MICHAŁ ZOSZCZENKO

BĄDŹ CZŁOWIEKIEM, TOWARZYSZU

OPOWIADANIA ŚMIESZNE I SZYDERCZE

opowieść historyczna

W takiej sprawie nie godzi się kłamać. Jeżeli widziałeś Włodzimierza Iljicza - to mów: widziałem tam a tam, w ta­kich a takich okolicznościach. A jeżeli nie widziałeś - siedź cicho i na próżno nie miel jęzorem. lak będzie lepiej dla historii.

A że Iwan Siemionycz Żuków chwali się, jakoby widział Włodzimierza Iljicza na wiecu i jakoby Iljicz przez cały czas spoglądał mu w twarz, to są to istne brednie i głupoty. Nie mógł Iljicz spoglądać mu w twarz - twarz jak twarz, pod­bródek ordynarny, sterczący, nos zwyczajny i pospolity. Nie mógł Iljicz patrzeć na takie oblicze, tym bardziej że Iwan Sie­mionycz Żuków obecnie budkę otworzył - handluje i, kto wie, może odważniki ma nie cechowane.

Za takie łgarstwa, jak się spotkamy, splunę jeszcze temu Żukowowi w bezwstydne ślepia.

W ogóle z takich łgarstw tylko gmatwanina może wy­niknąć w historii.

Ja to co innego - ja widziałem naszego drogiego wodza, Włodzimierza Iljicza Lenina - prawdę mówię.

Ja, dajmy na to, od Martynowa przepustkę specjalnie uzyskałem do Smolnego. Ja, dajmy na to, trzy godziny jak potępieniec po korytarzach chodziłem i czekałem. I nic - nie chwalę się. A jeżeli teraz napomykam, to dla historii.

Ustawiłem się w tym korytarzu równo o trzeciej po po­łudniu. Ustawiłem się i stoję jak potępieniec. A tu koło mnie taki mężczyzna stoi w futrzanym kożuchu i przebiera no­gami z zimna.

- Co tak - pytam - stoicie i przebieracie nogami?

- Zmarzłem - mówi. - Ja - mówi - jestem kierowcą Le­nina.

- Nie? - mówię.

Przyjrzałem mu się - osobistość całkiem zwyczajna, wą­siki, nos.

- Pozwólcie - mówię - że się zapoznamy. Nawiązaliśmy rozmowę.

- Jak - mówię - wozicie? Nie macie cykora? Toć pasażer nie pierwszy z brzegu. A tu dokoła słupy, słupki - jak się, na psa urok, rąbnie o który?

- Nie - mówi - ma się tę praktykę.

- No, uważajcie - mówię - jedźcie ostrożnie. Dalibóg, tak powiedziałem. I nie chwalę się. A jeżeli na­pomykam, to dla historii.

A kierowca, swój chłop, popatrzył na mnie i mówi:

- Dobra, postaram się.

Dalibóg, tak powiedział. Postaram się, mówi.

- No - mówię - staraj się, bracie.

A on machnął ręką - niby, w porządku.

- Otóż to - mówię.

Chciałem zanotować naszą historyczną rozmowę - a tu nie mam ołówka. Grzebię w jednej kieszeni: zapałki, bibułka do zwijania, nie napoczęta paczka tytoniu numer osiem, a ołówka nie ma. Grzebię w drugiej kieszeni - też nie ma. Pobiegłem na trzecie piętro do kancelarii - dali ogryzek Zbiegam czym prędzej z powrotem - nie ma kierowcy. Dopiero co stał tu w kożuchu i przebierał nogami, a teraz nie ma. I kożucha nie ma. Ja tam i sam - nie ma.

Wybiegam na ulicę - kierowca w wozie siedzi, wóz ter­koce i rusza z miejsca. A w środku - drogi wódz Włodzimierz Iljicz siedzi z podniesionym kołnierzem.

Przyłożyłem dłoń do daszka, chciałem krzyknąć hurra, ale przelałem się wartownika i odszedłem na bok

Odszedłem - i nie chwalę się. I nie krzyczę na prawo i na lewo: że widziałem, niby, Iljicza.

No, widziałem, to widziałem. Dla siebie jestem szczę­śliwy, a kto chce się ode mnie dowiedzieć szczegółów - niech zwróci się bezpośrednio do mnie.

w ofierze rewolucji

Jefim Grigoriewicz zdjął swój bucior i pokazał mi nogę. Na pierwszy rzut oka nie było w niej nic szczególnego. Do­piero usilnie się wpatrując można było dojrzeć na stopie ja­kieś zagojone już szramy i zadrapania.

- Goją się! - z wyrzutem w głosie oznajmił Jefim Grigo­riewicz. - Nic się nie poradzi - było nie było, siódmy roczek idzie.

- A co to takiego? - zapytałem.

- To? - powiedział Jefim Grigoriewicz. - To, szanowny towarzyszu, ucierpiałem podczas Rewolucji Październikowej. Teraz, kiedy sześć lat minęło, każden jeden, naturalnie, pró­buje się przykleić: i on, niby, brał w niej udział, i on, a jakże, krew przelewał i poświęcał życie...

A tymczasem ja, co tu gadać, mam wyraźne ślady. Ślady nie cyganią... Ja, szanowny towarzyszu, nieważne, że na fa­bryce nie robiłem i z byłego pochodzenia liczę się za miesz­czanina z miasta Kronsztadu, ale w swoim czasie los mnie naznaczył - poświęciłem się dla rewolucji. Mnie, szanowny towarzyszu, przejechała ciężarówka.

Tu Jefim Grigoriewicz z dumą na mnie popatrzył i owi­jając nogę onucą ciągnął:

- Tak jest, ciężarówka mnie przejechała. I nie w charakte­rze przechodnia czy jakiegoś tam pieszego, przez nieuważa- nie czy krótkowzroczność, wprost przeciwnie - ucierpiałem w okolicznościach i w czasie samej rewolucji. Znał pan może byłego hrabiego Orieszyna?

- Nie.

- Znaczy się tak... U tego hrabiego właśnie służyłem. Jako froter. Chcąc nie chcąc, a dwa razy wyfroteruj im po­sadzkę. A jeden raz, naturalnie, z woskiem. Bardzo hrabio- stwo uwielbiali, żeby z woskiem. A ja mam to w nosie - tylko zbędny wydatek.

No i taki był, wie pan, wypadek: froterowałem im po­sadzki, powiedzmy, w poniedziałek, a w sobotę zdarzyła się rewolucja. W poniedziałek froterowałem, w sobotę rewolu­cja, a we wtorek przylatuje do mnie ichni szwajcar i woła:

- Chodź - mówi - masz się stawić. Hrabiego - mówi - spotkała kradzież i szkoda, a ty jesteś podejrzany. Żwawo!

Narzuciłem marynarkę, coś tam przetrąciłem na drogę i ruszam.

Przybywam. Pakuję się na pokoje.

Patrzę — sama była hrabina wije się w histerii i piętami po dywanie tryka.

Zobaczyła mnie i powiada przez łzy:

- Ach - mówi - mój Jefimie, komsi-komsa, czy to nie ty zwędziłeś mój damski zegarek, dziewięćdziesiątej szóstej próby, obsypany brylantami?

- Co też pani - mówię - co też pani, była hrabino! Na cholerę mi - mówię - damski zegarek, jeżeli jestem mężczy­zną? Śmiech - mówię. - Przepraszam za wyrażenie.

A ona szlocha.

- Nie - mówi - nie inaczej, jak ty żeś zwędził, komsi- -komsa.

I naraz wchodzi sam były hrabia i zaznacza do wszyst­kich obecnych:

- Ja - mówi - jestem człek bogaty i dla mnie ten były zegarek to hetka z pętelką, ale - mówi - tej sprawy nie zosta­wię bez konsekwencji. Rąk - mówi - nie będę brudził o twoją jadaczkę, ale podam do pociągnięcia, komsi-komsa. Zjeżdżaj stąd - powiada.

Ja, naturalnie, popatrzyłem przez okno i wyszedłem.

Przyszedłem do domu, położyłem się i leżę. I ze zmar­twienia nie mogę sobie znaleźć miejsca. Bo nie brałem ja ich­niego zegarka.

Leżę dzień i drugi - pożywienie przestałem spożywać i cięgiem myślę, gdzie mógł się podziać ten obsypany ze­garek.

I wtem - na piąty dzień — jak nie uderzy mnie coś w głowę.

“Matko święta - myślę - toć ja ichni zegarek sam do dzbanuszka z pudrem wetknąłem".

W jednej chwili narzuciłem na siebie marynarkę i nawet nic nie wziąwszy na ząb, wybiegłem na ulicę. A mieszkał były hrabia na Oficerskiej.

I biegnę ja tak po ulicy, i chwyta mnie jakiś niewyraźny niepokój. Czemuż to, myślę, ludzie tak jakoś dziwnie bokiem chodzą i jakby lękali się wystrzałów karabinowych i armat­nich?

Pytam przechodniów. Odpowiadają: Rewolucja Paź­dziernikowa.

Przyśpieszyłem i - na Oficerską.

Dobiegam do domu. Ciżba. Ciężarówka stoi. I od razu jakoś przyszło mi do głowy: żeby tylko nie wpaść, myślę, pod koła. A ciężarówka stoi... No dobrze. Podszedłem bli­żej i pytam:

- Co się tu odbywa?

- A to - odpowiadają - jacy trafią się arystokraci, my ich na ciężarówkę wsadzamy i aresztujemy.

I naraz widzę - prowadzą. Byłego hrabiego prowadzą do ciężarówki.

Rozepchnąłem ludzi i wołam:

- W dzbanuszku - wołam - wasz przeklęty zegarek, w dzbanuszku z pudrem!

A hrabia, ścierwo, ani na mnie spojrzy i wsiada.

Rzuciłem się bliżej do samochodu, a samochód, niech go diabli, jak nie zaburczy w tej chwili, jak me odepchnie mnie w bok kołami

“No i tak - myślę - jedna ofiara jest".

Tu Jefim Grigoriewicz znowu zdjął bucior i z irytacją za­czął się przyglądać zagojonym śladom na stopie. Następnie włożył bucior z powrotem i rzekł:

- lak to, szanowny towarzyszu, jak pan widzi, i ja ucier­piałem w swoim czasie, by tak rzec, poświęciłem się dla rewo­lucji Naturalnie, nie żebym się tym chełpił, ale naigrawać się

z siebie nikomu nie pozwolę. A tymczasem przewodniczący stowarzyszenia mieszkańców mierzy całe moje mieszkanie w sążniach kwadratowych i to miejsce, gdzie stoi komoda - tak samo. I jeszcze się naigrawa: pod komodą, mówi, mieści się około pół sążnia podłogi. A co to za pół sążnia, skoro to miejsce zajęte jest przez komodę? A komoda właściciela.

carskie buty

W tym roku w Pałacu Zimowym odbyła się wyprzedaż różnych carskich klamotów. Handlował tym Fundusz Muze­alny czy coś takiego. Nie wiem dokładnie.

Wybrałem się tam z Katarzyną Fiodorówną Kblenko- rową. Potrzebny jej był samowar na dziesięć osób.

