dział przeciwgradowych. Przy zjeździe Zjadłjad dodał jeszcze gazu, a asystent za­milkł, bo nie potrafił jednocześnie jęczeć i puszczać pawia, poważny mankament, któremu winne było wychowanie na­zbyt mieszczańskie.

Raz jeszcze zawarczał motor, raz jeszcze zacharczał asy­stent i Zjadłjad zatrzymał wreszcie wóz przed Amadeuszem, który gniewnym wzrokiem towarzyszył archeologowi idące­mu naprzeciw konwojowi.

- Dzień dobry - powiedział Zjadłjad:

- Dzień dobry - odparł Amadeusz.

- Buuee - przywitał się asystent.

- Zjawił się pan na czas - stwierdził Amadeusz.

- Nie - sprostował Zjadłjad. - Zjawiłem się przed cza­sem. Ale, ale, dlaczego nie nosi pan żółtych koszul?

- Bo to ohyda - odrzekł Amadeusz.

- Istotnie - odparł Zjadłjad - przyznaję, że przy pańskiej ziemistej cerze to byłaby klęska. Tylko urodziwy mężczyzna może sobie pozwolić na noszenie takich koszul.

- Uważa się pan za urodziwego mężczyznę?

- Po pierwsze proszę mnie tytułować jak należy. Jestem profesor Zjadłjad, a nie byle kto.

- Rzecz drugorzędna - odparł Amadeusz. - Ja w każdym razie uważam, że Dupont jest urodziwszy od pana.

- Panie profesorze - uzupełnił Zjadłjad.

- Panie profesorze - powtórzył Amadeusz.

- Albo panie doktorze - powiedział Zjadłjad. - Jak pan woli. Sądzę, że jest pan pederastą?

- Czy można gustować w mężczyźnie nie będąc pedera­stą? - odparł Amadeusz. - Kiedyż wy mi wreszcie przesta­niecie wiercić dziurę w brzuchu, jak Boga kocham!

- Chamuś - rzekł Zjadłjad. - Całe szczęście, że panu nie podlegam.

- Właśnie, że mi pan podlega.

- Panie profesorze - powiedział Zjadłjad.

- Panie profesorze - powtórzył Amadeusz.

- Nie - rzekł Zjadłjad.

- Co, nie? - żachnął się Amadeusz. - Powtarzam, co mi pan mówi, a pan mi na to mówi, żebym nie mówił tego, co mówię.

-. Nie - powiedział Zjadłjad - ja panu nie podlegam.

- Właśnie, że tak.

- Właśnie, że tak, panie profesorze - uzupełnił Zjadłjad i Amadeusz to powtórzył.

- Mam kontrakt - oświadczył Zjadłjad. - Nie podlegam nikomu. Więcej, w sprawach sanitarnych wszelkie rozporzą­dzenia wychodzą ode mnie.

- Nie uprzedzono mnie o tym, panie doktorze - powie­dział Amadeusz, który zaczynał tracić tupet.

- A - rzekł profesor - zmiękła panu rura! Amadeusz otarł ręką czoło; upał robił się wielki. Profesor

Zjadłjad podszedł do samochodu.

- Niech no mi pan pomoże - odezwał się.

- Nie da rady, panie doktorze - odparł Amadeusz. - Archeolog mnie tu usadził i teraz nie mogę się wysadzić.

- Co za bzdura! - zirytował się profesor. - Niektórzy pisują właśnie takim stylem!

- Naprawdę? - rzekł Amadeusz z trwogą.

- Puu! - dmuchnął niespodziewanie profesor prosto w nos Amadeusza, tak iż ten przestraszył się bardzo i uciekł pędem.

- No widzi pan! - zawołał za nim Zjadłjad. Amadeusz zawrócił jak zmyty.

- Czy mógłbym panu w czymś pomóc, panie profesorze? - zapytał.

- Aa! - powiedział Zjadłjad. - Wreszcie nauczył się pan grzeczności. Łap pan to!

Rzucił mu prosto w ręce olbrzymią skrzynię. Amadeusz złapał ją, zachwiał się i upuścił ją sobie na prawą nogę. W minutę później zademonstrował profesorowi w sposób na­prawdę przekonywający, jak stoi flaming na jednej łapie i dziobem kłapie.

- W porządku - rzekł Zjadłjad siadając z powrotem za kierownicą. - Niech ją pan zaniesie do hotelu. Ja już tam będę.

Potrząsnął asystentem, który się zdrzemnął.

- Hej, tam!... Jesteśmy na miejscu!

- Ach!... - westchnął asystent z wyrazem błogiego szczę­ścia.

Samochód zjechał z wydmy w tempie szatańskim i asystent znów wsadził głowę w swój obrzydliwy ręcznik. Amadeusz spojrzał na znikający wóz, potem na skrzynię i, kulejąc, usiłował załadować ją sobie na plecy. Niestety były okrągłe.

VIII

Na czele konwoju szedł Atanagoras drobnym kroczkiem stosownym do jego spiczastych kamaszków; ich płócienne beż cholewki przyoblekały podpory archeologa w jakąś mi­nioną godność. Nogawki krótkich spodni z szarego płótna krojone były z potrójnym wyrostem w stosunku do kościs­tych kolan, które z nich wystawały, a koszula koloru khaki, wyblakła od niewłaściwego traktowania, obluzowała się w pasie. Do tego hełm kolonialny, który wisiał w namiocie. Ata nie nosił go nigdy. Rozmyślał o bezczelności Amadeu­sza i o tym, że ten smarkacz zasługuje na porządną nauczkę, zresztą jedna to mało, przydałoby się parę!... Jak przystało na archeologa, spoglądał w ziemię; archeologowi nie wolno niczego lekceważyć, często bowiem odkrycia bywają dziełem przypadku, który błąka się najczęściej tuż nad ziemią, jak O tym świadczą pisma mnicha Ortopompy; żył on w dziesią­tym stuleciu i był, jako jedyny umiejący kaligrafować, przeo­rem zakonu brodaczy. Atanagoras przypomniał sobie dzień, kiedy Lardier doniósł mu, iż w okolicy pojawił się osobnik nazwiskiem Amadeusz Dode, i przypomniał sobie promyczek nadziei, jaki zabłysnął w jego mózgu, jeżeli to tam błyskają promyczki nadziei, i podsycony jeszcze - został odkryciem restauracji, a który po ostatniej rozmo­wie z Amadeuszem powrócił do wyjściowego stanu nie­istnienia.

Przybycie konwoju znów poruszy trochę pyły Egzopotamii, znów jakaś zmiana, może mili ludzie? Atanagoras roz­myślał z szalonym trudem, jest to bowiem przyzwyczajenie, którego na pustyni wyzbywamy się niezmiernie szybko; dla­tego też zapewne formułował swe myśli sposobem tak pompierskim - najpierw pompował w nie nadzieję, a potem ją wypompowywał.

I tak oto, w trakcie gdy pilnie dawał pozór na przypadek i na powierzchnię ziemi, rozmyślał o mnichu Ortopompie i o zachodzących zmianach, dostrzegł nagle głaz na pół za­grzebany w piasku; skoro na pół, wnioskować należało, iż istnieje ciąg dalszy, o czym przekonał się, gdy przyklękną­wszy usiłował wydobyć kamień; okopał go ze wszystkich stron i wciąż nie widział końca. Stuknął młotkiem w gładki granit i natychmiast przyłożył ucho do powierzchni nagrza­nej przez słońce, którego średniej długości promienie padały akurat w to miejsce. Usłyszał, jak dźwięk oddala się i błąka po niezmierzonej rozległości głazu i zrozumiał natychmiast, że trafiła mu się nie byle gratka. By mieć pewność, iż trafi tu później, oznaczył miejsce według położenia konwoju i przysypał starannie piaskiem sterany wierzchołek znalezi­ska. Ledwo to skończył, minęła go pierwsza ciężarówka, pełna skrzyń. Następna jechała tuż za nią, na razie były to tylko bagaże i sprzęt. Ciężarówki olbrzymich rozmiarów miały po kilka par rajstop długości i posuwały się z jowial­nym warkotem; szyny i narzędzia odbijały się od jednego boku do drugiego, a czerwona szmatka z tyłu tańczyła przed oczami archeologa. Nieco dalej jechała trzecia ciężarówka pełna ludzi i bagażów i wreszcie żółto-czarna taksówka, któ­rej złamana chorągiewka przekreślała nadzieje naiwnych amatorów autostopu. Atanagoras dojrzał w taksówce ładną dziewczynę i pomachał jej ręką. Wóz zatrzymał się trochę dalej i wyglądało, iż czeka. Atanagoras przyspieszył kroku.

Angel, który siedział koło kierowcy, wysiadł i podszedł ku niemu.

- Czy pan na nas czekał? - zapytał.

- Wyszedłem wam na spotkanie - odparł Atanagoras. - Mieliście dobrą podróż?

- Nie najgorszą - powiedział - Angel - z wyjątkiem tego odcinka, kiedy kapitan chciał dalej płynąć po lądzie siłą rozpędu.

- Wierzę, że to nie było przyjemne - rzekł Atanagoras.

- Czy pan jest panem Dode?

- Boże uchowaj! Nie zgodziłbym się być panem Dode nawet za wszystkie wyroby garncarskie z Egzopotamii, jakie znajdują się w Britysz Miuzeum.

- Proszę mi darować - powiedział Angel. - Nie wiedziałem.

- Nic nie szkodzi - odparł Atanagoras. - Jestem archeo­logiem. Pracuję tutaj.

- Ogromnie mi miło - rzekł Angel. - Ja jestem inżynie­rem; na imię mi Angel. A tam siedzą Anna i Rochelle.

Wskazał na taksówkę.

- I ja też! - warknął kierowca.

- Oczywiście - powiedział Angel. - Nie zapominamy o panu.

- Bardzo panu współczuję - rzekł Atanagoras.

- Dlaczego? - spytał Angel.

- Mam wrażenie, że Amadeusz Dode nie spodoba się panu.

- To przykre - szepnął Angel.

W taksówce Anna i Rochelle całowali się. Angel wiedział o tym i miał niewyraźną minę.

- Pójdzie pan ze mną pieszo? - zaproponował Atanago­ras. - Wyjaśnię panu wszystko.

- Chętnie - odparł Angel.

- To ja jadę, co? - odezwał się kierowca.

- Niech pan jedzie.

Tamten zapuścił motor, rzuciwszy przedtem z satysfakcją okiem na licznik. Trafił mu się niezły kurs.

W momencie kiedy samochód ruszał, Angel mimo woli spojrzał w tylną szybę. Profil Anny bez trudu pozwalał się domyśleć, że ten nie próżnuje. Angel opuścił głowę.

Atanagoras spoglądał na niego ze zdziwieniem. Na deli­katnej’ twarzy Angela widać było ślady bezsenności i co­dziennych udręk, a jego strzelista postać zaczynała się gar­bić.

- Dziwne - powiedział Atanagoras - przecież z pana jest ładny chłopak.

- Jej się podoba Anna - odparł Angel.

- Widzi mi się z gruba ciosany - zauważył Atanagoras.

- To mój przyjaciel - rzekł Angel.

- Rozumiem...

Atanagoras wziął młodego człowieka pod rękę.

- Zrobi panu awanturę.

- Kto? - zapytał Angel.

- Ten Dode od siedmiu boleści. Że się pan spóźnił.

- Och - powiedział Angel - nic mnie to nie obchodzi. Pan prowadzi tutaj poszukiwania?

- W tej chwili prowadzą się same - wyjaśnił Atanagoras. - Z pewnością jestem na tropie czegoś zupełnie niezwykłego. Czuję to. Więc zostawiam im swobodę. Mój totumfacki, Lardier, zajmuje się wszystkim. Kiedy nie jest zajęty robotą, zadaję mu coś do przepisywania, za karę, bo inaczej nie dałby spokoju Dupontowi. Dupont to mój kucharz. Opowia­dam panu to wszystko, żeby pan był zorientowany. Tak się akurat złożyło, pechowo i dosyć zabawnie, że Marcin kocha Duponta i że Dode też się w nim zadurzył.

- Kto to jest Marcin?

- Marcin Lardier, mój totumfacki.

- A co na to Dupont?

- Dupont ma to w de. I owszem, lubi Marcina, ale to rasowa kurwa. Pan daruje... W moim wieku nie powinienem się tak wyrażać, ale dzisiaj czuję się młody. Więc niech pan sam powie, co ja mogę zrobić z tymi trzema świntuchami?

- Absolutnie nic - stwierdził Angel.

- No właśnie.

- Gdzie będziemy mieszkać? - zapytał Angel.

- Jest hotel. Niech się pan nie martwi.

- Dlaczego miałbym się martwić?

- Z racji Anny.

- Och - powiedział Angel - co pomoże się martwić? Rochelle woli Annę ode mnie, to widać.

- Jak to widać? Nic nie widać. Całuje go, to wszystko.

- Nie - odparł Angel - nie wszystko. Ona go całuje, a później on ją całuje i wszędzie tam, gdzie jej dotknie, jej skóra jest już potem inna. Z początku tego nie znać, bo z jego objęć wychodzi równie świeża, jak była przedtem, i usta ma tak samo nabrzmiałe i czerwone, i włosy tak samo lśniące, ale jednak się zużywa. Każdy pocałunek wyniszcza ją troszkę i potem nie będzie już miała takich jędrnych piersi, takiej skóry gładkiej i delikatnej, takich jasnych oczu, takiego lekkiego kroku i z dnia na dzień staje się już inną Rochelle. Ja wiem, człowiekowi się wydaje, ma ją przed oczami, mnie samemu z początku też się wydało i nie zda­wałem sobie sprawy.

- Wmówił pan sobie to wszystko - powiedział Atanagoras.

- Nie, nie wmówiłem sobie. Pan wie dobrze, że nie. Teraz to już dostrzegam, przekonuję się o tym niemal co dzień, za każdym razem, kiedy na nią spojrzę, jest trochę bardziej wyniszczona. Zużywa się. On ją zużywa. Nic na to nie poradzę. I pan też nie.

- I już jej pan nie kocha wobec tego?

- Skąd! - odparł Angel. - Kocham ją tak samo. Ale mnie to boli, a trochę też budzi we mnie nienawiść, że ona się zużywa.

Atanagoras milczał.

- Przyjechałem tu, żeby pracować - ciągnął Angel. - Dołożę wszelkich starań. Miałem nadzieję, że Anna przyje­dzie ze mną sam, a Rochelle zostanie. Ale już nie mam tej nadziei, bo tak się nie stało. Przez cały czas podróży był z nią, ale przecież nadal przyjaźni się ze mną i z początku śmiał się, kiedy mu mówiłem, że ona jest ładna.

Każde słowo Angela poruszało w Atanagorasie jakieś bardzo dawne sprawy, jakieś myśli długie i cienkie i kompletnie spłaszczone pod warstwą późniejszych wydarzeń, tak spłaszczone, że kiedy spoglądał na nie z boku, tak jak w tej chwili, były nie do rozpoznania i nie mógł określić ani ich kształtu, ani barwy: czuł tylko, że poruszają się tam na spodzie, wiją się jak węże. Potrząsnął głową i wszystko ustało; przestraszone nieruchomiały i kurczyły się.

Chciał coś powiedzieć Angelowi i nie wiedział co. Na próżno szukał słów. Szli obok siebie, zielone trawy łaskotały Atanagorasa w łydki i ocierały się miękko o płócienne spo­dnie Angela, a pod ich stopami pękały puste skorupki żół­tych śliniaczków tryskając pyłem i wydając dźwięk jasny i czysty, podobnie jak kropla wody spadająca na kryształowe serduszko, co jest śmieszne i trochę niemądre.

Ze szczytu wydmy, na którą weszli, widać było restaura­cję Barrizona, stojące przed nią wielkie ciężarówki, jakby to była wojna, i nic więcej naokoło; obojętne, gdzie się stanęło, znikąd nie można było dostrzec namiotu Atanago­rasa ani terenu wykopalisk, tak sprytnie wybrał miejsce. Słońce nie opuszczało okolicy. Ludzie starali się spoglądać na nie jak najrzadziej z racji pewnej szczególnej, a niemiłej jego właściwości: dawało światło niejednostajne; otaczały je promieniujące pasma na przemian jasne i ciemne i wszę­dzie tam, gdzie ziemia znajdowała się w strefie pasma cie­mnego, panował stale mrok i chłód. Ten niezwykły aspekt tutejszych stron dopiero teraz uderzył Angela, ponieważ od kiedy znaleźli się na pustyni, taksówkarz cały czas trzymał się jasnego kursu, teraz jednak, ze szczytu wydmy, Angel dostrzegł czarną i nieruchomą granicę mroku i wzdrygnął się. Atanagoras był już do tego przyzwyczajony. Zoriento­wał się, że Angel, zbity z tropu, obserwuje z niepokojem to zjawisko nieciągłości i poklepał go po plecach.

- Z początku to dokucza - powiedział - ale przyzwyczai się pan.

Angel pomyślał, że refleksja archeologa może odnosić się równie dobrze do Anny i Rochelle.

- Chyba nie - odparł.

Zeszli łagodnym zboczem. Teraz słyszeli już głosy ludzi, którzy zabierali się do rozładowywania ciężarówek, i wyso­kie, metaliczne dźwięki, jakie wydawały uderzające o siebie szyny. Wokół restauracji kręciły się tam i z powrotem jakieś postacie zaprzątnięte czymś nieuchwytnym, jak owady, a wśród nich nietrudno było dostrzec i rozpoznać Amadeu­sza Dode, zaaferowanego i ważnego.

Atanagoras westchnął....

- Sam nie wiem, po co biorę sobie do serca to wszystko - powiedział. - Jestem przecież stary.

- Och - rzekł Angel - nie chciałbym, żeby zaprzątał pan sobie głowę moimi sprawami.

- Ja sobie nie zaprzątam głowy - odparł Atanagoras. - Po prostu martwię się ze względu na pana. A myślałem, że jestem już za stary na takie rzeczy, widzi pan.

Przystanął na chwilę, podrapał się po głowie i ruszył dalej.

- To pustynia - zakonkludował. - Widocznie konserwuje człowieka.

Położył rękę na ramieniu Angela.

- Tu się pożegnamy - powiedział. - Nie mam ochoty spotykać się z tamtym osobnikiem.

- Z Amadeuszem?

- Tak. On...

Przez chwilę szukał właściwego słowa.

- On mi formalnie wierci dziurę w... Zaczerwienił się i uścisnął dłoń Angela.

- Wiem, że nie powinienem mówić w ten sposób, ale to przez tego nieznośnego Dode. Do zobaczenia. Na pewno spotkamy się niedługo w restauracji.

- Do widzenia - odparł Angel. - Przyjdę obejrzeć pań­skie wykopaliska.

Atanagoras potrząsnął głową.

- Zobaczy pan jedynie trochę puszek. Ale ostatecznie spo­rządzonych według całkiem udanego wzoru. No, a teraz ucie­kam. Niech pan przyjdzie, kiedy tylko będzie pan miał ochotę.

- Do widzenia - powtórzył Angel.

Archeolog skręcił na prawo i zniknął w jakimś wgłębieniu terenu; Angel czekał, aż jego siwa głowa wynurzy się znów. Po chwili ujrzał całą jego postać. Nad płóciennymi cholew­kami butów widać było skarpetki, co przypominało białe odmastki. Później zniknął za piaszczystym wzniesieniem, malał w oczach, a linia jego śladów biegła prosto jak strzelił kulą w płot.

Angel znów zwrócił oczy w stronę białej restauracji, któ­rej fasadę ożywiały tu i ówdzie barwne kwiaty, i przyspieszył kroku. Obok ciężarówek monstrualnych rozmiarów przycu­pnęła czarnożółta taksówka, równie mało reprezentacyjna, jak taczki dawnego typu obok modelu opływowego, wpro­wadzonego przez pewnego wynalazcę bardzo niewielu oso­bom.

Niedaleko stamtąd jaskrawozielona sukienka Rochelle drżała poruszona przez prądy wstępujące i choć słońce kła­dło jej cień na nierównym gruncie, i tak wyglądał bardzo ładnie.

IX

- Zapewniam pana, że to prawda - powtórzył Marcin Lardier.

Jego różowa, pełna twarz błyszczała z podniecenia, a we włosach zapalały się błędne ogniki.

- Nie wierzę, Lardier - odparł archeolog. - W rozmaite cuda mógłbym uwierzyć, ale nie w to. W parę innych rzeczy też zresztą nie, to prawda.

- To po co ja tu sobie język strzępię? - powiedział Lar­dier.

- Lardier, przepiszesz mi trzecią pieśń Maldorora odwracając każde słowo na lewą stronę i zmieniając ortografię.

- Tak jest, panie - rzekł Lardier. I nie panując nad sobą, dorzucił:

- Wystarczy, żeby pan poszedł zobaczyć! Atanagoras przyjrzał mu się uważnie i potrząsnął głową.

- Jesteś niepoprawny. Ale niech tam, nie podwyższam ci kary.

- Błagam, niech pan pójdzie!

- No, dobrze, pójdę - mruknął Ata poddając się tak usilnym naleganiom.

- Jestem pewien, że to to. Przypominam sobie opis . z podręcznika Williama Bugle, zgadza się dokładnie.

- Oszalałeś, mój synu. Myślisz, że to tak łatwo wyniuchać właściwy kurs? Wybaczam ci twoje niewczesne żarty, bo jesteś słaby na umyśle, ale nie powinieneś się tak łatwo dać nabierać. W twoim wieku!

- Kiedy to nie jest żadne nabieranie!...

Te słowa poruszyły Atanagorasa. Po raz pierwszy od chwili, kiedy jego totumfacki rozpoczął swoje codzienne sprawozdanie, odniósł wrażenie, że istotnie coś się wyda­rzyło.

- Chodźmy - powiedział. Podniósł się i wyszedł.

Migotliwe światło żarowej lampy gazowej rzucało blask na ziemię i ściany namiotu tworząc w gęstwie nocy jasną plamę o kształcie zbliżonym do stożka. Głowa Atanagorasa była w mroku, resztę zaś jego postaci obejmowała rozcień­czona światłość płynąca z rozżarzonej do białości koszulki. Marcin dreptał u jego boku na swoich krótkich nóżkach, kręcąc okrągłym zadkiem. Szli w zupełnych ciemnościach i pochodnia Marcina zawiodła ich do wąskiego i głębokiego szybu prowadzącego do wykopami. Marcin wszedł pierwszy; sapiąc chwytał się srebrnych klamer inkrustowanych czarną emalią; przez nieprzyzwoite, jakkolwiek wybaczalne, wyra­finowanie Atanagoras posługiwał się nimi jako drabiną, po której dostawał się na miejsce pracy.

Spojrzał w niebo. Jak co noc Astrolabium wysyłało bły­ski, trzy czarne, jeden zielony i dwa czerwone, a potem dwa razy żadnego. Wielka Niedźwiedzica, oklapnięta, przyżółkła, ledwo pulsowała światłem o słabym natężeniu, a Orion właśnie zgasł. Archeolog wzruszył ramionami i dał nura do dziury. Liczył, że wyląduje na pokładzie tłuszczu swego totumfackiego. Lecz Marcin był już w chodniku. Cof­nął się, by pomóc pryncypałowi wygrzebać się ze wzgórka ziemi, w której jego chude ciało wydrążyło otwór cylindryczno-plutoniczny.

Ledwo uszli szmatkę drogi, chodnik rozwidlił się, wypu­szczając rozgałęzienia we wszystkie strony. Widać było, że urządzenie całości kosztowało niemało wysiłku. Każda od­noga oznaczona była namazanym na białej tabliczce numerem. U stropu przewody elektryczne biegły bezszelestnie po suchych kamieniach. Tu i ówdzie połyskiwały bańki żarówek kwiecąc ze zdwojoną energią, żeby się wyświecić nim prysną. Słychać było chrapliwy oddech agregatu do wytwarzania sprężonego powietrza, które po zemulgowaniu, w postaci aerozolu, służyło do usuwania z urobiska sproszkowanej mieszaniny piachu, ziemi, skał i pinpinkwangruzu.

Szli teraz chodnikiem numer 7. Atanagoras z trudem na­dążał za Marcinem, ten bowiem, podniecony w najwyższym stopniu, pędził naprzód. Chodnik biegł także prosto jak strzelił i w jego głębi zaczynały już majaczyć potężne i skomplikowane urządzenia; im to zawdzięczał Atanagoras wspaniałe eksponaty, którymi, w chwilach samotności, pysz­niła się jego kolekcja.

Przekroczywszy barierę węchu Atanagoras poczuł woń tak charakterystyczną, że wszystkie jego wątpliwości naty­chmiast się rozproszyły. Teraz był już pewien, że jego po­mocnicy obrali właściwy kurs. Był to ów tajemniczy i złożo­ny zapach pomieszczeń kutych w skale, sucha woń czystej próżni, woń, jaką przesiąka ziemia pokrywająca ruiny zabytków. Ruszył biegiem. W kieszeniach pobrzęki­wały mu rozmaite drobne przedmioty, a młotek w skórzanej kaburze obijał się o udo. Robiło się coraz jaśniej; kiedy przybył na miejsce, dyszał z niecierpliwości. Wszystkie urzą­dzenia były w ruchu. Mimo osłony dźwiękochłonnej wąski zaułek wypełniało dojmujące wycie turbiny, a w grubej, pierścieniowatej rurze emulsora chrapało powietrze.

Marcin wpatrywał się, urzeczony, jak noże wrębowe wgryzały się w ścianę; obok niego dwóch mężczyzn i jedna kobieta, wszyscy troje nadzy do pasa, obserwowało to rów­nież. Od czasu do czasu któreś z nich, ruchem odmierzonym i pewnym, poruszało jakąś manetką lub dźwignią.

Atanagorasowi wystarczył rzut oka, by zrozumieć, że są u celu. Usuwając zbitą powłokę ostre zęby maszyny odsła­niały wejście do hypostylu wielkich rozmiarów, jak można było wnosić po grubości ujawnionego już muru. Naprowadzona na trop odkryciem nadproża, ekipa umiejętnie po­prowadziła była prace w tym kierunku i tu i ówdzie za­czynało już wyzierać ościeże, pokryte jeszcze paroma mili­metrami zeskorupiałego namułu. W miarę jak kamień odzy­skiwał oddech, opadały z niego nieregularne płaty zbitej ziemi.

Przełykając z trudem Atanagoras nacisnął wyłącznik i maszyna stanęła powoli, cichnąc jak syrena. Mężczyźni i kobieta odwrócili się. Zobaczyli Atanagorasa i podeszli do niego. W chodniku zapanowało teraz bogate milczenie.

- No, to postawiliście na swoim! - powiedział Atanago­ras.

Mężczyźni wyciągnęli do niego dłonie, uściskał je kolej­no, a potem przyciągnął do siebie młodą kobietę.

- Cieszysz się, Miedzianko?

Uśmiechnęła się zamiast odpowiedzi. Oczy i włosy miała czarne, a skórę dziwnej barwy, w tonie ciemnej ochry. Ostre czubki dwóch okrągłości, gładkich i twardych, sterczały do przodu, niemal fioletowe.

- Dobraliśmy się do niego wreszcie! - powiedziała.

- Będziecie teraz mogli wyjść na wierzch wszyscy troje - rzekł Atanagoras głaszcząc plecy nagie i ciepłe.

- Ani mi się śni - odparł mężczyzna z prawej strony.

- Dlaczego, Bertil? - zapytał Atanagoras. - Twój brat miałby może ochotę wyjść.

- Nie - odrzekł Brycy. - Wolimy pruć dalej.

- Nie znaleźliście nic innego? - zapytał Lardier.

- Tam leży, w kącie - wskazała Miedzianka. - Naczynia, lampy i jeden pernuklet.

- Obejrzymy to później - powiedział Atanagoras. - Chodź - dorzucił w stronę Miedzianki.

- Tym razem z chęcią - odparła.

- Twoi bracia źle robią. Powinni przewietrzyć się trochę na górze.

- Powietrza mamy dosyć tutaj - odparł Bertil. - A cie­kawość nie daje nam spokoju.

Przesunął dłonią po maszynie i poszukał włącznika. Na­cisnął czarny guzik. Agregat wydał łagodny pomruk, z po­czątku niezdecydowany, który jednak potem nabrał pewno­ści i siły, przechodząc jednocześnie w wyższy rejestr.

- Nie przemęczajcie się za bardzo - zawołał Atanagoras przekrzykując hałas.

Zęby znów poszły w ruch i zaczęły zdrapywać ziemię, a pochłaniacze od razu wsysały gęsty kurz.

Brycy i Bertil pokiwali głowami z uśmiechem.

- Dobra, dobra - odparł Brycy.

- Do widzenia - rzucił jeszcze archeolog.

Zrobił pół obrotu i ruszył w drogę powrotną. Miedzianka wsunęła mu rękę pod ramię i poszła za nim. Szła krokiem lekkim i sprężystym; w świetle lamp elektrycznych jej skóra połyskiwała pomarańczowo. Za nimi szedł Marcin Lardier poruszony, wbrew swoim obyczajom, linią bioder młodej kobiety.

Szli w milczeniu aż do rozdroża, gdzie zbiegały się wszy­stkie chodniki. Miedzianka wysunęła rękę spod ramienia Atanagorasa, podeszła do wykutej w ścianie wnęki i wyjęła stamtąd ubranie. Zdjęła krótką roboczą spódniczkę i włożyła jedwabną bluzkę i białe szorty. Atanagoras i Marcin od­wrócili się, pierwszy przez uszanowanie, a drugi, żeby nawet myślą nie zdradzić Duponta, jako że pod spódniczką Miedzianka nie miała nic. Bo faktycznie i po co?

Jak tylko się ubrała, raźnym krokiem ruszyli dalej i w odwrotnej kolejności weszli do szybu, Marcin pierwszy, a Atanagoras na końcu.

Na dworze Miedzianka przeciągnęła się. Przez cienki je­dwab prześwitywały ciemniejsze miejsca jej torsu, tak iż Atanagoras poprosił wreszcie Marcina, żeby skierował świat­ło latarki gdzie indziej.

- Dobrze tu... - szepnęła. - Tak spokojnie.

Gdzieś daleko rozległ się jakiś metaliczny odgłos i wydmy powtarzały długo jego echo.

- Co to? - zapytała dziewczyna.

- Zmiany - odparł Atanagoras. - Przyjechało pełno no­wych ludzi. Będą budować kolej.

Dochodzili do namiotu.

- Jakich ludzi? - spytała Miedzianka.

- Dwóch mężczyzn - odparł archeolog. - Dwóch męż­czyzn i jedna kobieta, a poza tym robotnicy, dzieci i Ama­deusz Dode.

- Jaki on jest?

- Wredny pederasta - powiedział archeolog. Natychmiast jednak urwał. Zapomniał o obecności Marcina. Ale Marcina już nie było, poszedł do kuchni do Duponta. Atanagoras odetchnął.

- Rozumiesz, nie chcę sprawiać mu przykrości - wyjaśnił Ata.

- A tamci dwaj mężczyźni?

- Jeden bardzo mi się spodobał - rzekł Atanagoras. - A drugiego kocha tamta kobieta. Ale ją kocha właśnie ten pierwszy. Na imię mu Angel. Jest ładny.

- Jest ładny... - powtórzyła wolno.

- Tak - odparł archeolog. - Natomiast ten Dode... Wzdrygnął się.

- Chodź, napijesz się czegoś. Inaczej zmarzniesz.

- Kiedy mi tu dobrze... - szepnęła Miedzianka. - An­gel... dziwne imię.

- Tak - powiedział archeolog. - Oni wszyscy mają dziw­ne imiona.

Lampa żarowa na stole świeciła ze wszystkich sił, namiot stał otworem, ciepły i gościnny.

- Wejdź - rzekł archeolog do Miedzianki i skierował ją przodem.

Miedzianka weszła.

- Dzień dobry - powitał ją ksiądz, który siedział przy stole i podniósł się na widok dziewczyny.

X

- Ile kul armatnich potrzeba, żeby zburzyć Lyon? - zwró­cił się niespodziewanie ksiądz do archeologa, który wszedł do namiotu za Miedzianką.

- Jedenaście! - odparł Atanagoras.

- O, do licha, to przydużo! Niech pan powie: trzy.

- Trzy - powtórzył Atanagoras.

Ksiądz złapał różaniec i odmówił go pędem trzy razy, po czym opuścił go z powrotem. Miedzianka usiadła na łóżku Aty, ten zaś spoglądał na księdza ze zdumieniem.

- Co ksiądz robi w moim namiocie?

- Właśnie do niego wszedłem - wyjaśnił ksiądz. - Zagra­my w berka poklepywanego?

- Och, tak, świetnie! - zawołała Miedzianka klaszcząc w ręce. - Zagrajmy!

- Nie powinienem odzywać się do pani, jest pani bowiem istotą nieczystą, ale cycuszki ma pani na medal.

- Dziękuję - odparła Miedzianka. - Żadna nowina.

- Szukam Klaudiusza Leonka - rzekł ksiądz. - Od ja­kichś dwóch tygodni powinien być tutaj. Jestem wizytatorem okręgowym. Zaraz państwu pokażę legitymację. W tych stronach sporo jest pustelników, ale dość daleko stąd, tymczasem Klaudiusz Leonek miał osiąść gdzieś w najbliższej okolicy.

- Nie widziałem go - odparł Atanagoras.

- Mam nadzieję - rzekł ksiądz. - Zgodnie z regulaminem pustelnikowi nie wolno opuszczać pustelni, chyba że za spe­cjalną dyspersją wizytatora okręgowego.

Skłonił się.

- To ja - oznajmił. - Raz, dwa, trzy, ładna babka pa­trzy.

- Cztery, pięć, sześć, chciałaby coś zjeść - dokończyła Miedzianka.

Nie zapomniała jeszcze katechizmu.

- Dzięki - rzekł ksiądz. - Więc jak mówiłem, Klaudiusz-Leonek jest tu zapewne gdzieś w pobliżu. Może byśmy tak poszli do niego razem?

- Ale najpierw coś przekąsimy - powiedział Atanagoras. - Nic dziś jeszcze nie jadłaś, Miedzianko. To nierozsądnie.

- Chętnie zjem kanapkę - odparła Miedzianka.

- Kieliszek cointreau dla księdza?

- Cointreau samo zło - odrzekł ksiądz. - Moja religia mi go zabrania. Jeżeli nie mają państwo nic przeciw temu, to udzielę sobie maleńkiej dyspensy na piśmie.

- Proszę bardzo - rzekł Atanagoras. - Zaraz poszukam Duponta. Chciałby ksiądz papieru i długopis, co?

- Mam druczki - odparł ksiądz. - Cały bloczek. Tak przy­najmniej wiem od razu, na ile sobie mogę jeszcze pozwolić.

Atanagoras wyszedł i skręcił na lewo. Kuchnia Duponta stała tuż obok. Bez pukania otworzył drzwi i zapalił zapal­niczkę. W jej migotliwym świetle dojrzał łóżko Duponta, a w nim Lardiera pogrążonego we śnie. Na jego policzkach widać było obeschłe ślady łez, a piersią, jak się to mówi, wstrząsało głębokie łkanie... Atanagoras pochylił się nad nim.

- Gdzie jest Dupont? - zapytał.

Lardier obudził się i zaczął płakać. Nawet zamroczony snem dosłyszał jednak pytanie Atanagorasa.

- Nie ma go - odparł. - Nie było go, jak przyszedłem.

- O! - rzekł archeolog. - A nie wiesz, gdzie poszedł?

- Na pewno do tej zgagi Amadeusza - załkał Lardier. - Już ona mi za to zapłaci!

- Co za wyrażenia, Lardier! - powiedział surowo Atanagoras. - Ostatecznie nie brałeś ślubu z Dupontem...

- A właśnie że brałem - uciął Lardier. Przestał już płakać.

- Jakżeśmy tu przyjechali, zajrzeliśmy wspólnie do kieliszka i stłukliśmy go potem - ciągnął - jak w Katedrze Marii Panny, i rozbił się na jedenaście kawałków. Dupontowi zostało jeszcze sześć lat ze mną.

- Po pierwsze, zupełnie niepotrzebnie cytujesz Katedrę Marii Panny, bo to już starocie, a poza tym jaki to tam pub! Nie mówiąc już, że za jakie grzechy ja mam wysłuchiwać twoich jeremiad! Przepiszesz mi pierwszy rozdział tej wiązki, lewą ręką i od prawej strony do lewej. Powiedz no pi, gdzie stoi cointreau?

- W kredensie - odparł Lardier trochę już spokojniejszy. Ir - A teraz śpij - rzekł Atanagoras. Podszedł do łóżka, otulił Marcina kołdrą i pogłaskał go mb głowie.

- Może on po prostu wyszedł na zakupy. Lardier pociągnął nosem i nic nie odpowiedział. Wydawał się trochę pocieszony.

Archeolog otworzył kredens i bez trudu znalazł butelkę cointreau obok słoika z szarańczą w tomacie. Wziął trzy białe kieliszki o wdzięcznym kształcie, na które trafił przed paroma tygodniami w wyniku owocnych poszukiwań, a co do których przypuszczał, że przed kilkoma tysiącami lat królowa Nefurpitonh używała ich jako miseczek do kąpieli uspakajających dla oczu. Ustawił wszystko elegancko na tacy. Ukroił grubą kanapkę dla Miedzianki, położył ją obok wrócił z tacą do namiotu.

Ksiądz siedział na łóżku obok Miedzianki i z nie słabną­cym zaciekawieniem zaglądał jej pod bluzkę, którą najpierw rozpiął.

- Ta młoda osoba jest bardzo interesująca - zwrócił się do Atanagorasa, kiedy go dostrzegł.

- Tak? - odparł archeolog - a to pod jakim względem?

- Mój Boże - rzekł ksiądz - trudno to sprecyzować. Mam na myśli całość zagadnienia, ale i poszczególne partie, skła­dające się na tę całość, także wydają mi się godne uwagi.

- Udzielił sobie ksiądz dyspensy na te badania? - zapytał Ata.

- Nie muszę, na te trasy mam wolny bilet - odparł ksiądz. - Moja profesja tego wymaga; obowiązek służbowy.

Miedzianka śmiała się bez najmniejszego skrępowania. Nie wyglądało też, by zamierzała zapiąć bluzkę. Atanagoras nie mógł się powstrzymać od uśmiechu. Postawił tacę na stole i podał kanapkę Miedziance.

