46

Wprowadzenie do oligofrenopedagogiki

3. Trzecia grupa dotyczy czynników szkodliwych, działających w czasie porodu i we wczesnym dzieciństwie (zamartwica, urazy porodowe, zapalenie mózgu i opon mózgowych).

Przedstawiony schemat czynników etiologicznych w upośledzeniu umysłowym (s. 45) nie jest wyczerpujący. Suchariewa obok tych trzech grup wymienia grupę nietypowych postaci oligofrenii, związa­nych z narastającym wodogłowiem, wadami rozwoju mózgu, zaburze­niami wewnątrzwydzielniczymi, itd.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego według przyczyn została przedstawiona przez Zarembę (1975). Systematyzując etiologie upo­śledzeń umysłowych autor wyróżnia:

1. Choroby lub cechy uwarunkowane genetycznie.

Zależne od pojedynczych genów: dominujące, recesywne, rece-

sywne sprzężone z płcią.

Uwarunkowania wieloczynnikowe: anomalia chromosomowe.

2. Choroby zależne od wpływu środowiska (niegenetyczne).
_; Uszkodzenia zarodka (embriopatie), płodu (fetopatie).

W ostatnich dziesiątkach lat pojawia się coraz więcej prac nauko­wych z dziedziny etiologii upośledzeń umysłowych. Zrozumienie przy­czyn jest bowiem podstawą stosowania racjonalnej profilaktyki i po­stępowania rewalidacyjnego. Mimo dużych postępów nauki w ostatnich latach nie wszystkie przyczyny upośledzenia umysłowego są już znane.

Podstawowe założenia pracy rewalidacyjnej z upośledzonymi umysłowo, zasady rewalidacji

*' !

W naszym stuleciu wzrosło znaczenie pracy rewalidacyjnej z upo­śledzonymi umysłowo. Przyczyną tego stanu rzeczy jest między in­nymi rozwój idei humanitaryzmu, postęp naukowy (szczególnie osiąg­nięcia medycyny, fizjologii, psychologii, nauk społecznych). Ponadto ważną rolę odgrywają względy społeczno-ekonomiczne i prawne.

Podstawowe cele kształcenia upośledzonych umysłowo zmierza­ją do optymalnego ich rozwoju i pełnego przystosowania do życia

Podstawowe założenia pracy rewalidacyjnej z upośledzonymi umysłowo... 47

społecznego w granicach indywidualnej wydolności każdej jednostki. Z tego wynikają ogólne założenia (zasady) rewalidacji. Najważniejsze z nich według Lipkowskiego (1977) są następujące: „Zasada akcep­tacji, pomocy, indywidualizacji. Zasada terapii pedagogicznej i zasada współpracy z rodziną".

Zasada akceptacji polega na kształtowaniu stosunku społeczeństwa do jednostek upośledzonych umysłowo, aby uznając trudności roz­wojowe tych osób nie zaniedbywano wszelkich form opieki i pomocy dla nich, czyli, aby obowiązki społeczne były podejmowane w pełni gotowości w stosunku do potrzeb osób odchylonych od normy.

Zasada pomocy to dbałość o aktywizację sił biologicznych wy­
chowanka, aby go usamodzielnić, aby wytworzyć odpowiednią atmo­
sferę w środowisku (nie dopuszczając jednak do przesadnej ochrony
szkodliwej dla rozwoju). ......

Zasada indywidualizacji dostosowanie nauczania do indywidual­nych właściwości dziecka oraz uwzględnienie jego własnego celu kształcenia (uwarunkowanego przez różne czynniki np. uzdolnienia, sprzyjające okoliczności materialne czy środowiskowe i inne).

Zasada terapii pedagogicznej czyli najpierw poznanie dziecka i opracowanie diagnozy, następnie wspólna praca ze środowiskiem, aby polepszyć sytuację dziecka, stworzyć mu możliwie najlepsze warunki do pokonania trudności. Wreszcie stosowanie środków tera­peutycznych, a w tym leczenia (kuracji medycznej) oraz psychoterapii (współpraca z psychologiem) i terapii pedagogicznej (doboru środków pedagogicznych dla przezwyciężenia trudności).

Współpraca z rodziną jako zasada wspólnego, uzgodnionego dzia­łania szkoły i domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka na drodze ku usprawnieniu i rozwojowi.

Postęp w badaniach naukowych i praktyce pedagogicznej wpłynął na formowanie się nowych zasad rewalidacji, a mianowicie: wczes­nego wykrywania i usuwania odchyleń i kompleksowego podejścia w ich rewalidacji oraz elastyczności i integracji społecznej. Praca z dziećmi upośledzonymi umysłowo wymaga elastyczności programo-