Samowara zresztą nie dostaliśmy. Albo car pił z czaj­nika. Albo mu nosili herbatę z kuchni w jakimś takim gra­niastym pucharze. Nie wiem. Dość, że samowarów nie było w sprzedaży.

Za to było mnóstwo innych rzeczy. I wszystkie rzeczy faktycznie bardzo przewspaniałe. Rozmaite carskie portiery, bordiury, kieliszki, spluwaczki, koszulki i różne inne carskie sztuczki. Po prostu oczy się rozbiegają - nie wiesz, za co się złapać i co sobie sprawić.

Wobec powyższego Katarzyna Fiodorówną za wolną go­tówkę nabyła zamiast samowaru cztery koszulki z najcień­szego modepolamu. Niezwykle wytworne. Carskie.

Ja natomiast zauważyłem nagle w inwentarzu buty. Ro­syjskie cholewy. Za osiemnaście rudych.

Zapytałem od razu sprzedawcy:

- Co to za buty, łaskawy przyjacielu?

On mówi:

- Wiadomo - carskie.

- A jaką - mówię - mam gwarancję, że to carskie? Może - mówię - jakiś fagas je zdzierał, a wy wydajecie niby za carskie. To - mówię - nieładnie, nieprzyzwoicie.

On mówi

:

isgKSBHMHI

- Tu naokoło cały dobytek jest carskiej rodzinki. My - mówi - byle gówna nie prowadzimy.

- Pokaż - mówię - towar.

Popatrzyłem na buty. Bardzo mi się okropnie spodobały i rozmiar pasuje. I takie nieszerokie, raczej wąziutkie, przy­jemnie spojrzeć. Hi nosek, tam obcas. No, po prostu buty pełną gębą. I w ogóle nie znoszone. Może ze trzy dni tylko car je nosił. Zelówka jeszcze nie odchodzi.

- Boże kochany - mówię - Katarzyno Fiodorówno - mó­wię - czy dawniej mógł człowiek marzyć względem carskiego obuwia? Albo na ten przykład przejść się w carskich butach po ulicy? Boże kochany - mówię - jak historia się zmienia, Katarzyno Fiodorówno!

Dałem za nie osiemnaście rudych, nie przejmując się. I, naturalnie, za carskie buty to cena bardzo nie bardzo wy­górowana.

Wyłożyłem osiemnaście rudych i zaniosłem carskie buty do domu.

Rzeczywiście, wzuć je było niełatwo. Nie mówiąc

0 onucy - na zwykłą skarpetkę też ledwie włażą. Mimo wszystko, myślę, rozchodzę.

Trzy dni rozchadzałem. Na czwarty odkleiła się pode­szwa. I nie to, żeby sama podeszwa, lecz kompletnie, razem z obcasem, całe dolne piętro się odwaliło. Nawet noga wy­szła na zewnątrz.

A stała się ta paskudna rzecz na ulicy, na bulwarze Związków Zawodowych, nie dochodząc do Pałacu Pracy.

1 poprułem do domu, na Wyspę Wasiljewską, bez podeszwy.

Najważniejsze, że bardzo szkoda było pieniędzy. Mimo wszystko osiemnaście rudych. I nie ma gdzie się poskar­żyć. No, niechby te buty były firmy “Szybkobiegacz" albo ja­kichś innych zakładów obuwniczych. Można by było wszcząć sprawę albo popędzić ze stołka czerwonego dyrektora za ta­kie uchybienie techniczne. A tu bardzo przepraszamy - car­skie buty.

Naturalnie na drugi dzień poszedłem do Funduszu Mu­zealnego. A tam już dawno zamknęli sklepik - nikogo nie ma.

Chciałem pójść narozrabiać do Ermitażu albo jeszcze gdzieś, ale machnąłem ręką. Przede wszystkim Katarzyna Fiodorówna mnie powstrzymała.

- Toć - mówi - nie tylko carski, ale każden królewski but może przez tyli czas wygnić. Mimo wszystko, jak sobie chce­cie, od dnia rewolucji dziesięć lat minęło. Nitki, naturalnie, miały prawo sparcieć. To trzeba rozumieć.

A w samej rzeczy, mili moi, dziesięć lat zleciało. To nie żarty! Towar - i ten zaczął się rozkładać.

I chociaż Katarzyna Fiodorówna mnie uspokoiła, to kiedy, nawiasem mówiąc, po pierwszym praniu te same car­skie damskie koszulki rozlazły się jej we wszystkie strony, ona sama bardzo okropnie pomstowała na carski reżim.

A w ogóle, naturalnie, dziesięć lat minęło - śmiesznie się obrażać.

Jak ten czas szybko leci, mili moi

.

merci

W tym roku ludność posunęła się jeszcze trochę, robiąc miejsce dla innych.

Z jednej strony, naturalnie, nepmani wyjechali za mia­sto, żeby uniknąć różnych poważnych nieporozumień i pod wpływem dekretu. Z drugiej strony, ludność sama się za­gęściła, bo nie każdemu odpowiada płacenie w potrójnym wymiarze.

Tak więc ten rok wypadł bardzo nawet korzystnie w sen­sie powierzchni.

Jeżeli co roku będzie się zwalniała taka powierzchnia mieszkaniowa - to wprost luksusowo, to nowych domów można na razie nie budować.

W tym roku bardzo wielu proletariuszy weszło w posia­danie mieszkań i pokoików drogą wprowadzenia. I bardzo dobrze!

Dobrze, ale nie całkiem. Tym bardziej że organizuje się to wprowadzanie bez wielkiego pomyślunku. Byleby wpro­wadzić. A kogo i z kim, i dokąd - w to niewątpliwie nikt nie wkracza.

Owszem, zgadza się, za bardzo wkraczać nie ma jak w sytuacji takiego ostrego kryzysu.

Ale warto by, naturalnie, jeżeli nie można teraz, to w dal­szej przyszłości, zadbać o pewną precyzję przy wprowadza­niu. Albo o gwarancję, że, dajmy na to, do spokojnego czło­wieka nikt nie wprowadzi trębacza czy tancerza baletu, który jak oszalały głupek skacze pod sufit i niepotrzebnie trzęsie nsieszkaniem.

50

Albo tak Sekretarzy naukowych wprowadzać, dajmy na to, do sekretarzy naukowych. Członków akademii, którzy przeszli weryfikację - do członków akademii. Lekarzy den­tystów - do lekarzy dentystów. Tych, co gwiżdżą na flecie - tak samo do swoich - niech sobie chłopaki razem gwiżdżą.

No, naturalnie, jeżeli nie można zapewnić takiej dokład­ności przy wprowadzaniu, to nie trzeba. Niech według głów­nych cech wprowadzają. Skoro żeś człowiek pracy umysło­wej i lubisz po nocach książki przeglądać - jazda do swoich nocnych pracowników.

Inni - do innych. Jeszcze inni - do jeszcze innych.

Wtedy dopiero życie by zajaśniało. Bo teraz wychodzi niekiedy bardzo niesympatycznie. Jak na przykład taki fakt z pewnym naszym znajomym. Tak w ogóle to jest robotnik Włókniarz. Nazwiska prosił nie używać. O fakcie kazał opo­wiedzieć, a nazwiska ruszać nie pozwolił. Bo jeszcze, mówi, mogą mnie ostatecznie wykończyć przy pomocy dźwięków.

Nazwijmy go więc, no, niech będzie Zacharów.

Jego, ptaszynkę, akurat wprowadzono w tym roku. Na­turalnie, merci i dzięki stokrotne, że wprowadzono, ponieważ zamieszkiwał do tego czasu u krewnych. Tylko że to wpro­wadzenie wyszło mu bokiem.

Był to równy gość i chociaż, naturalnie, nerwowy, ale specjalnie się na zdrowie nie skarżył. A teraz proszę bardzo

- nerwica serca i cała krew zagotowała się z irytacji.

A główny powód - że nie pasował do tego mieszkania.

Zamieszkiwała w tym lokalu sama inteligencja. W jed­nym pokoju - inżynier. W drugim, naturalnie, muzyk - co to w kinie przygrywa i w restauracjach. W trzecim znowuż

- niezamężna kobieta z dzieckiem. W łazience pomoc do­mowa. Też, jak na złość, w pełni inteligentna osoba, eks-ge- nerałowa. W dzień opiekuje się dzieckiem. A w nocy mieszka w wannie. Śpi.

Jednym słowem, gdzie nie spluniesz - inteligenci. I ich­nie życie nie takie odpowiednie, jak człowiek by sobie, na­turalnie, życzył.

Na ten przykład Zacharów wstaje naturalnie nie tak późno. O jakiejś piątej rano. A może o pół do piątej. Takie

5

1

już ma przyzwyczajenie - wcześnie wstawać. Tym bardziej że nie do balowania wstaje, tylko do pracy.

A inżynier o tej porze akurat się kładzie. Albo tam I o godzinkę wcześniej. I stuka w ścianę. Znaczy się, bądźcie uprzejmi cicho się poruszać na swoich obcasach.

No, Zacharów, naturalnie, tłumaczy mu jak komu do­bremu, że nie na bal tak mu pilno. Musi się, znakiem tego, umyć, wrzątku sobie nagotować i tak dalej.

I tutaj naturalnie odbywa się pierwsze starcie.

Chce Zacharów pójść się umyć - w łazience śpi inteli­gentna paniusia. Paniusia podnosi wrzask, wszczyna dysku­sje i tak dalej.

I, naturalna rzecz, po takich starciach i debatach człowiek zjawia się w pracy nie taki świeżutki jak należy.

Potem wraca do domu. Koło piątej albo tak jakoś. No, coś tam przekąsi. Przejrzy gazetę.

Teraz zdałoby się spokojnie poleżeć, porozmyślać o po­lityce albo o jakości produkcji - i znowu nic z tego.

Po lewej ręce już produkuje się kwintet muzyczny.

Nasz muzyk z orkiestry ma zwyczaj w tym czasie przed seansem ćwiczyć na swoim instrumencie. Na flecie. To jest taki bardzo strasznie dźwięczny instrument. Muzyk go prze­dmuchuje, trąbi, wytrząsa ślinę, a potem wygrywa gamy.

No, wyjdzie Zacharów na podwórze. Posiedzi godzinkę, dwie na murku - dusza woła do domu.

Przyjdzie do domu, pożywi się, a po prawej ręce u inży­niera już goście się kotłują. W preferansa grają. Albo na swo­jej pianoli jakiś psi walczyk Liszta grają. Albo tańczą shimmy - widocznie w dniach wypłaty.

Ani się obejrzysz - i wieczór minął niepostrzeżenie. Ma się ku nocy. I chociaż, naturalnie, nocą oni wystrzegają się hałasów, bo można mieć do czynienia z milicją, ale mimo wszystko nie ma kompletnego spokoju. Chodzą z miejsca na miejsce. Po parkiecie powłóczą nogami. I tak dalej.

Ledwie się rozejdą - muzyk zjawia się z restauracji czy z potańcówki. Kładzie instrument na komodzie. Kłóci się z żoną.

Ledwie kłótnia skończona - inżynier się poruszył; już się, wyobraźcie sobie państwo, naczytał i idzie spać.

Ledwie się położył inżynier - dla Zacharowa czas wsta­wać.

Ledwie wstał Zacharów - inżynier się denerwuje, wali w ścianę, zabrania kręcić się na obcasach.