- Jakie malutkie kieliszki!... - zawołał ksiądz. - Aż szko­da było wyrywać kartkę z mojego bloczku na taki drobiazg! Tanquam adeo fluctuât nec mergitur.

- Et cum spiritu tuo - odpowiedziała Miedzianka.

- Sen mara, Bóg wiara, byłeś nie był niezdara - zakoń­czyli chórem Atanagoras i ksiądz.

- Jakem Małyjanio - zawołał ksiądz - prawdziwa to przy­jemność spotkać ludzi tak religijnych!

- W naszym zawodzie - wyjaśnił Atanagoras - konieczna jest znajomość spraw wiary. My sami jednakowoż jesteśmy raczej niewierzący.

- A to mi kamień spadł z serca! - zawołał Małyjanio. - Bo już się czułem w stanie grzechu przelotnego. Na szczęście przeleciał. Zobaczmyż teraz, czy ten cointreau bardzo usz­czypliwy?

Atanagoras odkorkował butelkę i napełnił kieliszki. Ksiądz wstał i wziął jeden z nich. Popatrzył, powąchał i łyknął.

- Hm - powiedział.

I znów wyciągnął kieliszek.

- Jak się panu widzi? - spytał Atanagoras napełniając go.

- Ohyda - oświadczył ksiądz. - Czuć go naftą.

- W takim razie musiałem pomylić butelki - rzekł archeo­log. - Były takie same.

- Nie musi się pan tłumaczyć - odparł ksiądz - ostatecznie nawet jeżeli nie do strawienia, rzecz była jednak do przełknięcia.

- To nafta w najlepszym gatunku - zapewnił archeolog.

- Pozwoli pan, że zwrócę ją na dworze? – powiedział Małyjanio.

- Proszę uprzejmie... Zaraz poszukam tamtej drugiej bu­telki.

- Niech się pan pospieszy - odparł ksiądz. - Najgorsze, że musi mi to jeszcze raz przejść przez gardło. No nic, zamknę oczy.

Wyleciał pędem. Miedzianka śmiała się leżąc na łóżku, rękami pod głową. Jej czarne oczy i zdrowe zęby chwytały wlocie każdy promień światła. Atanagoras wahał się jeszcze, lecz kiedy usłyszał czkanie Małegojania, jego twarz, przypominająca pergamin, wygładziła się do reszty.

- Sympatyczny księżulo - powiedział.

- Dureń - odrzekła Miedzianka. - Kto się dzisiaj wybiera na księdza? Ale dosyć zabawny i zręczny w palcach.

- Cała przyjemność po twojej stronie - powiedział archeolog. - Pójdę po ten cointreau. Zaczekaj może jednak, aż Doznasz Angela.

- Oczywiście - odparła Miedzianka. Ksiądz pojawił się u wejścia.

- Można? - zapytał.

- Proszę bardzo - rzekł Atanagoras i usunął mu się z dro­gi, następnie zaś sam wyszedł zabierając butelkę nafty.

Ksiądz wszedł i usiadł na składanym krześle.

- Nie siadam obok pani, bo zaraz by panią wymiotło, tak brzydko pachnę - wyjaśnił. - Włożyłem eleganckie pantofle z klamrami i całe sobie zapaskudziłem. Aż wstyd mówić. Ile pani ma lat?

- Dwadzieścia - odparła Miedzianka.

- To za dużo - rzekł ksiądz. - Niech pani powie: trzy.

- Trzy.

Z szybkością maszyny do łuskania grochu ksiądz ponownie zaczął przebierać paciorki różańca. Atanagoras wrócił w mo­mencie, kiedy już kończył.

- No! - wykrzyknął ksiądz - przekonajmy się, czy ten nowy cointreau jest na moje podobieństwo!

- Ten jest paskudny - orzekła Miedzianka.

- Przykro mi bardzo - odparł ksiądz. - Nie da się bez przerwy tryskać dowcipem, zwłaszcza jak się przed chwilą tryskało czym innym.

- Święte słowa - powiedziała Miedzianka.

- Słusznie - przytaknął Atanagoras.

- Napijmy się więc - rzekł ksiądz. - A potem pójdę szukać Klaudiusza Leonka.

- Czy możemy księdzu towarzyszyć? - zaproponował ar­cheolog.

- Oczywiście... - odparł ksiądz. - Czy nie zamierzają państwo jednak przespać się tej nocy?

- My rzadko kiedy śpimy - wyjaśnił Atanagoras. - To czysta strata czasu.

- Słusznie - rzekł ksiądz. - Nie rozumiem, po co o to pytałem, bo przecież sam też nigdy nie sypiam. Widać, po­czułem się dotknięty, bo myślałem, że to tylko ja jeden.

Zastanowił się.

- Tak, rzeczywiście mnie to dotknęło. Ale ostatecznie w takie miejsce, że jeszcze można znieść. Poproszę o kielisze­czek cointreau.

- Służę - powiedział Atanagoras.

- Ach! - rzekł ksiądz oglądając kieliszek pod światło - to jest coś!

Spróbował.

- Tym razem chociaż dobry. Jakkolwiek po nafcie sma­kuje trochę jak sisi świętej Weronisi.

Wypił do dna i pociągnął nosem.

- Świństwo - zakonkludował. - To mnie oduczy udziela­nia sobie dyspensy pod byle pozorem.

- Nie smakowało panu? - spytał Atanagoras ze zdziwie­niem.

- I owszem, bardzo - odparł Małyjanio - ale co to jest, raptem czterdzieści trzy procent i po krzyku. Co innego taki wyskokowiec dziewięćdziesięciopięcioprocentowy albo po­rządny spirytus lekarski. Jak byłem proboszczem u Świętego pîlipa, tylko tego używałem jako wina mszalnego. To były ogniste msze, moi państwo!

- To dlaczego ksiądz tam nie został? - zapytała Mie­dzianka.

- Bo mnie wykopsali - rzekł ksiądz. - To się nazywa utrącić kogoś!

- No, ale teraz może sobie ksiądz za to podróżować - powiedział Atanagoras.

- Racja - odparł ksiądz. - Bardzo to lubię. Chodźmy poszukać Klaudiusza Leonka.

- Chodźmy - zawtórował Atanagoras. Miedzianka wstała. Archeolog wyciągnął rękę ku lampie, wypłaszczył ją nieco nadając jej kształt lampki nocnej i wszyscy troje wyszli z pociemniałego namiotu.

XI

- Już długo idziemy - odezwał się Atanagoras.

- Naprawdę? - rzekł Małyjanio. - Nie liczyłem. Byłem pogrążony w klasycznych zresztą rozmyślaniach o wielkości Boga i małości człowieka na pustyni.

- Rzeczywiście - wtrąciła Miedzianka - bardzo oryginal­ne to to nie jest.

- Moje rozmyślania - oświadczył Małyjanio - różnią się na ogół barwą od rozmyślań kolegów, co dodaje im uroku, a jednocześnie wyciska bardzo osobiste piętno. Do tych ostatnich medytacji wprowadziłem na przykład rower.

- Zastanawiam się, jak ksiądz to zrobił? - rzekł Atana­goras.

- Nieprawdaż? - odparł Małyjanio. - Z początku i ja się zastanawiałem, ale teraz takie rzeczy to dla mnie fraszka. Wystarczy, żebym pomyślał o rowerze i hop! już jest.

- Po takim wyjaśnieniu - powiedział Atanagoras - spra­wa wydaje mi się niezwykle prosta.

- I owszem - odrzekł ksiądz - ale niech pan za bardzo nie ufa tej prostocie. A to co jest, tam przed nami?

- Gdzie? Nic nie widzę - powiedział Atanagoras długo otwierając oczy.

- Jakiś człowiek - odezwała się Miedzianka.

- O!... - rzekł Małyjanio. - Może to Leonek?

- Nie przypuszczam - odparł Atanagoras. Dziś rano nic nie było.

Tak rzecz roztrząsając przybliżyli się do niej trochę. Nie za szybko jednak, gdyż przemieszczała się w tym samym kierunku co oni.

- Hop, hop!... - zawołał Atanagoras.

- Hop, hop!... - rozległ się głos Angela.

I na tym rzecz stanęła, po czym okazało się, że jest to Angel. Po chwili byli już przy nim.

- Dzień dobry - powiedział Atanagoras. - Przedstawiam Miedziankę i księdza Małegojania.

- Dzień dobry - odparł Angel.

Uścisnął im dłonie.

- Mały spacerek, co? - zapytał Małyjanio. - Rozmyśla pan pewno?

- Nie - odparł Angel. - Poszedłem sobie.

- Dokąd? - spytał archeolog.

- Byle gdzie - powiedział Angel. - Oni tak okropnie głośno się zachowują.

- Kto? - spytał ksiądz. - Muszę pana uprzedzić, że moja ciekawość jest niezawodna.

- Nic nie szkodzi - odrzekł Angel. - Zaraz ją ksiądz zaspokoi. To żaden sekret. Oni - to Rochelle i Anna.

- Ach! - powiedział ksiądz - rozumiem, oni...

- Ona zawsze przy tym krzyczy, inaczej nie potrafi - odparł Angel. - To straszne. Zajmuję sąsiedni pokój. Nie mogłem już wytrzymać dłużej.

Miedzianka podeszła do Angela; objęła go za szyję i pocałowała. - Chodźmy - odezwała się. - Niech pan pójdzie z nami, poszukamy Klaudiusza Leonka. Ksiądz Małyjanio jest bardzo zabawny.

Nikłe błyski światła padające pod zmiennym kątem i z gwiazd siekały drobniutko noc żółtą jak atrament. Angel usiłował dojrzeć twarz dziewczyny.

- Jaka pani miła - powiedział.

Ksiądz Małyjanio i Atanagoras szli przodem.

- Nie - odparła. - Nie jestem specjalnie miła. Chce pan zobaczyć, jaka jestem?

- Chciałbym - rzekł Angel.

- To niech pan zapali zapalniczkę.

- Nie mam zapalniczki.

- W takim razie niech pan spróbuje na dotyk - powie­działa odsuwając się od niego trochę.

Angel położył dłonie na jej prostych ramionach i przesu­nął je ku górze. Jego palce wędrowały po policzkach Mie­dzianki, po jej zamkniętych oczach, aż zabłąkały się w jej czarnych włosach.

- Dziwnie pani pachnie - powiedział.

- Czym?

- Pustynią. Opuścił ręce.

- Poznał pan dopiero moją twarz... - zaprotestowała Miedzianka.

Angel nie odpowiedział nic i nie poruszył się. Przysunęła się do niego i znów zarzuciła nagie ramiona na szyję Angela. Mówiła mu coś wprost do ucha, z policzkiem tuż przy jego policzku.

- Płakał pan.

- Tak - szepnął Angel. Stał bez ruchu.

- Nie trzeba płakać z powodu dziewczyn. Nie zasługują na to.

- To nie przez nią płaczę - odparł Angel. - Płaczę dla­tego, że wiem, jaka ona była kiedyś, i wiem, jaka będzie.

Nagle jakby przebudził się z ciężkiego snu i objął Mie­dziankę.

- Jaka pani miła - powtórzył. - Chodźmy dogonimy ich.

Rozłączyła jego dłonie i wzięła go za rękę. Pobiegli pia­szczystymi wydmami. Potykali się w ciemności i Miedzianka śmiała się.

Ksiądz Małyjanio wyjaśnił właśnie przed chwilą Atanagorasowi, jak to się stało, że Klaudiusz Leonek został miano­wany pustelnikiem.

- Rozumie pan - powiedział - że ten chłopak nie zasłużył na więzienie.

- Z wszelką pewnością - odparł Atanagoras.

- Prawda? - ciągnął Małyjanio. - Zasłużył na gilotynę. No, ale biskup wszędzie ma przody.

- Tym lepiej dla Leonka.

- Och, wie pan, w gruncie rzeczy wiele to nie zmienia. Nawet jeżeli przyjmiemy, że być pustelnikiem jest rzeczą zabawną. No, ale oczywiście, zawsze jakichś parę lat na tym pskuje.

- Dlaczego tylko parę lat? - zapytała Miedzianka dosłyszawszy koniec zdania.

- Dlatego, że po upływie trzech czy czterech lat przeby­wania w pustelni człowiek przeważnie wariuje. Rusza wtedy prosto przed siebie i zabija pierwszą dziewuszkę, jaką napo­tyka, żeby ją zgwałcić.

- Zawsze? - spytał Angel, zdziwiony.

- Zawsze - przytaknął Małyjanio. - Znany jest tylko jeden wypadek będący odstępstwem od tej reguły.

- Kto to był? - odezwał się Atanagoras.

- Bardzo porządny gość - odparł Małyjanio. - Naprawdę Święty człowiek. To długa historia, ale budująca jak wszyscy diabli.

- Niech ksiądz nam opowie... - poprosiła Miedzianka tonem przekonywującym i błagalnym. ;. - Nie - odparł ksiądz. - To niemożliwe. Za długo by trwa­ło. Opowiem tylko sam koniec. Więc ten człowiek ruszył pro­sto przed siebie i pierwsza napotkana dziewuszka...

- Niech ksiądz przestanie - powiedział Atanagoras. - To straszne.

- Zabiła go - dokończył Małyjanio. - To była jakaś , maniaczka.

- Och - westchnęła Miedzianka - potworne. Biedny chłopiec. Jak się nazywał?

- Małyjanio - odparł ksiądz. - Nie! Przepraszam. Zamy­śliłem się. Nazywał się Leverrier.

- Coś podobnego - odezwał się Angel. - Znałem jednego Leverriera, ale nic mu się takiego nie zdarzyło.

- W takim razie to na pewno jakiś inny - rzekł ksiądz. - Albo też ja kłamię...

- Na to wychodzi... - stwierdził Atanagoras.

- Spójrzcie - powiedziała Miedzianka - niedaleko stąd coś się świeci.

- Widać jesteśmy na miejscu - oznajmił Małyjanio. - Przepraszam bardzo, ale najpierw muszę pójść sam. Pań­stwo wejdą później. Takie są przepisy.

- Nie ma nikogo, kto by skontrolował - powiedział An­gel. - Moglibyśmy pójść razem.

- A moje sumienie?... - odparł Małyjanio. - Pumperniklo, król motyli...

- Grając w nogę ją zapylił!... - zareplikowała cała trójka chórem.

- Świetnie - rzekł Małyjanio. - Skoro znają państwo obrządek równie dobrze jak ja, mogą państwo iść ze mną. Osobiście o wiele bardziej mi to odpowiada, bo tak całkiem sam piekielnie się nudzę.

Zrobił wielki skok, obrócił się w powietrzu dokoła i opadł przysiadając na piętach. Jego sutanna, rozpostarta wokół niego, tworzyła duży kwiat ciemniejący na piasku.

- To należy do obrządku? - spytał archeolog.

- Nie! - odparł ksiądz. - To sposób mojej babki na to, by zrobić siusiu na plaży nie zwracając niczyjej uwagi. Muszę się państwu przyznać, że nie noszę mego apostolskiego okry­cia dołu. Jest zbyt gorąco. Mam dyspensę.

- Ciężko księdzu chyba dźwigać te wszystkie dyspensy? - rzucił Angel.

- Kazałem zrobić mikrofilm - odparł Małyjanio. - Wszy­stko razem mieści się w rolce o minimalnej objętości rzeczy­wistej.

Wstał.

- No, to chodźmy!

Klaudiusz Leonek zajmował małą chatkę z surowego drewna, bardzo przyjemnie urządzoną. W rogu reprezenta­cyjnej izdebki stało posłanie z kamyków i to było wszystko.

Z izdebki prowadziły drzwi do kuchni. Przez oszklone okno zobaczyli Klaudiusza we własnej osobie, jak klęcząc przed łóżkiem, z głową w dłoniach, oddawał się rozmyślaniom. Ksiądz wszedł do chatki.

- A kuku! - zawołał. y Pustelnik podniósł głowę.

- Jeszcze nie! - odezwał się. - Policzyłem dopiero do pięćdziesięciu.

- Bawisz się w chowanego, mój synu? - rzekł Małyjanio.

- Tak, mój ojcze - odparł Klaudiusz Leonek. - Z La­wendą.

- Acha - stwierdził ksiądz. - Można pobawić się z wami?

- Prosimy bardzo - odparł Klaudiusz. Podniósł się.

- Poszukam Lawendy i powiem jej. Będzie zadowolona. Wszedł do kuchni. Angel, Miedzianka i archeolog zjawili się w chatce w ślad za księdzem.

- Przychodząc do pustelnika nie odmawia ksiądz specjal­nych modlitw? - zdziwiła się Miedzianka.

- Och, po co? - odparł ksiądz. - Teraz, jak jesteśmy już kolegami po fachu! Te duperele dobre są dla niewtaje­mniczonych. Między sobą zachowujemy tylko zwykłą regułę. Wrócił Leonek, a za nim szła czarująca Murzynka. Twarz miała owalną, nos cienki i prosty, wielkie, niebieskie oczy i olbrzymią szopę rudych włosów. Ubrana była w czarny staniczek.

- To Lawenda - wyjaśnił Klaudiusz Leonek.

- Och - dodał widząc pozostałą trójkę - dzień dobry. Co słychać?

- Nazywam się Atanagoras - powiedział archeolog. - To jest Angel, a to Miedzianka.

- Zabawimy się w chowanego? - zaproponował pustel­nik.

- Porozmawiaj my poważnie, moje dziecko - rzekł ksiądz. - Muszę przeprowadzić wizytację. Mam do ciebie parę pytań w związku z raportem, który przedłożę.

- Zostawimy księdza samego - powiedział Atanagoras.

- Ależ po co - odparł Małyjanio. - To nie potrwa dłużej niż pięć minut.

- Proszę, niech ksiądz siada - odezwała się Lawenda. - A my przejdźmy do kuchni, niech tu sobie spokojnie popra­cują.

Jej skóra była dokładnie koloru włosów Miedzianki i vice versa. Angel spróbował wyobrazić sobie przemieszanie tych rzeczy i dostał zawrotu głowy.

- Umówiłyście się między sobą - zwrócił się do Mie­dzianki.

- Ależ skąd - odparła Miedzianka. - Wcale jej nie zna­łam.

- Zapewniam pana - powiedziała Lawenda - że to czysty przypadek.

Przeszli do kuchni. Ksiądz został sam z Leonkiem.

- No i jak? - zapytał Małyjanio.

- Nic szczególnego - odparł Leonek.

- Podoba się tu panu?

- Obleci.

- A jak tam z łaską?

- Bywa, że jest.

- Myśli?

- Czarne - powiedział Leonek. - Ale przy Lawendzie to do wybaczenia. Czarne, ale niesmutne. Czerń i ogień.

- To barwy piekła - rzekł ksiądz.

- Może - odparł Klaudiusz Leonek - ale ona jest w środku z różowego atłasu.

- Nie kłamiesz?

- Mówię szczerą prawdę.

- Tramtati, tramtata, pcham się tam, gdzie mnie gna.

- Amen! - odparł pustelnik.

Ksiądz Małyjanio zadumał się głęboko.

- Chyba wszystko jest, jak być powinno - rzekł. - Wy­daje mi się, że nie powstydzimy się ciebie jako pustelnika. Trzeba tylko umieścić tabliczkę z napisem. Ludzie będą się schodzić w każdą niedzielę.

- Proszę bardzo - rzekł Klaudiusz Leonek.

. - Wybrałeś już sobie przykładny akt skruchy?

- Co?...

- Niemożliwe, żeby nikt dotąd ci tego nie wyjaśnił - powiedział ksiądz. - Można stać na słupie albo biczować się pięć razy dziennie, albo nosić włosiennicę, albo jeść kamyki, albo modlić się przez okrągłe dwadzieścia cztery godziny czy coś w tym rodzaju.

- Nikt mi o tym nie mówił - stwierdził Klaudiusz Leonek. - Czy mógłbym wybrać coś innego? Wszystko to wy­daje mi się nie dość przykładne, a poza tym inni robili to już przede mną.

- Strzeż się oryginalności, mój synu - rzekł ksiądz.

- Tak, mój ojcze - odparł pustelnik. „ Medytował przez chwilę.

- Mógłbym rżnąć Lawendę - zaproponował.

Teraz ksiądz z kolei oddał się intensywnym rozmyśla­niom.

- Ja osobiście - powiedział - nie mam żadnych zastrze­żeń. Ale czy zastanowiłeś się, że trzeba to będzie robić za każdym razem, jak tylko ktoś przyjdzie?

- Cała przyjemność po mojej stronie - odparł Klaudiusz Leonek.

- W takim razie zgoda. Z różowego atłasu, naprawdę?

- Naprawdę.

Ksiądz wzdrygnął się i włos mu się zjeżył na szyi. Prze­ciągnął ręką po podbrzuszu.

- Strach bierze - powiedział. - No tak, to wszystko, co miałem ci do powiedzenia. W Stowarzyszeniu Niesienia Pomocy Pustelnikom postaram się o dodatkowy przydział konserw dla ciebie, synu.- Och, mam ich pod dostatkiem! - rzekł Klaudiusz.

- Będzie ci dużo potrzeba. Odwiedzających nie zabrak­nie. Budują tu teraz kolej.

- Niewąskotorowo! - stwierdził Klaudiusz Leonek. Był blady, ale wyraźnie uradowany.

- Mam nadzieję, że będą przychodzili często...

- Przerażasz mnie, powtarzam - powiedział ksiądz Małyjanio. - A przecież ja sam też nie ułomek. Ram, pam, pam...

- Ładny kram - dokończył pustelnik.

- Chodźmy do tamtych - zaproponował Małyjanio. - W każdym razie co do aktu skruchy to sprawa załatwiona. Napiszę odpowiedni raport.

- Dziękuję - rzekł Klaudiusz.

PRZEJŚCIE

Co do tego, że Amadeusz Dode jest postacią spod ciemnej gwiazdy, nie ma najmniejszej wątpliwości. Każdemu wierci tyl­ko dziurę w brzuchu i bardzo możliwe, że w środku książki pozbędziemy się go, dlatego właśnie, że jest nieuczciwy, wyniosły, impertynent i pretensjonalny. A jeszcze na dodatek homo­seksualista. Niemal wszystkie postacie są już na miejscu i wyni­kną z tego rozmaite rzeczy. Przede wszystkim wybudowanie kolei, co nie będzie wcale sprawą prostą, bo zapomniano o pod­sypce. A bez tego przecież ani rusz i nie da się podsypki zastąpić skorupkami ślimaków, tak jak tego nikt nie proponował. Na ra­zie trzeba będzie ułożyć szyny na podkładach i zostawić w po­wietrzu, a żwir podsypią, jak nadejdzie. Tak oczywiście też mo­żna. Ale to nie te sprawy z podsypką miałem na myśli wspomi­nając na początku o uwierającym żwirze pustynnym. Był to, nieprawdaż, jedynie nieudolnie symboliczny i cherlawie inte­lektualny sposób przedstawiania rzeczy, zrozumiałe jednak, że atmosfera na pustyni takiej jak ta okazuje się na dłuższą metę ra­czej deprymująca, a to z racji słońca w czarne pasma. Na za­kończenie sygnalizuję, że przewidziana była jeszcze jedna po­stać drugoplanowa: Alfredo Żabes, znawca modeli redukcyjnych; ale teraz już na niego za późno. Co do Śrubcia, to statek, którym płynął, rozbije się po drodze i kiedy Śrubć zjawi się na miejscu, będzie już po wszystkim. Toteż o nim mówić będę dopiero iv następnym przejściu, a może nawet wcale.

CZĘŚĆ DRUGA

I

Powietrze było rześkie i przedburzowe, ani cienia wiatru. Zielone trawy stały sztywno jak zawsze, a słońce niezmor­dowanie bieliło ich zjadliwe ostrza. Oklapłe hepaforty stu­lały płatki; Józef Barrizone opuścił żaluzje w hotelu, nad którym wibrowało powietrze. Przed restauracją czekała żółto-czarna taksówka z podniesioną chorągiewką. Ciężarówki dopiero co odjechały w poszukiwaniu podsypki, inżyniero­wie pracowali każdy u siebie, a siła robocza zaczynała spiłowywać końce szyn, bo były obcięte nie pod kątem pro­stym; w powietrzu rozlegał się melodyjny zgrzyt nowiutkich pilników. Angel widział przez okno, jak Duduś i Oliwka, trzymając się za ręce, idą zbierać zapałczaki do brązowego koszyczka. Obok, na rysownicy, obsychał rysunek. W sąsie­dnim pokoju Anna robił obliczenia, a nieco dalej Amadeusz dyktował listy Rochelle, gdy tymczasem na dole w barze ten łajdak Arland popijał w przerwie między jedną a drugą awanturą, jakie urządzał Marinowi i Carlowi. Z góry docho­dził odgłos kroków profesora Zjadłjada, który cały strych zajął na wzorową infirmerie. Ponieważ nikt nie chorował, na stole operacyjnym montował swoje samolociki. Od czasu do czasu Angel słyszał, jak skacze z radości, a znów kiedy indziej, przy głośniejszym wybuchu gniewu, odłamki pasji z trzaskiem wbijały się w sufit, a zwymyślany asystent poję­kiwał potem żałośnie przez chwilę.

Angel pochylił się z powrotem nad deską. Jeżeli uwzglę­dnić wytyczne Amadeusza Dode, nie pozostawała najmniej­sza wątpliwość. Potrząsnął głową i odłożył grafion. Przecią­gnął się i znużonym krokiem podszedł do drzwi. ..

- Można?

Był to głos Angela. Anna podniósł głowę i powiedział: - proszę”.

- Cześć, stary.

- Dzień dobry - przywitał się Angel. - Jak tam robota?

- Świetnie - odparł Anna. - Już prawie skończyłem.

- A mnie wyskoczyła głupia rzecz.

- No?

- Trzeba będzie wywłaszczyć Barrizona.

- Żartujesz? - powiedział Anna. - Serio?

- Jak najbardziej. Sprawdziłem wszystko dwa razy.

Anna spojrzał na obliczenia i na projekt.

- Masz rację - stwierdził. - Trasa biegnie wprost przez środek hotelu.

- I co zrobimy? - spytał Angel. - Trzeba ją przenieść? - Amadeusz się nie zgodzi.

- Poprosimy go?

- Chodźmy - rzekł Anna.

Rozprostował swoją masywną postać i odsunął krzesło.

- Paskudna historia - powiedział.

- Właśnie - przytaknął Angel.

Anna wyszedł. Angel wyszedł za nim i zamknął drzwi. Z pokoju Amadeusza dobiegał czyjś głos i suchy stukot maszyny do pisania. Anna zapukał dwa razy.

- Wejść! - zawołał Amadeusz.

- Maszyna zamilkła. Anna i Angel weszli i Angel zamknął drzwi.

- Cóż to znowu? - zapytał Amadeusz. - Nie znoszę, jak ,mi przeszkadzać.

- Są pewne kłopoty - powiedział Anna. - Według pana danych trasa przetnie hotel.

- Jaki hotel?

- Nasz. Hotel Barrizona.

- No to co? - powiedział Amadeusz. - Cóż to ma za znaczenie?

- Czy nie można skorygować trasy?

- Oszalał pan czy co? - odparł Amadeusz. - Po pierwsze po jakiego licha Barrizone pobudował się na samym środku pustyni nie zastanowiwszy się nawet, czy komuś nie wejdzie w paradę?

- Nikomu w paradę nie wchodził - zauważył Angel.

- Okazało się jednak, że tak - oświadczył Amadeusz. - Moi panowie, płacimy wam za projekty i obliczenia. Czy już są gotowe?

- Właśnie je robimy - odparł Anna.

- W takim razie proszę je kończyć, jeżeli jeszcze nie są skończone. Przedłożę tę sprawę Radzie Nadzorczej, nie ule­ga jednak najmniejszej wątpliwości, że należy się trzymać raz wytyczonej trasy.

Zwrócił się do Rochelle:

- Piszemy dalej.

Angel spojrzał na Rochelle. W świetle opuszczonej żalu­zji twarz jej była łagodna i regularna, ale oczy miała trochę zmęczone. Uśmiechnęła się do Anny. Młodzi ludzie wyszli z pokoju Amadeusza.

- No i? - odezwał się Angel.

- No i nic, jedziemy dalej - powiedział Anna wzruszając ramionami. - W gruncie rzeczy cóż to ma za znaczenie?

- Och, żadnego - szepnął Angel.

Miał ochotę wejść do Amadeusza, zabić go i pocałować Rochelle. Podłoga z surowych desek pachniała jakby mydli­nami, a ze szpar wychodził złoty piasek. Przy końcu kory­tarza słaby powiew kołysał ciężką gałąź hepafortu za oknem. Angel znów doznał uczucia, że budzi się ze snu, jak wtedy wieczorem, kiedy szli do Klaudiusza Leonka.

- Mam tego dosyć - powiedział. - Chodź się przejść.

- Jak to?

- Zostaw obliczenia. Przelecimy się.

- No ale trzeba to jednak skończyć - odparł Anna.

- Skończymy później.

- Ledwo zipię - powiedział Anna.

- Sam sobie jesteś winien.

Anna uśmiechnął się z zadowoleniem.

- Sam - rzekł - ale niezupełnie. Do tego musi być dwoje.

- Mogłeś jej nie zabierać - powiedział Angel.

- Racja, nie byłbym teraz taki wiecznie senny.

- Nie musisz iść z nią co dzień do łóżka.

- Kiedy ona to lubi - oświadczył Anna.

Angel zawahał się, nim otworzył usta:

- Ona by to lubiła z każdym.

- Nie wydaje mi się - odparł Anna.

Zastanowił się przez chwilę. W jego słowach nie było próżności.

- Wolałbym nawet, żeby robiła to z każdym i żeby mnie to było obojętne. Ale ona chce tylko ze mną, a poza tym jeszcze by mi to nie było obojętne.

- Dlaczego się z nią nie ożenisz?

- Och - powiedział Anna - dlatego, że nadejdzie chwila, kiedy mi to będzie obojętne. Czekam na tę chwilę.

- A jeżeli nie nadejdzie?

- Mogłaby nie nadejść - odparł Anna - gdyby Rochelle była moją pierwszą kobietą. Ale istnieje jakby nieunikniona degradacja. Pierwszą będziesz kochał, powiedzmy, przez dwa lata. Po upływie tych dwóch lat zdasz sobie sprawę, że nie robi już na tobie tego samego wrażenia co na począ­tku.

- Dlaczego? - spytał Angel. - Jeżeli nadal ją będziesz kochał?

- Możesz mi wierzyć, tak już jest - odparł Anna. - To może nastąpić później niż po dwóch latach, albo wcześniej, jeżeli źle trafiłeś. I wtedy spostrzegasz, że jakaś inna robi aa tobie to wrażenie, jakie robiła niegdyś tamta. Ale tym razem to już trwa tylko rok. I tak dalej. Zauważ przy tym, że z tą pierwszą możesz nadal utrzymywać stosunki, kochać

ją i sypiać z nią, ale to już nie to samo. To się robi jakby machinalnie.

- Twoja historyjka wydaje mi się dość nieciekawa - po­wiedział Angel. - Mam wrażenie, że ja nie jestem taki.

- Jesteś, na to nie ma rady. Wszyscy jesteśmy tacy. W rzeczywistości żadna kobieta nie jest nam specjalnie po­trzebna.

- Fizycznie może nie - rzekł Angel.

- Nie tylko fizycznie - odparł Anna. - Nawet intelektual­nie kobieta nie jest dla nas koniecznością. One są zbyt jednoznaczne.

Angel nic nie odpowiedział. Stali w korytarzu, Anna oparty o futrynę drzwi do swego pokoju. Angel spojrzał na niego. Zaczerpnął głębiej powietrza i powiedział:

- I ty to mówisz, Anna?... Ty to mówisz?...

- Tak - odparł Anna. - Ja wiem.

- Gdybym ja miał Rochelle - rzekł Angel - gdyby to mnie kochała, nigdy nie potrzebowałbym miłości żadnej in­nej kobiety.

- I owszem, potrzebowałbyś, za dwa, trzy czy cztery lata. I gdyby wtedy ona cię kochała wciąż tak samo, postarałbyś się zmienić.

- Dlaczego?

- Dlatego, żeby przestała cię kochać.

- Ja nie jestem taki jak ty - odparł Anna.

- One nie mają wyobraźni - rzekł Anna - i wydaje im się, że potrafią wypełnić sobą czyjeś życie. A tymczasem jest tyle innych rzeczy.

- Nie - powiedział Angel. - Ja twierdziłem tak samo, zanim poznałem Rochelle.

- I nic się nie zmieniło. Nie przestało być prawdziwe dlatego tylko, że poznałeś Rochelle. Jest tyle innych rzeczy. Chociażby ta trawa zielona i ostra. Samo to, że można do­tykać tej trawy, zgniatać w palcach skorupki żółtych ślima­ków na piachu rozprażonym i suchym i patrzeć na drobne ziarnka, brunatne i połyskliwe w tym suchym piasku, i czuć pod palcami. I zobaczyć szynę błękitną i nagą, która dźwięczy czysto, i przyglądać się, jak z rury wydechowej wydobywają się obłoczki... bo ja wiem, co jeszcze...

- I ty to mówisz, Anna...

- Albo spoglądać na słońce i smugi cienia... a kto wie, jak jest za nimi... Albo na samoloty profesora Zjadłjada, albo na chmury, albo drążyć w głąb ziemi i znajdować tam rozmaite rzeczy. Albo słuchać muzyki.

Angel zamknął oczy.

- Zostaw mi Rochelle - powiedział błagalnie. - Ty jej nie kochasz.

Kocham ją - odparł Anna. - Ale nie stać mnie na więcej ani nie mogę sprawić, żeby cała reszta przestała dla pnie istnieć. Zostawię ci ją, jeżeli chcesz. Tyle, że ona nie chce. Chce, żebym bez przerwy myślał o niej, żeby moje życie było funkcją jej istnienia.

- Mów dalej - powiedział Angel. - Powiedz mi, czego chce jeszcze.

- Chce, żeby reszta świata przepadła, wykruszyła się, żeby wszystko się zawaliło i żebyśmy zostali tylko my dwoje. Żebym zajął stanowisko Amadeusza Dode. Byłaby wówczas moją sekretarką.

- Ale ty ją wyniszczasz - szepnął Angel.

- Wolałbyś wyniszczać ją sam?

- Ja bym jej nie wyniszczał - rzekł Angel. - Nie tknąłbym jej. Najwyżej bym ją pocałował i ułożył nagą, w bieli.

- One nie są takie - odparł Anna. - One nie wiedzą, że istnieje coś innego. W każdym razie jeżeli bywają takie, co wiedzą, to bardzo rzadko. To nie ich wina. Nie mają odwagi. Nie rozumieją, jak to trzeba.

- A jak trzeba?

- Trzeba chodzić po ziemi - powiedział Anna. - Chodzić po ziemi, po tym piachu, przy lekkim wietrze, z pustką w głowie; albo wszystkiemu się przyglądać i robić rozmaite rzeczy, budować domy dla ludzi, dawać im samochody, trochę światła, wszystko to, co każdy człowiek może mieć, żeby inni też mogli nic nie robić, wyciągnąć się na piasku, w słońcu, z pustką w głowie, sypiać z kobietami.

- Raz chcesz - powiedział Angel - a raz znów nie chcesz.

- Chcę, zawsze - odparł Anna - ale i resztę chcę też.

- Nie niszcz Rochelle - rzekł Angel.

Było to błaganie, głos mu drżał, Anna przesunął ręką po czole.

- Ona sama się niszczy - odparł. - Nic na to nie pora­dzisz. Jak ją kiedyś zostawię, będzie bardzo zniszczona, ale jeżeli cię będzie kochała, szybko wróci do siebie. Będzie prawie taka, jak przedtem. Ale zniszczy się znów, dwa razy szybciej, i to będzie dla ciebie nie do zniesienia.

- I co wtedy?... - odezwał się Angel.

- Nie wiem, co zrobisz wtedy - odparł Anna. - Bo ona będzie się zużywać coraz prędzej, z szybkością wzrastającą w postępie geometrycznym.

- Spróbuj być dla niej odpychający - powiedział Angel. Anna roześmiał się.

- Jeszcze nie potrafię, jeszcze ją kocham, lubię ją w łóżku.

- Przestań - powiedział Angel.

- Idę kończyć obliczenia - rzekł Anna. - A ty nie bądź głupi. Ładne dziewczęta są wszędzie.

- Nudzą mnie - odparł Angel. - Za bardzo mi smutno. Anna ścisnął go za ramię swoją silną dłonią.

- Przejdź no się trochę - powiedział. - Przewietrz się. I myśl o czym innym.

- Chciałem się przejść - odparł Angel. - To ty nie chcia­łeś. Nie mogę myśleć o niczym innym. Ona się tak strasznie zmieniła.

- Ależ nie - rzekł Anna. - Tyle tylko, że trochę lepiej radzi sobie w łóżku.

Angel pociągnął nosem i odszedł. Anna śmiał się. Otwo­rzył drzwi i wszedł do swego pokoju.

II

Nogi Angela wpadały w poślizg w gorącym piachu i czuł, jak drobniutkie ziarnka przesypują mu się między palcami. W uszach brzmiały mu jeszcze słowa i głos Anny, przed oczami miał jednak gładką i świeżą twarz Rochelle siedzącej przy maszynie do pisania w biurze Amadeusza Dode, regularnie zarysowany łuk jej brwi i błyszczące usta. Daleko przed nim pierwsza czarna smuga padała z nieba, gładka, bez jednej fałdki, przecinając ziemię ciemną linią przylegającą ściśle do wgłębień i wypukłości wydm, prostą nieubłaganą. Angel szedł najszybciej, jak tylko na to po­palała niestałość gruntu. Za każdym krokiem pod górę wsuwał się o parę centymetrów, pędem zbiegał w dół po obłych zboczach, z uczuciem fizycznego szczęścia, że to on pierwszy zostawia ślady na tej żółtej drodze. Jego ból uci­nał powoli, wchłaniany Ciszkiem przez porowatą czystość Êgo wszystkiego, co go otaczało, przez absorbującą obecność pustyni.

Pasmo cienia było coraz bliżej i w nieskończoność wznosił się jego mur nagi i bez blasku, bardziej wciągający od nor­malnego cienia, była to bowiem raczej nieobecność światła, beztwór nasycony nicości, ciągłość w swoich rygorach niczym nie naruszona.