Ledwie wszedł Zacharów do łazienki - pisk i krzyki, że niby z jakiej racji woda pryska w twarz. I tak dalej, i tak dalej.

I naturalnie praca na tym wszystkim cierpi: perkalik, sami widzicie, jaki niekiedy bywa rzadki i nieciekawy - to na pewno Zacharów produkuje. A jak ma produkować inny, kiedy nogi się uginają, ręce się trzęsą, a wątroba puchnie ze zmartwienia.

Toteż mówię: sekretarzy naukowych trzeba do sekre­tarzy naukowych, lekarzy dentystów do lekarzy dentystów i tak dalej. A tych, co na flecie gwiżdżą, można osiedlić za miastem.

I wtedy życie zajaśnieje całym swoim blaskiem

.

letnie wytchnienie

Jasna rzecz, że wejść w posiadanie własnego, osobnego mieszkanka - to jednak, co tu gadać, mieszczaństwo.

Trzeba żyć zgodnie, w kolektywnej rodzinie, a nie za­mykać się w swojej domowej twierdzy.

Trzeba żyć w mieszkaniu komunalnym. Wszystko dzieje się tam na widoku. Jest z kim pogadać. Poradzić się. Pobić się.

Pewnie, są też niedociągnięcia.

Na przykład elektryczność stwarza niewygodę.

Nie wiadomo, jak się liczyć. Od kogo ile się należy.

Jasne, w przyszłości, kiedy nasz przemysł się rozwinie, to można będzie każdemu lokatorowi w każdym kącie po­stawić choćby i dwa liczniki. I niech liczniki same określają przydzieloną energię. I wtedy, oczywiście, życie w naszych mieszkaniach rozbłyśnie jak słońce.

No, ale na razie, faktycznie, mamy same niewygody.

Dajmy na to u nas: mieszka dziewięć rodzin. Jeden prze­wód. Jeden licznik. Pod koniec miesiąca trzeba się ustawić do rachunków. I wtedy, ma się rozumieć, występują poważne nieporozumienia, a bywa, że i mordobicie.

No dobra, powiecie: liczcie od żarówki.

Świetnie: od żarówki. A jeden świadomy lokator to może żarówkę zapala na pięć minut, żeby się rozebrać albo pchłę złapać. A inny znów lokator do północy coś tam żuje przy świetle. I nie chce elektryczności wyłączyć. Chociaż nikt mu nie każe haftować wzorków.

Trzeci znajdzie się taki, inteligent bez wątpienia, co to gapi się w książkę dosłownie do pierwszej w nocy i dłużej, nie licząc się z ogólną sytuacją.

A może jeszcze i żarówkę mocniejszą wkręca. I algebrę czyta, jakby to był dzień.

A może jeszcze zamknąwszy się w swojej norze ten inte­ligent wrzątek gotuje na grzałce elektrycznej, albo i makaron. To trzeba umieć!

Był u nas kiedyś taki lokator - ładowacz, ten to na tym tle dosłownie zbzikował. Przestał sypiać i wciąż dochodził, który z lokatorów czyta po nocach algebrę i produkty podgrzewa grzałką. I przepadł człowiek. Zbzikował.

Po tym jak zbzikował, pokój przejął jego krewniak. No i wtedy zaczęły się formalne bachanalie.

W każdym miesiącu licznik nabijał, no, nie więcej niż 12 rubelków, a już w najmarniejszym miesiącu, powiedzmy, 13. To, oczywiście, dzięki kontroli lokatora, co to zbzikował. Kontrolę miał dobrze zorganizowaną. W nocy dosłownie nie spał, mówię wam, i co minutę robił remanent. To tu zajrzy, to ówdzie. I cięgiem groził, że zarąbie siekierą, jeśli stwier­dzi, że ktoś zbytkuje. Aż dziw bierze, że inni lokatorzy nie zbzikowali od takiego życia.

No więc, miesięcznie wychodziło nie więcej niż 12 rubli.

A tu nagle 16. Pardon! W czym rzecz? Co to za świnia nabiła taką ilość? Czy to grzałka, czy maszynka, czy jeszcze coś innego?

Pokrzyczeliśmy, pokrzyczeliśmy, ale zapłaciliśmy.

Za miesiąc z powrotem mamy 16.

Którzy z lokatorów uczciwi są, to mówią bez osłonek:

- Żyć się odechciewa. To my oszczędzamy jak głupi, a inni prądu sobie nie żałują. To i my nie będziemy żałować. My też będziemy grzałki włączać i makaron pitrasić.

A za miesiąc według licznika mamy 19.

Jęknęli lokatorzy, ale jednak zapłacili i zaczęli nabijać. Światła nie gaszą. Czytają powieści. I włączają grzałki.

Po miesiącu mieliśmy 26.

I wtedy zaczęły się kompletne bachanalie.

Jednym słowem, kiedy licznik dojechał do 38 rubli, trzeba było odciąć energię. Wszyscy odmówili płacenia. Je­den tylko inteligent błagał i czepiał się przewodu, ale nikt nie zwracał na niego uwagi. Odcięliśmy

.

Oczywiście zrobiliśmy to tylko przejściowo. Nikt nie jest przeciw elektryfikacji. Na zebraniu ogólnym tak też oświad­czono: nikt nie jest przeciw i w przyszłości zadbamy i przyłą­czymy się do sieci. A na razie niech tak będzie. Zwłaszcza że idzie wiosna. Jasno jest. A potem lato. I światło niepotrzebne. Nie będziemy przecież haftować wzorków. No, a zimą - zo­baczy się. Zimą może się znowu podłączymy do sieci elek­trycznej. Albo kontrolę zorganizujemy, albo co innego.

A na razie trzeba latem odsapnąć. Męczące te mieszka­niowe historie.

kryzys

Któregoś dnia, obywatele, powieźli ulicą wóz cegieł. Jak Boga kocham!

Mówię wam, aż mi serce podskoczyło z radości. No bo

- budujemy się, obywatele. Nie wozi się przecież cegieł bez powodu. Domeczek, znaczy się, gdzieś stawiają. Zaczęło się

- tfu, tfu, na psa urok!

Może za jakieś dwadzieścia lat, albo i mniej, każdemu obywatelowi przydzielą, kto wie, po caluchnym pokoju. A je­śli ludność zanadto się nie powiększy i na ten przykład wszystkim pozwolą robić skrobanki - to i po dwa. A nawet i po trzy na ryło. Z łazienką.

Dopiero sobie pożyjemy, obywatele! Jeden pokój, po­wiedzmy, do spania, drugi - do przyjmowania gości, trzeci na coś tam jeszcze... Mało się to spraw ponazbiera przy ta­kim swobodnym życiu!

No, ale na razie, jak się rozchodzi o powierzchnię kwa­dratową, to nie za bardzo. Wychodzi tego skąpawo. Z uwagi na kryzys.

Otóż ja, najmilsi, mieszkałem w Moskwie. Dopiero nie­dawno stamtąd wróciłem. Odczułem ten kryzys na własnej skórze.

Przyjechałem ja, wiecie, do Moskwy. Chodzę z rzeczami po ulicach. I ani rusz. Mało powiedziane, że nie ma się gdzie zatrzymać - nie ma nawet gdzie rzeczy położyć.

I tak dwa tygodnie, wiecie, przechodziłem z rzeczami po ulicach - zarost mi się sypnął i rzeczy poginęły. No i chodzę tak, bez obciążenia, na luzie. Rozglądam się za lokalem

.

I Wreszcie w jednym domu schodzi po schodach jakiś człowieczyna.

- Za trzydzieści dych - mówi - mogę was ulokować Iw łazience. Mieszkanie — mówi — magnackie. Trzy ubika­cje... Wanna... W łazience — mówi — możecie sobie mieszkać. Wprawdzie - mówi - nie ma okien, ale za to drzwi są. I woda pod ręką. Chcecie - mówi - to napuśćcie pełną wannę wody i nurkujcie sobie choćby i caluteńki dzień.

Mówię:

- Nie jestem, drogi towarzyszu, rybą. Pływać - mówię - nie mam zapotrzebowania. Potrzebuję - mówię - na lądzie pomieszkać. Opuśćcie - mówię - co nieco za wilgoć.

A on:

- Nie mogę, towarzyszu. Chciałbym, ale nie mogę. To nie ode mnie w zupełności zależy. Mieszkanko jest komunalne. I cenę za łazienkę ustaliliśmy nieustępliwą.

- No to - mówię - co robić? Niech będzie. Zedrzyjcie ze mnie — mówię - trzydzieści i czym prędzej - mówię - wpusz­czajcie. Już trzy tygodnie - mówię - obijam się po ulicach. Jeszcze - mówię - opadnę z sił.

No dobrze. Wpuścili. Zamieszkałem.

A łazienka, w rzeczy samej, magnacka. Gdzie nie stąp­niesz nogą - marmurowa wanna, piecyk i kurki. A usiąść, nawiasem mówiąc, nie ma gdzie. Chyba żeby na brzegu, ale i tak od razu wpadasz do tej marmurowej wanny.

No to urządziłem za trzydzieści dych pomost z desek i mieszkam.

Po miesiącu, nawiasem mówiąc, ożeniłem się.

Taka młodziutka, wiecie, sympatyczna małżonka mi się trafiła. Bez mieszkania.

Myślałem, że przez tę łazienkę zniechęci się do mnie i nie zaznam szczęścia rodzinnego i przytulności, ale ona bynajmniej nie rezygnuje. Nachmurzyła się tylko odrobinę i odpowiada:

- Cóż - mówi - w łazience też mogą dobrzy ludzie mieszkać. A w ostateczności - mówi - można przegrodzić. Tutaj - mówi - na przykład buduar, a tam jadalnia...

A ja mówię:

- Można przegrodzić, obywatelko, tylko że lokatorzy, diabelskie nasienie, nie pozwolą. Już teraz gadają: żadnych przeróbek.

No dobrze. Mieszkamy tak, jak jest.

Po niecałym roku urodziło się nam z małżonką nieduże dzieciątko.

Daliśmy mu Wołod'ka i mieszkamy dalej. Kąpiemy go na miejscu w wannie i mieszkamy.

I, wiecie, nawet całkiem świetnie idzie. Dziecko, znaczy się, codziennie się kąpie i wcale się nie przeziębią.

Jedna tylko jest niewygoda: wieczorami lokatorzy komu­nalni przyłażą do łazienki myć się.

Na ten czas zmuszeni jesteśmy chronić się całą rodziną na korytarzu.

A prosiłem wszak mieszkańców:

- Obywatele - mówię - kąpcie się w soboty. Przecież nie można - mówię - codziennie się kąpać. Kiedyż - mówię - mieszkać? Wejdźcie w położenie.

A jest ich, kanalii, trzydzieści dwie osoby. I wszyscy wy­myślają od takiej matki. A jakby co, grożą stłuc mordę.

No i co robić - nic się nie da zrobić. Mieszkamy, jak jest.

Po pewnym czasie mamusia małżonki mojej z prowincji przybywa do łazienki. Urządza się za piecykiem.

- Dawno - mówi - marzyłam, żeby kołysać wnuka. Nie możecie - mówi - odmówić mi tej przyjemności.

Na to mówię:

- Nie odmawiam. Kołysz - mówię - staruszko, nie krę­puj się. Pies cię trącał. Możesz - mówię - napuścić wody do wanny i nurkuj sobie z wnukiem.

A do żony mówię:

- Może, obywatelko, przyjadą do was jeszcze jacyś krewni, to już lepiej mówcie od razu, nie dręczcie.

Na to ona mówi:

- Najwyżej braciszek na ferie świąteczne...

Nie czekając na braciszka, opuściłem Moskwę. Pieniądze wysyłam rodzinie pocztą

.

czarna magia

i.

Nie takie teraz czasy, żeby wierzyć w czary albo, po­wiedzmy, w czarną magię. No, ale opowiedzieć o tym nigdy nie zawadzi.

I do dzisiaj żyje niemało ciemnego narodu. Nie wiem, jak w innych wsiach, ale we wsi Łaptionki to tak jest. We wsi Łaptionki baby, na przykład, wszelkie choroby zamawiają, wróżą z ognia i wody i zioła o cudownych właściwościach zbierają. Co do innych spraw, to nie wiem, nie mogę powie­dzieć, no, ale z chorobami - to chyba się zgadza. Z chorobami babka Wasilisa radzi sobie nawet całkiem znakomicie.

Jasne, przyjedzie jakiś tam zagraniczny frant, to bez dwóch zdań, tylko się uśmieje.

- Ech - powie - Rosja, Rosja, ciemny kraj!

Ale jemu co? Doktora mu przyprowadź w cylindrze i w marynarce, a na babkę Wasilisę taki nawet nie spojrzy. On, być może, nawet na pomocnika lekarza Fiodora Iwany- cza Wasilczenkę też nie spojrzy. Ot co! Taki frant!

Tyle że z takim człowiekiem nigdy bym się nawet dys­kutować nie zgodził. Oni tam mają inne życie, nie jak u nas, tam może i chorób takich nie ma jak u nas.

Tam u nich, gadają, piecyki w tramwajach stawiają, żeby, znaczy się, przeciąg nóżek nie przewiał, dobre sobie...

W takim razie co? Przecież dalej to już iść nie ma dokąd. Kompletna europejska kultura i oświecenie...

A tu u nas życie całkiem inne i ludziska też nie tacy. Tu u nas, na przykład, jedna baba zginęła od czarnej magii. Małżonka Dymitra Naumycza.

A wszystko to się zaczęło ot tak, z niczego. Otóż, wy­obraźcie sobie, Dymitr Naumycz przepędził ją precz z cha­łupy. I od tego wszystko się zaczęło. A właściwie nie, nie od tego.

Najpierw zdarzyło się co innego, we wsi. Wplątał się w tę historię Waniuszka, diabelskie nasienie, lak to było.

Żył sobie ongiś na świecie taki Waniuszka, chłopina chory i ubogi.. Przez niego to się wszystko stało. Pewnie, wcześniej też się tu we wsi zdarzały różne wypadki: na przy­kład uparli się chłopi każdej wiosny topić - a to Wasyl Wasy- licz, chłop bogaty, utonął, to znów sołtys niechcący dał nura, no, a teraz Waniuszka... Tylko że wszystko to było na wesoło, a takiej sprawy, żeby, dajmy na to, babę swoją przepędzić precz - czegoś takiego nikt tu nie miał w zwyczaju.

No więc Waniuszka chory i biedny... Jak tylko zainsta­lowałem się w Łaptionkach, to od razu całą swoją uwagę skupiłem na Waniuszce. Chodzi, wyobraźcie sobie, wesolutki, rączki, kanalia, zaciera. Przyuważyłem go sobie i zatrzyma­łem któregoś dnia we wsi, wziąłem na stronę.

- Co ty tak - pytam - bezczelnie tak sobie chodzisz i rączki zacierasz, gadzino?

A on, jak dziś pamiętam, popatrzył na mnie z takim szy­derstwem.

- A czego - mówi - będę się martwić? Teraz mam, wiedz pan to sobie, klawe życie. Nie szkodzi, że chory je­stem i ubogi, żyć będę teraz jak król. Bardzo teraz przede mną otwiera się szeroki horyzont w sensie bogatych narze­czonych i posagu.

- Co ty - mówię - zalewasz?

- Nie - mówi - nie zalewam. Jak pan sobie chce. Chłop teraz jest w cenie, tylko że, zakonotuj to pan sobie, musi być kawaler, nieżonaty... Niech pan - mówi - sam się rozejrzy, co się dookoła wyrabia.

Rozejrzałem się dookoła, no, widzę - faktycznie: we wsi roi się od bab, dziewuchy na wieczorkach jedna z drugą tań­czą jak głupie, a kawalerów dla nich jakby wymiotło. Nie ma ichnich kawalerów. No bo, zauważcie, z dzielnych młodzień­ców żaden z wojny z Niemcami nie wrócił

.

“No - myślę - a to d dopiero".

A Waniuszka w kółko po wsi chodzi i przechwala się.

- Doczekałem się - mówi - swojej pory. Wedle chcenia. Dorwałem się do luksusowego życia. Nie szkodzi, że chory i ubogi, ale chłop. Co prawda, to prawda.

Z tydzień tak pochodził Waniuszka po wsi i zaczął, psi syn, z tej radości gorzałę chlać, nabrał też zwyczaju jeździć za rzeczkę... Mieszkała tam sobie za rzeczką ważniaczka taka, wesoła żołnierka Niuszka... I, wyobraźcie sobie, utopił się Wa­niuszka. Wracał w nocy od żołnierki, pijaniutki, i utonął, głu­piec. Nie utrzymał swojego szczęścia.

Oj, natrząsali się z niego wtedy chłopi.

3.

No dobrze. W nocy on, na ten przykład, utonął, rano chłopi pochodzili po brzegu, pośmiali się do woli i zabrali się do wyławiania. Wypłynęli na łódkach, pomachali bosakami, rakami poskrobali dno - a Waniuszki nie ma.

A ta cała rzeczka nic niewarta - tyle że stoi zapisane, iż rzeczka.

A chłopi obrażeni.

- Co jest - mówią - jak rany Boga? Wasyla Wasylicza to­śmy od razu znaleźli, sołtysa też od razu, a takiego odmieńca, robaczka takiego to, wyobraźcie sobie, znaleźć nie możemy.

Puścili na rzekę garnki... No tak. Zwyczajne garnki. Gli­niane... To nie jakieś tam ciemne wierzenie ani stary obyczaj, to jest wyborny sposób znajdowania topielca. Można to na­wet udowodnić naukowo. Powiedzmy, że trup leży i może za jakiś pniak zaczepił się nogą. Proszę bardzo. Woda nad trupem musi niezawodnie wirować i tworzyć lej... Garnek tam wpada - i, wyobraźcie sobie, zaczyna wirować.

I tutaj tak samo. Puścili garnki. Popłynął jeden na środek rzeki i, patrzymy, kręci się. No to bosakami tam - głęboko. Dół jakiś. Pomajstrowali rakiem - został na dnie.

Tfu, do diabła!

Postanowili chłopi: trzeba nurkować.

Jeden, drugi, piąty - wykręcają się.

- Dymitrze Naumyczu...

Ten się nie spierał, zrzucił koszulinę, gębę swoją prze­żegnał i zanurkował.

1 właśnie wtedy, zwróćcie uwagę, wszystko się zaczęło.

4.

Opowiadał mi potem Dymitr Naumycz.

- Dałem nura - mówi. - W porządku. I ledwo dałem nura, jak mnie nagle olśniło: “Cóż - myślę - chodził tutaj taki Waniuszka, kawaler, nieżonaty, i też wody się napił. To czegóż ja - myślę - okazję taką wspaniałą z rąk mam wypusz­czać: wygonię, dajmy na to, swoją babę i ożenię się z bogatą".

Tak sobie pomyślał i ledwo co wodą się nie zachłysnął, ledwo nie zginął chłop - przebywał w wodzie ponad do­puszczalną miarę. Nawet się chłopi wtedy zaniepokoili, bo jakieś takie duże bulkanie poszło po wodzie.

Ale po minucie wypłynął Dymitr Naumycz na światło dzienne, położył się na piasku i leży przeraźliwie markotny, i nawet się nie trzęsie.

“No - pomyśleli chłopi - straszydło jakieś na dnie, nie inaczej".

A na dnie, trzeba wam wiedzieć, wszystko normalnie: leży Waniuszka na dnie, nogawką zaczepiony o pieniek.

Jęli chłopi wypytywać: co i jak, a Dymitr Naumycz mówi:

- Ciągnijcie - mówi - rakiem, w porządku będzie.

Zaczęli chłopi ciągnąć... tylko że o tym to już nie ma

co gadać - Waniuszka już nam w naszej historii niepo­trzebny, ponieważ sprawa potoczyła się w innym kierunku. No, a Waniuszkę, tak, wyciągnęli. I pobiegł Dymitr Naumycz do domu.

“Cóż - biegnie i myśli - dookoła we wszystkich wsiach nieżonaty chłop w cenie. To ja - myśli - zetrę teraz babę swoją z powierzchni ziemi - albo może przepędzę ją".

Pomyślał jeszcze raz i widzi, że tych właśnie słów mu potrzeba. Przyszedł do domu i zaczął się czepiać.

To baba źle stąpnęła, to znów widok z okna jakiś nie taki

.

Widzi baba: ckni się chłopu, ale z czego mu tak ckno - nie wiadomo. Podchodzi ona do niego ze słowami, a słowa jej są ostrożne.

- Co to z wami - mówi - Dymitrze Naumyczu, coście tacy markotni?

- A tak - odpowiada bezczelnie - markotny jestem. Chciałbym - powiada - być bogaty, a wy mi w tym, miejcie na względzie, zawadzacie.

Zmilczała baba.

A trzeba wam wiedzieć, że babę miał Dymitr Naumycz po prostu nadzwyczajną. Jeden tylko kłopot, że nie bogata, lecz biedna. A poza tym wszystko było dobrze: głos miała ci­chy i sympatyczny, chód nie jakiś taki kaczy - z boku, przy­kładowo, na bok — chód cudowny: idzie, a jakby płynęła.

I jej siostrę rodzoną nawet jakiś frant za urodę zabił. Żyć z nim nie chciała.

To się stało w Kijowie...

No więc ta też była bardzo nawet urodziwa. Wszyscy tak uważali. Ale Dymitr Naumycz na tę opinię teraz nie zważał i ze swoją myślą się nie rozstawał.

Tak sobie porozmawiali, baba zmilczała, a Dymitr Na­umycz ciągle, pamiętajcie, szuka okazji.

Pochodził po izbie.

- Dawaj no, babo - wrzeszczy - jeść, albo co.

A do obiadu było jeszcze daleko. Baba mu swoje racje wykłada:

- Co też wy, Dymitrze Naumyczu, ja - mówi - jeszcze i rozpalać w piecu nie myślałam.

- Ach, ty - mówi - wiedźmo, może chciałaś mnie - mówi - wiedźmo, zamorzyć głodem. Zbieraj - mówi - swoje kla- moty, już małżonką moją - mówi - prawowitą nie jesteś.

Bardzo się baba wystraszyła, mózgownicą rusza.