Jeszcze parę kroków i Angel miał wejść w mrok. Znalazł się u stóp muru i nieśmiało wyciągnął rękę. Zniknęła mu sprzed oczu i poczuł chłód tamtej strony. Wszedł w nią bez wahania i nagle spowiły go ciemności.

Szedł powoli. Było mu zimno; serce biło mu mocno. Pogrzebał w kieszeni, wyjął pudełko zapałek i zapalił jedną. Miał wrażenie, że się zapaliła, lecz ciemność pozostała zu­pełna. Rzucił zapałkę z lekka przestraszony i przetarł oczy. Po raz drugi starannie potarł nafosforyzowanym łebkiem o chropawy bok pudełka. Usłyszał trzask zapalającego się drewienka. Wsadził z powrotem pudełko do lewej kieszeni i po omacku, na wyczucie, zbliżył wskazujący palec do dre­wnianej drzaski. Cofnął go natychmiast, bo się oparzył, i rzucił drugą zapałkę.

Odwrócił się ostrożnie i ruszył tam, skąd przyszedł. Miał wrażenie, że z powrotem idzie dłużej i wciąż otaczała go nieprzenikniona ciemność. Znów przystanął. Krew w żyłach krążyła mu szybciej, dłonie miał lodowate. Usiadł; musiał się uspokoić; żeby się rozgrzać, wsunął dłonie pod pachy.

Odczekał chwilę. Bicie serca ustawało. Wydawało mu się, że w całym ciele czuje jeszcze każdy ruch, jaki wykonał od wejścia w ciemności. Rozważnie, bez pośpiechu, raz je­szcze obrał kierunek i zdecydowanym krokiem ruszył ku słońcu. W parę sekund później poczuł gorący piasek i pusty­nia, nieruchoma i żółta, zabłysła przed jego mrużącymi się oczami. Bardzo daleko dostrzegał wibrowanie powietrza nad płaskim dachem hotelu Barrizona.

Oddalił się od ściany cienia i osunął na ruchomy piasek. Tuż koło jego twarzy, po trawie długiej i zgiętej sunął leni­wie zapałczak pokrywając ją opalizującym nabłonkiem. Angel wyciągnął się, całym ciałem zanurzył się w piasku, rozlu­źnił wszystkie mięśnie i zwoje mózgowe i odetchnął głęboko, spokojny i smutny.

ZEBRANIE

III

1)

Prezes Ursus de Zanpolan zmarszczył brwi, gdy zobaczył, że przy wejściu nie ma woźnego. Mimo to jednak nie zatrzy­mał się i poszedł dalej do sali obrad. Tu zmarszczył brwi raz drugi: nikogo przy stole. Zjednoczonymi we wspólnym wysiłku palcami dużym i wskazującym uchwycił to, co owiło zaczątek złotego zegarka, a zmaterializowane było d postacią łańcuszka z tego samego metalu, i pociągnął, bez zaskakująca, znakomity ów mechanizm wskazywał tę ą godzinę, która jakiś czas przedtem skłoniła go do wielkiego pośpiechu. Tymże zjawiskiem tłumacząc sobie ipólną wprawdzie, lecz nie przeciw niemu, jak to przed chwilą podejrzewał, wymierzoną nieobecność woźnego członków Rady, pędem zawrócił do swojej limuzyny polecił gotowemu na każde skinienie szoferowi, by prze­wiózł go troszkę, było bowiem bardzo, ale to bardzo nie­wskazane, by ktokolwiek zobaczył, iż prezes Rady Nadzor­czej zjawia się na zebranie pierwszy!

2)

Ze znużonym grymasem uśmiechu na ustach woźny wynurzył się z buenretiro akurat na czas, by - teraz już nie zwlekając - wyjąć z dużej szafy wesołe obrazki. Na ustach miał, jak rzekłem, znużony grymas uśmiechu, ręce mu drżąły i rozporek zwilgotniał, bo to był akurat jego dzień. Ciekło mu jeszcze trochę i dźgało go dołem, chociaż coraz to słabiej i nie w takt, napinając mięśnie jego zestarzałych pośladków wygarbowanych przez lata wysiadywania na stołku.

3)

Piesek przejechany przez Agatę Mariona, który jak za­wsze jechał na oślep, miał płuca zabawnej zielonej barwy, jak to stwierdził zamiatacz, którego zręczna miotła szybciu­tko uprzątnęła ścierwo do kanału. W chwilę później kanał dostał torsji i na parę dni trzeba było zamknąć ruch na tej ulicy.

4)

Po rozlicznych awatarach spowodowanych złośliwością bądź to istot żywych, bądź też przedmiotów martwych, jak również, w nie mniejszej mierze, nieubłaganymi prawami rachunku prawdopodobieństwa, w drzwiach sali obrad spo­tkał się quasi-komplet zwołanych osób, które to osoby do­konywały wchodząc ceremoniału dłoniotarcia i wzajemplucia, obowiązującego w społeczeństwie cywilizowanym, w społeczeństwie zmilitaryzowanym zastąpionego natomiast przez rytuał palców do dachu i kopytotrzaskania; w pewnych przypadkach towarzyszą mu jeszcze gromkie okrzyki rzucane z daleka, z czego po namyśle można by wyciągnąć wniosek, że wojsko jest instytucją higieniczną - pogląd, z którym zmuszeni jesteśmy niestety rozstać się po zapoznaniu się z latrynami wyżej wzmiankowanej instytucji; wyjątek stano­wią tu latryny Amerykasiów, ci bowiem srają w równych rzędach i utrzymują miejsca wypróżnień w stanie permanen­tnej czystości i woni środków odkażających, podobnie jak się to dzieje w niektórych krajach, gdzie propaganda jest przedmiotem należytej pieczy, a łaskawy los chce, iż obrane przez nią metody trafiają do serc mieszkańców, co jest zjawiskiem powszechnym, jeśli tylko należycie zadbać o to, by tak właśnie pieczona propaganda nie przepiekła się, lecz uroczyście przyrumieniła na ogniu ogólnych życzeń sondowanych przez ośrodki badania humorów publicznych i wyraża­nych w referendach, których szczęśliwe rządy nie szczędzą la jeszcze większego dobra rządzonych przez siebie ludków. Tak więc Rada rozpoczęła obrady. Brakowało tylko jed­nego członka, któremu coś wypadło i który przybył się usprawiedliwić w dwa dni później, został jednak potraktowa­ny przez woźnego z całą surowością.

5)

- Panowie, oddaję głos naszemu oddanemu sekretarzowi.

- Panowie, zanim zapoznam wszystkich tu zebranych ze wstępnymi wynikami prowadzonych robót, pragnąłbym, wobec nieobecności samego donosiciela, odczytać doniesienie, jakie otrzymałem od niego z Egzopotamii szczęśliwie na czas, za co należą mu się wyrazy uznania i szacunku dla jego przezorności, zważywszy, iż nikt nigdy nie może być pewien, że nie trafi na nieprzewidziane przeszkody.

- Święta racja!

- A o co chodzi?

- Przecież pan wie!

- Aa, już sobie przypominam!

- Panowie, a oto rzeczone doniesienie.

- Mimo trudności najrozmaitszego rodzaju, dzięki wysił­kom i zaradności dyrektora technicznego Amadeusza Dode udało się dostarczyć na miejsce wszystek potrzebny materiał, przy czym zbyteczne jest chyba podkreślać bezprzykładne poświęcenie i samozaparcie, jak również odwagę i umiejęt­ności fachowe dyrektora technicznego Dode w sytuacji, w której, zważywszy na ogrom napotkanych trudności jak również na podstępne tchórzostwo i złą wolę siły roboczej i innych współpracujących elementów z elementem inżynier­skim włącznie, a z wyłączeniem jedynie majstra Arlanda, tylko dyrektor Dode jest w stanie wykonać powierzone mu zadanie, praktycznie niemal niewykonalne.

- Święta racja!

- Wyśmienity raport.

- Nie bardzo zrozumiałem. O co chodzi?

- Przecież pan wie doskonale!

- Aa! Rzeczywiście. Niech mi pan pokaże swoje obrazki.

- Panowie, zaszła pewna okoliczność, w odniesieniu do której nie dało się zastosować żadnych środków prewencyj­nych ani modyfikujących, a stanowi ją istnienie tam na miej­scu, dokładnie na osi przyszłej drogi żelaznej, hotelu zwa­nego hotelem Barrizona, którego to Barrizona należy, zda­niem dyrektora Dode, wywłaszczyć, hotel zaś częściowo wy­burzyć środkami najbardziej stosownymi do tego celu.

- Słyszał pan kiedy o zapałczakach?

- Co za pozycja! Od razu człowieka kładzie!

- Sądzę, że powinniśmy wyrazić zgodę.

- Panowie, głosujemy przez podniesienie ręki.

- Uważam, że to zbyteczne.

- Wszyscy jednomyślnie popieramy wniosek.

- Oczywiście, należy wywłaszczyć Barrizona.

- Panowie, Barrizone zostanie więc wywłaszczony. Nasz sekretarz podejmie odpowiednie kroki w tej sprawie. Zwa­żywszy, iż idzie tu o przedsięwzięcie użyteczności publicznej, jest rzeczą oczywistą, że wszelkie formalności w tym wzglę­dzie dadzą sprowadzić się do minimum.

- Panowie, proponuję wystosować gratulacje do autora raportu, który został państwu odczytany; sporządził go nie kto inny, jak nasz dyrektor techniczny, Amadeusz Dode.

- Panowie, sądzę, że wszyscy jednomyślnie wyrażą zgodę na wysłanie pisma gratulacyjnego do dyrektora Dode, tak jak to proponuje nasz dostojny kolega, pan Marion.

- Panowie, zgodnie z doniesieniami zawartymi w rapor­cie, postawa i zachowanie podwładnych dyrektora Dode za­sługują na kategoryczne potępienie. Sądzę, iż byłoby wska­zane zmniejszyć im pobory o dwadzieścia procent.

- Uzyskane w ten sposób oszczędności można by przeka­zać na konto pana Dode tytułem podwyżki jego dodatku za rozłąkę.

- Panowie, dyrektor Dode z pewnością odmówi przyjęcia czegokolwiek.

- Bardzo słusznie.

- Czysty zysk.

- Arlandowi nie podwyższymy także?

- Uważam to za całkowicie zbyteczne. Świadomość do­brze wykonywanych obowiązków zupełnie tym ludziom wy­starczy.

- Ale reszcie oczywiście obniżymy?

- Panowie, wszystkie podjęte przez nas decyzje figurować będą w protokole dzisiejszego zebrania, który sporządzi nasz sekretarz. Czy są jeszcze jakieś uwagi w związku z porząd­kiem dziennym?

- Co pan powie o tej pozycji?

- Od razu człowieka kładzie!

- Panowie, zamykam zebranie!

IV

Miedzianka i Atanagoras szli pod rękę drogą w kierunku hotelu Barrizona. Zostawili pod ziemią Brycego i Bertila, którzy nie chcieli wyjść na powierzchnię, dopóki nie oczysz­czą całkowicie olbrzymiej sali odkrytej przed paroma dnia­mi. Agregat pracował bez ustanku odsłaniając coraz to nowe przejścia, nowe sale połączone szerokimi kolumnadami i pełne cennych przedmiotów, takich jak szpilki do włosów, brosze z brązu lub z mydła, statuetki wotywne w urnach lub bez urn i wielkie ilości rozmaitych naczyń. Młotek Atanagorasa miał pełne ręce roboty. Archeolog odczuwał jed­nak potrzebę odpoczynku i oderwania się od tych spraw i Miedzianka zgodziła się mu towarzyszyć.

Szli pod górę, to znów z góry po okrągłych wzniesieniach i słońce otaczało ich złotem. Ze szczytu wydmy dojrzeli front hotelu i czerwone kwiaty, a także cały plac budowy przyszłej kolei. Robotnicy uwijali się wokół olbrzymich stert szyn i podkładów, a Miedzianka dostrzegła drobne sylwetki Dudusia i Oliwki, którzy bawili się na stosie desek. Nie zatrzymując się po drodze weszli wprost do baru.

- Cześć, Pippino! - przywitał się Atanagoras.

- Bon giorno - odparł Pippo. - Czy broda pana była w to rano już obrabiana?

- Nie - odrzekł Atanagoras.

- Ejże - wykrzyknął Pippo. - Nie wstyd panu, szefie?

- Nie - odparł Atanagoras. - A jak tam interesy?

- Nędza! - rzekł Pippo. - Jedna wielka nęciza. Jak byłem pierwszym sprawiaczem ryb w Spa, to było życie! Ale tu­taj!... Proszaki!

- Co? - zapytała Miedzianka.

- Proszaki, mówię. No, ćwinie!

- Daj nam coś do picia - odezwał się archeolog.

- Już ja im pokażę, już ja im spuszczę takie dyploma­tyczne manto, że mnie popamiętają - odgrażał się Pippo.

Swoje groźby ilustrował odpowiednią gestykulacją, polegającą na tym, że wysuwał prawą dłoń zaciśniętą w pięść.

Atanagoras uśmiechnął się.

- Daj nam dwie turyńskie.

- Służę, szefie - odrzekł Pippo.

- A co oni takiego panu zrobili? - zapytała Miedzianka.

- Ech - odparł Pippo - chcą wysadzić moją budę w powietrze. Koniec. Krzyżyk na drogę.

Zaczął śpiewać:

Jak Wiluś wymiarkował,

Że go Vittorio mami,

W te pędy śle Bülowa

Z pro-opo-zycy-jami.

- Bardzo to ładne - odezwał się archeolog.

Bierz sobie, bracie, Triest.

Vittorio, znaj mój giest!

Co nasze to i wasze,

Tylko mi nie pluj w kaszę.

Ale w swym areo (planie)

Gabriel d’Annunzio śpiewał jak ptaszę to.

Chi va piano va sano...

- Już to gdzieś słyszałem - powiedział archeolog.

- Chi va sano va lontano

Chi va forta va a la morte

Evviva la liberta!

Miedzianka zaczęła klaskać. Pippo śpiewał wątłym tenorkiem, w miarę zachrypniętym. Rozległo się głuche stukanie w sufit.

- A to co?

- E, to tamten proszak! - odparł Pippo.

Jak zawsze miał minę jednocześnie wściekłą i rozrado­waną.

- Amandeusz Dode - ciągnął. - Nie lubi, jak ja śpiewam.

- Amadeusz - poprawiła Miedzianka.

- Amadeusz, Amandeusz, Tegonierusz, co za różnica?

- Co ma znaczyć ten pomysł z burzeniem twojej budy? - spytał Ata.

- To są jakieś dyplomatyczne sprawki tego Amandeusza. Chce mnie wypłaszczyć. Kurczę pieczone, żeby to jeszcze gadał po ludzku, ale nie, nic tylko tę urzędową mowę ma w gębie, proszak jeden. Twierdzi, że nie miał zamiaru.

- Wywłaszczać ciebie? - rzekł Ata.

- Ano - odparł Pippo. - Tego samego słowa użył.

- Jak cię wywłaszczą, nie będziesz już musiał pracować - powiedział Ata.

- A co ja bym robił z tym urlopem od nich? - odparł Pippo.

- Napij się z nami - zaproponował Atanagoras.

- Dziękuję, szefie.

- Czy hotel stanął kolei na drodze? - spytała Miedzianka.

- Ano - odparł Pippo. - Tej ich zakichanej kolei. Nasze kawalerskie!

- Nasze kawalerskie - powtórzyła Miedzianka i wszyscy troje wychylili kieliszki.

- Czy jest Angel? - zapytał Ata.

- Chyba jest u siebie na górze - odparł Pippo. - Nie jestem pewien. Ale tak mi się wydaje. Kreśli.

Nacisnął dzwonek za barem.

- Jeżeli jest na górze, to zaraz zejdzie.

- Dziękuję - powiedział archeolog.

- Ten Amandeusz to proszak - zakonkludował Pippo.

I z powrotem zaczął podśpiewywać, wycierając szklaneczki.

- Ile ci jestem winien? - spytał archeolog widząc, że Angel nie schodzi.

- Trzydzieści franków - odparł Pippo. - Tyle, co nic.

- Proszę - rzekł archeolog. - Pójdziesz z nami na budo­wę? Widać Angel już wyszedł.

- Nie mogę! - powiedział Pippo. - Wciąż mi się tu kręcą i jakbym poszedł, zaraz by wszystko wytrąbili.

- To do zobaczenia! - rzekł archeolog.

- Do zobaczenia, szefie.

Miedzianka rzuciła mu śliczny uśmiech i Pippo zaczął się jąkać; potem wyszła za Atą i skierowali się w stronę budowy. Pachniało kwiatami i żywicą. Zielone trawy, ścięte bez pardonu, leżały pokotem po obu stronach szlaku przetartego przez spycharki, a z ich zesztywniałych łodyżek spływały wolno wielkie krople, szkliste i pachnące, staczały się w piach i obrastały w żółtą, ziarnistą skorupkę. Kolej miała iść trasą wyznaczoną przez maszyny podług wskazań Ama­deusza. Atanagoras i Miedzianka spoglądali ze smutkiem na snopy twardych traw ułożone bez smaku po dwóch stronach drogi i na spustoszenia dokonane w gładkiej powierzchni wydm. Weszli pod górę, potem zeszli na dół, znów weszli pod górę i wreszcie ujrzeli teren robót.

Carlo i Marino, nadzy do pasa, pochyleni w słońcu po­zbawionym osobowości krzepko dzierżyli oburącz młoty pneumatyczne dużego kalibru. Powietrze rozbrzmiewało ich tępym stukotem i sapaniem sprężarki. Robotnicy pracowali bez wytchnienia, na pół oślepieni piaskiem wzbijanym przez wylatujące z młotów powietrze, który oblepiał ich wilgotną skórę. Kawałek trasy był już przekopany i z dwóch stron stromo wznosiła się skarpa. Wykop prowadził w wydmie i teraz plantowali jego dno na średnim poziomie pustyni Według obliczeń Anny i Angela dokonanych na podstawie materiałów topograficznych zebranych uprzednio; było to sporo poniżej powierzchni ziemi, którą deptali zazwyczaj. Pewnie cała ta część trasy miała pobiec wykopem i piasek po obu stronach piętrzył się coraz wyżej.

Atanagoras zmarszczył brwi.

- Ładna historia!... - mruknął.

Miedzianka nic nie odpowiedziała. Podeszli do pracują­cych.

- Dzień dobry - powiedział archeolog.

Carlo podniósł głowę. Był wysoki i jasnowłosy, a jego nadbiegłe krwią niebieskie oczy zdawały się nie widzieć roz­mówcy.

- Komu dobry, temu dobry - szepnął.

- Robota idzie piorunem - odezwała się z uznaniem Mie­dzianka.

- Ale bardzo ciężko - powiedział Carlo. - Ciężko jak nie wiem. Jak z kamienia. Tylko po wierzchu jest trochę piasku.

- Inaczej być nie może - wyjaśnił archeolog. - Tu nigdy nie ma wiatru, więc piasek kamienieje.

- Dlaczego w takim razie nie kamienieje po wierzchu? - zapytał Carlo.

- Zjawisko petryfikacji - wytłumaczył profesor - mogło nastąpić dopiero na tej głębokości, gdzie przestaje docierać ciepło słoneczne.

- Aha! - powiedział Carlo. Teraz Marino wyłączył młot.

- Jak będziemy przerywać robotę - odezwał się - to zaraz się tu zwali ten łajdak Arland.

Carlo włączył młot.

- Tylko we dwójkę to robicie? - zapytał Atanagoras. Musiał podnieść głos, żeby przekrzyczeć piekielny hałas

młota. Długie, stalowe ostrze kruszyło piasek, wokół wzbi­jał się niebieskawy kurz, a twarde ręce Carla zaciskały się niemal z rozpaczą na uchwycie.

- Tylko we dwójkę - odparł Marino. - Reszta pojechała po żwir.

- Tamte trzy ciężarówki? - ryknął Atanagoras.

- Tak - odparł Marino w tej samej tonacji.

Miał rozwichrzoną ciemną czuprynę, owłosione piersi

i zniszczoną twarz dziecka. Przeniósł wzrok z archeologa na dziewczynę i zatrzymał go na niej.

- Kto to? - zapytał archeologa wyłączając młot.

- Na imię mi Miedzianka - odparła wyciągając do niego rękę. - Robię to samo, co wy, tyle że pod ziemią.

Marino uśmiechnął się i łagodnie uścisnął nerwowe palce w swojej dłoni suchej i spękanej.

- Cześć!... - powiedział.

Carlo nie przerywał roboty. Marino spojrzał na Miedzian­kę z żalem.

- Nie da rady nigdzie wyskoczyć, ten Arland jest straszny pies, żeby nie to, wstąpilibyśmy na szklaneczkę.

- A co na to twoja żona?... - zawołał Carlo. Miedzianka roześmiała się.

- Taka jest zazdrosna?

- Skąd! - odparł Marino - ona wie dobrze, że mnie się żadne głupstwa nie trzymają.

- Tu będzie gorzej - wtrącił Carlo. - Mały wybór.

- Zobaczymy się w niedzielę - obiecała Miedzianka.

- Po mszy - powiedział Marino. - Człowiek sobie chociaż trochę pożartuje.

- Tu się nie chodzi na mszę.

- Niedaleko jest pustelnik - wtrącił Atanagoras. - Właśnie w niedzielę mamy iść do pustelnika.

- Kto tak powiedział? - zaprotestował Marino. - Ja wolę pójść się czegoś napić z tą małą.

- Przyjdzie ksiądz, to wam wszystko wytłumaczy.

- Jeszcze tego brakowało - powiedział Marino. - Ja nie lubię księży.

- A co chcesz robić w niedzielę? - wtrącił Carlo - Paradować z żoną i z dzieciakami?

- Ja też nie lubię księży - odezwał się Atanagoras - ale ten jest całkiem inny niż wszyscy.

- Zgoda - odparł Marino - ale sutannę nosi i tak. S - Ale on jest z tych do śmiechu - powiedziała Miedzianka. - Tacy najgorsi.

- Ruszaj się, Marino - odezwał się Carlo - bo nas ten łajdak Arland opieprzy.

- Już się robi... - szepnął tamten.

Znów zabrzmiała brutalna perkusja młota pneumatyczne­go i znów piasek tryskał w powietrze.

- Do widzenia, chłopcy - powiedział Atanagoras. - Wstąpcie potem do Barrizona na kieliszek i niech to zapisze na mój rachunek.

Oddalił się. Miedzianka pomachała ręką w stronę Carla i Marina.

- Do niedzieli! - zawołał Marino.

- Przymknij się! - powiedział Carlo. - Myślisz, że to do ciebie?

- Stary dureń z tego faceta - odezwał się Marino.

- Wcale nie - odparł Carlo. - Wygląda na całkiem po­rządnego.

- Porządny stary dureń - orzekł Marino. - Tacy też się zdarzają.

- Daj pokój, chłopie - uciął Carlo.

Wierzchem dłoni otarł twarz z potu. Lekko ciążyli tym ciężkim młotom. Zbite bryły odrywały się i rozpryskiwały przed nimi i piasek parzył ich w gardle. Uszy przyzwyczajo­ne mieli do regularnego hałasu młotów i wystarczał im szept, by słyszeli się nawzajem. Zazwyczaj rozmawiali ze sobą przy pracy, żeby sobie ulżyć, bo robocie nie było końca, i Carlo marzył teraz na głos.

- Jak kiedyś skończymy...

- Nigdy nie skończymy.

- Pustynia nie ciągnie się bez końca...

- Znajdzie się inna robota.

- Będziemy mogli wyciągnąć się trochę...

- Moglibyśmy przerwać pracę...

- Mielibyśmy spokój...

- I jakiś skrawek ziemi, trochę wody, parę drzew i ładną dziewczynę.

- Skończyć z tym kruszeniem...

- Nigdy nie skończymy.

- Ten łajdak Arland jest od tego, żeby nas pilnować.

- Nic nie robi, a zarabia więcej.

- Nigdy sobie nie odpoczniemy.

- Może i rzeczywiście aż do samego końca jest tylko pustynia.

Ich stwardniałe palce zaciskały się na uchwytach młota, krew wysychała w żyłach, głos stawał się ledwo słyszalnym szeptem, powściąganą skargą, którą głuszyło wibrowanie młotów i która unosiła się, brzęcząc jak owad, wokół ich spoconych twarzy i spieczonych ust. Pod gęstą powłoką ogo­rzałej skóry pracowały węźlaste mięśnie, okrągławe wzgórki, jak poruszające się zgodnie, wytresowane zwierzęta.

Carlowi zamykały się oczy, wyczuwał każdy ruch stalowe­go bijaka i kierował nim machinalnie, nie patrząc.

Za nimi otwierał się cienisty wąwóz przekopu, dnem z grubsza splantowanego, a oni zanurzali się coraz głębiej w skamieniałą wydmę. Na chwilę mignęły im w oddali zma­lałe sylwetki archeologa i pomarańczowej dziewczyny. Zaraz potem za ich plecami oderwały się bloki skalne i stoczyły się na dół. A więc niedługo będą musieli przerwać robotę, by uprzątnąć to olbrzymie gruzowisko; ciężarówki jeszcze nie wróciły. Stukot stalowego tłoka uderzającego bez przerwy w bijak i świst wylatującego powietrza odbijały się od ścian wykopu z nieznośną siłą, ale ani Marino, ani Carlo tego nie słyszeli. Przed ich oczami rozpościerała się otwarta przestrzeń, świeża i zielona, a w trawie leżały dorodne, nagie dziewczęta, które na nich czekały.

V

Amadeusz Dode odczytał po raz drugi pismo, które przed chwilą właśnie otrzymał, z nagłówkiem Centrali i z podpisa­mi dwóch członków Rady Nadzorczej, w tym również Pre­zesa. Na niektórych słowach zatrzymywał wzrok z łapczywą satysfakcją i zaczynał już układać sobie w myślach pewne zdania mające wywrzeć szczególne wrażenie na audytorium. Trzeba zebrać wszystkich w dużej sali hotelu Barrizona, i to jak najprędzej. Najlepiej zaraz po pracy, jasne zresztą, że nie w godzinach. Musi tylko sprawdzić przedtem, czy Barrizone ma jakieś podium. Jedna z klauzul listu dotyczyła samego Barrizona i jego hotelu. A swoją drogą, jak szybko da się załatwić wszelkie formalności, gdy w grę wchodzi potężne Towarzystwo. Praktycznie biorąc projekt budowy był już ukończony, tylko wciąż jeszcze brakowało podsypki. Kierowcy ciężarówek nie ustawali w poszukiwaniach; od cza­su do czasu dawali znać albo któryś z nich zjawiał się nie­spodziewanie i niemal natychmiast odjeżdżał z powrotem. Ta historia ze żwirem dla kolei wykoleiła trochę Amadeusza, ale tory kładziono i tak, tyle że w powietrzu. Carlo i Marino wałkonili się nadal. Na szczęście Arland potrafił wyżyłować ich do ostatka, tak że sami we dwójkę wyciągali jak nic po trzydzieści metrów dziennie; za jakieś czterdzieści osiem go­dzin będą już rozbijać hotel.

Rozległo się pukanie do drzwi.

- Wejść! - powiedział sucho Amadeusz.

- Bon giorno - rzekł Pippino wchodząc.

- Dzień dobry, Barrizone - odparł Amadeusz. - Ma pan mi coś do powiedzenia?

- To się rozumie - powiedział Pippo. - Czego oni chcą z tą przeklętą koleją tuż przed moim hotelem? Po czorta mi to?

- Minister podpisał właśnie dekret o wywłaszczeniu ty­czący pańskiej posesji - rzekł Amadeusz. - Dzisiaj wieczo­rem miałem pana o tym powiadomić.

- Gadanie dyplomatyczne i urzędowe! - odparł Pippo. - Kiedy sprzątną stąd ten cały bajzel?

- Będziemy zmuszeni wyburzyć hotel, żeby linia kolejo­wa mogła przejść środkiem - powiedział Amadeusz. - Mu­siałem poinformować pana o tym.

- Co? - rzekł Pippo. - Zburzyć słynny hotel Barrizona? Kto raz spróbował moich spaghetti po bolońsku, zostanie wierny Pippowi do końca życia!

- Przykro mi bardzo - odparł Amadeusz - ale rozporzą­dzenie zostało już podpisane. Pański hotel przejęło państwo.

- A ze mną co będzie, hę? - spytał Pippo. - Gdzie ja się podzieję? Znów mam sprawiać ryby?

- Otrzyma pan odszkodowanie - odparł Amadeusz. - Oczywiście nie tak od razu.

- Ćwinie! - mruknął Pippo.

Zrobił w tył zwrot i wyszedł nie zamykając za sobą drzwi. Amadeusz przywołał go z powrotem.

- Proszę zamknąć drzwi!

- A bo to moje? - rzucił Pippo z pasją. - Niech je pan sobie sam zamyka.

I odszedł mamrocząc przekleństwa, od których zalatywało czosnkiem i Morzem Śródziemnym.

Amadeuszowi przyszło na myśl, że Pippa należało przejąć razem z hotelem, byłoby to jednak pociągnięciem zbyt zło­żonym i formalności trwałyby zbyt długo. Wstał i obszedł pokój naokoło, po czym znalazł się nos w nos z Angelem, który wszedł bez pukania, bo nie miał w co zapukać.

- Dzień dobry panu - odezwał się Angel.

- Dzień dobry - odrzekł Amadeusz nie podając mu ręki. Zrobił parę kroków, których zabrakło do pełnego okrą­żenia, i usiadł z powrotem.

- Zechce pan zamknąć drzwi, dobrze? - powiedział - Życzy pan sobie mówić ze mną?

- I owszem - odparł Angel. - Kiedy dostaniemy pensję?

- Widzę, że się panu bardzo spieszy.

- Potrzebuję pieniędzy, a powinniśmy byli je dostać już przed trzema dniami.

- Czy pan uświadamia sobie, że jesteśmy na pustyni?

- Nie - rzekł Angel. - Na prawdziwej pustyni nie ma kolei.

- To sofizmat - stwierdził Amadeusz.

- Jak dla kogo - odparł Angel. - 975 jeździ tędy często.

- I owszem - powiedział Amadeusz - ale nie można przecież powierzyć takiej przesyłki pomylonemu kierowcy.

- Konduktor nie jest pomylony.

- Jechałem z nim - odparł Amadeusz. - Zapewniam pana, że normalny to on nie jest.

- Nie przesadzajmy - rzekł Angel.

- Miły z pana chłopiec... - powiedział Amadeusz. - To znaczy, mam na myśli stronę fizyczną. Ma pan... dość przy­jemną skórę. Powiem panu coś, o czym dowie się pan do­piero dziś wieczorem.

- No nie - odparł Angel - skoro powie mi pan to już teraz.

- Powiem panu, jeżeli okaże się pan naprawdę miłym chłopcem. Niech pan podejdzie bliżej.

- Radzę panu trzymać ręce przy sobie - odezwał się Angel.

- Patrzcie go! Zaraz dąsy! - wykrzyknął Amadeusz. - Niechże się pan rozkrochmali!

- Nie mam najmniejszej ochoty.

- Jest pan młody. Jeszcze się panu zdąży odmienić.

- Czy chce mi pan powiedzieć to, co ma mi pan do powiedzenia, czy mam już iść? - zapytał Angel.

- No więc obetną wam pensję o dwadzieścia procent.

- Komu?

- Panu, Annie, sile roboczej i Rochelle. Wszystkim oprócz Arlanda.

- Co za łajdak z tego Arlanda! - mruknął Angel.

- Gdyby okazał pan trochę dobrej woli - powiedział Amadeusz - mógłbym, jeżeli chodzi o pana, ominąć to roz­porządzenie.

- Okazuję jak najlepszą wolę - rzekł Angel. - Skończy­łem pracę na trzy dni przed terminem i kończę już obliczać konstrukcję dworca głównego.

- Nie będę wyjaśniał panu szczegółowo, co rozumiem przez „dobrą wolę” - odparł Amadeusz. - Najlepiej objaśni to panu Dupont.

- Kto to jest Dupont?

- Kucharz archeologa - rzekł Amadeusz. - Miły chłopiec z niego, ale cóż za skurwiszon!

- Ach, tak! Rozumiem, co ma pan na myśli.

- Nie - odparł Amadeusz. - Myli pan z Lardierem. Lardier to obrzydliwość.

- Ale jednak... - wtrącił Angel.

- Nie, Lardier jest odrażający. Zresztą był kiedyś żonaty.

- Rozumiem.

- Jestem dla pana niestrawny, co? - zapytał Amadeusz. Angel nie odpowiedział.

- Ja wiem. To pana krępuje. Wprawdzie nie mam zwyczaju zwierzać się byle komu, ale mogę panu powiedzieć że do­skonale zdaję sobie sprawę, co wy wszyscy myślicie o mnie.

- No i? - powiedział Angel.

- No i mam to gdzieś - odparł Amadeusz. - Jestem pederastą i co z tego?

- Jeżeli o mnie chodzi, to nic - powiedział Angel. - W pewnym sensie jestem nawet zadowolony.

- Ze względu na Rochelle?

- Tak - odrzekł Angel. - Ze względu na Rochelle. Wolę, żeby ją pan zostawił w spokoju.

- Jestem aż tak pociągający? - zapytał Amadeusz.

- Nie - odparł Angel. - Jest pan odstręczający, ale jest pan szefem.

- W zabawny sposób ją pan kocha - powiedział Ama­deusz.

- Wiem, jaka ona jest. Kocham ją, ale to nie przeszka­dza, że ją widzę.

- Jak pan może kochać kobietę? - zapytał Amadeusz. Wydawało się, że mówi sam do siebie.

- Nie do pojęcia! Te rozmaite miękkie rzeczy, które one mają wszędzie. I te jakieś wilgotne zakamarki...

Wzdrygnął się.

- Ohydne... Angel roześmiał się.

- Tak czy owak - powiedział Amadeusz - niech pan nie wspomina Annie, że macie obniżkę. Zwierzyłem to panu w zaufaniu. Jak kobieta mężczyźnie.

- Dziękuję - rzekł Angel. - Nie wie pan, kiedy nadejdą pieniądze?

- Nie wiem. Czekam na nie.

- Rozumiem.

Angel spuścił głowę, popatrzył na swoje nogi, nie do­strzegł w nich nic specjalnego i podniósł głowę z powrotem.

- Do widzenia - powiedział.

- Do widzenia - odparł Amadeusz. - Niech pan nie myśli o Rochelle.

Angel wyszedł i natychmiast zawrócił.

- Gdzie ona jest?

- Wysłałem ją na przystanek 975, żeby oddała pocztę.

- Aha - powiedział Angel.

Opuścił pokój i zamknął za sobą drzwi.

VI

Dlaczego ten typ niezmienności wymknął się rachun­kowi tensorów podstawowych?

(G. Whitrow, Struktura wszechświata, Gallimard, s. 144.)

- Gotowe! - zawołał asystent.

- Kręć pan! - rzucił Zjadłjad.

Energicznym ruchem asystent zakręcił śmigłem z twarde­go drewna. Silnik kichnął, czknął złośliwie i śmigło odbiło. Asystent zaskowyczał i złapał się za rękę.

- No proszę! - powiedział Zjadłjad. - Mówiłem, żeby pan uważał!

- A niech to jasny gwint i święci anieli! - zaklął asystent. - Ale mnie rąbnęło!

- Niech pan pokaże.

Asystent wyciągnął rękę. Paznokieć wskazującego palca miał cały czarny.

- Drobiazg - stwierdził Zjadłjad. - Palec jeszcze nie odleciał. Dopiero następnym razem.

- Nie.

- Właśnie, że tak! - powiedział Zjadłjad. - Chyba, że pan będzie uważał.

- Przecież uważam. Nic nie robię, tylko uważam, a ta cholera wciąż mi odbija. Ocipieć można.

- Gdyby pan nie był wtedy postąpił tak, jak pan postą­pił... - sentencjonalnie odezwał się profesor.

- A niechże mi pan wreszcie da spokój z tym krzesłem...

- Już daję.

Zjadłjad cofnął się i z rozmachem ulokował prawy prosty w szczęce asystenta.

- Oo... - zajęczał asystent.

- Już pana teraz ręka nie boli, co?

- Wrr... - zawarczał asystent. Wyglądało że zaraz będzie gryzł.

- Kręć pan! - powiedział Zjadłjad. Asystent zaczął płakać.

- Jeszcze tego tylko brakowało! - zawołał Zjadłjad. - Dosyć! Nic, tylko by pan nosem ciągnął! Mania jakaś czy co u diabła. Uspokój się pan zaraz i kręć to śmigło. Myśli pan, że jeszcze pan kogoś nabierze na pańskie szlochy?

- Myślę, że nikogo nie nabiorę, jak zawsze - odparł asystent z urazą.

- No właśnie. Więc co za bezczelność żeby jeszcze pró­bować!

- Dobrze, dobrze, już nie próbuję! - powiedział asys­tent.

Pogrzebał w kieszeni i wyciągnął z niej chustkę do nosa bardzo obrzydliwą.

- Zabieraj się pan, ile to będzie trwało! - niecierpliwił się Zjadłjad.

Asystent wytarł nos i schował chustkę. Potem podszedł do silnika i z nieufną miną szykował się do rozruchu.

- Jazda - zakomenderował Zjadłjad.

Śmigło zrobiło dwa obroty, silnik pryknął, ruszył i widać było już tylko szary krąg wirujący.

- Zwiększ pan sprężanie - powiedział Zjadłjad.

- Jeszce się sparzę! - zaprotestował asystent.

- Och!... - rzucił profesor wyprowadzony z równowagi - ależ z pana...

- Dziękuję - odparł asystent. Doregulował małą dźwignię.

- Wyłącz pan! - polecił Zjadłjad.

Asystent odciął dopływ paliwa przekręcając zawór pływa­ka i silnik stanął, a śmigło kołysało się, niezdecydowane.

- W porządku - powiedział profesor. - Teraz wypróbu­jemy go na dworze.

Asystent stał naburmuszony.

- I co pan tak stoisz? - dorzucił Zjadłjad. - Z życiem, z życiem! To nie pogrzeb.

- Jeszcze nie - stwierdził asystent - ale pewno tym się skończy.

- Bierz pan ten samolot i chodźmy - powiedział profesor.

- Puszczamy go wolno czy będzie na uwięzi?

- Wolno, oczywiście! Od czego jesteśmy na pustyni!

- Nigdy nie czułem się mniej sam niż na tej pustyni.

- Dosyć biadolenia - rzekł Zjadłjad. - Muszę panu po­wiedzieć, że widziałem tu całkiem ładną dziewuszkę. Skórę ma trochę dziwnego koloru, ale reszta bez zarzutu.

- Nie, serio? - spytał asystent.

- Serio - odparł Zjadłjad.

Asystent zbierał części samolotu, który mieli zmontować na dworze. Profesor z satysfakcją rozejrzał się po pokoju.

- To się nazywa przyjemna infirmeryjka - stwierdził.

- A jakże - powiedział asystent. - Psu na budę. Nikt tu nie choruje w tej przeklętej dziurze. Wszystkie fachowe wia­domości zdążyły mi już wywietrzeć z głowy.

- A to świetnie, będzie pan mniej niebezpieczny - stwier­dził Zjadłjad.

- Wcale nie jestem niebezpieczny.

- Nie każde krzesło byłoby tego zdania.

Asystent posiniał i żyły na skroniach zaczęły mu pulsować spazmatycznie.

- Niech pan posłucha - powiedział. - Jeszcze słowo o tym krześle, a...

- A... co? - zapytał Zjadłjad szyderczo.

- A wykończę następne.

- Bardzo proszę, kiedy tylko pan zechce! - odparł Zjadłfjad. - Co mnie to może obchodzić? No, idziemy.

Wyszedł, a jego żółta koszula dostatecznie rozjaśniała schody, by nie potykał się na nierównych stopniach. Asy-

stent nie omieszkał jednak się potknąć i upadł, szczęściem dla samolotu, na pośladki. Zjechał na dół niemal równocze­śnie z profesorem.

- Świetny pomysł! - stwierdził ten. - Woli pan tak, niż posługiwać się nogami?

Asystent rozcierał sobie pośladki jedną ręką. W drugiej trzymał skrzydła i kadłub Pinga 903.

Zeszli jeszcze kawałek razem i znaleźli się na parterze.

Pippo siedział za barem i metodycznie opróżniał butelkę turyńskiego.

- Witam! - powiedział profesor.

- Dzień dobry, szefie - odparł Pippo.

- Jak tam interesy?

- Amandeusz wyrzuca mnie na zbity pysk.

- Żartujesz?

- Wcale nie. Wypłaszcza mnie. W urzędowej mowie.

- Wywłaszcza cię?

- O, tak właśnie powiedział. Że mnie wypłaszcza.

- I co zrobisz?

- A bo ja wiem? Spuszczę po sobie wodę i spokój, przy­szła kryska.

- Czy ten facet zwariował, czy co? - powiedział Zjadłjad.

- No to idziemy puszczać samolot? - niecierpliwił się tymczasem asystent.

- Pójdziesz z nami, Pippolino? - zapytał Zjadłjad.

- Iii, a ja tam po co!

- No, to do zobaczenia - rzekł Zjadłjad.

- Do widzenia, szefie. A samolocik ma pan śliczny jak ta jagódka.

Zjadłjad wyszedł, asystent za nim.

- Kiedy ją będzie można zobaczyć?

- Kogo?

- Tę dziewuszkę.

- Nie zawracaj mi pan głowy! - odparł Zjadłjad. - Teraz puszczamy samolot, to wystarczy.

- Pięknie! - powiedział asystent. - Najpierw mi pan narobił smaku, a teraz... fiuut, skończyło się. Twardy z pana człowiek.

- A pan co, nic twardego się już u pana nie znajdzie?

- Znajdzie, ale to zrozumiałe - odparł asystent. - Siedzi­my tu już trzy tygodnie i jeszcze ani razu nie miałem okazji, pan ma pojęcie?

- Naprawdę? - zainteresował się Zjadłjad. - Nawet z niczyją żoną? To co pan robi rano w infirmerii, jak ja śpię?

- Ja się... - odrzekł asystent.

Zjadłjad spojrzał na niego i z początku nie zrozumiał, a potem wybuchnął śmiechem.

- Nie! - zawołał - coś podobnego! Pan... pan się... Boki zrywać!... To dlatego taki pan wściekły ciągle!...

- Myśli pan? - zapytał asystent z pewnym niepokojem.

- No pewnie! To bardzo niezdrowo.

- Och! - odparł asystent. - A pan nigdy tego nie robił? ^! - Sam nigdy - odrzekł Zjadłjad.

Asystent zamilkł, wchodzili bowiem na wysoką wydmę i trudno mu było złapać oddech. Zjadłjad znów zaczął się śmiać.

- Co znowu? - zapytał asystent.

- Nic. Wyobraziłem sobie, jaką pan musi mieć wtedy minę.

Zaśmiewał się tak, że aż osunął się na piasek. Wielkie łzy płynęły mu z oczu i aż się zachłystywał z niepowstrzy­manej uciechy. Asystent odwrócił głowę nadąsany, położył na ziemi części samolotu i zaczął je jakoś tam do siebie przymierzać. Zjadłjad uspokajał się powoli.

- Muszę zresztą stwierdzić, że bardzo źle pan wygląda. –

- Serio?

Asystenta ogarniał coraz większy niepokój.

- Jak najbardziej. Nie pan pierwszy zresztą!

- Sądziłem... - szepnął asystent.

Zatrzymał wzrok na skrzydle i kadłubie.

- Więc pan myśli, że inni, przede mną, też to robili?

- Oczywiście!

- Ja też tak myślałem - powiedział asystent. - Ale chodzi mi o to, czy w tych samych warunkach? Na pustyni, z braku kobiet?

- Bez wątpienia - odparł Zjadłjad. - A jak pan sądzi, co oznacza święty Szymon Słupnik jako symbol? Ten jego słup? Facet wciąż zajęty tylko tym swoim słupem? Przecież to jasne! Studiował pan chyba Freuda? nie?

- Skąd! - powiedział asystent. - Przecież to już niemod­ne! Tylko ludzie zacofani wierzą jeszcze w te bzdury.

- To co innego i słup co innego - odparł Zjadłjad. - Ostatecznie istnieją pewne przedstawienia i transfery, jak powiadają filozofowie, i kompleksy, i coś tam z wyparciem w podświadomość też jest na rzeczy i z onanizmem także, w pańskim akurat wypadku.

- Jasne - powiedział asystent - znów skończy się na tym, że mi pan powie, że jestem zwykły kretyn.

- Uchowaj Boże - rzekł Zjadłjad. - Nie jest pan zbyt lotny, to wszystko. Rzecz do darowania.

Asystent dopasował już skrzydła i kadłub i teraz z satys­fakcją montował usterzenie. Na chwilę jednak przerwał i zadumał się nad słowami Zjadłjada.

- No dobrze, a pan? - zwrócił się do niego. - Jak pan sobie z tym radzi?

- Z czym?

- No, jakby tu powiedzieć...

- Pytanie dalekie od precyzji - stwierdził Zjadłjad. - Rzekłbym nawet: tak dalekie od precyzji, że aż bliskie nie­dyskrecji.

- Nie chciałem pana urazić - powiedział asystent.

- Wiem. Ale ma pan dziwny dar wtykania nosa w nie swoje sprawy.

- Mnie się bardziej podobało tam, gdzie byliśmy przed­tem - rzekł asystent.

- Mnie też - odparł Zjadłjad.

- Mam chandrę.

- Minie. To wina piasku.

- Nie, wcale nie piasku. Tylko nie ma pielęgniarek, in­nych asystentów, chorych.

- I krzeseł, co?

Asystent pokręcił głową i na twarz wystąpiły mu plamy rozgoryczenia.

- Całe życie będzie mi pan wytykał to krzesło?

- To już nie tak długo - odparł Zjadł]ad. - Starych lat pan nie dożyje. Przy pańskich brzydkich przyzwyczajeniach!

Asystent otworzył usta, zawahał się i zamknął je bez słowa. Zaczął obmacywać cylindry w silniku i Zjadłjad zo­baczył, jak podskoczył w pewnej chwili, a potem zaczął oglądać swoją rękę, jak przed pół godziną. Na wewnętrznej stronie dłoni miał szeroką, szarpaną ranę, z której płynęła krew. Odwrócił się do Zjadłjada. Nie płakał, ale był bardzo blady i usta mu zzieleniały.

- Ukąsił mnie... - szepnął.

- Co mu pan znowu zrobił? - zapytał Zjadłjad.

- Ależ... nic... - odparł asystent. Postawił samolot na piasku.

- Boli mnie.

- Pokaż pan. Tamten wyciągnął rękę.

- Niech pan da chustkę - powiedział Zjadłjad. Asystent podał mu tę swoją obrzydliwą szmatę i Zjadł -

jad owinął mu nią jako tako dłoń, na wszelkie sposoby okazując zdecydowaną odrazę.

- W porządku?

- W porządku - odparł asystent.

- Sam go puszczę - powiedział profesor. Złapał samolot i zręcznie zapuścił silnik.

- Trzymaj mnie pan wpół?... - krzyknął do asystenta, by przekrzyczeć warkot.

Asystent złapał go oburącz. Profesor doregulował zawór dopływowy i śmigło zaczęło się kręcić tak szybko, iż końce piór nabierały barwy ciemnej czerwieni. Asystent trzymał

kurczowo Zjadłjada, który chwiał się, wstrząsany wściekłym dygotaniem modelu.

- Puszczam - oznajmił Zjadłjad.

Ping 903 pomknął jak pocisk i w ciągu paru sekund już go nie było widać. Asystent, który wciąż jeszcze trzy­mał profesora wpół i ciągnął do tyłu, puścił go teraz z wrażenia i klapnął na piasek. Siedział tak, z pustym wzro­kiem, zwrócony w stronę, gdzie zniknął samolot. Zjadłjad sapnął.

- Ręka mnie boli - odezwał się asystent.

- Niech pan zdejmie tę szmatę - powiedział profe­sor.

Wokół otwartej rany utworzyły się zielonkawe na­cieki. W jej ciemnopurpurowym wnętrzu wrzało i na wierzch wydobywały się drobne, szybkie pęcherzyki powie­trza.

- Fiu, fiu!... - odezwał się Zjadłjad. Złapał asystenta za ramię.

- Chodź pan zaraz na opatrunek!...

Tamten wstał i ruszył pędem, na miękkich nogach. Biegli obaj w stronę hotelu Barrizona.

- A co z samolotem? - zapytał asystent.

- Chyba wszystko w porządku - odparł Zjadłjad.

- Wróci?

- Myślę, że tak. Wszystko nastawiłem tak, że powinien wrócić.

- Leci z wielką prędkością.

- Acha.

- A w jaki sposób się zatrzyma?

- Nie wiem... - odparł Zjadłjad. - Zupełnie o tym nie pomyślałem.

- To z winy piasku... - powiedział asystent. Usłyszeli przejmujący świst, coś przeleciało o metr nad

ich głowami, później nastąpił jakby wybuch i szyby w par­terowej sali hotelu rozprysły się gwiaździście, a otwór, jaki w nich został, odpowiadał dokładnie sylwecie Pinga. Z wewnątrz dobiegł ich odgłos spadających butelek, które jedna po drugiej rozbijały się na podłodzie.

- Lecę zobaczyć - rzucił Zjadłjad.

Asystent przystanął i zobaczył, jak czarna postać profeso­ra pędem zbiega ze zbocza. Jaskrawożółty kołnierz koszuli połyskiwał nad staromodnym żakietem. Zjadłjad wpadł we drzwi i zniknął. Wówczas asystent spojrzał na swoją dłoń i podjął bieg krokiem ciężkim i niepewnym.

VII

Angel miał nadzieję, że spotka Rochelle i odprowadzi ją z powrotem do biura, toteż spieszył się na przełaj przez wydmy, szybko maszerował pod górę i wielkimi krokami zbiegał w dół. Stopy zanurzały mu się wtedy głęboko w piasek, z chrzęstem przytłumionym i matowym. Czasem zjeżdżał na kępę traw i wówczas słyszał chrobot łamiących się twardych łodyżek i czuł zapach świeżej żywicy.

Przystanek 975 znajdował się o jakieś dwa szmaty drogi od hotelu. Idąc w tym tempie Angel powinien był zajść tam niedługo. W pewnej chwili, na wierzchołku wydmy, do­strzegł powracającą Rochelle. Chciał podbiec, ale nie mógł i spotkali się dopiero w połowie stoku.

- Dzień dobry! - powiedziała Rochelle.

- Wyszedłem po panią.

- Anna jeszcze w pracy?

- Chyba tak.

Zapadło milczenie; początek był niefortunny. Na szczęś­cie Rochelle potknęła się i wzięła Angela pod rękę, żeby czuć się pewniej.

- Źle chodzić po tych wydmach - odezwał się Angel.

- Tak, zwłaszcza na wysokich obcasach.

- Zawsze bierze pani takie pantofle idąc gdzieś dalej?

- Och, ja tak rzadko wychodzę! Przeważnie siedzę z Anną w hotelu.

- Podoba się pani Anna? - zapytał Angel.

- Tak - odparła Rochelle - jest bardzo czysty, doskonale zbudowany i bardzo zdrowy. Strasznie go lubię w łóżku.

- Ale od strony intelektualnej... - powiedział Angel. Starał się nie myśleć o słowach Rochelle. Roześmiała się.

- Od strony intelektualnej to ja jestem wystarczająco ob­służona. Po pracy z panem Dode ani mi w głowie żadne intelektualne pogaduszki!...

- Dode to głupiec.

- Możliwe, ale na robocie się zna - odparła Rochelle. - I mogę pana zapewnić, że od tej strony nikt go nie nabierze.

- Wstrętny pedał.

- Tacy są właśnie bardzo mili dla kobiet.

- Ale fizycznie jest dla mnie odrażający.

- Och, pan na wszystko patrzy od strony fizycznej.

- Wcale nie - odparł Angel. - Chyba że chodzi o panią.

- Niech pan nie nudzi, dobrze? - powiedziała Rochelle. - Z panem lubię rozmawiać; z Anną lubię pójść do łóżka; z panem Dode lubię pracować; ale nie potrafię sobie wyo­brazić, że mogłabym iść do łóżka z panem. Wydaje mi się to czymś nieprzyzwoitym.

- Dlaczego? - zapytał Angel.

- Pan przywiązuje do tego tak wielką wagę...

- Nie, wcale nie, tylko jeżeli chodzi o panią...

- Niech pan tak nie mówi. Ja... ja nie lubię... to jest trochę obrzydliwe.

- Ale ja panią kocham - powiedział Angel.

- Ja wiem, pan mnie kocha, oczywiście. Bardzo mi jest miło z tego powodu i ja też pana bardzo lubię, tak jakby pan był moim bratem, już panu mówiłam; ale do łóżka z panem nie pójdę.

- Dlaczego?

Parsknęła krótkim śmiechem.

- Jak mam Annę - odparła - to potem nie mam już chęci na nic, tylko spać.

Angel nie odpowiedział. Ciągnął ją z trudem, bo ledwo

szła w tych swoich pantoflach. Spojrzał na nią z boku. Miała cienki sweterek, pod którym sterczały czubki piersi obwi­słych trochę, ale jeszcze ponętnych. Pospolita linia podbród­ka nie przeszkadzała, że Angel kochał ją bardziej niż kogo­kolwiek na świecie.

- Co Amadeusz daje pani do roboty?

- Dyktuje mi listy albo sprawozdania. Zawsze znajdzie dla mnie coś do pisania. Jak nie o żwirze to o sile roboczej albo o archeologu, no, o wszystkim.

- Nie chciałbym, żeby pani... Urwał.

- Żebym co?

- Nic... Gdyby Anna stąd odszedł, pojechałaby pani z nim razem?

- Ale dlaczego miałby stąd odchodzić? Przecież do koń­ca roboty jeszcze daleko.

- Och - powiedział Angel - ja bym wcale nie chciał, żeby Anna odszedł. Ale gdyby przestał panią kochać?

Roześmiała się.

- Nie przyszłoby to panu do głowy, gdyby mógł pan nas zobaczyć!

- Wcale nie mam ochoty - rzekł Angel.

- No pewnie - odparła Rochelle. - To by nawet było głupio. Bo my czasem robimy różne rzeczy.

- Niech pani przestanie! - powiedział Angel.

- Co z pana za nudziarz! I wiecznie smutny. Okropność.

- Ale ja panią kocham!... - rzekł Angel.

- Ależ tak, wiem. Nuda śmiertelna. Jak Anna będzie miał mnie już dość, dam panu znać.

Roześmiała się znów.

- Długo pan jeszcze poczeka w kawalerskim stanie!... Angel nie odpowiedział. Dochodzili już do hotelu. Nagle

usłyszeli gwałtowny świst i huk eksplozji.

- Co to? - zapytała Rochelle bez większego zaintereso­wania.

- Nie wiem... - odparł Angel.

Przystanęli nasłuchując. Panowała rozległa, majestatycz­na cisza, dopiero po chwili rozległ się jakby brzęk szkła.

- Coś się musiało stać... - odezwał się Angel. - Chodźmy prędzej.

Był to tylko pretekst, by przytulić ją mocniej.

- Niech pan mnie puści... - powiedziała Rochelle. - niech pan biegnie zobaczyć sam. Ze mną by za długo trwało.

Angel westchnął i pobiegł nie oglądając się. Rochelle stąpała ostrożnie na swoich wysokich obcasach. Słychać było jakieś głosy.

W oszklonej ścianie wybity był otwór. Odpryski szkła leżały na ziemi. W sali kręcili się jacyś ludzie. Angel pchnął drzwi i wszedł. Zobaczył Amadeusza, asystenta, Annę i doktora Zjadłjada. Przed kontuarem leżało ciało Józefa Barrizone. Brakowało mu czubka głowy.

Angel podniósł wzrok i w ścianie przeciwległej do oszklo­nej zobaczył Pinga 903, wbitego w nią aż po koło dziobowe. Na lewym skrzydle widać było resztki czaszki Pippa, która zsunęła się powoli i spadła na podłogę bez hałasu, bo czar­ne, kręcone włosy złagodziły upadek.

- Co się stało? - spytał Angel.

- To ten samolot - wyjaśnił asystent.

- Właśnie miałem zawiadomić Barrizona - odezwał się Amadeusz - że robotnicy zaczną jutro rozpruwać hotel. Na­leżało wydać pewne dyspozycje. To niedopuszczalne, pano­wie!

Wydawało się, że zwraca się do Zjadłjada. Ten skubał nerwowo bródkę.

- Trzeba go przenieść - odezwał się Anna. - Pomóż­cie mi.

Ujął trupa pod pachy, a asystent złapał go za nogi. Anna tyłem skierował się w stronę schodów. Wchodzili powoli; trzymał z daleka od siebie krwawiącą głowę Pippa, którego ‘Ciało, bezwładne i miękkie, zwisało łukiem i wlokło się niemal po stopniach. Asystentowi bardzo dokuczała zranio­na ręka.

Amadeusz rozejrzał się po sali. Spojrzał na doktora Zjadłjada. Spojrzał na Angela. Zjawiła się Rochelle, która nade­szła wolniutko.

- A! - odezwał się Amadeusz. - Jest pani! Poczta przyszła.

- Tak! - odparła Rochelle. - Co się stało?

- Nic - rzekł Amadeusz. - Nieszczęśliwy wypadek. Niech pani idzie, są pilne listy do napisania. Potem to pani wyjaśnimy.

Ruszył szybko ku schodom. Rochelle szła za nim. Dopóki tylko było ją widać, Angel nie spuszczał z niej oczu, później zaś przeniósł wzrok na czarną kałużę przed barem. Na je­dnym z taboretów krytych białą skórą widać było luźny szereg nieregularnych plamek.

- Chodźmy - powiedział profesor Zjadłjad. Drzwi wejściowe zostawili otwarte.

- To był model redukcyjny? - spytał Angel.

- Tak - odparł Zjadłjad. - Chodził dobrze.

- Aż za - powiedział Angel.

- Nie, nie za dobrze. Jadąc tu sądziłem, że jadę na pu­stynię. Skąd mogło mi przyjść do głowy, że w samym jej środku stoi hotel?

- To przypadek - rzekł Angel. - Nikt nie ma do pana pretensji.

- Tak pan myśli?... - powiedział Zjadłjad. - Ja panu zaraz wytłumaczę. Ktoś, kto nigdy nie zajmował się mode­larstwem, wyobraża sobie, że to rozrywka trochę dziecinna. Tymczasem wcale tak nie jest. To nie o to chodzi. Robił pan kiedy modele?

- Nie.

- W takim razie nie może pan sobie tego wyobrazić. Człowieka ogarnia prawdziwa namiętność. Biec za mode­lem, który leci prościutko, tuż przed nami, wznosi się powoli w górę lub też wiruje dygocząc lekko wokół naszej głowy, taki sztywny i niezgrabny w powietrzu, i leci... Byłem pe­wien, że Ping rozwinie dużą szybkość, ale nie aż taką. To ten silnik.

Urwał nagle.

- Zupełnie zapomniałem o asystencie.

- Znów jakiś nieszczęśliwy wypadek? - spytał Angel.

- Silnik go ugryzł - odparł Zjadłjad. - I z tą skaleczoną ręką niósł ciało Pippa. Nie pomyślał.

Zawrócili do hotelu.

- Muszę go opatrzyć. Może pan na mnie poczekać? To nie potrwa długo...

- Poczekam na pana - rzekł Angel.

Doktor Zjadłjad ruszył sprężystym krokiem i Angel zo­baczył, jak wchodzi do hotelu.

Połyskliwe i jaskrawe hepaforty rozwierały się szeroko w żółtym świetle zalewającym pustynię. Angel usiadł na piachu. Miał uczucie, że żyje w zwolnionym tempie. Żało­wał, że nie pomógł asystentowi zanieść Pippa.

Do jego uszu dochodziły przytłumione odgłosy młota; to lylarino i Carlo wbijali w ciężkie podkłady haki o zakrzywio­nych głowach do przytrzymywania szyn. Od czasu do czasu żelazo trafiało w stalową szynę; wydawała wtedy długi, przejmujący krzyk, który rozdzierał serce. Gdzieś jeszcze dalej rozlegały się wesołe śmiechy Dudusia i Oliwki. Dla odmiany polowali teraz na zapałczaki. Rochelle to zwykła dziwka. Tak czy owak. A jej piersi... Zwisają coraz bardziej. Anna zmarnuje ją zupełnie. Porozciąga. Wymiętosi. Wyciśnie. Pół cytryny. Wciąż jeszcze ma śliczne nogi. To pierwsza rzecz, na którą...

Przerwał i skierował myśli o czterdzieści pięć stopni w lewo. Jest rzeczą absolutnie bezcelową formułować dosad­ne komentarze pod adresem dziewczyny, która koniec koń­ców sprowadza się do owłosionej szpary i która... Jeszcze czterdzieści pięć stopni, bo to za mało. Wziąć ją i pozrywać z niej wszystko, i wbić się paznokciami, i samemu ją teraz poranić. Cóż, kiedy jak wyjdzie z rąk Anny, nic już z niej nie zostanie. Wszystko obskubane, zwiędnięte, sińce pod oczami, żyłki widoczne pod skórą, mięśnie sflaczałe, zużyta, zbrukana, oklapnięta. Dzwon i jego serce. Przestrzeń pomiędzy. Nie zostało już nic świeżego. Nic nowego. Gdyby miał ją przed Anną! Pierwszy raz. Jej nowy zapach. Mogło to być na przykład po wieczorze spędzonym w małym klubie tanecznym, powrót samochodem, obejmuje ją, nagle wypa­dek, ona przestraszona. Potrącili Korneliusza Stydę, który leży na chodniku. Jest szczęśliwy. Nie pojedzie do Egzopotamii, a jeśli ktoś z Szanownych Państwa życzy sobie zoba­czyć, jak mężczyzna całuje kobietę, to wystarczy się odwró­cić; albo wejść do pociągu w chwili kiedy akurat to robią, bo mężczyzna wciąż całuje kobietę i wodzi dłońmi po całym jej ciele, i szuka jej zapachu po całym ciele; ale to nie ten mężczyzna, co trzeba. Z obrazka tego wynika jako żywo, że pewne rzeczy są możliwe i że najlepiej dokończyć żywota leżąc plackiem na czymś do leżenia i śliniąc się z zachwytu, opuściwszy głowę, i wyobrażając sobie przy tym, że można tak ślinić się do końca życia; przypuszczenie ze wszech miar nierozsądne, nikomu bowiem nie wystarczyłoby na to śliny. Ślinienie się, z opuszczoną głową, jest jednak czynnością uspokajającą i ludzie nie wykorzystują tego w dostatecznym stopniu. Na ich usprawiedliwienie trzeba powiedzieć.

Jest rzeczą absolutnie bezcelową formułować dosadne ko­mentarze pod adresem dziewczyny, która...

Profesor Zjadłjad stuknął Angela lekko pięścią w głowę i ten wzdrygnął się.

- Co z asystentem? - zapytał.

- Hm... - odparł Zjadłjad.

- No?

- Poczekam do jutra wieczór i utniemy mu rękę.

- Aż tak?

- Z jedną ręką też można żyć - powiedział Zjadłjad.

- To znaczy bez ręki - rzekł Angel.

- Tak - odparł Zjadłjad - Rozumując w ten sposób, bez zatrzymywania się wpół drogi i uwzględniwszy pewne hipo­tezy wyjściowe, dojdziemy niewątpliwie do wniosku, że w ogóle można żyć bez ciała.

- Są to jednak hipotezy nie do przyjęcia - rzekł Angel.

- Tak czy owak - powiedział profesor - uprzedzam pana, że niedługo mnie przymkną.

Angel wstał. Znów oddalał się od hotelu.

- Dlaczego?

Z lewej wewnętrznej kieszeni marynarki profesor Zjadłjad wyciągnął mały notesik. Otworzył go na ostatniej stro­nie. Widniały tam dwie kolumny nazwisk. Po lewej stronie było o jedno nazwisko więcej.

- Niech pan spojrzy - rzekł profesor.

- To pana notesik z nazwiskami pacjentów? - spytał Angel.

- Tak. Tych po lewej stronie wyleczyłem. A ci po prawej zmarli. Dopóki po lewej stronie jest przewaga, mam wolną rękę.

- Nie rozumiem.

- Znaczy, że wolno mi zabić nie więcej ludzi, niż ich wyleczyłem.

- Tak po prostu zabić?

- A jakże. Po prostu. Właśnie zabiłem Pippa i jestem Ba równo.

- Nie miał pan żadnych zapasów po lewej stronie?

- Widzi pan - powiedział Zjadłjad - po śmierci jednej i’moich pacjentek, przed dwoma laty, wpadłem w neurastetę i wtedy wyprawiłem sporo ludzi na tamten świat. Zupełnie głupio i bez żadnego pożytku, to fakt. - No ale przecież mógłby pan teraz kogoś wyleczyć - rzekł Angel - miałby pan spokój.

- Tutaj nikt nie choruje - odparł profesor - Nie wyssam sobie przecież chorych z palca. A poza tym nie lubię me­dycyny.

- No a co z asystentem?

- To też moja wina. Jeżeli jakoś go z tego wyciągnę, rachunek się wyrówna. Jeżeli umrze...

- A odjęcie ręki się nie liczy?

- Nie, skąd! - odparł profesor. - To już by była prze­sada.

- Rozumiem - powiedział Angel i dodał - z jakiej racji pana przymkną?

- Bo taka jest ustawa. Powinien pan wiedzieć.

- Wie pan - rzekł Angel - na ogół nikt nic nie wie. A ci, co powinni wiedzieć, to znaczy, ci, co manipulują ideami, pichcą je i serwują potem w takiej postaci, iż prze­konani są, że to ich własna myśl, nie odnawiają nigdy zapa­sów tego, z czego pichcą, tak że w rezultacie to, co mówią i jak mówią, wyprzedza zawsze o jakieś dwadzieścia lat sam przedmiot ich wywodów. Skutek jest taki, że nie można dowiedzieć się od nich niczego, bo im wystarczają same słowa.

- Zupełnie niepotrzebnie zapuszcza się pan w jakieś filo­zoficzne rozważania po to tylko, żeby mi wyjaśnić, że nie zna pan obowiązujących ustaw - rzekł profesor.

- Z pewnością - odparł Angel - jednakże te refleksje muszą gdzieś znaleźć swój wyraz. Jeżeli to w ogóle są ref­leksje. Ja osobiście skłonny byłbym raczej traktować je jako normalny refleks jednostki zdrowej na ciele i na umyśle i zdolnej konstatować.

- Co konstatować?

- W ogóle konstatować pewne rzeczy, obiektywnie i bez przesądów.

- Niech pan powie: bez burżuazyjnych przesądów - rzekł profesor. - Tak się mówi.

- Proszę bardzo - odparł Angel. - Tak więc ludzie, o których mówiliśmy, tak długo i tak gruntownie studiowali wszelkie formy myśli, że wreszcie forma przesłoniła im samą myśl. Jak ich złapać za kark i wsadzić im nos w sam środek tej myśli, wymigują się mydląc nam oczy jakimś innym for­malnym farfocelkiem. Wzbogacili formę o niezliczone i zrę­czne sztuczki mechaniczne i uparcie mylą ją z myślą, której natura czysto fizyczna, z gatunku refleksów emocjonalnych i zmysłowych, całkowicie im się wymyka.

- Nic nie rozumiem - stwierdził Zjadłjad.

- Podobnie jest z jazzem - powiedział Angel. - Trans.

- Aha, już chwytam - podchwycił Zjadłjad. - Chce pan powiedzieć: na tej samej zasadzie jedni go czują, a inni nie.

- Tak - odparł Angel. - Zabawne, samemu będąc w transie, obserwować, jak ludzie potrafią gadać bez końca i miętosić tę swoją formę. Wtedy, gdy my czujemy samą myśl. Rzecz materialną.

- Mgliście pan to wykładasz - powiedział Zjadłjad.

- Wcale nie staram się być zrozumiały - rzekł Angel - bo mnie to okropnie męczy i irytuje, jak muszę się wysilać, żeby wyrazić coś, co sam czuję tak jasno: a poza tym gwiż­dżę na to, czy inni podzielają mój punkt widzenia.

- Z panem nie można dyskutować - powiedział Zjadłjad.

- Ja też tak uważam - odparł Angel. - Przyzna pan jednak, jako okoliczność dla mnie łagodzącą, że dopiero po raz pierwszy pozwalam sobie na coś w rodzaju dyskusji.

- Pan w ogóle nie wie, czego pan chce - powiedział Zjadłjad.

- Kiedy czuję satysfakcję w rękach i w nogach i kiedy „mogę się całkiem rozluźnić i rozprężyć, wtedy wiem, czego chcę, bo wtedy mogę myśleć sobie o tym, jak by to było, gdyby było tak, jak chcę. - Mam kompletny mętlik w głowie - stwierdził Zjadłjad. - Nie byle jaka, nie byle za co i nie byle zbyć groźba, która 2awisla nade mną, nie jest zapewne bez wpływu, daruje pan ten styl wzniosły, na stan mdłości graniczący z zapaścią, w jakim znajduje się w tej chwili moje ciało brodatego jczterdziestolatka. Lepiej pogadajmy o czym innym. - Nie mogę mówić o czym innym - odparł Angel - bo zaraz zacząłbym mówić o Rochelle i diabli by wzięli cały :ten gmach, który z takim trudem wznoszę od paru minut. Po prostu mam ochotę na Rochelle.

- Wcale się nie dziwię - rzekł Zjadłjad. - Ja też. O ile nie będzie pan miał nic przeciwko temu i o ile policja zostawi mi dość czasu, zamierzam zaspokoić tę chęć, po panu, rzecz jasna.

- Kocham Rochelle - powiedział Angel. - Zupełnie możliwe, że palnę z tego powodu jakieś głupstwo. Bo zaczynam mieć już dość. Mój system jest zbyt doskonały, by kiedykol­wiek udało mi się go zrealizować, a poza tym nie da się go nikomu wyjaśnić, zmuszony więc będę realizować go sam, bez niczyjego współudziału. To też głupstwa, jakie mogą mi się przy tym wypsnąć, są bez znaczenia.

- Jaki znów system? - spytał Zjadłjad. - Daję słowo, w ząb pana dzisiaj nie rozumiem.

- Mój system rozwiązywania każdego problemu - powie­dział Angel. - Bez żartów, znalazłem sposób wyjścia z każ­dej sytuacji. Jest on doskonały i wysoce wydajny, ale ja jeden go znam i nie mam czasu zapoznać z nim innych, bo jestem bardzo zajęty. Pracuję i kocham Rochelle. Rozumie pan?

- Inni ludzie robią o wiele więcej - odparł profesor.

- Tak - rzekł Angel - ale ja muszę mieć jeszcze czas, żeby leżeć plackiem na ziemi i ślinić się. Wkrótce już to zacznę. Wiele sobie obiecuję po tym ćwiczeniu.

- Jeżeli zechcą przymknąć mnie już jutro - powiedział Zjadłjad - to poproszę pana o opiekę nad asystentem. Utnę mu rękę, zanim mnie wezmą.

- Nie mogą pana jeszcze aresztować - odparł Angel. - Ma pan prawo do jednego nieboszczyka więcej.

- Zdarza się, że capną człowieka awansem - powiedział Zjadłjad. - W dziedzinie prawa wszystko jest teraz na lewo.

VIII

Ksiądz Małyjanio szedł wielkimi krokami. Na ramieniu niósł ciężkie sakwy i niedbale wymachiwał brewiarzem za­wieszonym na sznurku, jak to robią leniwe żaki z kałama­rzem. Dla przyjemności ucha (a i dla podniesienia ducha także) podśpiewywał starą kantyczkę:

Zielony szczu-rek

Wylazł na mu-rek

Ja go za ogon

I niosę panu

A pan mi na to

Trzymaj go w wodzie

W oliwie trzymaj

To będzie ślimak

Prima

Ślimak co ki-ma

Na placu PIHM’a

Numeru nima.

Mocno wybijał przy tym rytm piętą i samopoczucie fizy­czne, jakie dawał ten zespół czynników, wydawało mu się zadawalające. Tu i tam zdarzały się wprawdzie na środku drogi kępki ostrych traw, a kiedy indziej znów kłujący skrub spinifex drapał mu łydki pod sutanną, cóż jednak znaczą takie drobiazgi? Nic nie znaczą. Ksiądz Małyjanio nie takich rzeczy już doświadczył, gdyż Bóg jest wielki.

Zobaczył kota, który pokazał się z lewa i przeszedł na prawo, z czego Małyjanio wywnioskował, że pewno już nie­daleko. I rzeczywiście, w chwilę potem znalazł się w samym środku obozowiska Atanagorasa. Nawet w samym środku namiotu Atanagorasa. Zastał go przy pracy, ogromnie zaab­sorbowanego jedną ze znormalizowanej wielkości puszek, która z uporem nie chciała się otworzyć.

- Witam - rzekł archeolog.

- Witam! - odparł ksiądz. - Co pan robi?

- Usiłuję otworzyć puszkę - powiedział Atanagoras - ale mi się to nie udaje.

- To niech pan jej nie otwiera - odrzekł ksiądz. - „Po cóż się wysilać tyla”, jak powiada Lafontaine.

- To puszka okrywki - powiedział Atanagoras.

- Co to jest okrywka?

- Mieszanina - odparł Atanagoras. - Musiałbym księdzu długo tłumaczyć.

- W takim razie darujmy sobie - rzekł ksiądz. - Co słychać?

- Barrizone zmarł dzisiaj - powiedział Atanagoras.

- Magni nominis umbra... - powiedział ksiądz.

- lam proximus ardet Ucalegon...

- Och! - wyraził przekonanie ksiądz Małyjanio - nie należy wierzyć w przepowiednie. Kiedy wyprawiamy go do piachu?

- Dziś wieczór albo jutro.

- Dobra - odparł ksiądz. - No to do zobaczenia.

- Sekundkę - rzekł archeolog. - Pójdę z księdzem.

- Może tak łykniemy coś przed wyjściem? - zapropono­wał Małyjanio.

- Kieliszeczek cointreau?

- Nie! Przyniosłem coś ze sobą.

- To może zytonu? - podsunął archeolog.

- Dziękuję... nie róbmy ceregieli.

Małyjanio rozwinął sakwę, pogrzebał w niej i wyciągnął płaską butelkę.

- O! - powiedział. - Niech pan spróbuje.

- Proszę bardzo, ksiądz pierwszy...

Małyjanio pociągnął zdrowy łyk. Potem oddał zbiorni­czek archeologowi. Ten przytknął go do ust, odchylił głowę i niemal natychmiast wrócił do pozycji wyjściowej.

- Nic już tam nie ma... - oświadczył.

; - Nie dziwi mnie to... Tak, jak znam siebie - odparł ksiądz. - Jaki byłem, taki jestem: pijus, obżartuch, sama Ipiepowściągliwość.

- Kiedy ja nie miałem nawet specjalnej ochoty - powiedział archeolog - żałuję, że nie udałem...

- Wszystko jedno - rzekł ksiądz. - I tak zasłużyłem na karę. Ile sztuk może się zmieścić w jednej skrzynce policjówek?

- Co pan nazywa policjówkami? - zapytał archeolog.

- Istotnie - odparł Małyjanio - ma pan prawo zadać mi takie pytanie. To moje własne, obrazowe określenie, pod którym kryją się naboje 7,65 mm służące jako amunicja do j zrównywaczy policyjnych.

- Wyjaśnienie księdza pokrywa się z wynikiem prób, jakie podjąłem właśnie przed chwilą w tym samym celu powiedział archeolog. - No więc, dajmy na to, dwadzieścia

- O, kurczątko! To za dużo zawołał ksiądz. - Niech pan powie: trzy.

- Proszę uprzejmie: trzy.

Małyjanio wyciągnął różaniec i odmówił go tak szybko, że gładkie ziarenka zaczęły dymić w jego zręcznych palcach.

Wsadził różaniec z powrotem do kieszeni i potrząsnął dłonią -

- Aj, parzy!... - stwierdził. - To się nazywa robota akordowa. Zresztą wszystko mi jedno, co kto sobie o tym pomyśli.

- Och! - rzekł Atanagoras - nikt przecież nie wysuwa żadnych zarzutów.

- Z panem to można przynajmniej porozmawiać - powiedział Małyjanio. - Jest pan człowiekiem dobrze wychowa­nym. Przyjemnie jest spotkać kogoś na własnym poziomie i to w dodatku na pustyni, gdzie tylko piasek i lepkie zapałczaki.