Ale widzi, że ją przepędza. A dlaczego przepędza - nie wiadomo. Czysta jest we wszystkich sprawach jak lustro. My­ślała, żeby sprawę polubownie zakończyć. Pokłoniła mu się do nóg.

- Lepiej - powiada - zbij mnie, Piłacie-męczenniku, bo iść nie mam dokąd.

A Dymitr Naumycz, chociaż jej prośbę spełnił, pobił ją, ale z domu mimo wszystko wypędził.

5.

No i zebrała baba swoje klamoty, dziurawą swoją su- kienczynę - i wyszła na dwór.

A dokąd ma baba pójść, jeśli pójść nie ma dokąd?

Pokręciła się baba po dworze, powyła, popłakała i znowu głową ruszyła.

“Ano, pójdę - myśli - do sąsiadki, może coś mi poradzi".

Przychodzi do sąsiadki. Sąsiadka jęknęła, westchnęła i karty na stole rozłożyła.

- Tak - mówi - krucho z tobą. Całkiem - mówi - pa­skudna ta twoja sprawa. Zresztą sama popatrz: tu król winny, tam ósemka, a winna baba na brzegu. Karty nie kłamią. Ma coś chłop przeciw tobie. Ale wiedz, że to twoja wina.

Widzicie, jaka durna ta sąsiadka. Zamiast żeby babę po­cieszyć, kiedy ta miejsca sobie znaleźć nie może, to zaśpie­wała jej sąsiadka taką piosenkę.

- Tak - zaśpiewała - sama jesteś sobie winna. Widzisz, że ckni się chłopu, to wytrzymaj, nie trajkocz mu nad głową. On do ciebie, dajmy na to, nieprzystojnymi słowami, a ty mu tak: pozwólcie buciki wasze, niby, zdjąć i szmatką suchuteńką przetrzeć - chłopy to lubią...

Tfu, stara i głupia... Takie słowa...

Pocieszyć babę trzeba, a ona ją rozjątrzyła do niemoż­liwości.

Zerwała się baba, cała się trzęsie.

- Och - mówi - ale co ja takiego zrobiłam? Och - mówi - poradźże mi coś chociaż ty, na Boga jedynego. Na wszystko się teraz zgodzę. Przecież nie mam dokąd iść.

A ta stara idiotka, tfu, nawet imię jej odraza bierze wy­mawia ć, ręce rozłożyła:

- Nie wiem - powiada - kobito. Nic powiedzieć nie mogę. Chłop teraz w dużej cenie. Samą tylko urodą i za­letami go nie oczarujesz. Nawet nie myśl

.

Rzuciła się baba precz z izby, wybiegła na tyły i opłot­kami wzdłuż wsi poszła. Środkiem wsi wstyd jej było, nie­szczęsnej, iść.

I patrzy baba: idzie jej na spotkanie pokurczona sta­ruszka, nieznajoma babulka, posuwa się cichutko i coś do siebie mamrocze.

Pokłoniła jej się nasza baba, zapłakała.

- Pochwalony - mówi - maciupeńka staruszko, niezna­joma babulko. Patrzajcie no - mówi - jakie to sprawy na bożym świecie się dzieją.

Popatrzyła stara babulka, może nawet głowiną swoją kiwnęła.

- Tak - powiada - dzieją się, dzieją... Och - mówi - młódko ty moja, wszystko wiem, co się na świecie wyrabia - wszystkich ludzisków należy się zniszczyć - oto co się wyra­bia. Błagam cię tylko, nie płacz, oczu sobie nie psuj. W takiej sprawie łza - to żaden ratunek. Ale powiem ci: mam ja różne sposoby, mam też zioła cudownej mocy. Są i słowne zaklę­cia, tylko że w takiej zakręconej sprawie nie są nic warte. W takiej sprawie, żeby człowieka przy sobie zatrzymać, jest tylko jeden sposób. Straszny to sposób: musi to być niezwy­kły i wspaniały czarny kot. Kota owego zawsze można roz­poznać. Oj, lubi ten kot w oczy patrzeć, a jak w oczy patrzy, to ogonem specjalnie powoli macha i grzbiet swój wygina.

Słucha baba przerażających słów staruchy i serce w niej zamiera.

Nikt, oczywiście, oprócz naszej baby, tych słów staruchy nie słyszał, ale wszystko to bez wątpienia się zgadza. Zresztą później wszystko się wyświetliło. I wyświetliło się jeszcze, że trzeba było wziąć owego czarnego kota, o północy w łaźni napalić i kota tego żywcem wrzucić do kotła.

- Błagam cię - prosiła babulka - wrzuć tego kota ko­niecznie żywego, nie zdechłego. A jak będzie po wszystkim; wyłuskaj niedużą kocią kosteczkę, taką okrągłą, i zaklinam cię, noś ją zawsze przy sobie.

Jak tylko baba to usłyszała, przeraziła się, pokłon niski złożyła staruszce.

“Pójdę - myśli - jeszcze raz pokłonię się Dymitrowi Na- umyczowi, a jeśli on swojego zdania nie zmieni, to mam sposób straszny, cudowny".

6.

Poszła baba do wsi pokłonić się Dymitrowi Naumyczowi, tyle że poszła, trzeba wam o tym wiedzieć, na próżno.

Jakże miał Dymitr Naumycz zmienić swoje zdanie, kiedy aż palił się cały i nawet do miasta chciał jechać, by zakoń­czyć sprawę.

Akurat do niego wstąpiłem Już zaprzęgał konia. Dużo mi wtedy nagadał.

- Nigdy bym - mówi - takiej baby nie wygnał, Bóg mi świadkiem. Możesz mnie - mówi - na kawałki rozszarpać i rozrzucić po polu, ale na coś takiego nigdy bym się nie zgodził. Baba ta dla mnie w sam raz jak najbardziej. Tylko że serce mi się kraje, zrozum, chciałby człowiek pożyć jak bogacz. No, popatrz sam: jaki ze mnie chłop? Jedna tylko pociecha, że konia mam, a tak wszystko się wali i na wiatr rozwiewa. No, ty sam, przyjacielu, odpowiedz mi w imię Boga, czy ja, na ten przykład, krowę mam, czy też nie mam?

- Nie - mówię - nie masz krowy, Dymitrze Naumyczu. To mogę potwierdzić. Nie masz - mówię - nawet parszy­wej owcy.

- No - mówi - sam widzisz. Co ze mnie za chłop w ta­kiej sytuacji?

- Faktycznie - powiadam - bez krowy to jak bez ręki.

- Właśnie - mówi - a mówicie: baba. Co tam baba? Tyle że ładna, widzisz, a więcej nie ma przewag nijakich... No, powiedzmy, że siostrę jej za urodę zabili. W Kijowie. A mnie co z tego? Ja sobie z tego nawet kapoty nie uszyję. Zresztą, powiem wprost, mnie to teraz nie interesuje.

On tak ze mną rozmawia, wykłada mi, co i jak, a baba, zwróćcie uwagę, stoi obok.

Zobaczył ją, krzyczeć zaczyna.

- Czego - krzyczy - ci trzeba? Idź sobie. Bądź tak uprzejma

.

A baba wystraszyła się krzyku, gada nie to, co potrzeba.

- Odchodzę - mówi - Dymitrze Naumyczu, nie wiem jeszcze dokąd, najpewniej do Ławry Kijowsko-Pieczerskiej, ale pozwólcie mi na pożegnanie wyparzyć się w waszej łaźni.

Popatrzył chłop na nią, czy nie kombinuje czegoś baba. Nie, nie kombinuje.

Złagodniał Dymitr Naumycz.

- Niech będzie - mówi - wyparz się. W tym - powiada - przeszkód nie stawiam. Co ja, zwierz jakiś jestem? Za co cię wypędziłem? Bardzo z ciebie świetna baba i tak dalej, tylko że, proszę o wybaczenie, bida z nędzą. Nic nie masz i, przyznaj się, nie miałaś. A ci twoi krewni, słuchaj no, przez tyle lat, choćby który splunął. Choćby kto mi prezent jakiś dla kawału zrobił. Koszulę by, na przykład, podarował, od wielkiego dzwonu: noście sobie, niby, Dymitrze Naumyczu, na szczęście... Ale nie było tego.

Nie słuchała go długo baba, odwróciła się i poszła, a Dy­mitr Naumycz wsiadł na wóz, gwizdnął, krzyknął i tylem go widział.

No i wyobraźcie sobie, jedzie on do miasta, a baba tym­czasem napaliła w łaźni, popiego czarnego kota zwabiła, za­mknęła w łaźni i czeka nadejścia nocy.

Spotkałem ja ją, babę nieszczęsną, tego wieczora. Bie­gła przez wieś. Kota przycisnęła, o tak, do piersi i biegnie, i biegnie z rozwianym włosem, jakby oszalała.

“Och - pomyślałem sobie - przepadnie baba". No ale, sami wiecie, to nie moja sprawa.

7.

A chłop swój interes do wieczora załatwił, z bratem w mieście napił się ociupinkę i jedzie z powrotem wesolutki, nawet piosenki podśpiewuje. I nie czuje, nie przewiduje, że go zaraz spotka coś takiego. A przydarzy mu się coś cał­kiem zdumiewającego - gałąź, no, gałązka, powiedzmy, su­cha o koło się zaczepi i koń zginie...

Ale o tym później. Na to czas jeszcze nie nadszedł. A ja tylko muszę powiedzieć: gdyby koń wtedy nie upadł, to

może nic by się z babą nie stało, zdążyłby Dymitr Naumycz, no, ale wówczas koń, wyobraźcie sobie, upadł.

Dobrze. No więc jedzie chłop przez las, rozparł się na wozie, ręce na boki rozrzucił. Jedzie.

I koń drobnym truchtem stąpa, kierować nim nie trzeba. To i nie powozi Dymitr Naumycz. Lejce nawet, wyobraźcie sobie, odrzucił.

I słusznie postąpił: koń i w dzień, i w nocy zawsze drogę do domu znajdzie. Wiem o tym doskonale. Ja sam ponad rok jeździłem za dorożkarza.

No więc tak, stąpa sobie koń Dymitra Naumycza drob­nym truchtem, a Dymitr Naumycz lejce puścił i piosenki so­bie wyśpiewuje. A noc, żebyście wiedzieli, ciemniuteńka choć oko wykol.

Dobrze. Po pijanemu mruczy Piwne oczęta, a tu patrzy, że do cmentarza podjeżdża.

I zrobiło się chłopu niewyraźnie.

“Matko święta - myśli - ile tu ludzi zakopanych, i ja tego miejsca nie ominę... A ja, widzicie no, jakimi sprawami zajęty jestem: babę, na ten przykład, swoją wypędzam dla jakiegoś tam bogactwa i luksusu..."

Podjechał do cmentarza zasępiony, piosenki swoje za­pomniał i leży na wozie - pogrążony w zadumie. Ale czuje: jakby ktoś go bacznie obserwował.

- Kto to? - krzyknął chłop.

- O-o! - zawyło do niego z cmentarza.

Chciał chłop konia smagnąć, ale czuje: nawet ręką po­ruszyć strach.

“No - myśli - szybciej by już minąć to wesołe miejsce".

Ledwo pomyślał to życzenie, gdy nagle ktoś go prask po gębie.