- I wydmuchrzyca - dodał archeolog.

- A prawda - przytaknął ksiądz. - To nazwa tych małych żółtych ślimaczków? Ale, ale, co słychać u pana młodej znajomej o pięknych piersiach?

- Nie pokazuje się - rzekł archeolog. - Kopie razem z braćmi. Robota posuwa się naprzód. Ale wydmuchrzyca to nie ślimaki. Raczej trawa.

- Więc nie będzie tej pani, co? - spytał ksiądz.

- Dzisiaj nie.

- Po co ona w ogóle tutaj przyjechała? - zastanowił się Małyjanio. - Śliczna dziewczyna, odrobinę ekscentryczna, wspaniałe włosy, piersi takie, że człowiek chętnie by się dla nich zgodził na ekskomunikę, inteligentna i wie, czego chce, jak zwierzę, a nie pokazuje się nigdy. Czyżby sypiała z braciszkami?

- Nie - odparł archeolog. - Mam wrażenie, że Angel się jej spodobał.

- To na co czekamy? Mogę ich pożenić, jeżeli pan chce.

- Angel myśli tylko o Rochelle - powiedział archeolog.

- Nie odpowiada mi. Za bardzo nasycona.

- Tak - odparł archeolog. - Ale on ją kocha.

- Kocha ją?

- Zbadać, czy istotnie ją kocha, byłoby interesującym przedsięwzięciem.

- Czy możliwe, by kochał ją nadal, wiedząc, że sypia z jego przyjacielem? - zapytał Małyjanio. - Rozmawiam z panem o tym wszystkim, ale proszę nie myśleć, że to ciekawość faceta niewyżytego seksualnie. W wolnych chwi­lach ja też uprawiam te ćwiczenia.

- Rzecz oczywista - odparł Atanagoras. - Nie musi się ksiądz tłumaczyć. A co do Angela, to mam wrażenie, że kocha ją naprawdę. To znaczy do tego stopnia, że chodzi

za nią, chociaż nie ma żadnej nadziei. I że nie zwraca uwagi na Miedziankę, choć wystarczyłoby mu kiwnąć palcem.

- Fiu, fiu! - powiedział Małyjanio - a to w takim razie musi trzepać konika!

- Co musi?

- Trzepać konika. Proszę darować, to taki żargon ko­ścielny.

- Ach, tak! - odparł Atanagoras. - Rozumiem. Ale nie, nie myślę, żeby miał coś tam trzepać.

- Wobec tego - rzekł Małyjanio - bez trudu spikniemy go z Miedzianką.

- Bardzo bym się z tego cieszył - powiedział Atanagoras. - To miłe dzieci, oboje.

- Trzeba ich zaprowadzić do pustelnika - oświadczył ksiądz - żeby sobie popatrzyli. Demonstrowany przez niego akt skruchy ma działania rzeczywiście piorunujące. O, do Idiabła! Znów. Cóż, trudno. Niech mi pan przypomni, że mam odmówić parę zdrowasiek.

- A co się stało? - zapytał archeolog.

- Wciąż tylko bluźnię - powiedział Małyjanio. - Ale to głupstwo. Zaraz obliczę, ile zdrowasiek wypada mi w sumie. A wracając do naszych spraw, to mówiłem panu właśnie, że widok pustelnika w akcji jest dość interesujący.

- Nie byłem tam jeszcze - rzekł archeolog.

- Och, na panu to nie zrobi specjalnego wrażenia. Pan jest stary.

- Istotnie - odparł archeolog - interesują mnie raczej przedmioty i wspomnienia z odległej przeszłości. Nie mam jednak nic przeciwko temu, by popatrzeć na dwa młode, zgra­bne ciała w układach niewymuszonych i zgodnych z naturą.

- Ta Murzynka... - powiedział Małyjanio. Nie dokończył.

- Co, ta Murzynka?

- Ma... ma niebywały dryg. Jest bardzo zręczna, chcia­łem powiedzieć. Czy nie sprawiłoby panu wielkiej różnicy, gdybyśmy zmienili temat?

- Najmniejszej - odparł archeolog.

- Zaczynam odczuwać pewien niepokój - rzekł Małyjanio. - A nie chciałbym narzucać się pańskiej młodej znajo­mej. Więc niech mi pan opowie może o wylewaniu szklanki zimnej wody za kołnierz albo o kaźni tłuczkiem.

- Nigdy o tym nie słyszałem.

- Zabieg bardzo często stosowany u niektórych Indian - odparł ksiądz. - Polega na powolnym ściskaniu moszny de­likwenta na pieńku, tak, by wystąpiły jądra, które miażdży się następnie drewnianym tłuczkiem... Aj! Aj!... - dorzucił zwijając się - ależ to musi boleć!

- Niezły pomysł - rzekł archeolog. - Przypomina mi...

- Dajmy już spokój... - odezwał się ksiądz skulony we dwoje. - Już mi przeszło.

- Doskonale - odparł Atanagoras. - To możemy już iść?

- Jak to? - zdziwił się ksiądz. - To jeszcze nie poszli­śmy? Nie do wiary, jaki pan jest gadatliwy.

Archeolog roześmiał się, zdjął z głowy hełm tropikalny i powiesił go na gwoździu.

- Proszę, ksiądz pierwszy.

- Na stacji Mysiadło piętnaście gęsi wysiadło... - powie­dział ksiądz.

- I ty z nimi też! - dokończył archeolog.

- Amen! - odparł Małyjanio. Przeżegnał się i pierwszy wyszedł z namiotu.

IX

Te mimośrody dadzą się ześrodkować...

(Mechanika na wystawie 1900 r., wyd. Dunod, tom II, s. 204.)

- Pan mówił, że to się nazywa wydmuchrzyca? - spytał ksiądz Małyjanio wskazując na trawy.

- To akurat nie - sprostował archeolog. - Ale wydmuch­rzyca rośnie tu też.

- Cóż za znaczenie ma nazwa? - rzekł ksiądz. - I do czego służy, skoro znamy rzecz samą?

- Przydaje się w rozmowie.

- Kiedy doskonale można by przecież użyć innej nazwy.

- Oczywiście - odparł archeolog - ale wtedy jedna i ta sama rzecz otrzymywałaby inne miano w zależności od tego, z kim prowadzilibyśmy rozmowę.

- Używa pan niewłaściwego zwrotu - powiedział ksiądz. - W zależności od tego, kogo prowadzilibyśmy w rozmowie,

- Ależ skąd - zareplikował archeolog. - Po pierwsze tak się nie mówi, a po drugie to znaczyłoby coś wręcz odmien­nego, niż chciałem powiedzieć.

Szli w stronę hotelu Barrizona. Ksiądz ujął Atanagorasa poufale pod rękę.

- Chętnie dałbym panu wiarę... - rzekł. - Ale dziwi i mnie to.

- Rozumiem, to już u księdza skrzywienie profesjonalne.

- A jak tam pańskie wykopaliska, żeby zacząć z innej I beczki?

- Posuwamy się bardzo szybko. Idziemy wytyczonym kursem.

- To znaczy?

- Och... - powiedział archeolog. - Nie bardzo umiem... To znaczy...

Zdawał się szukać w myślach.

- Wydaje mi się, że z grubsza biorąc, zbliżamy się do hotelu.

- Natrafiliście na jakieś mumie?

- Jadamy je trzy razy dziennie. Zupełnie smaczne. Na ogół są wcale nieźle spreparowane, często jednak z doda­niem zbyt wielu aromatów.

- Próbowałem kiedyś mumii w Dolinie Królów. To tam­tejsza specjalność.

- Podrabiane. A nasze są autentyczne.

- Nie znoszę mięsa mumii - powiedział ksiądz. - Wolę już pańską naftę.

Puścił ramię Atanagorasa.

- Jedną chwileczkę.

Wziął rozpęd i zrobił dwój skok. Opadł na ręce i zaczął kręcić się w koło. Rozwiana sutanna oblepiała mu nogi i uwydatniała mięśnie brzuchate łydek. Zrobił jakichś dwa­naście obrotów i zatrzymał się, a później stanął na nogi.

- Wychowywałem się u ojców eudystów - wyjaśnił ar­cheologowi. - Była to szkoła surowa, lecz dobroczynna za­równo dla ciała, jak i dla ducha.

- Żałuję - rzekł Atanagoras - że nie kształciłem się na duchownego. Patrząc na księdza widzę, ile straciłem.

- W końcu pan też trafił na właściwą drogę - powiedział ksiądz.

- Wpaść na trop dopiero pod koniec życia... - odparł archeolog. - Za późno już teraz...

- Skorzystają na tym młodzi.

- Niewątpliwie.

Ze szczytu wzniesienia, na które właśnie weszli, zobaczyli hotel. Na wprost niego migotały w słońcu szyny ułożone na

podkładach, połyskliwe i nowe. Po dwóch stronach toru wznosiły się wysokie piaszczyste skarpy, a jego przeciwległy kraniec gubił się za jakąś wydmą. Robotnicy wbijali ostatnie haki w podkłady i błysk opadających młotów widać było, zanim rozległ się odgłos.

- Ależ oni przetną hotel!... - wykrzyknął Małyjanio.

- I owszem... Według obliczeń jest to konieczne.

- Bzdura! - powiedział ksiądz. - Jakby było za dużo hoteli w tych stronach!

- Zupełnie podzielam zdanie księdza - rzekł archeo­log. - Jest to pomysł Dode.

- Bez trudu można by pobawić się tym nazwiskiem - od­parł ksiądz - ale jeszcze by kto pomyślał, że wybrane zostało z premedytacją. A już kto jak kto, ale ja dobrze wiem, że nie.

Zamilkli, gdyż hałas stawał się nie do zniesienia. Żółto-czarna taksówka odjechała trochę na bok, żeby nie taraso­wać drogi szynom; hepaforty kwitły wciąż tak samo bujnie. Nad płaskim dachem hotelu powietrze drgało, jak zawsze, a piasek pozostawał piaskiem, to znaczy był żółty, drob­noziarnisty i nęcił. Co do słońca, to świeciło bez zmian, a stojący na wprost nich budynek zakrywał przed oczami strefę czarną i zimną, której matowa martwota rozciągała się daleko w tyle, po obydwu stronach. Carlo i Marino przerwali pracę, po pierwsze, by przepuścić księdza i Atanagorasa, a po drugie dlatego, że jak na razie ją skończyli. Trzeba było, zanim pójdą dalej, rozebrać najpierw kawałek hotelu, a przedtem mieli wynieść z niego ciało Barrizona.

Opuścili ciężar dzierżony w dłoniach i wolnym krokiem skierowali się ku stertom podkładów i szyn, żeby korzystając z przerwy przygotować co trzeba do kładzenia następnego odcinka. Delikatny profil stalowych dźwigów rysował niebo w trójkąty obwiedzione czernią. Wdrapali się na nasyp pomagając sobie rękami, gdyż był stromy, i zsunęli się na drugą stronę znikając w ten sposób z oczu księdza i jego towarzysza.

Ci zaś weszli do głównego pomieszczenia na dole i Atanagoras zamknął za sobą oszklone drzwi. Wewnątrz panował upał, ze schodów napływał zapach lekarstw i przenikał do przylegających zakamarków. Nie było nikogo.

Podnieśli głowy i usłyszeli odgłos kroków na piętrze. Ksiądz skierował się ku schodom i ruszył w górę, archeolog za nim. Od zapachu, jaki stamtąd dochodził, robiło się niedobrze. Atanagoras usiłował wstrzymać oddech. Znaleźli się na koryta­rzu i posłyszawszy głosy doszli aż do drzwi pokoju, w którym złożono zwłoki. Zapukali i ktoś odpowiedział, żeby weszli.

To, co pozostało z Barrizona, złożono do skrzyni, która okazała się akurat wystarczającej długości, gdyż wypadek przykrócił go nieco. Twarz przykrytą miał resztką czaszki i dlatego nie widać było nic, tylko szopę czarnych kręconych włosów. W pokoju znajdował się Angel, który mówił sam do siebie i na ich widok przerwał.

- Dzień dobry! - odezwał się ksiądz. - Co słychać?

- Nic specjalnego... - odpowiedział Angel. Uścisnął rękę archeologa.

- Wydawało mi się, że pan coś mówił, jak wchodziliśmy - rzekł ksiądz.

- Boję się, żeby mu się nie nudziło - odparł Angel. - Dlatego opowiadam mu różne rzeczy. Nie sądzę, by mnie słyszał, ale tak czy owak może to na niego działać tylko uspokajająco. To był porządny człowiek.

- Paskudny wypadek - powiedział Atanagoras. - Po ta­kiej historii wszystkiego może się odechcieć.

- To prawda - odparł Angel. - Profesor Zjadłjad też jest tego zdania. Spalił swój model redukcyjny.

- O, do licha! - odezwał się ksiądz. - A ja miałem nadzieję, że zobaczę, jak lata.

- To widok raczej przerażający - powiedział Angel. - Tak słyszałem, w każdym razie.

- Dlaczego przerażający?

- Bo w ogóle nic nie widać. Leci zbyt szybko. Tyle tylko, że słychać.

- Gdzie jest profesor? - zapytał Atanagoras.

- Na górze - odparł Angeł. - Czeka, aż przyjdą go aresz­tować.

- Z jakiego powodu?

- Ilość pacjentów, których wyleczył, i tych, których wy­prawił na tamten świat, wyrównała się - wyjaśnił Angel. - A profesor obawia się, że asystent też się przejedzie. Pew­nie akurat teraz ucina mu rękę.

- Nowy model redukcyjny? - zainteresował się Małyjanio.

- Silnik ukąsił asystenta w rękę - powiedział Angel. - Od razu wdała się infekcja no i trzeba mu rękę uciąć.

- Wszystko to razem widzi mi się psu na budę - orzekł ksiądz. - Założę się, że żaden z was nie oglądał jeszcze pustelnika.

- Nie - wyznał Angel.

- Co to za życie, w takim razie? - powiedział ksiądz. - Macie możność podnieść się na duchu przykładnym aktem skruchy w najlepszym wykonaniu i nikomu nie spieszno tego zobaczyć...

- Kiedy my straciliśmy wiarę - odparł Angel. - Ja oso­biście myślę przede wszystkim o Rochelle.

- Odrzuca mnie od niej - rzekł ksiądz. - Żeby pan się tak przemógł i pokombinował z tą małą od Atanagorasa!... Aż słuchać przykro o tej pańskiej sprasowanej lubej.

Archeolog spoglądał przez okno i nie brał udziału w rozmowie.

- Tak bardzo chciałbym przespać się z Rochelle - powiedział Angel. - Kocham ją z całej siły, uparcie i rozpaczliwie. Księdza to może śmieszyć, ale tak właśnie jest.

- Ale ona gwiżdże na pana! - zawołał ksiądz - bo nie można niestety powiedzieć, że ma pana gdzieś! Ja, na pana miejscu...

- Chętnie pocałuję Miedziankę - powiedział Angel - i uściskam ją, ale nie będę przez to nic mniej nieszczęśliwy.

- Och - odparł ksiądz - co pan mi tu opowiada! Marsz obejrzeć pustelnika i koniec!... Zaraz pan zmieni zdanie!...

- Ja chcę Rochelle - powiedział Angel. - Już najwyższy czas, żebym ją miał. Coraz bardziej jest wyniszczona. Jej

I objęcia przyjęły kształt ciała mojego przyjaciela, jej oczy nie mają już żadnego wyrazu, podbródek się rozlewa, włosy są tłuste. Straciła już jędrność, to prawda, straciła jędrność tak jak owoc trochę nadpsuty i nawet tak samo pachnie rozgrzanym ciałem, jak nadgniły owoc, i tak samo nęci.

- Niech się pan nie bawi w literaturę - odparł Małyjanio. - Zgniły owoc to paskudztwo. Coś lepkiego. Rozłażącego się.

- To po prostu coś bardzo dojrzałego... - powiedział

Angel. - Bardziej niż dojrzałego. Pod pewnym względem to lepiej.

- Jeszcze pan nie jest w tym wieku.

- Tu wiek nie gra roli. Wolałbym, żeby wyglądała tak, jak przedtem. Ale to jest zupełnie inna sprawa.

- Człowieku, otwórzże ty oczy! - powiedział ksiądz.

- Otwieram oczy i widzę, jak co ranka wychodzi z sypialni Anny. Jeszcze cała otwarta, cała wilgotna od tego wszy­stkiego, cała rozgrzana i lepka i chce mi się jej. Chce mi się ułożyć ją na sobie, miękką pod palcami, jak kit.

- Ohyda - rzekł ksiądz. - Sodoma i Gomora, tylko jeszcze bardziej wbrew naturze. Wielki grzesznik z pana.

- Pachnie algami, które długo prażyły się na wolnym słoń­cu w wodzie morskiej - powiedział Angel. - Które zaczynają się już rozkładać. A robić to z nią, to pewno tak, jak z kla­czą, dużo miejsca i pełno zakamarków, i zapach potu, i nie­mytego ciała. Chciałbym, żeby nie myła się przez miesiąc i żeby sypiała z nim dzień w dzień, żeby mu to już obrzydło i żebym ją wziął, jak tylko wyjdzie od niego. Jeszcze pełną.

- Dosyć! - przerwał ksiądz. - Niech pan przestanie. Świn­tuch!

Angel spojrzał na Małegojania.

- Ksiądz nie rozumie - powiedział. - Ksiądz nic nie zro­zumiał. Ona ma dosyć.

- Że ma pod dostatkiem, czego chce, to ja się domyślam! - odparł ksiądz.

- Tak - powiedział Angel. - W tym sensie również. Ale dla mnie to jest już koniec.

- Gdybym mógł panu porządnie dokopać - rzekł Małyjanio - wszystko wzięłoby zaraz inny obrót.

Archeolog odwrócił się.

- Niech pan idzie z nami, panie Angelu - powiedział. - Niech pan zobaczy pustelnika. Zabierzemy Miedziankę i pój­dziemy razem. Musi się pan trochę oderwać, a poza tym nie trzeba siedzieć tu z Pippem. To już koniec, rzeczywiście, ale nie dla pana.

- Chętnie - odparł Angel. - Weźmiemy też doktora.

- Chodźmy po niego - odezwał się ksiądz. - Ile stopni mają schody na strychu?

- Szesnaście - rzekł Angel.

- To za dużo - powiedział Małyjanio. - Trzy wystarczy. No, powiedzmy, cztery.

Wyciągnął różaniec z kieszeni.

- Pomalutku nadrobię moje zaległości - rzekł. - Prze­praszam bardzo. Za chwilę tam będę.

X

Pokazując czarodziejskie sztuczki trudno operować materiałem zbyt wielkiej wagi.

(Bruce Elliott, Krótki zarys prestidigitacji, Payot, s. 223.)

Angel wszedł pierwszy. W infirmerii znajdował się tylko asystent, wyciągnięty na stole operacyjnym, i doktor Zjadłjad w białym kitlu chirurga-weterynarza; odkażał akurat skalpel w błękitnym płomieniu palnika spirytusowego, a po­tem zanurzył go w butelce kwasu azotowego. W prostokąt­nym niklowanym pudełku do połowy wypełnionym wodą gotowały się na maszynce elektrycznej połyskliwe narzędzia, zaś ze szklanej kolby z jakimś czerwonym płynem gwałtow­nie wydobywała się para. Asystent, zupełnie goły i z za­mkniętymi oczami, dygotał na stole przywiązany solidnymi pasami, które wrzynały mu się głęboko w ciało zwiotczałe od bezczynności i zakazanych praktyk; nie mówił nic, gdy tymczasem profesor Zjadłjad pogwizdywał urywek z Black, Brown and Beige, w kółko ten sam, bo nie mógł przypom­nieć sobie dalszego ciągu. Na odgłos kroków Angela odwró­cił się; w tymże momencie ukazali się również Atanagoras i ksiądz Małyjanio.

- Dzień dobry, panie doktorze! - powiedział Angel.

- Cześć! - odparł Zjadłjad. - Wszystko gra?

- A jakże.

Profesor pozdrowił archeologa i księdza.

- Czy możną panu w czymś pomóc? - zapytał Angel.

- Nie, dziękuję - odparł profesor. - Zaraz będzie po wszystkim.

- Uśpił go pan?

- Skąd!... - powiedział Zjadłjad. - Dla takiego dro­biazgu?

Wydawał się niespokojny i zerkał za siebie.

- Jako środek znieczulający zastosowałem walenie krze­słem po głowie - rzekł. - Nie spotkał pan przypadkiem inspektora policji, jak pan tutaj szedł?

- Nie - odezwał się Atanagoras. - Nie ma nikogo, panie profesorze.

- Na pewno mnie przymkną - powiedział Zjadłjad. - Przekroczyłem dozwoloną ilość.

- Martwi się pan tym? - zapytał ksiądz.

- Nie - odparł Zjadłjad. - Ale nie cierpię inspektorów. Jak tylko utnę rękę temu idiocie, wynoszę się stąd.

- Rzecz wygląda aż tak niedobrze? - spytał Angel.

- Niech pan spojrzy.

Angel i ksiądz podeszli do stołu. Atanagoras został o parę kroków w tyle. Ręka przedstawiała brzydki widok. Do zabiegu profesor wyciągnął ją wzdłuż ciała asystenta. Ze środka szeroko otwartej, intensywnie zielonej rany doby­wała się bez ustanku obfita piana i wznosiła się ku brzegom, teraz kompletnie już spalonym i postrzępionym. Między pal­cami spływały wodniste humory brudząc prześcieradło, na którym spoczywało ciało wstrząsane drgawkami. Od czasu do czasu na powierzchnię rany wydobywała się duża bańka i pękała opryskując pacjenta mnóstwem maleńkich, nieregularnych plamek.

Z wyrazem niechęci Małyjanio pierwszy odwrócił głowę. Angel spoglądał na zwiotczałe ciało asystenta, poszarzałą skórę i rozluźnione mięśnie i na tych parę mizernych czarnych włosków, które mu rosły na piersiach. Zobaczył koś­ciste kolana, krzywe golenie i brudne stopy i zacisnął pięści, a potem zwrócił się w stronę Atanagorasa; ten położył mu dłoń na ramieniu.

- On nie był taki, jak tu przyjechał... - szepnął Angel. - Czy pustynia na wszystkich tak działa?

- Nie - odparł Atanagoras. - Niech pan sobie nie bierze tego tak do serca, mój mały. Operacja to nic przyjemnego.

Ksiądz Małyjanio podszedł do okna - w tym długim po­mieszczeniu było ich parę - i wyjrzał na dwór.

- Mam wrażenie, że przyszli po ciało Barrizona - powie­dział.

Carlo i Marino szli w stronę hotelu niosąc coś w rodzaju noszy.

Profesor Zjadłjad postąpił parę kroków i teraz z kolei on wyjrzał przez okno.

- Tak - powiedział. - To ci dwaj robotnicy. Myślałem najpierw, że to inspektorzy.

- Nikt nie będzie im chyba potrzebny do pomocy, praw­da? - odezwał się Angel.

- Nie, skąd - zapewnił Małyjanio. - Wystarczy, jak pój­dziemy obejrzeć pustelnika. Ale, ale, panie profesorze, wła­śnie w tym celu wstąpiliśmy do pana.

- Minutkę - powiedział Zjadłjad. - Narzędzia są gotowe. Ale tak czy tak, nie pójdę z wami. Jak tylko skończę, spływam.

Podwinął rękawy.

- Zaraz ciacham. Proszę nie patrzeć, jeżeli to budzi w panach obrzydzenie. Inaczej się nie da. Sądzę, że on i tak wykituje, bo bardzo już jest kiepski.

- Nie da się już nic zrobić dla niego? - zapytał Angel.

- Nic - rzekł profesor.

Angel odwrócił się; ksiądz i archeolog zrobili to samo. Profesor przelał czerwony płyn z kolby do czegoś w rodzaju krystalizatora i schwycił skalpel. Do uszu trzech pozostałych doszedł tylko zgrzyt stali o kości nadgarstka i już było po wszystkim. Asystent leżał bez ruchu. Profesor zatamował krew tamponem zanurzonym w eterze, a później złapał rękę asystenta i zanurzył okrwawiony kikut w krystalizatorze; płyn, którym ten był wypełniony, zakrzepł natychmiast, tworząc rodzaj strupa.

- Co pan robi? - zapytał Małyjanio, który przyglądał się temu ukradkiem.

- To jest wosk bajoński - powiedział Zjadłjad.

Niklowymi szczypcami delikatnie ujął obciętą dłoń i wło­żył ją do szklanej miseczki, a potem polał kwasem azoto­wym. Podniósł się rudy dym i zaczęli kasłać od tych żrących wyziewów.

- Skończyłem - rzekł profesor. - Teraz trzeba go odwią­zać i przebudzić.

Angel zaczął rozwiązywać rzemienie na stopach, a ksiądz na szyi. Asystent nadal leżał bez ruchu.

- Pewnie umarł - powiedział Zjadłjad.

- Jak to? - spytał archeolog.

- Znieczulenie... widać waliłem za mocno. Roześmiał się.

- Żartuję. Niech pan na niego spojrzy.

Powieki asystenta rozwarły się nagle jak dwie sztywne okienniczki i w okamgnieniu znalazł się w pozycji siedzącej.

- Dlaczego jestem goły? - zapytał.

- Nie mam pojęcia... - powiedział Zjadłjad rozpinając fartuch. - Zawsze mi się wydawało, że pan ma skłonności ekshibicjonistyczne.

- Jakby mi pan nie bluznął, to by się pan chyba pocho­rował, co? - rzucił asystent ze złością.

Spojrzał na swój kikut.

- I to się ma nazywać czysta robota? - zapytał.

- Patrzcie go! - odparł Zjadłjad. - Trzeba było ciachać samemu.

- Następnym razem nie omieszkam - zapewnił asystent. - Gdzie moje ubranie?

- Spaliłem... - powiedział Zjadłjad. - Na co było zara­żać wszystkich naokoło?

- To znaczy, że jak jestem na golasa, tak i zostanę? - spytał asystent. - Gówno!

- Dość tego! - przerwał Zjadłjad. - Zaczyna mnie pan denerwować.

- Nie kłóćcie się, panowie - wtrącił się Atanagoras. - Z pewnością znajdzie się inne ubranie.

- Nie pchaj nosa między drzwi, staruszku - odparł asy­stent.

- A to co za maniery? - rzekł Zjadłjad. - Przymknie się pan wreszcie, czy nie?

- Co się dzieje, panowie! - odezwał się ksiądz. - Ele, mele...

- Dudki - odparł asystent. - Odpierdolcie się ode mnie wszyscy, bo mam już tego dosyć. Jazda!

- To nie jest właściwy respons - rzekł Małyjanio. - Za­pomniał pan? Gospodarz malutki...

- Niech się pan do niego nie odzywa - powiedział Zjadłjad. - To gbur i nieuk.

- Lepsze to niż morderca... - odparł asystent.

- Z pewnością nie - rzekł Zjadłjad. - Zaraz panu zro­bię zastrzyk.

Podszedł do stołu, zręcznie zaciągnął na powrót rzemie­nie drugą ręką przytrzymując pacjenta, który nie śmiał się bronić w obawie, by nie uszkodzić swojego ślicznego, wos­kowego kikutka.

- Nie dajcie mu tego robić... - powiedział asystent. - On mnie wykończy. To stary łajdak.

- Niech się pan wreszcie uspokoi - rzekł Angel. - Chce­my tylko pańskiego dobra. Niechże pan pozwoli sobie po­móc.

- Temu staremu mordercy? - odparł asystent - Mało mi natruł z tamtym krzesłem? I kto się teraz śmieje?

- Ja - powiedział Zjadłjad.

Szybko wbił mu igłę w policzek; asystent krzyknął przej­mująco, a potem jego ciało rozluźniło się i przestał się ruszać.

- Gotowe - rzekł Zjadłjad. - A teraz zmykam.

- Będzie spał i uspokoi się? - zapytał ksiądz.

- Na całą wieczność! - odparł Zjadłjad. - To był cyjanek karpacki.

- Odmiana aktywna? - odezwał się archeolog.

- Tak - odrzekł profesor.

Angel patrzył nic nie rozumiejąc.

- Jak to? - szepnął. - Nie żyje?

Atanagoras odciągnął go ku drzwiom. Ksiądz Małyjanio szedł za nimi. Profesor Zjadłjad zdejmował fartuch. Pochylił się nad asystentem i wsadził mu palec w oko. Ciało nie drgnęło.

- Nikt nie mógł tu nic pomóc - odezwał się profesor. - Proszę spojrzeć.

Angel odwrócił się. Skóra opinająca biceps operowanej ręki popękała i rozwierała się teraz. Wokół tej szczeliny tworzyły się zielonkawe wzdęcia, a z ciemnej głębi otwartej rany dobyło się niezmierzone mnóstwo maleńkich baniek.

- Do widzenia, dzieci - powiedział Zjadłjad. - Żałuję tego wszystkiego. Nie myślałem, że taki to przybierze obrót.

Gdyby Dode rzeczywiście zniknął, tak jak można się było spodziewać, do żadnej z tych rzeczy nie byłoby doszło i asystent, i Barrizone żyliby jeszcze. Ale niczego zawrócić się nie da. Pod prąd nie popłyniesz, a poza tym... Spojrzał na zegarek.

- A poza tym jesteśmy już za starzy.

- Do widzenia, panie doktorze - powiedział Atanagoras. Profesor Zjadłjad uśmiechnął się smutno.

- Do widzenia - odezwał się Angel.

- Niech się pan nie przejmuje - rzekł ksiądz. - Na ogół każdy inspektor to pała. Chce pan posadę pustelnika?

- Nie - odparł Zjadłjad. - Jestem zmęczony. Dobrze jest, jak jest. Do widzenia, Angel. Niech się pan nie daje robić w konia. Zostawię panu moje żółte koszule.

- Będę je nosił - odparł Angel.

Zawrócili od drzwi i uścisnęli rękę profesora. Później, pod przewodem księdza Małegojania, zeszli po hałaśliwych schodach. Angel szedł na końcu. Odwócił się po raz ostatni. Profesor Zjadłjad pomachał mu ręką na pożegnanie. Kąciki ust zdradzały, że jest wzruszony.

XI

Atanagoras szedł w środku. Po lewej miał Angela, któ­rego trzymał za ramię, z prawej zaś ksiądz wziął go pod rękę. Szli w stronę obozowiska Atanagorasa, żeby zabrać Miedziankę i pokazać jej Klaudiusza Leonka.

Z początku milczeli, ale ksiądz Małyjanio nie znosił zbyt przedłużającego się milczenia.

- Zastanawiam się, dlaczego profesor Zjadłjad nie chciał zostać pustelnikiem? - powiedział.

- Przypuszczam, że miał już dosyć - odparł Atanago­ras. - Przez całe życie leczyć ludzi po to, żeby tak to się skończyło.

- Ale wszystkich lekarzy spotyka to samo... - rzekł ksiądz.

- Nie wszystkich aresztują - stwierdził Atanagoras. - Na ogół lekarze potrafią rzecz ukryć. Profesor Zjadłjad nigdy nie chciał uciekać się do oszustw.

- Ale w jaki sposób można ukryć? - zapytał ksiądz.

- W momencie kiedy pacjent ma już umrzeć, przekazuje się go młodszemu koledze, a ten potem robi to samo.

- Coś mi się tu nie zgadza. No bo jak chory odwali kitę, to któryś lekarz musi w końcu za to beknąć.

- W takich przypadkach chory często wraca do zdrowia.

- W jakich przypadkach? - spytał ksiądz. - Proszę mi darować, ale jakoś nie nadążam.

- W przypadkach, kiedy stary lekarz oddaje pacjenta młodszemu koledze - wyjaśnił Atanagoras.

- Ale doktor Zjadłjad nie był starym lekarzem... - wtrącił Angel.

- Jakieś czterdzieści, czterdzieści pięć... - ocenił ksiądz.

- Tak - powiedział Atanagoras. - Nie miał szczęścia.

- Och - rzekł ksiądz - wszyscy stale kogoś zabijają. Nie rozumiem, dlaczego nie reflektował na posadę pustelni­ka. Po to została wynaleziona religia, żeby było co robić ze zbrodniarzami. No więc?

- Miał ksiądz rację proponując mu to - powiedział archeolog - lecz on jest zbyt uczciwy, by mógł przyjąć.

- Jest stuknięty – odparł ksiądz. - Nikt nie wymaga, żeby był uczciwy. Co on teraz zrobi?

- Nie potrafię odpowiedzieć... - szepnął Atanagoras.

- Pójdzie sobie - rzekł Angel. - Nie chce, żeby go are­sztowali. Pójdzie sobie naumyślnie w jakieś paskudne miej­sce.

- Może zmienimy temat? - zaproponował archeolog.

- Świetna myśl - odezwał się ksiądz Małyjanio. Angel nie powiedział nic. Szli dalej w milczeniu. Od

czasu do czasu rozdeptywali jakiegoś ślimaka i żółty pył wzbijał się w powietrze. Ich cienie szły razem z nimi, pro­stopadłe i krociuteńkie. Mogli je dostrzec rozstawiając nogi, ciekawym jednak trafem cień księdza był tam, gdzie powi­nien był być cień archeologa.

XII

Luiza:

- Tak.

(François de Curel, Posiłek lwa, wyd. G. Crès, akt IV, sc. 2, s. 175.)

Profesor Zjadłjad powiódł prostolinijnym wzrokiem wo­kół siebie. Wszystko wydawało się w porządku. Ciało asy­stenta leżące na stole nadal pękało i zaczynało wrzeć i te zwłoki to była jedyna rzecz, jaką należało jeszcze załatwić. W kącie stała wielka kadź wybita ołowianą blachą i Zjadłjad podjechał stołem aż do niej, skalpelem przeciął rzemienie i zepchnął trupa do kadzi. Zawrócił do półki, na której stały szklane gąsiorki i butle, wybrał dwie i wylał ich zawar­tość na zwłoki. Potem otworzył okno i wyszedł.

W swoim pokoju zmienił koszulę, uczesał się przed lu­strem, sprawdził, jak prezentuje się jego bródka, i wyczyścił buty. Otworzył szafę, wyjął z niej stos żółtych koszul, wziął je ostrożnie i zaniósł do pokoju Angela. Później, nie wra­cając już do siebie, nie oglądając się, słowem - bez wzruszeń zszedł na dół. Opuścił hotel tylnym wejściem. Stał tam je­szcze jego samochód.

Anna pracował u siebie, a dyrektor Dode dyktował listy Rochelle. Na odgłos zapuszczania motoru wszyscy troje po­derwali się i wyjrzeli przez okno. Ale to było z innej strony. Zbiegli więc na dół, zaintrygowani. Anna natychmiast wrócił na górę, bo się bał, iż Amadeusz będzie mu robił wymówki, że przerywa pracę w godzinach. Zanim odjechał na dobre, profesor Zjadłjad zrobił jeszcze rundę przed hotelem, zgrzyt biegów nie pozwolił mu jednak dosłyszeć, co wołał do niego

Amadeusz. Pomachał więc tylko ręką i z maksymalną szyb­kością wziął pierwszą wydmę. Żwawe koła tańczyły po pia­chu rozpryskując na wszystkie strony fontanny pyłu; pod światło tworzyły one przepiękne pawie oka. Profesor Zjadłjad docenił walory tej polichromii.

Na szczycie wydmy cudem tylko wyminął jakiegoś spoco­nego rowerzystę w płóciennej piaskowej saharyjce o przepi­sowym kroju i w podbitych gwoździami grubych butach, na które wywinięte miał skarpety z szarej wełny. Czapka z daszkiem dopełniała stroju rowerzysty. Był to inspektor, któremu polecono aresztować Zjadłjada.

Wyminęli się i Zjadłjad przyjaźnie pokiwał mu ręką. A potem zjechał z wydmy.

Spoglądał na ten krajobraz tak stosowny do prób z mo­delami redukcyjnymi i wydawało mu się, że czuje w dło­niach wściekły dygot Pinga 903 w momencie, gdy wyrywał się z jego uścisku do jedynego w swojej karierze udanego lotu.

Ping się rozbił, Barrizone i asystent rozkładali się powo­lutku, a on, Zjadłjad, zmykał przed inspektorem, który miał go aresztować, bo kolumna po prawej stronie w notesiku zawierała o jedno nazwisko za dużo, lub, jeśli kto woli, kolumna po lewej o jedno nazwisko za mało. Starał się omijać połyskliwe kępy traw, by nie naruszyć I harmonii pustyni o liniach tak czystych, bez cieni, bo słońce stoi tu wciąż w zenicie, a mimo to zaledwie ciepłej, ciepłej i i miękkiej. Nawet przy tej szybkości nie czuł prawie wiatru i gdyby nie warkot silnika, jechałby w całkowitej ciszy. Pod górę, w dół. Wpadł na pomysł, by przecinać wydmy uko­sem. Strefa cienia przybliżała się kapryśnie, to gwałtownymi skokami, to znów tak powoli, że aż niedostrzegalnie, w zależności od kierunku, jaki profesor nadawał swojej rucho­mej maszynie. Zamknął na chwilę oczy i o mało nie znalazł się po drugiej stronie. W ostatniej chwili skręcił kierownicę o ćwierć obrotu i oddalił się szerokim łukiem, którego krzywizna oddawała wiernie bieg jego myśli.

Wzrok jego zatrzymał się na dwóch drobnych sylwetkach, w których profesor rozpoznał Oliwkę i Dudusia. Przykucnię­ci na piachu, bawili się w coś. Zjadłjad przyspieszył i zatrzymał się tuż przy nich. Wysiadł.

- Dzień dobry - powiedział. - W co się bawicie?

- Polujemy na zapałczaki... - odparła Oliwka. - Uzbie­raliśmy już milion.

- Milion dwieście dwanaście - poprawił Duduś.

- Świetnie! - rzekł profesor. - Żadne z was nie chore?

- Nie - odpowiedziała Oliwka.

- Prawie nie... - potwierdził Duduś.

- A co się stało? - rzekł Zjadłjad.

- Duduś zjadł zapałczaka.

- Głupi pomysł! - orzekł profesor. - To musi być obrzy­dliwe. Dlaczego to zrobiłeś?

- Tak sobie - odparł Duduś. - Żeby spróbować. Wcale nie taki obrzydliwy.

- Zwariował - stwierdziła Oliwka. - Ja nie wyjdę za niego za mąż.

- Masz rację... - powiedział profesor. - A nużby i tobie kazał jeść zapałczaki, co?