Zamarł Dymitr Naumycz, chłód go przejął.

A gałąź, wyobraźcie sobie, jeszcze raz przekręciła się w kole - i znów prask po gębie. Wrzasnął przejmująco Dy­mitr Naumycz. A koń - głupi. Słyszy koń, że chłop krzyczy, myśli, że na niego - i poniósł.

Chłop wrzeszczy nieswoim głosem, a koń gna ze wszyst­kich sił do domu

.

Przemknęli tak może pięć wiorst, Dymitr Naumycz wi­dzi: nikt już go po pysku nie bije - przestał krzyczeć, ochło­nął.

Ochłonął, ale prr i prr - nie potrafi zatrzymać konia.

Powinien by, głupi, sz-sz powiedzieć, a on za lejce. On za lejce, a koń niewątpliwie w bok. Koń niewątpliwie w bok, a z boku, bezwarunkowo, drzewo.

Naskoczył koń na drzewo. Trach łbem o drzewo i leży martwy.

Wypadł chłop z wozu, czapkę zdjął.

Widzi, że koń ducha wyzionął. “Oj - myśli - bieda, bieda, takiego nieszczęścia w całym życiu jeszcze nie było. No - myśli - to nieszczęście dane mi nie inaczej, jak za moją babę".

Stoi chłop i sam sobie nie wierzy.

I siebie mu żal, i konia - taka to drogocenna rzecz dla chłopa, a za babą tak mu tęskno, że nie do wytrzymania. Postał trochę, postał.

“No - myśli - będzie, jak ma być. Pójdę czym prędzej do wsi, może tam z moją babą nic się jeszcze nie przytrafiło". Tak pomyślał i zaczął się śpieszyć, konia po coś do drzewa przy­wiązał, wrzucił na siebie uprząż i ruszył szybkim krokiem.

Ale śpieszył się na darmo. Było już za późno. Stało się już coś takiego, co się nawet chłopu nie śniło.

8.

Baba zaczęła swoje - tę czarną magię - kiedy Dymitr Naumycz podjeżdżał do cmentarza.

Przyszła baba o tej porze do łaźni, krzyżyk i sukienczynę zostawiła w przedsionku i golusieńka weszła do łaźni. Weszła do łaźni, odsunęła pokrywę z kotła i kota szuka.

“Gdzież - myśli - podział się ten kot. Coś go nie widać". Patrzy, a on wlazł pod ławkę.

Baba do niego: kici, kici, a on, wyobraźcie sobie, zęby szczerzy i patrzy w oczy.

Baba wyciągnęła rękę - a on zębami chaps. Uchytrzyła się baba, chwyciła go za sierść, chlupnęła do kotła i czym prędzej przykryła pokrywą.

Przykryła pokrywą i słyszy: miota się kocisko po kotle, a tak okropnie, że aż pokrywa żeliwna podskakuje. Naparła baba piersią na kocioł, a sama aż omdlała cała ze strachu, ale czuje, że jeszcze ciut-ciut i utrzymać nie starczy siły. A w kotle zakręciło się, zakręciło i ucichło.

Dołożyła baba więcej drew, odeszła od pieca i przysiadła na ławce. Czeka. Nagle słyszy, jakby woda zaczęła kipieć. Popatrzyła: tak, pokrywa podnosi się i podskakuje.

“No - myśli baba - teraz to koniec .

Podbiegła do kotła, ledwo pokrywę uniosła, jak prosto w twarz kot jej wyskoczył, albo coś takiego innego. Klasnęła baba w dłonie i na ziemię się zwaliła.

9.

Nikt oczywiście nie wie, jak to dokładnie było. Najpew­niej otworzyła kocioł i parą na nią buchnęło. A ze strachu pomyślała, że to kot rzucił się na nią. Wzięła i ze strachu umarła. A koniec sprawy był taki.

Wychodzę rano do wsi, patrzę: pędzi Dymitr Naumycz, a na nim, wyobraźcie sobie, końska uprząż.

Bardzo się zdziwiłem, a on do mnie.

- Nie widziałeś - krzyczy - mojej baby?

- Nie - odpowiadam - baby twojej nie widziałem. Ale wczoraj - mówię - widziałem, jak w łaźni rozpalała pod wie­czór.

Złapał mnie za rękę i pobiegliśmy.

Wdarliśmy się do łaźni, przestąpiliśmy próg, a tu taki nie do wytrzymania obraz nam się ukazał.

Leży, wyobraźcie sobie, baba na podłodze zupełnie mar­twa.

Jęknął wtedy Dymitr Naumycz, chwycił się za głowę i mówi:

| Oto - mówi - przez swoją chciwość utraciłem taką wierną małżonkę.

I, oczywiście, zapłakał gorzkimi łzami

.

marność nad marnościami

Życie, przyjaciele, staje się absolutnie normalne. Wszyst­ko wyraźnie osiąga przedwojenną jakość.

Nawet taki drobiazg życiowy jak pogrzeb, i ten w wi­doczny sposób osiąga poziom sprzed wojny.

Znowu pojawiły się ozdobne karawany. Tak samo trumny produkują znów z uchwytami. Niosą pochodnie. Po­niektórzy prywaciarze naciągają siatki na konie, żeby ordy­narny widok zwierzęcia nie obrażał zbolałych krewnych.

Odprowadzający krewni też wyraźnie się podciągnęli - idą kupą, nie w rozsypkę. Wielu, nie zważając na kryzys ma­teriałowy, po dawnemu ozdabia kapelusze czarną wstążką.

Niezbyt dawno widziałem nawet, jak przed konduktem sypano świerkowe gałązki i patyki. Co prawda idący z tyłu krewni i przechodnie od razu momentalnie podnosili te ga­łązki i w niektórych miejscach dochodziło nawet do bójki, ale bynajmniej nie pomniejszało to wspaniałości obrzędu.

Ogólnie mówiąc, wszystko powraca do normy. Wprost przyjemnie umierać.

A w jakimś tam dwudziestym roku czy kto zwracał uwagę na jakieś tam takie obrzędy?

Raz, pamiętam, mili moi, znaleziono trupa w bramie na­szego domu. Na Wyspie Wasiljewskiej.

Nie było specjalnego popłochu, ale nadzwyczajne ze­branie mimo wszystko zwołano.

Przewodniczący komitetu wygłosił wtedy niewielką mowę.

- Sytuacja międzynarodowa | mówi j jest taka a taka, a obok tego zdarzają się takie małostkowe fakty i postępki.

Niektórym obywatelom nie chce się rejestrować i grzebać swoich trupów, toteż podrzucają je w cudzej bramie. W ciągu krótkiego czasu drugi taki wypadek na naszej ulicy. To należy do kolektywu. Ja mam własnych spraw potąd.

Czasy były wtedy proste. Pożywienie ordynarne. Poży­wienie to nie pozwalało na fantazjowanie i wymyślanie ob­rzędów. Wzięli lokatorzy i wieczorem kolektywnie odnieśli trupa do sąsiedniego domu. I położyli w bramie.

Z pięć albo sześć dni wałęsał się ten trup po różnych domach. A potem gdzieś go wywieziono.

Dzięki Bogu, mili moi, że nie zdechłem w dwudziestym roku.

Teraz człowiek mimo wszystko, przez te obrzędy, jakby się poczuł człowiekiem

.

przezorna żona

Poniektóra biedota możliwe, że dostała pałace, a Iwan Sawicz, nawiasem mówiąc, nie dostał. Nie nadał się, widać, z fizjonomii. I mieszkał Iwan Sawicz w starym swoim miesz­kanku, na Wielkiej Kanonierskiej.

Ładne mi mieszkanko, obywatele! Chyba tylko z nazwy, że mieszkanie - a w każdym kącie przytuliło się po osobie. Babka Anisja - raz, babka Tekla - dwa, Paszka Ogóreczek - trzy... Tfu, dalibóg, aż przykro wyliczać!

W takim mieszkaniu i z takim zawodem, jaki miał Iwan Sawicz - malarz i artysta - nijak nie dawało się żyć. Nie­dawno był taki wypadek: babka Anisja spódnicą zawadziła i starła wszystkie kontury na szyldzie. Tak tam było ciasno! Możliwe, że dlatego Iwan Sawicz nigdy nie wygrzebał się z biedy.

A miał Iwan Sawicz żonę. Drogocenną małżonkę Ma- trionę Wasiliewnę. To ci babsko - bestia przedpotopowa! Zna­czy się, obywatele, drugiego takiego babska w całej Rosji Sowieckiej nie znajdziesz. A jeżeli nawet znajdziesz, to bez żadnej amnestii trzeba takie przy pierwszej znajomości od razu dusić.

Iwan Sawicz tytułował ją: Motia. Niezła Motia. Matriona. Matrionisko. Bo wiecie, co ona zrobiła z Iwanem Sawiczem? Ona mu, ta baba-lucyper, nie dała umrzeć. Jak Boga kocham, nie kłamię! Niesamowicie wredne babsko. Tyle że nie gryzła. A może i gryzła. Pies ją trącał. Gdzie tylko jakaś draka, gdzie się leją po mordzie, tam od razu jest Matriona. Pływa jak ryba w wodzie, jak wieprz tapla się w błocie. Jednych podpuszcza, a niektórych to i sama bije.

A przy tym przeżyli z Iwanem Sawiczem prawie że pięt­naście lat jak dwa gołąbki. Prawda, tłukli się, bez dwóch zdań. Czasami do krwi się grzmocili, ale żeby jakieś za wielkie kłótnie albo morderstwo - to tego nie było. Mimo wszystko rozumiała Matriona, że Iwan Sawicz to czło­wiek nieco innego kalibru. W rzeczy samej: talencisko miał ogromne. Czasem coś takiego wyobrazi na szyldzie - po­jąć niepodobna. Jednym słowem, był specjalnym malarzem. A przy tym starannym. Ale nie miał fartu. Klepał człowiek biedę.

Klepał człowiek biedę, a tu jeszcze zachorował. A zanim zachorował, zrobił się słaby do niemożliwości. I nie żeby nie mógł ruszyć nogą, nogą mógł ruszyć, ale słaby się zrobił, jak by to powiedzieć, duchem i psychologią. Zatęsknił za innym, lekkim życiem. Zaczęły mu się śnić różne stateczki, kwiatki, nasturcje, pałace jakieś. Zrobił się cichy, lękliwy, marzyciel­ski. Ciągle sobie krzywdował, że tak niespokojnie u nich w mieszkaniu. I po co, powiada, babka Anisja niczym słoń kręci się przy kuchni. I dlaczego Paszka Ogóreczek codzien­nie brzdąka na bałałajce.

Ciągle łaknął ciszy. No, po prostu szykował się człowiek umrzeć. Nawet do ryby poczuł smak Ciągle chciał czegoś słonego - śledzika.

No więc we wtorek zachorował, w środę zaczął prosić śledzika, a we czwartek Matriona na niego wsiadła.

-1 po cóż to - mówi - rozłożyłeś się? A może naumyślnie się rozłożyłeś. Skąd mam wiedzieć. Może pracy nie chce ci się wykonywać.

Ona, oczywiście, wierci dziurę w brzuchu, a on milczy.

“Niechaj - myśli - baba językiem miele. Mnie teraz za jedno. Czuję, obywatele, że niedługo umrę".

A sam, powiadam wam, cały rozpalony, bredzi i w nocy po pościeli się rzuca. A w dzień leży osłabiony, jak skurwy­syn, nogi rozrzucone. I ciągle marzy.

- Chciałbym - mówi - przed śmiercią na łono przyrody wyjechać, popatrzeć, jakie ono jest. Nigdy - mówi - niczego takiego nie widziałem.

Zostało mu już tych marzeń dwa albo trzy dni, kiedy nagle nastąpiły takie oto okoliczności

.

Podchodzi do łóżka Matriona Wasiliewna i mówi:

- Umierasz? - mówi.

- Tak - mówi Iwan Sawicz - umieram, Motia... Nogi moje już zrobiły się takie lekkie. Jakby je odjęło.

- A ja - mówi mu Motia - nic ci nie wierzę. Ja - mówi - wezwę zaraz medyka. Niech medyk powie. Wtedy - mówi - zdecydujemy, umierać masz, czy jak.

No i wzywa rejonowego medyka z lecznicy komunalnej. Rejonowy medyk Iwana Sawicza zbadał i mówi do Motii:

- Tak - mówi - kiepsko. Ani chybi, że umrze i akurat zaraz po mojej wizycie.

Tak powiedział rejonowy medyk i wyszedł.

I wtedy podchodzi Matriona do Iwana Sawicza.

- Znaczy się - mówi - naprawdę umierasz? A ja - mówi - nawiasem mówiąc, nie dam ci umrzeć. Ty - mówi - obi­boku, położyłeś się i myślisz, że teraz ci wszystko wolno? lakiego! Nie dam ci umrzeć. Patrzcie go, znalazł się bogaty skurwysyn - wybrał się umierać! A skąd, łajdaku, weźmiesz pieniądze, żeby umrzeć? Teraz, przykładowo, umyć niebosz­czyka to też kosztuje.

Tu dobroduszna babka Anisja wysuwa się do przodu.

- Ja - mówi - umyję. Ja - mówi - Iwanie Sawiczu, umyję ciebie. Ty się nie przejmuj. I pieniędzy za to nie wezmę, ani kopiejeczki. To jest - mówi - boża sprawa - umyć niebosz­czyka.

Tu, oczywiście, Matriona Wasiliewna naskoczyła na babkę Anisję.

- Aha - mówi - umyjesz? A - mówi - trumna? A na ten przykład karawan? A popowi zapłacić? Niech was licho weź­mie! Nie dam mu umrzeć. Niech najpierw zarobi kapitał... Zarób, Iwanie Sawiczu, na trumnę i umieraj sobie, choćby i dwa razy, słowa nie pisnę.

Na tę mowę pobladł nawet Iwan Sawicz.

- Jak to tak - mówi - Motia? Nie ode mnie to przecież zależy, kiedy umrzeć. Bez pieniędzy umrę, Motia, słyszysz. Jakże to tak?

- A tak - mówi Matriona Wasiliewna. - Nie dam i już. Wieczorem żeby mi były pieniądze. Idź, wydrap z ziemi, ale zdobądź. Basta.

- Dobrze - mówi Iwan Sawicz - pójdę, wy żebrzę.

I, wiecie, do wieczora leżał Iwan Sawicz jak umarły, na­wet oddech mu zamierał. A wieczorem zaczął się ubierać. Wstał z łóżka, postękał i wyszedł na ulicę. A wyglądał strasz­nie: nos cieniuśki, ręce zgięte w pałąk, a nogi ledwie doty­kają ziemi.

Wyszedł na podwórze. Spotkał stróża Ignata.

Stróż mówi:

- Uszanowanko. Winszuję wyzdrowienia.

A Iwan Sawicz popatrzył na niego smutnym spojrze­niem i odpowiada:

- Ignat, ej, Ignat. Daj pieniędzy... Nie oddam ci, to pewne. Bo jutro umrę. A tymczasem Motia żąda. Umyć nie­boszczyka, Ignat, to kosztuje.

- Idź sobie stąd - mówi cicho Ignat. - Mnie - mówi - patrzeć na ciebie strach.

I Iwan Sawicz poszedł. Wyszedł na ulicę. [Dobrnął do Wielkiego Prospektu. Siadł na słupku. Chciał krzyknąć gło­śno, ale wyszło po cichutku:

- Umieram, obywatele.

Ktoś położył mu na kolanach pieniądze. Potem jeszcze i jeszcze.

Na noc Iwan Sawicz wrócił do domu. Przyszedł rozpa­lony i w śniegu. Przyszedł i położył się na łóżku.

W rękach trzymał pieniądze.

Motia chciała policzyć, ale nie dał.

- Nie dotykaj - mówi - nieczystymi rękami. Za mało jeszcze.

Nazajutrz Iwan Sawicz znowu wstał. Znowu postękał, ubrał się i rozłożywszy ręce wyszedł na ulicę.

Na noc znowu wrócił z pieniędzmi. Podliczył dochód i położył się.

Trzeciego dnia tak samo. A potem już poszło - i wstał człowiek na nogi.

No i nie umarł. Nie dała mu Matriona umrzeć.

Widzicie, co zrobiła Matriona z Iwanem Sawiczem.

Pewnie, jakiś rejonowy lekarczyk uśmiechnie się czytając to opowiadanie. Powie, że nauce takie fakty nie są znane i że Matriona Wasiliewna nie ma z tym nic wspólnego. No, nauc

e

to może i rzeczywiście takie fakty nie są znane, jednakowoż Iwan Sawicz żyje po dziś dzień. I nawet każdego wieczoru siedzi sobie zdrowiusieńki na prospekcie i cichym głosem prosi obywateli o wsparcie.

A wiecie co? Przecież ten przypadek można wytłuma­czyć i medycznie, naukowo. Może Iwan Sawicz, kiedy wy­szedł na ulicę, zbytnio się rozgrzał ze zdenerwowania, prze­grzał się i cała choroba razem z potem wyszła na zewnątrz.

A zresztą nic nie wiadomo.

miłość

Wieczorek skończył się późno.

Wasia Czesnokow, zmachany i mokry, z przypiętą do bluzy kokardą wodzireja, stał przed Maszeńką i mówił bła­galnym tonem:

- Najdroższa, niech pani poczeka... Niech pani poczeka do pierwszego tramwaju. No, dokąd pani, jak Boga ko­cham, w samej rzeczy... Tutaj i posiedzieć można, i pocze­kać, i w ogóle, a pani chce iść.. Do pierwszego tramwaju, jak Boga kocham. Bo tak to pani, na ten przykład, spocona, i ja spocony... To i złapać coś bardzo łatwo na mrozie...

- Nie - powiedziała Maszeńka, wkładając boty. - I co z pana za kawaler, który w mróz nie potrafi damy odpro­wadzić?

- Toć jestem spocony - mówił Wasia, o mało nie płacząc.

- No, niech się pan ubiera!

Wasia Czesnokow pokornie włożył futro i wyszedł z Ma­szeńką na ulicę, mocno wziąwszy ją pod rękę.

Było zimno. Świecił księżyc. I pod nogami skrzypiał śnieg.

- Jaka z pani niespokojna osóbka - powiedział Wasia Czesnokow, z zachwytem wpatrując się w profil Maszeńki. - Gdyby to był kto inny, nie pani - za żadne skarby nie poszedłbym odprowadzać. Jak Boga kocham, w samej rzeczy. Tylko z tej miłości poszedłem.

Maszeńka zaśmiała się.

- Pani tu się śmieje i kpi sobie ze mnie - powiedział Wasia - a ja rzeczywiście, Mario Wasylówno, gorąco pani

ą

ubóstwiam i kocham. Proszę tylko powiedzieć, połóż się, Wa- sia Czesnokow, na torze tramwajowym, na szynach, i leż do pierwszego tramwaju - i już się kładę. Jak Boga ko...

- Niechże pan da spokój - powiedziała Maszeńka - proszę lepiej popatrzeć, jak cudnie jest wokół, kiedy księ­życ świeci. Jakie przepiękne w nocy jest miasto! Jak cudnie i przepięknie!

- lak, niezwykle przepięknie - powiedział Wasia, z nie­jakim osłupieniem wpatrując się w obłupany tynk domu. - Rzeczywiście, bardzo przepięknie... Otóż i ta przepiękność tak samo, Mario Wasylówno, skutkuje, jeżeli ktoś faktycz­nie żywi uczucia... Wielu uczonych i partyjnych ludzi neguje uczucia miłości, a ja, Mario Wasylówno, nie neguję. Ja mogę żywić do pani uczucia do grobowej deski i do poświęcenia własnej osoby. Jak Boga... Proszę tylko powiedzieć: trzaśnij, Wasia Czesnokow, potylicą o ten mur - i trzasnę.

- Tylko tego brak - powiedziała Maszeńka nie bez przy­jemności.

- Jak Boga kocham, trzasnę. Pani sobie życzy?

Parka wyszła nad kanał Kriukow.

-Jak Boga ko... - zaczął znowu Wasia - chce pani, skoczę do kanału? Co, Mario Wasylówno? Pani mi nie wierzy, a ja mogę udowodnić...

Wasia Czesnokow chwycił za poręcz i udawał, że prze­łazi przez balustradę.

- Ach! - wykrzyknęła Maszeńka. - Wasia! Co pan robi!

Jakaś ponura postać wynurzyła się raptem zza węgła

i zatrzymała się przy latarni.

- Co się tak wydzieracie? - powiedziała postać nie pod­nosząc głosu i dokładnie przyglądając się parce. Maszeńka pisnęła przerażona i przywarła do balustrady. Mężczyzna podszedł bliżej i pociągnął Wasię Czesnokowa za rękaw.

- Ty, cacuś - powiedział mężczyzna głuchym głosem - wyskakuj z paletka. Żywo... A piśnij mi tylko - stuknę w ma­kówkę - i już po tobie. Zrozumiałeś, gnoju? Wyskakuj!

- Py-py-py - wymamrotał Wasia, pragnąc przez to po­wiedzieć: przepraszam, z jakiej racji?

- No! - mężczyzna pociągnął za klapę futra.

Wasia drżącymi rękami rozpiął i zdjął futro.

-1 buty zzuwaj! - powiedział mężczyzna. - Buty też mi się kalkulują.

- Py-py-py - powiedział Wasia - przepraszam... ale mróz...

- No!

- Jej pan nie rusza, a ja mam zzuwać buty - powiedział Wasia z urazą w głosie - ona ma i futro, i boty, a ja mam zzuwać.

Mężczyzna spokojnie popatrzył na Maszeńkę i powie­dział:

- Z niej zdejmiesz, poniesiesz tobołek i wdepłeś. Wiem, co robię. Zzuwasz?

Maszeńka w przerażeniu wpatrywała się w mężczyznę i stała bez ruchu. Wasia Czesnokow usiadł na śniegu i zaczął rozsznurowywać buty.

- Ona ma i futro - znowu powiedział Wasia - i boty, a ja mam pokutować za wszystkich...

Mężczyzna wbił się w futro Wasi, buty wsunął do kie­szeni i powiedział:

- Siedź i nie ruszaj się, i nie dzwoń zębami. A jeżeli krzykniesz albo poruszysz się - zginiesz. Zrozumiałeś, gnoju? I ty, panienko...