Pogładził dziewczynkę po głowie. Włosy miała jasne, pasmami jeszcze bardziej płowe od słońca, skórę połyskli­wą i ślicznie opaloną. Oboje, klęcząc koło koszyka z za­pał czakami, spoglądali na niego z lekkim zniecierpliwie­niem.

- Powiecie mi ładnie do widzenia? - zaproponował Zjadłojad.

- A pan odjeżdża? - spytała Oliwka. - Dokąd?

- Nie wiem - odparł profesor. - Dasz mi buzi?

- Bez głupich żartów, dobrze?... - odezwał się chłopiec. Zjadłjad roześmiał się.

- Boisz się, co? Skoro ona nie chce już wyjść za ciebie za mąż, to mogłaby odjechać ze mną, co?

- Też coś! - zaprotestowała Oliwka. - Pan jest za stary.

- Ona woli tamtego, co ma takie psie imię.

- Wcale nie - powiedziała Oliwka. - Gadasz głupstwa. Tamten co ma psie imię, to Anna.

- A ty wolisz Angela? - spytał Zjadłjad. Oliwka zaczerwieniła się i spuściła głowę.

- Głupia! - stwierdził Duduś. - On też jest grubo za stary. Ona sobie wyobraża, że zwróci uwagę na taką małą dziewczynkę jak ona...

- Ty też jesteś niewiele większy - powiedział profe­sor.

- Jestem starszy o pół roku - odparł z dumą Duduś.

- Ach, tak... - rzekł Zjadłjad. - W takim razie... Pochylił się i pocałował Oliwkę. Pocałował również Du­dusia, który się trochę zdziwił.

Profesor wsiadł do samochodu. Duduś wstał i spoglądał na jego wehikuł.

- Pan by mi dał poprowadzić? - zapytał.

- Innym razem - odparł Zjadłjad.

- A gdzie pan jedzie? - zapytała Oliwka.

- Tam... - rzekł Zjadłjad. Wskazał strefę cienia.

- Fiuu! - odezwał się chłopiec. - Ojciec mi zapowiedział, że jakbym tylko spróbował tam pójść, to mnie tak spierze, że popamiętam!

- I mój też! - potwierdziła Oliwka.

- I nie próbowaliście? - spytał profesor.

- Och, panu to możemy powiedzieć... Próbowaliśmy, ale tam nic nie widać...

- I jakżeście się stamtąd wydostali?

- Oliwka nie weszła. Trzymała mnie z drugiej strony.

- Nie róbcie tego więcej! - przykazał profesor.

- To żadna zabawa - odezwała się Oliwka. - Jak nic nie widać... O, kto to?

Duduś spojrzał. - Tak jakby ktoś na rowerze.

- To ja już jadę - odezwał się Zjadłjad.- Do widzenia, dzieci.

Jeszcze raz pocałował Oliwkę. Nie miała zwyczaju się sprzeciwiać, kiedy całowano ją delikatnie.

Silnik zaśpiewał wysoko i Zjadłjad brutalnie dodał gazu. Wóz wzdrygnął się najpierw u stóp wydmy, a potem połknął ją jednym haustem. Tym razem Zjadłjad nie zmieniał kie­runku. Trzymał kierownicę pewną ręką i przyciskał pedał gazu. Miał takie wrażenie, jakby pędził na spotkanie jakie­goś muru. Strefa czerni rosła, zagarnęła całe pole widzenia i samochód zniknął raptownie w gęstych ciemnościach. W miejscu, gdzie wszedł w mrok, pozostało lekkie wgłębie­nie, które wyrównało się powoli. Odzyskując dawny kształt, jak masa plastyczna, nieprzenikniona powierzchnia powróci­ła do idealnej gładkości. Podwójna koleina w piachu była jedynym śladem, że profesor jechał tędy.

Rowerzysta zsiadł z roweru o parę metrów od dzieci, które spoglądały w jego stronę. Zbliżał się do nich pchając rower. Koła zanurzały się głęboko i trąc o piasek wypolero­wały się tak, że wszystkie niklowane części nabrały idealne­go połysku.

- Dzień dobry, dzieci - powiedział inspektor.

- Dzień dobry panu - odpowiedział Duduś.

Oliwka przysunęła się do Dudusia. Nie podobała jej się czapka tego pana.

- Nie widzieliście przypadkiem takiego gościa, co się na­zywa Zjadłjad?

- Widzieliśmy - odparł chłopiec. Oliwka trąciła go łokciem.

- Ale nie dzisiaj - powiedziała.

Duduś otwierał już usta, ale nie dopuściła go do głosu.

- Jechał wczoraj na przystanek autobusowy.

- Żarty sobie stroisz - powiedział inspektor. - Przed chwilą rozmawiał tu z wami jakiś gość w samochodzie.

- To mleczarz - oświadczyła Oliwka.

- Chcesz iść do więzienia za kłamstwo? - rzekł inspektor.

- Nie będę z panem rozmawiać - powiedziała Oliwka. - Ja nie kłamię.

- Kto to był, co? - zapytał inspektor Dudusia. - Powiedz mi, to ci pożyczę roweru.

Duduś spojrzał na Oliwkę, rower błyszczał wspaniale.

- To był... - zaczął.

- To był jeden z inżynierów - dokończyła Oliwka. - Ten, co ma psie imię.

- Ach, tak? - powiedział inspektor. - Ten, co ma psie imię, naprawdę?

Podszedł do Oliwki i zrobił groźną minę.

- Ten, co ma psie imię, jest w hotelu, widziałem go, ty paskudna smarkulo!

- Nieprawda - powiedziała Oliwka. - To był on. Inspektor podniósł rękę, jakby chciał ją uderzyć, i w geście obrony dziewczynka zasłoniła twarz ramieniem. Uwy­datniło to jej okrągłe piersiątka, a inspektor nie był ślepy.

- Spróbuję innej metody - zaproponował.

- Niech pan przestanie zawracać głowę - powiedziała Oliwka. - To był jeden z inżynierów.

Inspektor przysunął się jeszcze bardziej.

- Potrzymaj rower - zwrócił się do Dudusia. - Możesz się na nim przejechać.

- Duduś spojrzał na Oliwkę. Wydawała się przestraszona.

- Niech ją pan zostawi - powiedział. - Niech pan nie dotyka Oliwki.

Puścił rower, który inspektor wepchnął mu przed chwilą do rąk.

- Nie chcę, żeby pan dotykał Oliwki - powiedział. - Wszyscy chcą ją całować albo jej dotknąć. Mam tego dosyć i już!... To ja się z nią przyjaźnię i jak mi pan będzie robił na złość, rozwalę panu rower!

- Widzę, że ty też masz ochotę iść do kryminału, co? - odparł inspektor.

- To był profesor - rzekł chłopiec. - Teraz już pan wie. Niech pan zostawi Oliwkę w spokoju.

- Zostawię ją, jak będę chciał - odparł inspektor. - Za­służyła na więzienie.

Złapał Oliwkę za ramiona. - Duduś wziął rozpęd i z ca­łej siły kopnął w sam środek przedniego koła, między szpry­chy. Zadźwięczało.

- Niech ją pan zostawi - powiedział - bo jak nie, to pan oberwie tak samo.

Inspektor puścił Oliwkę i poczerwieniał ze złości. Zaczął grzebać w kieszeni i wyciągnął wielką spluwę.

- Jeżeli nie przestaniesz, zastrzelę cię.

- Niech pan sobie strzela - powiedział chłopiec. Oliwka rzuciła się ku niemu.

- Jeżeli pan strzeli do Dudusia - krzyknęła - narobię takiego wrzasku, że pan umrze. Niech pan nas zostawi w spokoju. Stary dziadyga! Niech pan się stąd zabiera razem ze swoją wstrętną czapką! Nie mogę na pana patrzeć i nie będzie mnie pan dotykał! Jakby mnie pan dotknął, to pana ugryzę.

- Już ja wiem, co zrobię - powiedział inspektor. - Za­strzelę was oboje i potem będę mógł cię dotykać, ile zechcę.

- Przebrzydły blacharz! - zawołała Oliwka. - Wcale nie robi pan tego, co do pana należy. Pana żona i córka nie będą z pana dumne. Strzelać do ludzi policjanci teraz umie­ją! Ale żeby pomogli starej kobiecie albo dziecku przejść przez ulicę, ho, ho! Akurat można na to liczyć! Albo żeby zaopiekowali się przejechanym pieskiem! Macie spluwy i czapki z daszkiem i nie potraficie nawet bez niczyjej pomo­cy zatrzymać takiego biedaka jak profesor Zjadłjad!

Inspektor zastanowił się, włożył spluwę z powrotem do kieszeni i odwrócił się. Postał jeszcze przez chwilę, potem podniósł rower. Przednie koło nie kręciło się. Było całe pogięte. Chwycił za kierownicę i rozejrzał się wokół siebie. Na piachu widać było wyraźne ślady wozu profesora. Inspek­tor pokiwał głową. Spojrzał na dzieci. Wydawał się zawsty­dzony. A potem odszedł tą samą drogą co Zjadłjad.

Oliwka została z Dudusiem. Oboje się bali. Patrzyli, jak inspektor się oddala, idzie to pod górę, to w dół wydmami, robi się coraz mniejszy i nie wypuszcza z ręki na nic nieprzydatnego roweru. Szedł równym krokiem, nie zwalniając, prosto między koleinami, które zostawił wóz profesora, a potem nabrał głęboko powietrza i wszedł w strefę cienia. Ostatnia rzecz, jaką dojrzeli, to czerwone światełko, przy­mocowane do błotnika; zgasło, jak oko pod ciosem pięści.

Oliwka pierwsza ruszyła biegiem w stronę hotelu, Duduś biegł za nią i wołał, ale ona nie płakała i nie słuchała wołania. Zapomnieli wziąć brązowy koszyczek, w którym mrowiły się zapał czaki, a Oliwka potykała się często, bo jej oczy myślały o czym innym.

XIII

Ksiądz Małyjanio i Angel czekali w namiocie Atanagorasa. Archeolog poszedł po brązową dziewczynę i zostawił ich na chwilę samych.

Małyjanio pierwszy przerwał milczenie.

- Czy nadal obstaje pan przy swoich idiotycznych za­chciankach? - zapytał. - Mam na myśli sprawy seksualne.

- Och - rzekł Angel - miał ksiądz rację, że chciał mnie obić. To, na co miałem chęć, jest odrażające. Chciało mi się tego naprawdę, ponieważ fizycznie potrzeba mi w tej chwili kobiety.

- A, to doskonale! - odparł ksiądz. - Tak, to rozumiem. Niech się pan zajmie tą małą, co teraz przyjdzie.

- Na pewno to zrobię - powiedział Angel. - Był taki moment w moim życiu, kiedy nie mogłem. Chciałem, żeby pierwsza kobieta, z którą pójdę do łóżka, była przedmiotem mojej miłości.

- I udało się to panu?

- Udało mi się - odparł Angel - ale teraz, kiedy kocham Rochelle, nie jestem tego już tak całkiem pewien, bo dwa razy odnosiłem to samo wrażenie.

- Jakie wrażenie?

- Wrażenie, że wiem - rzekł Angel. - Że mam pewność. Pewność, co robić. Po co żyję.

- No i po co?

- Tego właśnie nie umiem powiedzieć - odparł Angel. - Strasznie trudno to wyrazić, kiedy człowiek nie umie obcho­dzić się ze słowami.

- Zacznijmy jeszcze raz od początku - zaproponował Małyjanio. - Zbija mnie pan z tropu i, daję słowo, tracę wątek. Albom ja nie Małyjanio? Przecież jednak!

- No więc - powiedział Angel - kochałem kiedyś pewną kobietę. To było pierwszy raz dla nas obojga. I udało się, mówiłem księdzu. Teraz kocham Rochelle. Od nie tak daw­na. Ona... Jestem jej obojętny.

- Niech pan nie używa takich melancholijnych zwrotów - rzekł Małyjanio. - Skąd pan wie?

- Rochelle sypia z Anną - odparł Angel. - On ją niszczy. Marnuje. Robi do niczego. Za jej zgodą i nie naumyślnie. Ale co to zmienia?

- Zmienia - powiedział Małyjanio. - Nie ma pan żalu do Anny.

- Żalu nie mam - odrzekł Angel - ale powoli przestaję go lubić. A na początku mówił, że Rochelle nic go nie obchodzi.

- Wiem - powiedział ksiądz. - Najpierw się tak mówi, a potem się żeni.

- On się z nią już nie ożeni. Więc, jak mówiłem, Rochel mnie nie kocha, a ja ją kocham, ale widzę, że już z niej niewiele zostało.

- Jest jeszcze całkiem do rzeczy. Mimo pana ohydnych opisów.

- To za mało. Rozumie ksiądz, to nie miało dla mnie żadnego znaczenia, że zanim ją poznałem, była ładniejsza. Wystarczy, że od kiedy ją znam, tak się zmieniła, nie przeze mnie.

- Przez pana byłaby zmieniła się tak samo.

- Nie - powiedział Angel. - Ja się umiem pohamować. Ja bym ją zostawił w spokoju na długo przedtem, zanimby doszła do takiego stanu. Nie ze względu na siebie, ze wzglę­du na nią. Żeby mogła jeszcze znaleźć sobie kogoś potem.

One mają tylko ten jeden sposób na mężczyzn. Swój wygląd.

- Och - odezwał się ksiądz - bredzi pan. Każda potwo­ra...

- Tych w ogóle nie biorę w rachubę - powiedział Angel. - Ksiądz daruje, ale kiedy mówię: kobieta, mam na myśli tylko ładną kobietę. Wszystkie inne przebywają w tak odmiennym świecie.

- No to w takim razie jak sobie znajdują męża?

- To coś tak, jak z niektórymi specyfikami w medycynie - odparł Angel. - Nigdy nie zyskują sobie rynku i tylko leka­rze polecają je swoim pacjentom. Idą tylko dzięki temu. Cichaczem. Kobiety brzydkie wychodzą za mąż za znajo­mych. Albo za takich, których złapały na swój zapach. Coś w tym rodzaju. Albo za leniwych.

- To okropne - powiedział Małyjanio. - Odkrywa pan przede mną mnóstwo szczegółów, z którymi w moim cnot­liwym życiu poświęconym długim medytacjom nie miałem okazji się zapoznać. Muszę powiedzieć, że z księżmi jest zupełnie inaczej. Kobiety same człowieka szukają i, teore­tycznie, ma się niby do wyboru, do koloru: ale wszystkie są brzydkie i to zmusza do rezygnacji. W pewien sposób rozwiązuje to problem. Niechże mi pan przerwie, bo teraz ja sam się już plączę.

- Jak więc mówiłem - podjął Angel - zanim wyniszczy się kobietę do dna, powinno się od niej odejść albo dać jej wolną rękę. To było dla mnie zawsze regułą.

- Kiedy kobieta nie zawsze chce odejść - powiedział Ma­łyjanio.

- Racja. Ale można tego dopiąć albo za ich własną zgodą, bo zdarzają się takie, które rozumieją to, co księdzu wyłoży­łem i wobec tego można przeżyć całe życie i nie utracić ich, albo też świadomie postępując z nimi tak, by same od nas ode­szły; to smutny sposób, należy bowiem pamiętać, że w chwili gdy zwracamy im swobodę powinniśmy kochać je jeszcze.

- To po tym pewnie się poznaje, że nie są jeszcze całkiem zniszczone? Po tym, że kochamy je jeszcze?

- Tak - powiedział Angel. - Dlatego to takie trudne. Człowiek nie może się zdobyć na zupełną obojętność. Świa­domie odchodzi, znajduje nawet innego chłopca dla tej, którą opuszcza, widzi, że między tamtymi wszystko się do­brze układa i wtedy jest zazdrosny.

Zamilkł. Ksiądz Małyjanio ujął głowę w dłonie i zmar­szczył czoło w pracowitym namyśle.

- Aż do chwili, kiedy sam znajdzie sobie inną - powie­dział.

- Nie. Nawet kiedy sam ma już inną, też jest zazdrosny. Ale tę zazdrość powinien zachować dla siebie. Nie może nie być zazdrosny, bo z tą poprzednią nie doszedł do końca. Zawsze zostanie ta reszta, która przepadła. Już na zawsze. I to jest właśnie zazdrość. Która przepada na zawsze, o ile, oczywiście, jest się przyzwoitym człowiekiem.

- Raczej o ile jest się takim człowiekiem jak pan - zau­ważył ksiądz najzupełniej na marginesie.

- Anna chce dojść aż do końca - powiedział Angel. - Nie zatrzyma się. Nie zostawi nic. Jeżeli nikt mu nie prze­szkodzi.

- A gdyby mu ktoś przeszkodził - odezwał się ksiądz - czy zostałoby jeszcze tyle, co trzeba?

Angel nie odpowiedział. Przybladł trochę; wysiłek, by wyłożyć swą myśl, znów go wyczerpał. Siedzieli obaj na łóżku archeologa i Angel wyciągnął się, podłożył ręce pod głowę i spoglądał w górę na płócienny sufit gęsty i nie prześwitujący.

- Po raz pierwszy mi się zdarza, żebym przez tak długi czas nie ulżył sobie żadnym grubszym słówkiem - powie­dział ksiądz. - Sam nie wiem, do diaska, co mi się stało.

- Niech się ksiądz uspokoi - odparł Angel. - Właśnie sobie ksiądz ulżył.

XIV

- Klaudiusz Leonek mówił mi - wyjaśnił ksiądz Małyjanio - że ta Murzynka jest w środku z różowego aksamitu.

Archeolog pokiwał głową. Szli we dwóch nieco z przodu, a za nimi Miedzianka i Angel, który ją obejmował.

- Dzisiaj jest pan jakoś w lepszej formie niż poprzednim razem... - odezwała się.

- Nie wiem - odparł Angel. - To możliwe, jeżeli pani tak uważa. Mam wrażenie, że zbliżam się do czegoś.

Ksiądz Małyjanio uparcie ciągnął swoje.

- Nie należę do ludzi specjalnie ciekawych - mówił - ale chciałbym jednak wiedzieć, czy to prawda.

- Skoro Leonek tak twierdzi, to widać się o tym przeko­nał - odparł Atanagoras.

Miedzianka ujęła dłoń Angela w swoje nieustępliwe palce.

- Chętnie spędziłabym jakiś czas z panem - powiedzia­ła. - Myślę, że potem byłby pan w zupełnie dobrej formie.

- Boję się - rzekł Angel - że to by jednak nie wystarczy­ło. Oczywiście, pani jest bardzo ładna i doskonale moglibyś­my spędzić jakiś czas razem. A to pierwszy warunek.

- Myśli pan, że potem ja sama bym nie wystarczyła?

- Tego nie wiem - odparł Angel. - Musiałbym najpierw uwolnić się od myśli o Rochelle. To niemożliwe, ponieważ ją kocham. Zresztą myśl o niej i miłość do niej to jedno. Wystarczyłaby pani, na pewno, ale w tej chwili zbyt jestem

udręczony, by móc cokolwiek twierdzić kategorycznie. Po Rochelle nastąpi dla mnie okres martwy i szkoda, że zjawiła się pani akurat w tej chwili.

- Nie wymagam od pana uczuć - rzekła.

- Uczucia przyjdą lub nie, ale to nie jest akurat dla pani najważniejsze. Tego musiałbym dopiąć ja sam. Jak pani widzi, z Rochelle mi się nie udało.

- Nie zadał pan sobie dosyć trudu.

- Wszystko to było dotąd dla mnie bardzo niejasne - odparł Angel. - Dopiero od niedawna zaczynam jakoś to rozplątywać. Niewątpliwie, pustynia odegrała tu rolę katali­zatora, w przyszłości liczę zaś bardzo na pomoc żółtych koszul profesora Zjadłjada.

- Zostawił je panu?

- Obiecał mi je zostawić.

Spojrzał w stronę Małegojania i archeologa. Szli żwawym krokiem i Małyjanio wyjaśniał akurat coś, gestykulując; byli na szczycie wydmy, do której Miedzianka i Angel dochodzili dopiero. Głowy tamtych zaczęły znikać po drugiej strome ‘i po chwili zniknęły całkiem. Suchy piasek nęcił, by się na nim położyć, i Angel westchnął.

Miedzianka przystanęła i wyciągnęła się na piachu. Nie wypuściła przy tym dłoni Angela ze swojej i przyciągnęła go do siebie. Jak zwykle miała na sobie tylko szorty i blu­zeczkę z lekkiego jedwabiu.

XV

Amadeusz, którego cień tworzył ruchomą plamę, kończył dyktować Rochelle. Zapalił papierosa i rozparł się wygodnie w fotelu. W prawym rogu biurka piętrzył się stos listów gotowych do wysłania, ale 975 nie zjawiał się od wielu dni i poczta nie mogła odejść. Amadeusza irytowała ta zwłoka. Czekał na decyzje centrali, należało złożyć sprawozdania, przyjąć, być może, zastępstwo na miejsce Zjadłjada, rozwią­zać jakoś problem podsypki, spróbować zmniejszyć pobory personelu z wyjątkiem Arlanda.

Wzdrygnął się nagle, bo cały dom zadrżał od gwałtowne­go wstrząsu. Potem spojrzał na zegarek i uśmiechnął się. Zgodnie z harmonogramem Carlo i Marino brali się do bu­rzenia hotelu. Ta część, w której znajdowało się biuro Ama­deusza, miała pozostać nietknięta i ta, gdzie pracował Anna, również. Tylko sam środek, pokój Bamozona, przeznaczony był do wyburzenia. Częściowo również pokoje Zjadłjada i asystenta. Pokój Rochelle i pokój Angela miały pozostać. Robotnicy mieszkali na parterze lub w suterenach.

Uderzenia rozlegały się teraz w nieregularnych odstępach po trzy, i słychać było, jak z hurkotem osypuje się tynk i gruz i jak lecą szyby restauracji.

- Niech mi pani napisze to wszystko - odezwał się Ama­deusz - a potem zobaczymy. Jakoś trzeba będzie wysłać.

- Dobrze, panie dyrektorze - odparła Rochelle.

Odłożyła ołówek i odkryła otuloną cieplutko pokrowcem maszynę do pisania, która wzdrygnęła się, gdy owionęło ją powietrze. Rochelle pogłaskała ją dla uspokojenia i przygo­towała kalkę.

Amadeusz wstał. Poruszył nogami, żeby co trzeba wsunę­ło się do właściwej nogawki, i wyszedł z pokoju. Rochelle słyszała, jak schodzi po schodach. Na chwilę zapatrzyła się _: przed siebie, a potem siadła do maszyny.

Duża sala na parterze pełna była pyłu i Amadeusz dojrzał pod światło sylwetki robotników, których ciężkie młoty opa­dały i wznosiły się z wysiłkiem.

Zatkał nos i wyszedł z hotelu przeciwległymi drzwiami; na dworze zobaczył Annę, który z rękami w kieszeniach, palił papierosa.

- Dzień dobry!... - powiedział Anna nie przestając palić.

- A robota? - spytał Amadeusz.

- Uważa pan, że w takim hałasie można pracować?

- Co to ma do rzeczy? Bierze pan pensję za pracę w biurze, a nie za przechadzki z rękami w kieszeniach.

- Nie mogę pracować w takim hałasie.

- A Angel?

- Nie wiem, gdzie jest Angel - powiedział Anna. -

Gdzieś poszedł, z archeologiem i z księdzem zdaje się.

- Tylko jedna Rochelle pracuje przyzwoicie - rzekł Amadeusz. - Powinien się pan wstydzić, a i pamiętać tak­że, że zawiadomię o pańskim postępowaniu Radę Nadzor­czą. - Rochelle ma pracę mechaniczną. Nie musi myśleć. - Jak się bierze pieniądze, należy przynajmniej udawać, że się pracuje. Niech pan wraca do biura. - Nie. I Amadeusz chciał coś powiedzieć, ale Anna miał dziwny wyraz twarzy.

- Pan też nie pracuje - rzekł Anna.

- Ja jestem dyrektorem. Doglądam pracy innych, pilnuję, aby była wykonana.

- Wcale nie - powiedział Anna. - Wszyscy dobrze wie­dzą, że pan jest zwykłym pederastą.

Amadeusz roześmiał się drwiąco.

- Niech się pan nie krępuje i mówi dalej, to nie robi na mnie żadnego wrażenia.

- W takim razie nie mam po co mówić - odparł Anna.

- Co się z panem dzieje? Zazwyczaj okazuje pan więcej szacunku. I pan, i Angel, i wszyscy. Co się panu stało? Zwariował pan?

- Panu nie potrafię tego wytłumaczyć - odparł Anna. - Musi pan sobie uświadomić, że normalnie, to znaczy z na­tury, jest pan anormalny. Zapewne przynosi to panu ulgę. Ale my jesteśmy mniej więcej normalni i dlatego od czasu do czasu potrzebny nam jest maleńki atak.

- Co pan rozumie przez atak? To, co pan teraz wyrabia?

- Zaraz panu wyjaśnię... Moim zdaniem... Urwał.

- Mogę panu przedstawić tylko mój punkt widzenia. Są­dzę, że inni... ci, co są normalni, podzielają go ze mną. Ale może nie?

Amadeusz Dode przytaknął i zdawał się być trochę znie­cierpliwiony. Anna oparł się o ścianę hotelu, który wciąż drżał od gwałtownych ciosów młota. Spoglądał ponad głową Amadeusza i nie spieszył się z mówieniem.

- W jakimś sensie - odezwał się - pana życie jest z pewnością okropnie monotonne i pospolite.

- Jak to?

Amadeusz znów zachichotał.

- Sądzę, że być pederastą to raczej dowód oryginalności.

- Nie - odparł Anna. - Bzdura. To pana straszliwie ogra­nicza. Nie jest pan niczym więcej, tylko tym. Normalny mężczyzna czy normalna kobieta mają o ileż wolniejszą rękę, o ile więcej osobowości do wyboru. Właśnie w tym chyba względzie jest pan o wiele bardziej zacieśniony...

- Pana zdaniem pederastą ma ciasny umysł?

- Tak - odparł Anna. - Pederaści czy babeczki od pań,

w ogóle wszyscy ci ludzie mają straszliwie ciasny umysł. Nie uważam ich odrębności za występek. Oni jednak przeważnie się tym chlubią, kiedy tymczasem to odstępstwo od normy jest bez znaczenia.

- Odstępstwo w sensie społecznym - powiedział Ama­deusz. - Jesteśmy nieustannie szykanowani przez ludzi, któ­rzy żyją normalnie, chciałem powiedzieć przez tych, co sy­piają z kobietami czy mają dzieci.

- Plecie pan głupstwa - rzekł Anna. - Wcale nie miałem na myśli ludzkiej pogardy dla pederastów ani ludzkich śmie­chów. Ludzie normalni nie czują się wcale o tyle wyżsi; nie tu jest źródło szykan; ciśnie was sztywny system nakazów i zakazów i ci, których egzystencja sprowadza się do prze­strzegania tego systemu; ale to się nie liczy. Żal mi was nie dlatego wcale, że zmuszeni jesteście żyć między sobą razem z waszymi maniami, udawaniem, konwenansami i tym wszy­stkim. Żal mi was dlatego, że jesteście tacy ograniczeni. Z racji lekkich odchyleń w wydzielaniu wewnętrznym, czy procesach myślenia, przykleja się wam etykietkę. Już to samo jest smutne. Ale później wy sami staracie się dostoso­wać do tego, co wypisane jest na etykietce. Tak, aby mówiła prawdę. Ludzie wyśmiewają się z was podobnie, jak dzieciak wyśmiewa się z kaleki, to znaczy bezmyślnie. Gdyby się zastanowili, byłoby im was żal; ale wasza przypadłość jest mniejszej wagi niż na przykład ślepota. Zresztą niewidomi to jedyne kaleki, z których można się wyśmiewać, bo tego nie widzą, i z tej racji właśnie nikt się z nich nie wyśmiewa.

- Dlaczego w takim razie przygaduje mi pan od pedera­stów i śmieje się pan ze mnie?

- Bo nie panuję teraz nad sobą, bo jest pan moim dyrek­torem i ma pan na temat pracy poglądy, których już nie trawię, i dlatego używam wszystkich sposobów, nawet tych, których nie powinienem.

- Ale przecież do tej pory pracował pan zawsze bardzo po­rządnie - powiedział Amadeusz. -1 nagle, ni stąd, ni zowąd... Co za giez pana ukąsił, że plecie pan ciurkiem same brednie?

- Właśnie to nazywam być normalnym - odparł Anna. - Zdolność do reakcji, nawet jeżeli przychodzi po okresie ogłupienia czy zmęczenia.

- Uważa się pan za człowieka normalnego - ciągnął Amadeusz - a sypia pan z moją sekretarką i wykańcza się pan tym w idiotyczny sposób.

- Już mi to prawie wychłódło - odparł Anna. - Coś mi się zdaje, że niedługo dam sobie z nią spokój. Mam ochotę zobaczyć tę Murzynkę...

Amadeusz wzdrygnął się ze wstrętem.

- Poza godzinami pracy może pan robić, co się panu żywnie podoba - powiedział. - Po pierwsze jednak, niech mi pan o tym nie mówi. A po drugie, niech pan wraca natychmiast do roboty.

- Nie - odparł Anna z całym spokojem. Amadeusz zasępił się i nerwowo przyczesał dłonią świńskoblond czuprynę.

- To wprost nie do pojęcia - rzekł Anna - jak tak sobie człowiek pomyśli o wszystkich tych, co pracują nie wiadomo po co. Wysiadują po osiem godzin w biurze. Potrafią wysie­dzieć tam osiem godzin.

- Ale pan też robił dotąd to samo - powiedział Amadeusz.

- Niech pan mi da spokój z tym, co robiłem dotąd. Czy człowiek nie ma prawa przejrzeć, nawet jeżeli kiedyś był do de?

- Proszę bez takich wyrażeń - zwrócił mu uwagę Ama­deusz. - Nawet jeżeli, w co zresztą wątpię, nie są skierowane bezpośrednio pod moim adresem, to i tak nie sprawiają mi przyjemności.

- Są skierowane pod adresem pana jako dyrektora - od­parł Anna. - To nie moja wina, jeżeli środki, jakimi się posługuję, godzą także i w inną część pańskiej istoty. Ale widzi pan sam, do jakiego stopnia jest pan ograniczony, do jakiego stopnia chce pan przystawać do swojej etykietki.

- Wstrętny typ z pana - powiedział Amadeusz. - I nie odpowiada mi pan fizycznie. I leń z pana śmierdzący.

- Pełno jest tego po biurach - rzekł Anna. - Całe chma­ry. Ziewają rano. Ziewają wieczorem. W południe jedzą jakieś nieprawdopodobne paskudztwa w blaszanych naczy­niach, a po południu trawią spinając papierki, pisząc prywatne listy i telefonując do koleżków. Od czasu do czasu zdarzy się jakiś gość, który jest użyteczny. Który coś robi. Pisze list i ten list przychodzi do biura. W jakiejś sprawie. Wystar­czyłoby za każdym razem powiedzieć tak albo nie i koniec, i rzecz byłaby załatwiona. Ale to niemożliwe.

- Pan ma wyobraźnię - powiedział Amadeusz. - I sie­dzi w panu poeta, epik, co tylko pan chce. Po raz ostatni mówię panu: wracaj pan do roboty.

- Mniej więcej na każdego człowieka żywego przypada taki jeden w biurze, człowiek pasożyt. Uzasadnieniem istnie­nia człowieka pasożyta jest właśnie ten Ust, który załatwiłby sprawę człowieka żywego. Wobec tego tamten zwleka, jak tylko może, żeby przedłużyć swoje istnienie. Człowiek żywy nie wie o tym.

- Dosyć - przerwał Amadeusz. - Przysięgam panu, że to bzdury. I zapewniam pana, że są ludzie, którzy odpowiadają na listy. I że można pracować w ten sposób. I być użytecznym.

- Gdyby każdy człowiek żywy - ciągnął Anna - wstał li poszukał po biurach swojego osobistego pasożyta, i gdyby Igo zabił...

- Żal mi pana - powiedział Amadusz. - Powinienem 1 wyrzucić pana na zbity pysk i wziąć kogoś na pana miejsce, fale naprawdę wydaje mi się, że to wszystko z winy słońca fi tej pańskiej manii sypiania z babką.

Wówczas - ciągnął Anna - każdy pokój biurowy za­mieniłby się w trumnę, a w każdym sześcianiku pomalowa­nym na zielono lub na żółto i wyłożonym linoleum w paski leżałby szkielecik pasożyta, a blaszane miski trzeba byłoby odłożyć do schowka. Do widzenia. Idę obejrzeć pustelnika. Amadeusz Dode oniemiał. Patrzył, jak Anna oddala się zamaszystym, prężnym krokiem, jak bez wysiłku wchodzi

na wydmę, posłuszny własnym dobrze funkcjonującym mię­śniom. Jego stopy zostawiały kapryśną linię naprzemiennych śladów, która urwała się na samym szczycie obłego wzgórza piaskowego, i ciało Anny samo szło dalej, aż zniknęło.

Dyrektor Dode zawrócił do hotelu. Walenie młotów usta­ło. Carlo i Marino zaczęli usuwać leżące przed nimi usypi­sko. Z pierwszego piętra dobiegał stukot maszyny do pisania i nikłe brzęczenie telefonu, zagłuszane metalicznym chrobo­tem szufel. Na gruzach wyrastały już pierwsze grzyby, zielono-niebieskie.

PRZEJŚCIE

W chwili, kiedy pisane są te słowa, profesor na pewno już nie żyje i choćby sam ten fakt stanowi wydarzenie na miarę. Inspektor, który ruszył jego śladem, stawiał pewno dłuższy opór, jako że był młody i rozgrzany spotkaniem ym, czy %cy innych, pilnuję, :;z Oliwką. Mimo wszystko nie możemy jednak wiedzieć, co

spotkało ich obu w strefie cienia. Skazani jesteśmy na domysły, jak powiadają handlarze gadających papug. Rzecz ciekawa, do tej pory nie byliśmy jeszcze świadkami stosunków cielesnych między pustelnikiem i Murzynką: zważywszy na dość ważką rolę, jaka przypadła na początku postaci Klau­diusza Leonka, opóźnienie to wydaje się nieuzasadnione. Byłoby dobrze, gdyby oddali się temu wreszcie na oczach bezstronnych świadków, albowiem konsekwencje tego wielo­krotnego aktu odbiją się zapewne tak silnie na samopoczuciu fizycznym pustelnika, iż z dość dużym prawdopodobieństwem da się przewidzieć, czy przetrzyma to, czy też umrze z wyczerpania. Nie przesądzając z góry o dalszym biegu wypadków, powinniśmy móc jednak określić dokładnie, co zrobi Angel. Mamy prawo mniemać, iż poglądy i postępowanie Anny, jego kolegi (o psim imieniu, ten ostatni czynnik nie odgrywa jednak większej roli), mają dość duży wpływ na Angela, któremu pozostaje już tylko jedno: ocknąć się na dobre, zamiast, tak jak dotychczas, ocykać się jedynie od czasu do czasu i to na ogół nie w porę, chociaż szczęściem zawsze jednak w czyjejś obecności. Koniec, jaki czeka inne postaci, jest, prawdę mówiąc, trudniejszy do przewidzenia: bądź dlatego, iż dorywcze tylko zapiski tyczące ich postępo­wania prowadzą do niezdeterminowania o wielu stopniach swobody, bądź też dlatego, iż mimo wysiłków w tym kierun­ku postaci te nie żyją prawdziwym życiem. Można wysunąć przypuszczenie, że znikoma tych postaci użyteczność dopro­wadzi do tego, że zostaną usunięte. Nie uszła z pewnością niczyjej uwagi nikła obecność postaci głównej, jaką jest nie­wątpliwie Rochelle, jak i też dwóch innych postaci będących Deus ex machina, to znaczy, na przemian, konduktora lub kierowcy autobusu 975 i kierowcy żółto-czarnej taksówki (barwy jej pozwalają się domyślać, iż chodzi tu o wehikuł potępiony). Elementy te współdziałają zresztą jedynie z wła­ściwą reakcją, nie uczestnicząc jednak w samym jej przebie­gu, podobnie jak nie mają wpływu na osiągnięty w ostatecz­nym wyniku stan równowagi.

CZĘŚĆ TRZECIA

I

Amadeusz śledził każdy ruch Carla i Marina. Otwór, jaki wykuli, nie sięgał jeszcze planowanej wysokości, ograniczał się bowiem na razie do parteru, a miał przeciąć ostatecznie cały budynek na dwoje, przed zabraniem się jednak do dalszej pracy robotnicy usuwali najpierw gruz. Oparty j© ścianę koło schodów na pierwszym piętrze Dode, z rękami w kieszeniach, rozmyślał, drapiąc się, nad słowami Anny i zastanawiał się, czy nie mógłby się obejść bez jego usług. Postanowił, że jak wróci na górę, rzuci okiem na pracę obu inżynierów, o ile jest już skończona, lub prawie, nadszedł chyba moment, żeby ich zwolnić.

Przebiegał wzrokiem cały szmat kolei, już gotowy; staran­nie ułożona linia kolejowa wyglądała teraz jak zabawka. Zniwelowany teren pod podkładami czekał na podsypkę, wagony i lokomotywa, rozebrane na części, leżały na plan­dekach obok stosu szyn i podkładów.

Carlo przerwał pracę. Bolały go plecy. Rozprostował je powoli, oparł dłonie na rękojeści szufli, a potem otarł czoło nadgarstkiem. Włosy lśniły mu od potu, kurz oblepił wilgo­tne ciało. Spodnie, które osunęły mu się na biodra, były wypchane na kolanach; spoglądał w ziemię i kręcił powoli głową w prawo i w lewo. Marino uprzątał dalej i słychać było, jak potłuczone szkło zgrzyta o szuflę; zamachując się całym ciałem odrzucał je za siebie.

- Bierzcie się do roboty - odezwał się Amadeusz do Carla.

- Jestem zmęczony - odparł Carlo.

- Nie za to wam płacą, żebyście się grzebali jak mucha II w smole.

- Ja się nie grzebię, panie dyrektorze. Nabieram oddechu.

- Jak wam brakuje dechu do takiej roboty, to nie trzeba się było do niej godzić.

- Ja wcale nie chciałem, panie dyrektorze. Ale muszę.

- Nikt was nie zmuszał - odparł Amadeusz. - Samiście podpisali kontrakt.

- Jestem zmęczony - powtórzył Carlo.

- Mówię wam, żebyście robili dalej. Teraz z kolei Marino przerwał robotę.

- Nie można tyrać jak wół, bez chwili przerwy - powie­dział

- Właśnie że można - rzekł Amadeusz. - Po to jest majster, żeby ta nie podlegająca dyskusji reguła znajdowała odbicie w praktyce.

- Żeby co? - zapytał Marino.

- Żeby reguła znajdowała odbicie.

- Strasznie pan uczony - rzekł Marino.

- Tylko proszę grzecznie! - odparł Amadeusz.

- Jak raz chociaż ten łajdak Arland dał nam spokój - powiedział Marino - to i pan mógłby także.

- Nie omieszkam przywołać Arlanda do porządku - oświadczył Amadeusz.

- Robimy swoje, nie? - odezwał się Marino. - A już jak robimy, to nasza rzecz.

- Po raz ostatni nakazuję wam podjąć pracę - powiedział Amadeusz.

Carlo wypuścił z garści szuflę, która opierała się teraz o jego przedramię, i napluł w wyschnięte dłonie. Marino odrzucił swoją.

- Zaraz skuję panu mordę i będzie spokój - powiedział.

- Nie rób tego, Marino... - szepnął Carło.

- Jeżeli mnie tylko tkniecie - oznajmił Amadeusz - będę protestował.

Marino postąpił dwa kroki i spojrzał na niego, a potem przysunął się jeszcze, tak że go dotknął.

- Skuję panu mordę - powtórzył. - Pewno nikt jeszcze tego nie zrobił. Jedzie od pana perfumami. Menda wredna, ciota.

- Daj pokój, Marino - odezwał się Carlo. - To szef.

- Nie ma szefów na pustyni.

- To już nie jest pustynia - zauważył z ironią Amade­usz. - Widzieliście kiedy kolej na pustyni?

Marino zastanowił się.

- Chodź, Marino, robimy dalej - powiedział Carlo.

- Co ten mi tu będzie truł - odparł Marino. - Jak zacznę słuchać jego gadania, to zaraz mnie po swojemu przerobi. Wiem, że nie powinienem skuć mu mordy, ale coś mi się widzi, że jednak to zrobię, bo inaczej, to on mnie przerobi.

- No cóż - odparł Carlo - jak masz mu skuć, to ja ci pomogę.

Amadeusz cały się naprężył.

- Zabraniam wam dotykać mnie - powiedział.

- Bez gadania - odparł Carlo - gadać panu nie damy, bo zaraz wystawi nas pan do wiatru. Widzi pan, jak jest.

- Jesteście chamy i durnie - oświadczył Amadeusz. - Natychmiast wracajcie do łopaty, bo jak nie, to wam nie zapłacę.

- Spokojna głowa - odparł Marino. - Forsy jest pełno na górze, a pan do tej pory zalega z wypłatą. Sami sobie weźmiemy, co się nam należy.

- Jesteście złodzieje - powiedział Amadeusz.

Pięść Carla, twarda i gwałtowna, zakreśliła krótką linię i policzek Amadeusza zagrzechotał. Amadeusz jęknął.

- Cofnij pan te słowa - rzekł Marino. - Cofnij pan albo źle z panem.

- Złodzieje - powtórzył Amadeusz. - Nie robotnicy tylko złodzieje.

Teraz Marino szykował się do ciosu.

- Zostaw - powiedział Carlo. - Nie we dwóch. Zostaw mnie.

- Ciebie za bardzo wzięło - rzekł Marino. - Zabijesz go.

- Tak - potwierdził Carlo.

- Ja też jestem wściekły - powiedział Marino - ale złość jest złym doradcą.

- Żeby się bał - rzekł Carlo - byłoby sto razy łatwiej!

- Złodzieje - powtórzył Amadeusz. Carlo opuścił ręce.

- Wredna ciota - powiedział. - Może pan sobie gadać, co pan chce. Co nas może obchodzić, co gada jakaś tam ciota. I ma pan pietra.

- Nie - rzekł Amadeusz.

- Niech no pan tylko poczeka - odezwał się Marino. - Powiem mojej żonie, żeby się panem zajęła.

- Dosyć uciął Amadeusz. - Wracać do roboty.

- Co za łajdak! - powiedział Carlo.

- Złodzieje i durnie! - odparł Amadeusz.

Marino przyłożył mu nogą w przyrodzenie. Amadeusz wydał zduszony krzyk i upadł na ziemię, skurczony we dwo­je. Twarz mu zbielała i dyszał jak zziajany pies.

- Nie trzeba było - powiedział Carlo. - Ja już się uspo­koiłem.

- Och, nic się nie stało - odparł Marino. - Nie dostał mocno. Za pięć minut wstanie. Sam miał na to ochotę.

- I mnie się tak widzi - powiedział Carlo. - Masz rację. Podnieśli łopaty.

- Wyleje nas - rzekł Carlo.

- To trudno - szepnął jego towarzysz. - Odpoczniemy trochę. Na tej pustyni pełno jest ślimaków. Dzieciaki tak mówią.

- Ano - odparł Carlo. - Opchnie się jak nic.

- Jak już skończymy budować kolej.

- Jak skończymy.

Usłyszeli jakiś odległy pomruk.

- Cicho! - powiedział Marino. - Co to?

- Och - odparł Carlo - na pewno ciężarówki. Wracają.

- Trzeba będzie kłaść podsypkę - rzekł Marino.

- Na całej trasie... - dodał Carlo.

Marino zgarbił się nad łopatą. Warkot silników natężał się, doszedł do maksimum, potem usłyszeli ostry pisk hamul­ców i zapanowała cisza.

II

Ksiądz Małyjanio chwycił archeologa za ramię i palcem wskazał chatkę pustelnika.

- Jesteśmy na miejscu - oświadczył.

- Dobrze. Poczekajmy na dzieci... - odparł archeolog.

- Och - rzekł ksiądz - jestem pewien, że obejdą się bez nas. Atanagoras uśmiechnął się.

- I ja też myślę, że Angel nie potrzebuje naszej pomocy.

- Szczęściarz! - powiedział Małyjanio. - Chętnie poświę­ciłbym parę moich odpustów dla tej dziewczyny.

- No, no... - uspokajał go archeolog.

- Sukienka duchowna nie przeszkadza, że bije pod nią serce mężczyzny - oświadczył Małyjanio.

- Nikt księdzu nie broni kochać Miedziankę sercem - rzekł archeolog.

- Tak... Oczywiście... - zgodził się Małyjanio. Przystanęli i spoglądali, jeżeli można tak powiedzieć, za siebie. Za siebie sprzed pięciu sekund.

- Widzę ich! - zawołał Atanagoras. - Ale gdzie Mie­dzianka?

- To nie jest Angel - rzekł ksiądz. - To jego koleżka.

- Ksiądz ma dobre oczy.

- Nie - odparł Małyjanio. - Myślę po prostu, że Angel nie jest na tyle głupi, żeby tak szybko załatwić się z taką dziewczyną.

- Tak, to tamten drugi - potwierdził archeolog. - Ksiądz go zna?

- Prawie nie. Stale albo śpi, albo pracuje, albo ćwiczy na drążku z sekretarką naszego pedzia.

- Biegnie tutaj... - powiedział archeolog. «Anna zbliżał się szybko.

- Ładny chłopak - orzekł Małyjanio.

- Nigdy się go nie widuje... Co mu się nagle stało?

- Sprawy przyjmują w tej chwili szczególny obrót. - Ma ksiądz rację - odparł archeolog. - Biedny doktor Zjadłjad.

Zamilkli.

- Dzień dobry! - przywitał się Anna. - Jestem Anna.

- Dzień dobry! - odpowiedział archeolog.

- Jak się pan miewa? - zapytał Małyjanio z zaintereso­waniem.

- Lepiej - odparł Anna. - Puszczam ją kantem.

- Pańską dziewuszkę?

- Moją dziewuszkę. Przejadła mi się.

- W takim razie szuka pan pewno nowej?

- Jakby ksiądz zgadł, wielebny ojcze - rzekł Anna.

- Och, tylko bez tych pretensjonalnych formuł! - zapro­testował Małyjanio. - Bardzo pana proszę. A poza tym...

Odszedł o parę kroków i zaczął krążyć wokół nich mocno wybijając rytm.

- Na zielonej trawce... - zaśpiewał.

- Pasły się pratchawce... - ciągnął archeolog.

- Jeden mówi do drugiego, pożycz cewki Malpighiego... - podjął Anna do taktu, jak należało.

Małyjanio przystanął i podrapał się po nosie.

- On też umie dać respons! - odezwał się do archeologa. ; - A jakże - stwierdził Atanagoras.

- To co, zabieramy go? - spytał Małyjanio.

- Jasne! - odparł Anna. - Chcę zobaczyć Murzynkę.

- Co za łajdak - powiedział Małyjanio. - Wszystkie pan musi mieć?

- Ależ nie - odrzekł Anna. - Z Rochelle już skończone.

- Skończone?

- Absolutnie. Małyjanio zamyślił się.

- Czy ona wie o tym? - zapytał. Anna wydał się odrobinę zakłopotany.

- Nie powiedziałem jej jeszcze...

- O ile mogę stwierdzić - rzekł Małyjanio - jest to de­cyzja jednostronna i nagła.

- Podjąłem ją biegnąc tutaj, żeby panów dogonić - wy­jaśnił inżynier.

Atanagoras wyglądał na niezadowolonego.

- Z panem tak zawsze - powiedział. - Znów będą teraz kłopoty z Angelèm.

- Ależ skąd! - odparł Anna. - Będzie bardzo zadowolo­ny. Rochelle jest wolna.

- Ale co ona o tym pomyśli?

- Nie wiem - rzekł Anna. - Myślenie nie jest jej najmoc­niejszą stroną.

- Łatwo panu mówić...

Anna podrapał się po policzku.

- Rzeczywiście, może będzie jej trochę przykro - zgodził się. - Osobiście jest mi to obojętne i dlatego nie jestem w stanie się tym martwić.

- Załatwia pan sprawy od ręki.

- Jestem inżynierem - wyjaśnił Anna.

- Nawet żeby pan był arcybiskupem - odparł ksiądz - i tak nie miałby pan prawa zostawić dziewczyny nie uprze­dzając jej o tym i to w dodatku kiedy spał pan z nią jeszcze wczoraj.

- Jeszcze dziś rano - sprecyzował Anna.

- Wykorzystuje pan moment, kiedy pana kolega Angel zdaje się wkraczać na drogę ukojenia - rzekł Małyjanio - i z powrotem wtrąca go pan w rozterkę. Wcale nie jest pewne, czy on zechce zejść z drogi ukojenia dla tej dziew­czyny, którą wygniótł pan, jak walec.

- Co za droga ukojenia? - zapytał Anna. - Co on kom­binuje?

- Wykombinował sobie niewąską dziewuszkę - powie­dział Małyjanio. - I teraz się z nią...

Mlasnął głośno językiem i niemal zaraz się przeżegnał.

- Zdaje się, że znów wyraziłem się niewłaściwie - prze­prosił.

- Cała przyjemność po naszej strome... - rzucił Anna machinalnie. - Jaka też jest ta dziewuszka? Mam nadzieję w każdym razie, że to nie o Murzynce mowa?

- Oczywiście, że nie - odparł Małyjanio. - Murzynka jest zastrzeżona dla pustelnika.

- To jest jeszcze jakaś inna? - spytał Anna. - Ładna?

- No, no - wtrącił Atanagoras - niech pan zostawi przy­jaciela w spokoju...

- Ależ on mnie bardzo lubi - powiedział Anna. - Nie będzie miał nic przeciw temu, żebym się z nią przespał.

- Mówi pan rzeczy obrzydliwe - stwierdził archeolog.

, - Kiedy naprawdę ucieszy się jak nie wiem, że Rochelle jest do wzięcia!

- Nie sądzę - odparł archeolog. - Za późno.

- Wcale nie za późno. Ona jest jeszcze całkiem do rze­czy. A i podkształciła się trochę.

- To nie jest miłe dla mężczyzny. Chłopcu takiemu jak Angel wcale się taka edukacja nie spodoba.

- Aa? - rzucił Anna.

- Zabawne - odezwał się Małyjanio. - Wydaje mi się, że nieraz potrafi pan powiedzieć coś całkiem interesującego, ale w tej chwilii jest pan wstrętny.

- Wie ksiądz - odparł Anna - jeżeli chodzi o kobiety, to ja używam ich, do czego trzeba, ale na tym koniec. Bardzo je lubię, ale tak na co dzień, do pogadania właśnie, wolę kolegów.

- Angel jest chyba inny niż pan - odezwał się Atanagoras.

- To mu trzeba przetłumaczyć - rzekł Anna. - Niech się prześpi z Rochelle, a zaraz mu minie.

- On szuka czego innego - powiedział Małyjanio. - Tego, czego ja szukam w religii... to znaczy... czego w zasadzie szukam... bo czasem zdarzają mi się pewne niewinne odstęp­stwa od reguły... Ale odmówię za pokutę pięćdziesiąt koro­nek hurtem; och, no, powiedzmy... trzy.

- To, co pan mu proponuje, jeżeli chodzi o Rochelle - odezwał się archeolog - Angel może mieć od każdej dziew­czyny. Ma to w tej chwili.

- A to świntuch! - zawołał Anna. - Nic mi nie powie­dział! Coś podobnego?!

- On szuka czego innego - powtórzył Małyjanio. - Nie trzeba myśleć wciąż tylko o łóżku. Jest jeszcze...

Zastanowił się.

- Nie wiem, co jest jeszcze - powiedział. - W gruncie rzeczy, jeżeli chodzi o kobiety, podzielam częściowo pańskie zdanie. Nie zaszkodzi troszkę je podmacać; ale myśleć moż­na o czym innym.

- Oczywiście! - zawtórował Anna. - Mówiłem księdzu, że co do reszty, to wolę kolegów.

- Trudno jest wyrazić, czego szuka Angel - powiedział Atanagoras. - Musiałby pan sam tego doświadczyć. Bo cóż z tego, że będę panu mówił słowa, które nie znajdą w panu żadnego echa.

- Niech pan spróbuje - rzekł Anna.

- Wydaje mi się, że Angel szuka świadka - powiedział Ata­nagoras. - Kogoś, kto by go znał i kogo by obchodził na tyle, by sam siebie nie obserwując, mógł mieć nad sobą kontrolę.

- To dlaczego nie wybrał sobie tej drugiej dziewczyny? - spytał Anna.

- Bo najpierw pokochał Rochelle, a kiedy dobrze sobie wszystko rozważył, fakt, że ona go nie kocha, wydał mu się gwarancją jej bezstronności. Trzeba było jednak zainte­resować ją sobą na tyle, aby mogła być tym świadkiem...

- Angel to porządny chłopak - powiedział Anna. - Żału­ję, że ma takie pomysły. Zawsze był trochę ni z pierza, ni z mięsa.

I

Archeolog zawahał się przez chwilę.

- Może mi się tylko tak wydaje - powiedział - ale boję się, że to nie przyjdzie tak łatwo.

- Co znaczy łatwo?

- Nie wiem, czy Angel będzie taki rad, że ma już wolną rękę co do Rochelle. Mam wrażenie, że ona budzi w nim teraz obrzydzenie.

- Gdzie tam! - odparł Anna. - Musiałby mieć wielkie wymagania.

- Wycisnął ją pan jak cytrynę - odezwał się Małyjanio. - I w ogóle skąd pan wie, czy ona się tak pali do tego, żeby Angel pana zastąpił?

- Och - rzekł Anna - wytłumaczę jej...

- A może byśmy tak poszli dalej? - zaproponował Ma­łyjanio.

- Chętnie - odparł Anna.

- Mam do pana prośbę - odezwał się archeolog. Ruszyli w dalszą drogę. Anna górował nad swymi towa­rzyszami o głowę. Własną, dla ścisłości.

- Niech pan tego nie mówi Angelowi.

- Czego?

- Że Rochelle jest wolna.

- Ależ on się ucieszy!

- Wolałbym, żeby Rochelle dowiedziała się o tym pierw­sza.

- Dlaczego?

- Dla dobra całej sprawy - odrzekł archeolog. - Myślę, ze nie wynikłoby stąd nic dobrego, gdyby Angel dowiedział się o tym zaraz.

- Tak? No dobrze - zgodził się Anna. - Ale potem mu powiem?

- Oczywiście - odparł archeolog. - Czyli - rzekł Anna - najpierw mam powiedzieć Ro­chelle, a Angelowi dopiero potem, tak? - To normalne - odezwał się Małyjanio. - Załóżmy, że nagle zmieni pan zdanie, uprzedziwszy już Angela, a o niczym jeszcze nie mówiąc Rochelle. Pan nic by przy tej spo­sobności nie ucierpiał. Dla Angela byłoby to jedno rozcza­rowanie więcej.

- Racja - odparł Anna.

- Nie jest to akurat prawdziwa przyczyna - wyjaśnił Małyjanio. - Ale prawdziwej znać pan nie musi.

- Ta mi wystarczy - powiedział Anna.

- Dziękuję - odparł archeolog. - Liczę na pana.

- Chodźmy obejrzeć Murzynkę - rzekł Anna.

III

I tak na przykład w rubryce „Balet”, figurującej w porządku alfabetycznym pod literą B w części klasycznej, znaleźć można wszystkie nasze płyty z muzyką baletową

(Katalog Philipsa, 1956, cz. III.)

Rochelle zobaczyła, że Amadeusz wchodzi do pokoju. Jedną ręką trzymał się za podbrzusze, drugą opierał się o futrynę drzwi i o ściany i widać było, że go coś boli. okuśtykał do fotela i opadł nań, wyczerpany. Mrugał ocza­mi i czoło podjeżdżało mu do góry falą kolejnych zmarszczek, które zniekształcały jego miękką powierzchnię. Rochelle przerwała pracę i wstała. Nie lubiła Amadeusza.

- Co mogłabym dla pana zrobić? - zapytała. - Jest pan [cierpiący?

- Proszę mnie nie dotykać - powiedział Amadeusz. - Jeden z robotników uderzył mnie.

- Może się pan położy?

- Nic nie pomoże - odparł Amadeusz. - Znaczy w sensie fizycznym. Bo w ogóle, co się odwlecze, to nie uciecze, już oni się przekonają.

- Poruszył się lekko.

- Chciałbym porozmawiać z Dupontem.

- Kto to jest?

- Kucharz archeologa.

- Gdzie mam go szukać?

- Pewno znów jest z tym draniem Lardierem... - szepnął Amadeusz.

- Nie napije się pan czegoś? - zapytała Rachelle. - Może zaparzyć panu dziurawczyka?

- Nie - odparł Amadeusz - nie chcę nic.

- Jak pan sobie życzy.

- Dziękuję - rzekł Amadeusz.

- Och - powiedziała Rochelle - nie robię tego, żeby panu sprawić przyjemność. Ja pana wcale nie lubię.

- Wiem - odparł Amadeusz. - Chociaż mówią, że kobie­ty na ogół lubią homoseksualistów.

- Może kobiety, które nie lubią mężczyzn - odparła Ro­chelle. - Albo które lubią uogólnienia.

- Twierdzą, że kobiety czują się z nimi swobodnie, nie muszą się bać nadskakiwania z ich strony ani nic...

- Jeżeli to są mężczyźni przystojni - powiedziała Rochel­le - to może tak jest. Ale ja się nie boję nadskakiwania.

- A kto nadskakuje pani tutaj poza Anną?

- Jest pan niedyskretny - odparła Rochelle.

- To nie ma znaczenia - rzekł Amadeusz. - I tak już ich obu wywaliłem, więc się nie liczą.

- Anna mi nie nadskakuje - oświadczyła Rochelle. - Z Anną ja sypiam. Ma mnie. Robi ze mną, co mu się żywnie podoba.

- A Angel pani nadskakuje?

- Tak - powiedziała Rochelle - dlaczego by nie? Chociaż prezentuje się gorzej od Anny. I w ogóle od początku wo­lałem Annę, bo jest mniej skomplikowany.

- Angel jest skomplikowany? Według mnie to on jest dureń i leniuch. Ale przystojniejszy od Anny.

- Nie - powiedziała Rochelle. - Na mój gust nie. Ale ostatecznie ujdzie.

- Mogłaby pani iść z nim do łóżka?

- Oczywiście! - odparła Rochelle. - Teraz tak. Z Anny niewiele już będę miała pożytku.

- Pytam dlatego, że stanowi pani dla mnie świat zupełnie obcy - rzekł Amadeusz. - Chciałbym zrozumieć.

- Czy to ten kopniak, którym pana poczęstowano, przypomniał panu, że jest pan mężczyzną? - spytała Ro­chelle.

- Za bardzo mnie boli - odparł Amadeusz - żebym mógł być jeszcze czuły na drwinki.

- Kiedyż przestanie pan wreszcie brać każde słowo za drwinę? - powiedziała Rochelle. - Gdyby pan wiedział, jak mnie to wszystko nic nie obchodzi!

- No już dobrze - rzekł Amadeusz. - Mówi pani, że Angel pani nadskakuje; czy to jest pani nie na rękę?

- Nie - powiedziała Rochelle. - To jakby rezerwa, która mi daje poczucie bezpieczeństwa.

- Ale Angel musi być zazdrosny? i - Skąd pan może wiedzieć?

- Przez analogię - rzekł Amadeusz. - Wiem doskonale, mco ja bym chciał zrobić Lardierowi.

- Co?

- Chciałbym go zabić - powiedział Amadeusz. - Kopniakiem w brzuch. Rozkwasić mu wszystko.

- Angel nie jest taki. On nie jest taki gwałtowny.

- Chyba się pani myli - rzekł Amadeusz. - Musi mieć żal do Anny.

Rochelle spojrzała na niego z niepokojem.

- Mówi pan to na serio?

- Jak najbardziej. To się tak skończy. Ale co mnie to może obchodzić. Nie mówię pani na złość.

- Tak pan to mówi, jakby pan wiedział - powiedziała Rochelle. - Jestem pewna, że sobie pan kpi ze mnie. Ale ja się nie dam nabrać na żadne tajemnicze miny.

- Co za tajemnicze miny? - odparł Amadeusz. - Po pro­stu boli mnie i rozumiem różne rzeczy. A propos, jak tam z robotą?

- Już skończyłam - powiedziała Rochelle.

- Zaraz dam pani coś nowego. Proszę wziąć brulion.

- Chyba już pana nie boli, co? - rzekła Rochelle.

- Przywieźli żwir - odparł Amadusz. - Trzeba przygoto­wać wypłatę dla kierowców i zaproponować im pracę przy budowie.

- Nie zgodzą się - powiedziała Rochelle.

- Napiszemy notatkę służbową - rzekł Amadeusz. - Trzeba się wziąć do tego tak, żeby się zgodzili.

Rochelle zrobiła parę kroków, wzięła brulion i ołówek. Amadeusz oparł się łokciami o biurko i siedział tak przez chwilę, z głową w dłoniach, a potem zaczął dyktować.

IV

Ten akt skruchy jest rzeczywiście pierwszej jakości - rzekł ksiądz Małyjanio.

Anna, archeolog i ksiądz wracali wolnym krokiem.

- Ta Murzynka... - odezwał się Anna. - Bogowie!...

- Spokojnie, spokojnie... - powiedział archeolog.

- Co pan chcesz od Klaudiusza Leonka? - rzekł ksiądz. Radzi sobie całkiem dobrze.

- Gdyby tylko sobie życzył, nie odmówiłbym mu pomocnej ręki - oświadczył Anna.

- Niekoniecznie akurat ręka jest tu najważniejsza - od­arł Małyjanio. - Nie śledził pan dokładnie szczegółów.

- Och, te uda!... - rzekł Anna. - Mówmy o czym innym. Ledwo już idę.

- To robi wrażenie. Nie przeczę - odparł ksiądz. - Ja mam na szczęście sutannę.

- Co trzeba zrobić, żeby zostać księdzem? - spytał Anna.

- Pan sam nie wie, czego chce - powiedział Małyjanio. - Raz wte, raz wewte. To pan wygaduje świństwa, to znów robi pan wrażenie człowieka z głową, to można panu prze­mówić do serca, to znów chamidło z pana, jakby pan bydłem handlował i tylko bydlęce sprawy miał w głowie. Proszę darować, ale nie potrafię należycie wyrazić słowem tego, co myślę. - Nie szkodzi - odparł Anna. - Ja rozumiem.

Roześmiał się i ujął księdza pod rękę.

- Małyjaniu - powiedział - z księdza jest chłop z jajami!

- Dziękuję - odrzekł Małyjanio.

- A pan jest lwem - ciągnął Anna zwracając się do archeologa. - Rad jestem, że pana poznałem.

- Jestem starym lwem - odezwał się Atanagoras. - I porównanie byłoby trafniejsze, gdyby wybrał pan jakieś zwierzę żyjące pod ziemią.

- Wcale nie - odparł Anna. - Pańskie wykopaliska to zwykła blaga. Stale pan o nich mówi, ale kto je tam widział!

- Chciałby je pan obejrzeć?

- Pewno! - powiedział Anna. - Mnie wszystko interesuje.

- Wszystko pana interesuje po troszku - odezwał się Ma­łyjanio.

- Każdy jest taki - rzekł Anna.

- Jak to, a specjaliści? - wtrącił archeolog. - Mój skro­mny przykład nie ma wprawdzie żadnego znaczenia, ale dla mnie liczy się tylko archeologia.

- Nieprawda - odparł Anna. - To tylko poza.

- Coś podobnego! - rzucił Atanagoras z oburzeniem. Anna znów się roześmiał.

- Nabiłem pana w butelkę! - powiedział. - Pan też na­bija w butelkę, to znaczy, przepraszam, w puszkę, Bogu ducha winne skorupki.

- Zamilcz, człowieku powierzchowny! - odparł Atanago­ras.

Nie wydawał się zagniewany.

- Więc jak - powiedział Anna - idziemy obejrzeć wyko­paliska?

- Idziemy - rzekł Małyjanio.

- Chodźmy - powiedział archeolog.

V

Angel zbliżał się w ich stronę. Szedł krokiem niepewnym, rozgrzany jeszcze ciepłem Miedzianki. Dziewczyna odeszła w przeciwnym kierunku, do Brycego i Bertila, pomóc im w pracy. Wiedziała, że lepiej nie zostawać z tym niespokojnym chłopcem, który wziął ją w piaszczystym wgłębieniu pustyni delikatnie, czule, tak, by nie sprawić jej bólu. Roześmiała się i pobiegła. Jej szczupłe, sprężyste nogi wznosiły się nad jasną ziemią, a jej cień tańczył obok, nadając jej cztery wymiary.

Kiedy już byli blisko, Angel przyjrzał się tamtym uważ­nie. Nie tłumaczył się, że został w tyle. Anna też szedł z nimi, silny i wesoły, jak przed Rochelle; a więc dla Rochel­le to już koniec.

Do obozu Atanagorasa został już tylko szmatek dro­gi. Zapełnili go rozmową i rzeczy dojrzały, by się doko­nać.

Bo Angel wiedział już, co to jest Miedzianka, i utracił to wszystko, co Anna miał od Rochelle.

VI

- Schodzę pierwszy - powiedział Atanagoras. - Tylko proszę uważać. Tam na dole jest stos kamieni jeszcze nie zapakowanych.

Solidnie wsparty na srebrnych szczeblach złazu, zniknął w szybie.

- Proszę, niech ksiądz idzie - rzekł Anna puszczając Małegojania przodem.

- Też, co za głupi żart! - powiedział Małyjanio. - Hej, tam na dole, proszę nie podnosić oczu! To nieładnie!

Zebrał sutannę w garść i postawił nogę na pierwszym szczeblu.

- W porządku - oznajmił. - Jakoś zlezę. Anna stał koło Angela.

- Jak myślisz, jakie to jest głębokie? - zapytał.

- Nie wiem - odparł Angela zdławionym głosem. - Ale głębokie.

Anna pochylił się nad szybem.

- Mało co widać - powiedział. - Małyjanio jest już chyba na dole. Nadszedł moment.

- Jeszcze nie... - odezwał się Angel z rozpaczą.

- Ależ tak - odparł Anna.

Uklęknął przy wylocie szybu i wpatrywał się w gęsty mrok.

- Nie - powtórzył Angel. - Jeszcze nie.

Mówił ciszej, przerażonym głosem.

- Trzeba się zdecydować - powiedział Anna. - No! Boisz się?

- Nie boję się... - szepnął Angel.

Dotknął ręką pleców przyjaciela i nagle pchnął go w próż­nię. Czoło miał wilgotne od potu. Zaraz potem rozległ się łomot i głos Małegojania, który krzyczał coś z głębi szybu.

Nogi pod Angelem drżały, a dłonie z wahaniem zamknęły się na pierwszym szczeblu. Stopy niosły go w dół i czuł swoje ciało jak zimną rtęć. Nad nim otwór wejściowy odci­nał się ciemnym błękitem od atramentowego tła. Pod zie­mią rozbłysło jakieś nieokreślone światło i Angel zaczął schodzić szybciej. Słyszał, jak Małyjanio recytuje coś mono­tonnym głosem. Nie patrzył na dół.

VII

- To moja wina - powiedział archeolog do Małegojania.

- Nie - odparł Małyjanio. - Ja też jestem winien.

- Trzeba było, żeby powiedział Angelowi, że Rochelle jest wolna.

- Wtedy - rzekł Małyjanio - Angel leżałby tutaj.

- Dlaczego trzeba było wybierać?

- Bo zawsze trzeba wybierać - powiedział Małyjanio. - Głupio to urządzone, ale tak jest.

Anna leżał na stercie kamieni. Twarz miał obojętną, a rozrzucone włosy na pół zakrywały szerokie zadrapanie na czole. Jedną nogę miał podwiniętą.

- Trzeba go stąd zabrać - odezwał się Małyjanio - i gdzieś ułożyć.

Ujrzeli stopy Angela i całą jego postać i Angel podszedł do nich powoli.

- Zabiłem go - powiedział. - Nie żyje.

- Musiał bardzo się nachylić - rzekł archeolog. - Niech pan stąd odejdzie.

- To ja... - rzekł Angel.

- Niech go pan nie dotyka - odezwał się Małyjanio. - Po co? To nieszczęśliwy wypadek.

- Nie - odparł Angel.

- Ależ tak - obstawał archeolog. - Ostatecznie tyle chyba może pan od niego przyjąć?

Angel płakał i twarz miał ciepłą od łez.

- Niech pan tam idzie i poczeka na nas - powiedział archeolog. - O tu, tym korytarzem.

Podszedł do Anny. Łagodnie przygładził jego jasne włosy i spojrzał na ciało pokaleczone i żałosne.

- Młody był - odezwał się.

- Tak szepnął Małyjanio. - Są młodzi.

- Wszyscy umierają... - powiedział Atanagoras.

- Nie wszyscy... niektórzy zostają. Na przykład pan i ja.

- My jesteśmy z kamienia - odparł archeolog. - To się nie liczy.

- Niech mi pan pomoże - poprosił Małyjanio.

Z wielkim trudem unieśli Annę. Rozluźnione ciało osu­wało się na ziemię, wlokło się po niej. Małyjanio ślizgał się po wilgotnym gruncie. Ułożyli zwłoki pod ścianą chod­nika.

- Nie mogę się uspokoić - odezwał się Atanagoras. - To moja wina.

- Powtarzam panu, że nie - odparł Małyjanio. - Nie można było zrobić nic innego.

- To straszne - rzekł Atanagoras - że musieliśmy przy­łożyć do tego ręki.

- Tak czy tak każdemu pisana jest klęska - powiedział Małyjanio. - Tym razem spotkała ono ciało. Smutne to, ale łatwiej się będzie otrząsnąć.

- Może księdzu - rzekł Atanagoras. - On był piękny.

- Nie on jeden - powiedział Małyjanio. - Każdy jest piękny.

- Zbyt ksiądz twardy - rzekł archeolog.

- Księdzu nie wolno mieć serca - odparł Małyjanio.

- Chciałbym poprawić mu włosy - powiedział archeolog. - Nie ma ksiądz grzebienia?

- Nie mam - odrzekł Małyjanio. - I nie warto go czesać. Chodźmy.

- Nie mogę tak od niego odejść.

- Niech się pan weźmie w garść. Niewiele was dzieli, bo

on nie żyje, a pan jest stary. Trzeba się pogodzić z tym, że nie żyje.

- A ja jestem stary i żyję - powiedział archeolog. - A Angel jest zupełnie sam.

- Odtąd nie będzie już miał towarzystwa - odparł Małyjanio.

- My z nim zostaniemy.

- Nie - rzekł Małyjanio. - Opuści nas. Sprawy nie ułożą się tak gładko. Jeszcze to i owo nas czeka.

- Co może jeszcze się stać?... - westchnął Atanagoras głosem łamiącym się i znużonym.

- Zobaczymy - odparł Małyjanio. - Nikt nie przebywa na pustyni bezkarnie. Tu wszystko bierze zły obrót. To się czuje.

- Ksiądz jest przyzwyczajony do nieboszczyków - powie­dział Atanagoras. - Ja nie. Ja tylko do mumii.

- Taki to i magik z pana - rzekł Małyjanio. - Cierpieć pan potrafi, ale pożytku wyciągnąć dla siebie żadnego.

- A ksiądz potrafi wyciągnąć z tego dla siebie jakiś po­żytek?

- Ja? - powiedział Małyjanio. - Ja nie cierpię. Chodźmy.

VIII

Spotkali Angela w chodniku. Oczy miał suche.

- Nic się już nie da zrobić? - zapytał Małegojania.

- Nic - odparł Małyjanio. - Tylko powiadomić resztę, jak wrócimy.

- Dobrze - powiedział Angel. - Powiem im. Obejrzymy wykopaliska?

- Oczywiście - odrzekł Małyjanio. - Po to przecież tu jesteśmy.

Atanagoras nie odzywał się, a jego pomarszczony pod­bródek drżał. Przeszedł między nimi i ruszył pierwszy.

Szli skomplikowaną drogą prowadzącą na przodek. Angel z uwagą przyglądał się stropom i stemplom i wydawało się, że usiłuje zorientować się w stronach świata. Doszli do głów­nego chodnika, w głębi którego błyskały w pewnych odstę­pach światła lamp. Angel zatrzymał się u wylotu.

- Ona tam jest? - zapytał.

Atanagoras spojrzał na niego nie rozumiejąc.

- Pana znajoma - powtórzył Angel. - Jest tam?

- Tak - odparł archeolog. - Z Brycym i Bertilem. Pracuje.

- Nie chcę jej zobaczyć - powiedział Angel. - Nie mogę. Zabiłem Annę.

- Niech pan przestanie - odezwał się Małyjanio. - Jeżeli jeszcze raz usłyszę z pana ust tę brednię, zajmę się panem.

- Zabiłem go - powiedział Angel.

- Nie - odparł Małyjanio. - Pan go pchnął, a on stracił życie upadając na kamienie. To przypadek.

- Ksiądz jest jezuitą... - rzekł Angel.

- Mam wrażenie, że mówiłem już, iż nauki pobierałem u eudystów - powiedział Małyjanio ze spokojem. - Gdyby tak zwracać większą uwagę, co ja mówię, nikomu by to nie wyszło na złe. Już miałem wrażenie, że reaguje pan prawi­dłowo, a tymczasem znów się pan łamie. Uprzedzam, że na to nie pozwolę. Ele mele dudki...

- Gospodarz malutki... - odparli Angel i archeolog ma­chinalnie.

- Ciąg dalszy, sądzę, jest panom znany - rzekł Mały­janio - więc możemy go sobie darować. A teraz nie będę pana zmuszał do odwiedzin u tej trójki przy końcu chodnika. Nie jestem katem.

Atanagoras zakasłał ostentacyjnie.

- Właśnie to chciałem powiedzieć - rzekł Małyjanio zwracając się ku niemu - nie jestem katem.

- Z pewnością - odparł Atanagoras. - Miałby ksiądz wtedy sutannę nie czarną, tylko czerwoną.

- W nocy - powiedział Małyjanio - efekt byłby ten sam.

- Dla ślepca także - odparł archeolog. - Ksiądz lubi truizmy...

- A pan za to, jak się do czegoś przypnie... - powiedział Małyjanio. - Staram się podnieść was obu na duchu.

- I doskonale się to księdzu udaje - odrzekł Atanagoras. - Już niemal bierze mnie ochota, żeby księdzu nawymyślać.

- Jak dojdzie pan do tego - powiedział Małyjanio - to będzie znaczyło, że mi się rzeczywiście udało.

Angel nie odzywał się i spoglądał w głąb chodnika, potem odwrócił się i zaczął się wpatrywać z uwagą w drugą stronę.

- W jakim kierunku poprowadził pan prace? - zapytał archeologa.

Starał się mówić normalnym tonem.

- Nie wiem odparł archeolog. - Mniej więcej dwa szmaty na wschód od południka...

- Aha... - powiedział Angel. Nie ruszał się.

- Trzeba by się zdecydować - odezwał się Małyjanio. - Idziemy czy nie?

- Muszę to sprawdzić z obliczeniami - powiedział Angel.

- A co się stało? - zapytał archeolog.

- Nic - odparł Angel. - Tak mi się coś nasunęło. Nie chcę tam iść.

- Dobrze - powiedział Małyjanio. - W takim razie wra­camy.

Zrobili pół obrotu.

- Idzie ksiądz do hotelu? - spytał Angel księdza.

- Odprowadzę pana - odparł Małyjanio.

Tym razem archeolog szedł z tyłu i jego cień był malutki w porównaniu z cieniami towarzyszy.

- Muszę się spieszyć - odezwał się Angel. - Chcę poroz­mawiać z Rochelle. Chcę jej powiedzieć.

- Ja jej powiem - rzekł ksiądz.

- Chodźmy prędko. Muszę ją zobaczyć. Muszę zobaczyć, jaka ona jest.

- Chodźmy prędko - powtórzył Małyjanio. Archeolog zatrzymał się.

- Ja już nie pójdę dalej - rzekł.

Angel zawrócił. Stał teraz przed Atanagorasem.

- Przepraszam - powiedział. - I dziękuję.

- Za co? - rzekł Atanagoras ze smutkiem.

- Za wszystko... - odparł Angel.

- Ja jestem wszystkiemu winien...

- Dziękuję... - powtórzył Angel. - I do zobaczenia.

- Może - odparł archeolog.

- No raz, dwa, nie grzebać się; do widzenia, Ata! - zawołał Małyjanio.

- Do zobaczenia, księże kapelanie! - odpowiedział Ata­nagoras.

Zaczekał, aż się oddalą i znikną za zakrętem, a potem ruszył za nimi. Anna czekał samiuteńki, pod zimną ścianą skalną; Angel i Małyjanio minęli go i wyszli na górę po srebrnej drabinie, zaś Atanagoras ukląkł obok Anny, popa­trzył na niego i opuścił głowę na piersi; myślał o rzeczach odległych, cichych, których woń zdążyła się już ulotnić. Anna czy Angel - dlaczego trzeba było wybierać?

IX

Kochać kobietę inteligentną jest przyjemnością pederasty.

(Baudelaire, Race.)

Amadeusz wszedł do pokoju Angela. Młody człowiek siedział na łóżku, a obok niego tryskała żółtością jedna z koszul profesora Zjadłjada. Amadeusz przymrużył oczy, usiłował oswoić je z tym blaskiem, w końcu jednak musiał odwrócić wzrok. Angel milczał; kiedy usłyszał, że ktoś otwiera drzwi, ledwo zwrócił głowę w tamtą stronę i nie poruszył się nawet, kiedy Amadeusz usiadł na krześle.

- Wie pan może, gdzie jest moja sekretarka? - zapytał Amadeusz.

- Nie - odparł Angel. - Nie widziałem jej od wczoraj.

- Bardzo się tym przejęła - rzekł Amadeusz - a ja mam zaległą korespondencję. Mógł pan był zaczekać do dziś z mówieniem jej, że Anna nie żyje.

- To Małyjanio jej powiedział. Ja w tym nie brałem udziału.

- Powinien pan iść do niej, pocieszyć ją, powiedzieć, że tylko praca pomoże jej się otrząsnąć.

- Jak pan może mówić takie rzeczy? - rzekł Angel. - Przecież pan wie dobrze, że to nieprawda.

- Mówię rzeczy oczywiste - odparł Amadeusz. - Praca, najskuteczniejszy derywatyw, pozwala człowiekowi oderwać się na pewien czas od niepokojów i udręk życia codzien­nego...

- I po co mi pan mydli oczy?... Cóż może być bardziej

codziennego niż praca? - powiedział Angel - Żarty pan sobie stroi.

- Od dawna już odeszła mnie chęć strojenia żartów - rzekł Amadeusz. - Chciałbym, żeby Rochelle przyszła po listy i żeby 975 znów się zjawił.

- Niech pan wyśle taksówkę - poradził Angel.

- Już wysłałem - odparł Amadeusz. - Ale domyśla się pan chyba, jak liczę na jej powrót.

- Istotnie, trzeba durnia, żeby... - powiedział Angel.

- Za chwilę usłyszę pewnie, że jestem stara ciota, co?

- Niech pan już wreszcie z tym przestanie! - rzekł Angel.

- Nie pójdzie pan powiedzieć Rochelle, że mam dla niej robotę?

- Nie mogę iść do niej teraz - odparł Angel. - Niechże pan zrozumie! Anna umarł wczoraj po południu.

- Wiem powiedział Amadeusz. - Przed wypłatą. Chciał­bym, żeby zawiadomił pan Rochelle, że listy nie mogą cze­kać.

- Nie będę jej teraz zawracać głowy.

- Może pan. Ona jest u siebie.

- Więc dlaczego pytał mnie pan, gdzie jest?

- Żeby pana zaniepokoić - odrzekł Amadeusz.

- Ja doskonale wiem, że jest u siebie.

- W takim razie moje pytanie nie odniosło skutku - po­wiedział Amadeusz. - To wszystko.

- Pójdę po nią - rzekł Angel. - Ale ona nie przyjdzie.

- Przyjdzie.

- Kochała Annę.

- Bez żadnych oporów przespałaby się teraz z panem. Powiedziała mi to. Wczoraj.

- Łajdak z pana - rzekł Angel.

Amadeusz nic nie odpowiedział. Wydawał się całkowicie obojętny.

- Przespałaby się ze mną, gdyby Anna jeszcze żył - po­wiedział Angel.

- Wcale nie. Teraz też.

- Łajdak z pana - powtórzył Angel. - Śmierdzący pedał.

- No, proszę - odparł Amadeusz. - Wiedziałem, że doj­dzie do uogólnień. W takim razie zaraz pan po nią pójdzie. To, co ogólne, skłania ku temu, co szczegółowe.

- I owszem. Zaraz po nią pójdę. Wstał i łóżko skrzypnęło cicho.

- Jej łóżko nie skrzypi - powiedział Amadeusz.

- Dosyć... - szepnął Angel.

- Byłem to panu winien.

- Dosyć... Nie mogę pana znieść... Niech się pan wy­nosi...

- Proszę, proszę... - powiedział Amadeusz. - Wie pan, czego pan chce dzisiaj?

- Anna nie żyje.

- A jakże i od czego to pana uwalnia?

- Ode mnie - odparł Angel. - Budzę się.

- Ależ skąd - rzekł Amadeusz. - Pan dobrze wie, że popełni pan teraz samobójstwo.

- Myślałem o tym - powiedział Angel.

- Najpierw niech pan idzie po Rochelle.

- Idę.

- Nie musi się pan spieszyć - odezwał się Amadeusz. - Gdyby chciał ją pan pocieszać... czy co innego. Ale niech jej pan za bardzo nie męczy. Mam sporo listów.

Angel przeszedł koło Amadeusza nie spojrzawszy na nie­go. Dyrektor siedział na krześle i czekał, aż drzwi się za­mkną.

Korytarz hotelowy kończył się teraz z jednej strony próż­nią i zanim udał się do Rochelle, Angel podszedł tam naj­pierw. Puszczony środkiem budynku tor lśnił w słońcu, a po drugiej stronie korytarz biegł dalej, ku pozostałym po­kojom. Spod szyn i podkładów szary i czyściutki żwir błyskał tam, gdzie światło odbijało się w załamaniach płytek miki.

Przed i za hotelem tor ciągnął się jak okiem sięgnąć, a stosy szyn i podkładów, niewidoczne dla Angela z miejsca, w którym się znajdował, niemal już zniknęły. Dwóch kierowców ciężarówek kończyło właśnie montować wagony i lokomotywę, która stała już na szynach; skrzypienie krążka linowego u małego dźwigu w przyjemny sposób uzupełniało pyrkanie silnika, dzięki któremu dźwig działał.

Angel odwrócił się i minął swoje drzwi. Przystanął przed trzecimi i zapukał.

Rozległ się głos Rochelle, która prosiła, żeby wejść.

Pokój Rochelle umeblowany był tak samo jak inne, pro­sty i nagi. Rochelle leżała na łóżku. Ubrana była w tę samą sukienkę co poprzedniego dnia, a łóżko było nie rozesłane.

- To ja... - odezwał się Angel.

Rochelle usiadła i spojrzała na niego. Oczy miała zgasłe, a twarz zmęczoną.

- Jak to się stało? - zapytała.

- Nie mogłem przyjść wczoraj - rzekł Angel. - Myśla­łem, że Małyjanio pani opowiedział.

- Wpadł do szybu - powiedziała Rochelle. - Pan nie mógł go przytrzymać, bo on był bardzo ciężki. Ja wiem, jaki on był ciężki. Jak to się mogło przydarzyć Annie?

- To moja wina - rzekł Angel.

- Ależ nie... Nie miał pan dosyć siły, aby go przytrzymać.

- Kochałem panią bardzo.

- Ja wiem - odparła Rochelle. - Jeszcze teraz mnie pan kocha.

- To dlatego Anna wpadł do szybu - powiedział Angel. - Tak mi się zdaje. Żebym ja mógł panią kochać.

- Za późno - odrzekła Rochelle z pewną kokieterią.

- Przedtem też już było za późno.

- W takim razie dlaczego wpadł?

- To niemożliwe - powiedział Angel. - Każdemu mogło się to przytrafić, ale nie Annie.

- Och - rzekła Rochelle - to nieszczęśliwy wypadek.

- Pani nie spała?

- Sądziłam, że nie wypada, abym się kładła - odparła - bądź co bądź nieboszczyka należy uszanować.

- I zasnęła pani... - powiedział Angel.

- Tak, ksiądz Małyjanio dał mi coś i zażyłam. Podała mu pełną buteleczkę.

- Wzięłam pięć kropel. Bardzo dobrze spałam.

- Ma pani szczęście - powiedział Angel.

- Kiedy człowiek umrze, nasze lamenty i tak mu nic nie pomogą. Pan dobrze wie, że bardzo mnie to zabolało.

- Mnie też - rzekł Angel. - Zastanawiam się, jak to możliwe, że oboje jeszcze żyjemy.

- Myśli pan, że to źle?

- Nie wiem - odparł Angel. Spojrzał na buteleczkę.

- Gdyby pani wypiła połowę tego - powiedział - nie byłaby się pani obudziła.

- Miałam bardzo piękne sny - odezwała się Rochelle. - Kochało się we mnie dwóch mężczyzn i bili się o mnie. Całkiem jak w powieści.

- Wyobrażam sobie - rzekł Angel.

- Może nie jest jeszcze tak całkiem za późno? - powie­działa Rochelle.

- Widziała pani Annę?

- Nie!... - odparła Rochelle. - Niech mi pan o tym nie mówi, to okropne. Nie chcę o tym myśleć.

- Był piękny - powiedział Angel. Rochelle patrzyła na niego z niepokojem.

- Dlaczego mówi pan mi o tym? - rzekła. - Byłam spo­kojna, a pan przyszedł mnie straszyć i dręczyć. Nie lubię, jak pan jest taki. Pan jest zawsze smutny. Nie trzeba myśleć o tym, co się stało.

- Potrafi pani powstrzymać się od tych myśli?

- Każdy potrafi - odparła Rochelle. - Ja żyję. Pan też.

- Ja się wstydzę, że żyję... - powiedział Angel.

- Czy naprawdę tak bardzo mnie pan kochał? - spytała Rochelle.

- Tak - odpowiedział Angel. - Bardzo.

- Niedługo się pocieszę - stwierdziła Rochelle. - Ja nie

umiem długo myśleć o smutnych rzeczach. Naturalnie, będę często wspominać Annę...

- Nie tak często jak ja - odezwał się Angel.

- Och! Wesołego usposobienia to pan nie jest! - odparła Rochelle. - Ostatecznie przecież żyjemy oboje!

Przeciągnęła się.

- Amadeusz chciał, żeby pani przyszła, bo są listy - po­wiedział Angel i roześmiał się gorzko.

- Nie mam ochoty - odparła. - Jestem ogłupiała po tych kroplach. Chyba się położę na dobre.

Angel wstał.

- Może pan zostać! - powiedziała. - To mi nie przeszka­dza. Po tym, co się stało! Kto by zwracał uwagę na takie drobnostki...

Zaczęła rozpinać suknię.

- Zląkłem się, że mogła pani zażyć zbyt dużą dawkę - rzekł Angel.

Wciąż jeszcze trzymał buteleczkę w ręce.

- Skąd! Ksiądz Małyjanio powiedział mi przecież, żebym nie brała więcej niż pięć kropel.

- Pani wie, czym się to kończy, kiedy zażyć tego za wiele? - rzekł Angel.

- Pewno człowiek śpi bardzo długo - odparła Rochelle. - To musi być niebezpieczne. Albo może umiera. Takich rze­czy nie powinno się robić.

Angel spojrzał na nią. Zdjęła sukienkę i widział jej ciało, bujne i mocne, we wszystkich delikatnych miejscach napiętno­wane już jednak zmarszczkami i zniszczone. Biały biustonosz z cienkiego materiału z trudem podtrzymywał obwisłe piersi, a na mięsistych udach prześwitywały kręte, niebieskawe żyły. Napotkawszy wzrok chłopaka spuściła głowę z uśmiechem i szybko wsunęła się pod kołdrę.

- Niech pan siądzie koło mnie - powiedziała.

- Gdyby każde z nas wypiło pół buteleczki... - szepnął Angel.

Usiadł przy niej i mówił dalej:

- To też byłoby rozwiązanie.

- Czego? - odparła Rochelle. - Życie jest dobre.

- Pani kochała Annę.

- Oczywiście - odparła Rochelle. - Niech pan da już spokój. Czy nie widzi pan, że sprawia mi pan ból, wracając do tych rzeczy.

- Nie mogę już znieść tej pustyni, na którą wszyscy przy­jechali po to, żeby umrzeć.

Rochele ułożyła się na poduszce.

- Wcale nie wszyscy.

- Ależ tak... Zjadłjad, Pippo, asystent, Anna, inspektor, pani i ja.

- My dwoje nie - rzekła Rochelle. - My jesteśmy żywi.

- Jak w powieści - powiedział Angel. - Umrzeć razem. Jedno przy drugim.

- Objęci czułym uściskiem - odezwała się Rochelle. Śli­czna scena, prawda? Gdzieś to czytałam.

- Tak, właśnie, jedno po drugim - powiedział Angel.

- Tylko w książkach tak bywa... - rzekła Rochelle. - W życiu się tak nie zdarza.

- Byłoby dobrze... - powiedział Angel. Rochelle podłożyła ręce pod głowę i zamyśliła się.

- I w filmach też tak bywa - odezwała się. - Myśli pan, że można tak umrzeć?

- Chyba nie - odparł Angel. - Niestety.

- Ja widziałam taki jeden film - powiedziała Rochelle. - Umierali z miłości, jedno obok drugiego. Czy pan mógłby umrzeć z miłości dla mnie?

- Wydaje mi się, że tak - odrzekł Angel.

- Naprawdę by pan mógł? Zabawne...

- Ale od tego by się jednak chyba nie umarło - powie­dział Angel odkorkowując buteleczkę.

- Nie? Tylko by człowiek spał?

- Chyba tak.

- To może spróbować - rzuciła Rochelle. - Bardzo bym chciała teraz zasnąć. I żeby mi się znów przyśniło to samo.

- Istnieją narkotyki - powiedział Angel - po których ma się stale takie sny.

- Naprawdę? - spytała Rochelle. - Może po tych kro­plach też?

- Bardzo możliwe - odparł Angel.

- Chętnie bym się napiła... - powiedziała Rochelle. - Chciałabym, żeby mi się to znów przyśniło. Ja nie mogę spać sama.

Rzuciła mu inkwizytorskie spojrzenie. Głowę miał spusz­czoną i spoglądał na buteleczkę.

- Zażyjemy każde po trochu?

- To też jest wyjście - powtórzył Angel.

- Zabawne - odezwała się Rochelle siadając. - Ja lubię takie rzeczy. Kiedy człowiek jest trochę jak pijany albo zażywa takie różne środki i sam nie bardzo wie, co się z nim dzieje.

- Myślę że Małyjanio przesadził - odezwał się Angel. - Jeżeli wypijemy każde po pół buteleczki, to akurat powin­niśmy mieć wspaniałe sny.

- No to jak, zostanie pan u mnie? - zapytała Rochelle.

- Ale... to nie wypada... - odparł Angel. Roześmiała się.

- Niemądry pan jest. Kto może przyjść?

- Amadeusz czeka na panią.

- Och... - rzekła Rochelle - po tych przeżyciach, jakie miałam, nie będę teraz pracować. Niech mi pan poda bute­leczkę.

- Ostrożnie - powiedział Angel. - Wszystko byłoby nie­bezpiecznie.

- Podzielimy na pół!... - oświadczyła Rochelle. Wzięła buteleczkę od Angela i podniosła ją do ust.

W momencie, kiedy miała już pić, zatrzymała się.

- Zostanie pan ze mną? - zapytała.

- Tak... - odparł Angel. Był blady jak kreda.

Rochelle wypiła połowę i oddała mu buteleczkę.

- Niedobre - powiedziała. - Teraz pan...

Angel trzymał buteleczkę w ręku. Nie spuszczał oczu z Rochelle.

- Co panu jest? - zapytała. - Źle się pan czuje?

- Myślę o Annie... - odparł.

- Och!... Znowu!... Niechże pan... Zapadło milczenie.

- Niech pan wypije - powiedziała - i położy się koło mnie. Tak jest dobrze.

- Zaraz to zrobię - odrzekł Angel.

- To długo trwa, zanim się uśnie? - spytała.

- Niedługo - powiedział Angel bardzo cicho.

- Niech pan przyjdzie - poprosiła Rochelle. - Niech mnie pan trzyma.

Usiadł w głowach łóżka i wsunął rękę pod plecy młodej kobiety, która dźwignęła się z wysiłkiem.

- Nogi mi zdrętwiały - powiedziała. - Ale to nie boli. Przyjemnie.

- Kochała pani Annę? - odezwał się Angel.

- Lubiłam go. I pana też lubię. Poruszyła się słabo.

- Ciężka jestem?

- Nie.

- Kochałam Annę... ale nie tak bardzo - szepnęła. - Głupia jestem...

- Nie była pani głupia - szepnął Angel równie cicho jak ona.

- Dosyć głupia... Wypije pan?

- Zaraz...

- Niech mnie pan trzyma... - dokończyła, głęboko wcią­gając powietrze.

Głowa jej opadła na pierś Angela. Widział z góry jej włosy delikatne i ciemne i przezierającą spod nich jaśniejszą skórę. Odstawił fiolkę, którą wciąż jeszcze trzymał w lewej ręce, i ujął młodą kobietę pod brodę. Podniósł jej głowę, a potem cofnął dłoń. Głowa wolno opadła z powrotem.

Oswobodził się z wysiłkiem i ułożył Rochelle na łóżku. Oczy miała zamknięte.

Spojrzał na gałąź hepafortu okrytą pomarańczowymi kwiatami, która kołysała się bezgłośnie za oknem i rzucała cienie na rozsłoneczniony pokój.

Wziął brązową buteleczkę i stanął koło łóżka. Patrzył na Rochelle, na jej twarz pełną zgrozy, i czuł w prawej ręce wysiłek, z jakim podtrzymywał ją przed chwilą. Z jakim pchnął Annę w próżnię.

Nie usłyszał, kiedy wszedł ksiądz Małyjanio, uległ jednak presji jego palców na swoim ramieniu i razem z nim wyszedł na korytarz.

X

Tą resztką schodów, jaka jeszcze została, zeszli na dół. Angel wciąż trzymał w ręce brązową flaszeczkę, a Małyjanio szedł przed nim bez słowa. Zapach czerwonych kwiatów wypełniał wyrwę między dwiema połowami hotelu. Ostatni stopień urywał się teraz nad jedną z szyn i obaj zaczęli się potykać na ostrych kamykach. Angel usiłował iść po podkła­dach, bo były gładkie i tak było wygodniej. Później Mały­janio zeskoczył z nasypu i Angel zrobił to samo. Widział wszystko nie tylko oczami, ale całą głową i dopiero miał się obudzić; czuł, jak cała odrętwiałość koncentruje się w jego wnętrzu, zanim opuści go nagle, ale ktoś musiał naj­pierw przebić ścienkę i miał to zrobić Małyjanio. Wtedy on wypije zawartość buteleczki.

- Co zamierza pan zrobić? - odezwał się Małyjanio.

- Właśnie od księdza chcę się tego dowiedzieć... - po­wiedział Angel.

- Trafić musi pan sam - rzekł Małyjanio. – Ja mogę pana co najwyżej utwierdzić, jak pan już trafi, ale trafić musi pan sam.

- Nie mogę trafić przez sen - powiedział Angel. - A teraz śpię. Jak Rochelle.

- Ile razy ktoś umrze, pan nie może oprzeć się manii roztrząsań i komentarzy - rzekł Małyjanio.

- Skoro w jakiś sposób uczestniczyłem w tej śmierci, to chyba naturalne.

- Uważa pan, że uczestniczył pan w niej jakoś?

- Z pewnością - odparł Angel.

- Potrafi pan zabić, ale nie potrafi się pan przebudzić?...

- To co innego i to co innego. Zabiłem przez sen.

- Wcale nie - powiedział Małyjanio. - Źle pan to mówi. Ich śmierć była po to, żeby pan mógł się przebudzić.

- Ja wiem - rzekł Angel. - Ja rozumiem. Muszę wypić to, co zostało. Ale teraz jestem spokojny.

Małyjanio przystanął, odwrócił się w stronę Angela i spojrzał mu prosto w oczy.

- Co pan powiedział?

- Że wypiję, co zostało - odparł Angel. - Kochałem Annę i Rochelle i oni nie żyją.

Małyjanio obejrzał swoją prawą pięść, zacisnął ją dwa czy trzy razy, podwinął rękaw i powiedział:

- Uwaga!...

Angel zobaczył jakiś czarny kształt sunący w kierun­ku jego nosa. Zachwiał się i usiadł na piasku. W głowie dźwięczał mu czysto jakiś dzwon ze srebra. Z nosa płynęła krew.

- Ho, ho!... - powiedział zakatarzonym głosem.

- Lepiej teraz? - zapytał Małyjanio. - Pan pozwoli? Wziął różaniec.

- Ile gwiazd pan zobaczył?

- Trzysta dziesięć - odparł Angel.

- Powiedzmy... cztery - rzekł Małyjanio. Czterokrotnie przesunął w palcach paciorki różańca z tą

same wirtuozerią, jakiej dowody dawał zawsze w podobnych okolicznościach.

- Gdzie moja buteleczka? - spytał nagle Angel. Brązowa flaszeczka leżała na piasku, a koło niej rosła

mokra plama. Piasek w tym miejscu czerniał i unosił się podstępny dym.

Angel trzymał głowę między kolanami i plamił ziemię ciemnymi kroplami krwi.

- Spokój? - rzekł Małyjanio. - Chce pan jeszcze raz?

- Wszystko mi jedno - odparł Angel. - Można umrzeć na wiele innych sposobów.

- I owszem - odparł Małyjanio. - Rozkwasić komuś fa­cjatę też, żeby pan wiedział.

- Och - rzekł Angel - cały czas tu ksiądz nie zostanie.

- Pewnie, że nie. Nie będzie potrzeba.

- Rochelle... - szepnął Angel.

- Bardzo to zabawny widok - powiedział Małyjanio - jak pan tak siedzi w kucki, modli się do żeńskiego imienia i krew panu leci z nosa. Rochelle już nie ma. Koniec, krop­ka. Jak pan myśli, po co jej dałem tę flaszeczkę?

- Nie wiem - odparł Angel. - Więc ja w tym nie miałem żadnego udziału? Tym razem też nie?

- Martwi to pana?

Angel usiłował zebrać myśli. Coś mu się tam tłukło po głowie, ale tak już było poobtłukiwane, że nie mógł po­znać.

- Dlaczego nie wypił pan od razu?

- Zrobię to jeszcze... - powiedział Angel.

- No to już. Ma pan tu drugą buteleczkę.

Ksiądz Małyjanio pogrzebał w kieszeni i wydobył z niej brązowy flakonik zupełnie podobny do poprzedniego. Angel wyciągnął po niego rękę. Potem odkorkował i wylał parę kropel na piasek. Zrobiła się mała plamka i żółty dym zwi­nął się w nieruchomym powietrzu w leniwą wolutę.

Angel odrzucił korek i ścisnął butelkę mocno w garści. Otarł nos mankietem i z obrzydzeniem spojrzał na ślady na rękawie. Krew już nie ciekła.

- Niech pan wytrze nos - powiedział Małyjanio.

- Nie mam chusteczki - odparł Angel.

- Pewnie, bo i po co? - rzekł Małyjanio. - Pożytek z pana i tak niewielki i nic pan nie widzi.

- Widzę piasek - powiedział Angel. - I linię kolejową... nasyp... przepołowiony hotel... Cały ten trud, nie służący do niczego...

- Można i tak - rzekł Małyjanio - To już zawsze coś.

- Widzę... Bo ja wiem. Annę i Rochelle... Znów dostanę od księdza po nosie.

- Nie - odparł Małyjanio. - Co pan widzi jeszcze? Twarz Angela jakby rozjaśniała się powoli.

- Morze. Jak tu jechaliśmy - odezwał się. - Dwoje dzieci na pokładzie. Ptaki.

- A samo chociażby słońce tutaj - odezwał się Małyjanio. - To jeszcze mało?

- Tak, rzeczywiście - powiedział Angel powoli. - Widzę pustelnika i Murzynkę.

- I dziewczynę Atanagorasa.

- Ja sam poszukam - rzekł Angel. - Tyle jest rzeczy naokoło.

Spojrzał na buteleczkę.

- Ale widać też Annę i Rochelle... - szepnął.

- Widać to, co się chce zobaczyć - powiedział Małyjanio. - A poza tym widzieć to jeszcze nie wszystko, chociaż i to już dobrze, że się widzi.

- Pewno można robić różne rzeczy... - odezwał się An­gel. - Pomagać ludziom...

Roześmiał się szyderczo.

- Tylko wtedy zaraz cię przymkną - rzekł. - A można też, rozumie ksiądz, zabić Annę i Rochelle...

- Niewątpliwie - odparł Małyjanio.

- I budować linie kolejowe, które do niczego nie służą.

- Oczywiście - przytaknął Małyjanio.

- A więc?

Małyjanio usiadł na piasku obok Angela.

- W takim razie niech pan pije. Jeżeli tylko na tyle star­cza panu wyobraźni.

Zamilkli obaj. Angel szukał w myślach i twarz miał ściąg­niętą.

- Nie wiem - odezwał się. - Rozmaite rzeczy widzę, czuję, ale takich, które sam miałbym robić, jeszcze nie zna­lazłem. Nie mogę nie wiedzieć, co już zrobiłem...

- A niechże pan przestanie mi wiercić dziurę w brzuchu - powiedział Małyjanio. - Dosyć tego dzielenia włosa na pię­cioro. Pij pan.

Angel upuścił buteleczkę. Małyjanio ani drgnął, żeby ją podnieść, i opróżniła się szybko. Angel, z początku naprę­żony i napięty, później rozluźnił mięśnie i ręce zwisły mu bezwładnie. Podniósł głowę i wciągnął powietrze.

- Sam już nie wiem... - odezwał się. - Na razie wystarczy może, że widzę. Ktoś, komu się już niczego nie chce, powi­nien chyba sięgać wzrokiem daleko.

- Jest pan pewien, że pan coś widzi? - zapytał Małyjanio.

- Widzę mnóstwo rzeczy - odparł Angel. - Tyle jest rzeczy, które można zobaczyć...

- Kiedy się już ich wiele widziało - rzekł Małyjanio - człowiek wie, co powinien robić.

- Wie, co powinien robić... - powtórzył Angel.

- To proste - powiedział Małyjanio. Angel milczał. Coś nie dawało mu spokoju.

- Profesor Zjadłjad wybrał strefę cienia - odezwał się.

- Tak jak pan, gdyby pan był wypił - odparł Małyjanio. - Więc widzi pan, że tak też można.

- Ale jak jest lepiej? - spytał Angel.

- Ja uważam tamto za niewypał - rzekł Małyjanio. - Ale ostatecznie to może służyć jako przykład. Przykłady niewypałów też są potrzebne.

Skupił się na chwilę.

- Może króciutką modlitwę? - zaproponował. - Kto nie­pomny na skutki samochodzik swój sprzedał...

- Na próżno, biedaczyna, ciśnie potem na pedał...

- W rzeczy samej. Amen - zakonkludował ksiądz.

- To by trzeba zaśpiewać Amadeuszowi - powiedział An­gel.

- Mój synu - odparł Małyjanio - jesteś szydercą i czło­wiekiem złych intencji.

Wstali. Przed nimi, na szynach, stał pociąg niemal już gotów, kierowcy ciężarówek z całych sił walili młotami w kocioł i czarna stal dźwięczała w słońcu.

XI

Dziwiłoby mnie jednak niepomiernie, gdyby Borys, chłopiec bądź co bądź poważny, miał w 1889 roku wpaść na dziwaczny pomysł przepisywania podob­nych bzdur.

(Ch. Chassé, Źródła Król Ubu, Floury, s. 44.)

Dyrektor Dode wezwał całą załogę, która tłoczyła się teraz na prowizorycznym peronie, pospiesznie ułożonym przez Marina i Carla. Pociąg miał dwa wagony. Na peronie znajdowali się Carlo i Marino z rodzinami, ten łajdak Arland, trzej kierowcy ciężarówek, z których jeden sypał już węgiel do paleniska, Amadeusz we własnej osobie i Dupont, murzyński sługa Atanagorasa, specjalnie zaproszony i jakby niespokojny, bo Amadeusz zarezerwował dla niego osobny przedział, w którym mieli jechać sam na sam. Rozległ się głośny gwizd i wszyscy rzucili się do wagonów.

Angel i ksiądz Małyjanio przyglądali się ze szczytu wyd­my. Atanagoras i jego pomocnicy nie zjawili się, a pustelnik obłapiał zapewne Murzynkę.

Dyrektor Dode ukazał się we drzwiach zarezerwowanego przedziału i trzykrotnym machnięciem ręki dał sygnał do odjazdu. Zapiszczały hamulce, fuknęła para i pociąg ruszył powoli z wesołym hałasem. W oknach powiewały chusteczki.

- Pan też powinien tam być - powiedział Małyjanio.

- Nie należę już do Towarzystwa - odparł Angel. - Ten pociąg budzi we mnie odrazę.

- Przyznaję, że nie służy do niczego - rzekł Małyjanio.

Patrzyli, jak lokomotywa wjeżdża między dwie części zruj­nowanego hotelu. Lakierowane dachy wagonów połyskiwały w słońcu, a hepaforty nakrapiały czerwienią zburzoną fasadę.

- Skąd ten pogłos? - zapytał Małyjanio. - Zupełnie jak­by pod spodem była próżnia.

- To normalne, jak pociąg jedzie po nasypie - odparł Angel.

Pociąg znikł, widać było jednak białe obłoczki dymu uno­szące się w powietrzu.

- Zaraz zawróci - wyjaśnił Angel.

- Tak przypuszczałem - odparł ksiądz.

Czekali w milczeniu, nasłuchując przyspieszonego odde­chu lokomotywy, który cichnął w oddali. Po jakimś czasie dał się słyszeć znów.

W chwili, kiedy pociąg wjeżdżał tyłem z powrotem do hote­lu, rozległ się jakiś głuchy rumor. Pociąg zakołysał się jakby, a szyny zapadły się nagle w ziemię. Lokomotywa zniknęła. Wzdłuż całej Unii kolejowej otworzyła się olbrzymia rozpadli­na, która powiększała się w oczach i wydawało się, że piach wsysa wagony. Ziemia rozstępowała się z łoskotem miażdżo­nych skał i tory zanurzały się powoli, jak droga, którą zalewa morze podczas przypływu. Piasek nagromadzony po obu stro­nach nasypu obsuwał się ukosem, falami, które - powstałe u stóp wzgórza - zdawały się sięgać jego szczytu wpływając na zbocze, w miarę jak żółte ziarnka obsuwały się po nim.

Ksiądz Małyjanio, ogarnięty zgrozą, chwycił Angela za ra­mię i obaj patrzyli, jak nieubłagany piasek wypełnia olbrzymią wyrwę, która otworzyła się na ich oczach. Nastąpił jeszcze je­den wstrząs na wysokości hotelu i olbrzymi kłąb pary i dymu wytrysnął bezgłośnie, a deszcz piasku opryskał budynek. Dym roztrzępił się w słońcu, a zielone i ostre trawy zachwiały się lekko w podmuchach powietrza.

- Tak myślałem - powiedział Angel. - Tak sobie wtedy po­myślałem... i potem zapomniałem...

- Poprowadzili Unię akurat nad jakąś próżnią - rzekł Ma­łyjanio.

- Nad terenem prac Atanagorasa... - odparł Angel. - Właśnie tam... o dwa szmaty od południka... a potem Ro­chelle umarła i zapomniałem...

- Nie możemy nic zrobić - powiedział Małyjanio. - Miej­my nadzieję, że archeolog wyszedł z tego cało...

- To moja wina - rzekł Angel.

- Niechże pan przestanie brać na siebie odpowiedzialność za cały świat - odezwał się Małyjanio. - Jest pan częściowo odpowiedzialny za siebie i to wystarczy. To tak samo ich wina, jak i pana. Tak samo wina Amadeusza i archeologa. I Anny. Chodźmy. Zobaczymy, czy żyją.

Angel szedł za Małymjaniem. Oczy miał suche. Zdawał się odzyskiwać siły.

- Chodźmy - powiedział. - Aż do końca.

XII

Angel czekał na autobus 975. Siedział na ziemi oparty o słupek, a Małyjanio siedział w tej samej pozycji, plecami do niego. Rozmawiali nie patrząc na siebie. Angel miał ze sobą walizkę i gruby pakiet listów i raportów, które znalazł na biurku Amadeusza.

- Żałuję, że archeolog nie mógł mnie odprowadzić - odezwał się Angel.

- Ma dużo pracy - odparł Małyjanio. - Wszystko poni­szczone. I tak szczęście, że im samym nic się nie stało, ani jemu, ani nikomu z jego ekipy.

- Ja wiem - rzekł Angel. - Byle tylko autobus przyjechał!

- Ostatnio go jakoś dawno nie było - rzekł Małyjanio.

- Ale teraz powinien się zjawić - powiedział Angel. - Widocznie kierowca miał urlop.

- Prawda, to akurat sezon urlopowy... - przytaknął Ma­łyjanio.

Angel odchrząknął. Był wzruszony.

- Już się z księdzem więcej nie zobaczę - powiedział. - Chciałem księdzu podziękować.

- Nie ma za co - odparł ksiądz. - Wróci pan tutaj.

- Czy mogę zadać księdzu jedno pytanie? Pewno zna je ksiądz z góry. Dlaczego ksiądz przywdział sukienkę duchow­ną?

Ksiądz roześmiał się cicho.

- Tego się właśnie spodziewałem... - powiedział. - Zaraz panu wytłumaczę. To jest najnowsza metoda.

- Jaka metoda?

- Cichego rozbijania od wewnątrz... - odparł ksiądz Małyjanio.

- Ach, rozumiem... - powiedział Angel. Usłyszeli warkot motoru.

- Jedzie... - odezwał się Małyjanio. Wstał. Angel zrobił to samo.

- Do widzenia. Do rychłego zobaczenia.

- Do widzenia!... - powiedział Angel.

Ksiądz Małyjanio uścisnął mu rękę i odszedł nie ogląda­jąc się. Podskakiwał wysoko, aby za każdym razem sutanna układała się jak dzwon. Odcinał się głęboką czernią od piachu.

Angel drżącymi palcami poprawił kołnierzyk żółtej ko­szuli i wyciągnął rękę. 975 zahamował gwałtownie tuż koło niego.

Konduktor kręcił korbką swojej katarynki, z której doby­wała się przyjemna muzyczka.

W środku siedział tylko jeden pasażer z niedużą teczką ozdobioną monogramem A. P., Antoniusz Piernatek; ubra­ny był tak, jakby udawał się do biura. Z wdziękiem prze­biegł środkiem wozu i zeskoczył lekko. Znalazł się nos w nos z kierowcą. Ten wyszedł właśnie z szoferki, żeby zoba­czyć, co się dzieje. Na jednym oku miał czarną przepaskę.

- No, proszę! - odezwał się. - Jeden wysiada, a drugi wsiada! A co na to moje opony? Mnie nie wolno brać nadkompletu.

Mężczyzna z teczką rzucił mu spłoszone spojrzenie i ko­rzystając, że tamten poprawiał sobie oko pręcikiem do czy­szczenia fajki, uciekł co sił w nogach.

Kierowca postukał się w czoło.

- Zaczynam się przyzwyczajać - powiedział. - To już drugi taki.

Zawrócił do szoferki.

Konduktor pomógł Angelowi wsiąść.

- Szybciej, szybciej - zawołał. - Nie pchać się!... Numer­ki proszę!...

Angel wsiadł. Postawił walizkę na platformie.

- Bagaże do środka!... - rzekł konduktor. - Proszę nie utrudniać pracy obsłudze wozu!...

Uwiesił się u linki, za którą pociągnął parę razy.

- Komplet!... - zawołał.

Motor zawarczał i autobus ruszył. Angel wsunął walizkę pod ławkę i wrócił na platformę.

Piasek i trawy stały w słońcu. Tu i tam widać było kępy skrubu spinifex. Na horyzoncie majaczyło pasmo czarne i nieruchome.

Konduktor zszedł na platformę.

- Koniec trasy!... - powiedział Angel.

- Leć!... - odparł konduktor wznosząc palec ku niebu.

PRZEJŚCIE

Niedługo potem odbyło się posiedzenie Rady Nadzorczej; wobec nalegań prezesa Ursusa de Żanpolan, który odczytał pismo od Antoniusza Piernatka, postanowiono wysłać perso­nel inżynieryjno-techniczny, aby zbadać możliwość przepro­wadzenia w Egzopotamii normalnej linii kolejowej, której trasa biegłaby odmiennie niż poprzednia, a to by uniknąć przykrego incydentu, jaki wydarzył się pod koniec poprzed­nich robót. Obecni na posiedzeniu członkowie Rady z dużym zadowoleniem przyjęli informacje zgromadzone dzięki wysił­kom nieodżałowanego Amadeusza Dode, które to informacje będą znaczną pomocą dla nowego dyrektora, Antoniusza Piernatka, co z kolei pozwoli ograniczyć w dużej mierze jego pobory. Skład ekspedycji będzie następujący: sekretarka, dwóch inżynierów, siła robocza w liczbie dwóch robotników i trzech kierowców ciężarówek. Z racji szczególnych właści­wości słońca w Egzopotamii, a także biorąc pod uwagę na­turę tamtejszego gruntu, należy liczyć się z ryzykiem rozmai­tych ważkich, a nieprzewidzianych wydarzeń; trzeba rów­nież uwzględnić fakt, iż w Egzopotamii znajduje się już ar­cheolog z pomocnikami, pustelnik i Murzynka oraz ksiądz Małyjanio, którego inspekcji podlega wielu pustelników. Siła robocza w liczbie dwóch robotników zabierze ze sobą rodzi­ny. Złożony charakter całości przedsięwzięcia sprawia, iż mimo nabytych już doświadczeń, nie sposób jest przewidzieć ani tym bardziej wyobrazić sobie wszystkiego, co może się zdarzyć. Próby zaś opisania tego byłyby bezcelowe, można bowiem przyjąć każde dowolne rozwiązanie.

1 Wystarczało wsadzić ją do cewki, by wzbudzała prąd indukcyjny, który służył do oświetlania. (Przyp. aut.)