Mężczyzna pośpiesznie stulił poły futra i naraz zniknął.

Wasia oklapł, sflaczał i jak wór siedział na śniegu, z nie­dowierzaniem przypatrując się swoim stopom w białych skarpetkach.

- Doczekaliśmy się - powiedział, rzucając złe spojrzenie na Maszeńkę. - I odprowadzaj ją, i mienia się wyzbywaj, wszystko na mnie, tak?

Kiedy kroków rabusia nie było już zupełnie słychać, Wa­sia Czesnokow zaczął nagle przebierać nogami po śniegu i krzyczeć cienkim, przeraźliwym głosem:

- Ratunku! Rabują!

Potem zerwał się z miejsca i pobiegł po śniegu, w przeję­ciu podskakując i wyrzucając w bok nogi Maszeńka została przy balustradzie

.

złodzieje

Coś się nam, obywatele, namnożyło ostatnio złodziejów. Kradną, ile wlezie i co popadnie.

Po prostu trudno spotkać człowieka, któremu czegoś nie podwędzili.

Mnie też niedawno sprzątnęli walizeczkę, nie dojeżdża­jąc do Żmerynki.

I co, na ten przykład, robić z taką plagą społeczną? Łap­ska wyrywać złodziejom, albo co?

Mówią, że w takiej Finlandii w dawnych czasach obci­nali złodziejom ręce. Nakradnie się, dajmy na to, jakiś tam ichni fiński towarzysz i zaraz mu ciach, i zasuwaj, taki synu, bez ręki. Toteż i ludzie zrobili się tam pozytywni. Mówią, że można tam nawet nie zamykać mieszkania. A jeżeli, na ten przykład, obywatel zgubi portfel na ulicy, to i portfela tego nie capną. Położą portfel na widocznym miejscu i niech sobie leży do końca świata... To dopiero durnie!

No, szmal z portfela to, nie ma obaw, wyciągną, lak już być nie może, żeby nie wyciągnęli. Jeśli o to chodzi, mało że łap obcinanie, ale nawet łbów ukręcanie - i to nie pomoże. Ale co tam pieniądze - rzecz nabyta. Dzięki Bogu i za to, że portfel został.

A jak mnie, nie dojeżdżając do Żmerynki, tę walizkę świ­snęli, to już faktycznie do imentu. Z wszystkimi bebechami. Rączki od walizki - tej też nie zostawili. Była w walizce myjka - pięć kopiejek warta - wzięli i ją. No, po cholerę tym łobu­zom myjka?! Toć wyrzucą ją w diabły. Ale nie. Wzięli razem ze wszystkim.

82

A najważniejsze, że przysiada się do mnie wieczorem w pociągu jakiś obywatel

- Niech pan - mówi - z łaski swej ostrożnie tu podró­żuje. Złodzieje tu są - mówi - bardzo zuchwali. Wprost rzu­cają się na pasażerów.

- To - mówię - wcale mnie nie przeraża. Ja - mówię - zawsze uchem na walizce się kładę. Usłyszę.

On mówi:

- Nie w uchu rzecz. Hi - mówi - tacy są specjaliści - buty z ludzi zdejmują. Co to dla nich ucho.

- Buty - mówię - to ja mam rosyjskie. Nie zdejmą.

- No to idź pan - mówi - do diabła. Moja rzecz - uprze­dzić. A dalej, to już jak pan uważa.

Tu uderzyłem w kimono.

Wtem, nie dojeżdżając do Żmerynki, ktoś w ciemności jak nie szarpnie mnie za nogę. Jak Boga kocham, o mało nie oderwał... Jak się nie zerwę, jak nie walnę złodzieja w ramię. On jak da szczupaka w bok. Ja za nim z górnej półki. Ale biec nie mogę.

Ponieważ but do połowy ściągnięty i noga bełta się w cholewie.

Podniosłem krzyk. Cały wagon zaalarmowałem.

- Co się dzieje? - pytają.

- Butów - mówię - obywatele, o mało nie podprowa­dzili.

Zacząłem wciągać but i patrzę - nie ma walizki.

Znowu podniosłem krzyk. Przeszukałem wszystkich pa­sażerów - nie ma walizki.

Na większej stacji poszedłem do oddziału specjalnego - zameldować.

No, wyrazili współczucie, spisali.

Mówię:

- Jeżeli złapiecie, łapy mu wyrwijcie do wszystkich dia­błów.

Śmieją się.

- Dobra - mówią - wyrwiemy. Tylko ołówek proszę po­łożyć na miejsce.

W samej rzeczy, wprost nie wiem, jak to się stało, ale wziąłem ze stołu ich kopiowy ołówek i wsunąłem do kie­szeni.

8

3

Funkcjonariusz mówi:

- U nas - mówi - nie szkodzi, że to wydział specjalny, ale pasażerowie w krótkim czasie wszystkie przybory rozkradli Jeden skurwysyn nawet kałamarz wyniósł. Z atramentem.

Przeprosiłem za ołówek i wyszedłem.

“lak to tak - myślę - jakby zacząć u nas ręce obcinać, to do diabła i trochę inwalidów przybędzie. Drożej nas to będzie kosztować".

zapał administracyjny

Mam ochotę opowiedzieć wam o pewnym naczelniku. Nadzwyczaj interesująca osobowość.

Szkoda naturalnie, że nie pamiętam, w jakim mieście ta osobowość przebywa. W swoim czasie czytałem o tym na­czelniku niewielką notatkę w gazecie charkowskiej. A nazwy miasta - nie zapamiętałem. Dziurawa pamięć.

No, ale to nie takie ważne. Niech ludność sama pozna się na swoich bohaterach. lego, nie ma obawy, nie przeoczy - jego nazwisko Drożkin.

Otóż więc, raczcie przyjąć do wiadomości, działo się to w niewielkim mieście. Nawet, mówiąc szczerze, nie w mie­ście, lecz w miasteczku.

I działo się to w niedzielę.

Wyobraźcie sobie - wiosna, igra wiosenne słoneczko. Przyroda, można powiedzieć, budzi się. Trawka, dajmy na to, zaczyna się zielenić.

Ludność, naturalnie, wysypała się na ulicę. Szlifuje bruki.

I tutaj, pomiędzy ludnością, przechadza się też we wła­snej osobie pomocnik naczelnika miejscowej milicji, towa­rzysz Drożkin. Z małżonką. Sliczności toaleta z kretonu. Ka­pelusik. Parasolka. Boty.

I spacerują tak, no, po prostu zasuwają pod rączkę pu­blicznym chodnikiem.

Doszli do rogu byłej ulicy Skarbowej. Wtem stop. Po­środku, można powiedzieć, publicznego i powszechnego chodnika do chodzenia - pęta się świnia, laka dosyć pokaźna świnia: może z siedem pudów żywej wagi

.

I licho ją wie, skąd się przyplątała. Ale fakt, że się przy­plątała i jawnie narusza nieporządek publiczny.

A tu, jak na złość - towarzysz Drożkin z połowicą.

Twoja wola. Panie! Ale może towarzyszowi Drożkinowi nie sprawia przyjemności patrzenie na świnię? Może w go­dzinach nieurzędowych ma życzenie popatrzeć na jakiś szla­chetniejszy fragment przyrody? A tu świnia. Twoja wola. Pa­nie, ale co to za nieopatrzny postępek ze strony świni! I kto taką paskudę wypuścił na zewnątrz? Toć to niemożliwe po prostu!

A główne - że towarzysz Drożkin był zapalczywy. Od razu się zagotował.

- Czyja to - krzyczy - świnia? Bądźcie łaskawi ją zli­kwidować.

Przechodnie, wiadomo, potracili głowy. Nic nie odpo­wiadają.

Naczelnik mówi:

- I co się to robi w biały dzień! Świnie wypierają prze­chodniów. Kroku nie dadzą stąpić. Jak ją zaraz trzepnę z re­wolweru!

Wyjmuje, naturalnie, towarzysz Drożkin gnata. Tu po­między ludnością miejscową robi się zamieszanie. Niektó­rzy bardziej doświadczeni przechodnie, z większą, że tak powiem, praktyką wojskową, dali szczupaka w bok na wy­padek kuli.

Już chciał naczelnik świnkę zakatrupić - a tu żona się wtrąciła. Małżonka.

- Pietia - mówi - nie trzeba do niej strzelać z rewolweru. Może ona zaraz oddali się do bramy.

Mąż mówi:

- Nie twój cywilny interes. Zamknij się na krótką chwilę. Nie utrudniaj działań milicji.

W tym czasie wynurza się z bramy taka niepozorna sta­ruszka.

Wynurza się taka niepozorna staruszka i czegoś szuka.

- Ojejku - mówi - Jezusie drogi! Oto gdzie się podział mój wieprzek. Nie trzeba go, towarzyszu naczelniku, strachać z pistoletu. Zaraz go zabiorę.

Towarzysz Drożkin na nowo się zagotował. Może miał ochotę pozachwycać się przyrodą, a tu, za przeproszeniem, niewydarzona staruszka z wieprzem.

- Aha - mówi - to twoja świnia! Zaraz trzasnę ją z rewol­weru. A ciebie wyślę do komisariatu. Będziesz mi tu świnie rozpuszczała.

TU znowu wtrąciła się żona.

- Pietia - mówi - chodźmy na miłość boską. Spóźnimy się na obiad.

I naturalnie z głupoty swojej pociągnęła małżonka za rękaw - niby że chodźmy.

Zbladł straszliwie naczelnik milicji.

- Ach tak - mówi - utrudniać działania i zarządzenia milicji! Łapać za rękawy! Zaraz cię aresztuję.

Gwizdnął towarzysz Drożkin na posterunkowego.

- Brać - mówi - tę obywatelkę. Doprowadzić do komi­sariatu. Utrudniała działania milicji.

Wziął posterunkowy nieostrożną małżonkę za rękę i za­prowadził do komisariatu.

Lud trwał w milczeniu.

Jak długo przetrzymano żonę na milicji i jakie były kon­sekwencje niesnasek rodzinnych - tego już nie wiemy

.

rozrachunek gospodarczy

W święta księgowy Gieriuszkin urządził u siebie obiad proszony. Zaproszonych było niewielu.

Gospodarz witał gości w przedpokoju radosnymi okrzy­kami, pomagał im zdejmować kożuchy i wciągał przybyłych do jadalni.

- To jest - przedstawiał kolejnego gościa pani domu - najlepszy mój kolega i współpracownik.

Potem, pokazując syna, mówił:

- A to, proszę zwrócić uwagę, mój nicpoń... Loszka. In­teligentna bestia, nie da się ukryć.

Loszka wysuwał język, a gość, z lekka skonfundowany, siadał.

Kiedy wszyscy się zgromadzili, gospodarz z uroczystą miną zaprosił do stołu.

- Proszę siadać - zachęcał gościnnie. - Proszę siadać i jeść na zdrowie... Bardzo się cieszę... Proszę się częstować...

Goście jak jeden mąż zabrzęczeli sztućcami.

- Ta-ak - po chwili milczenia powiedział gospodarz - wszystko tak, wiecie państwo, podrożało. Czego nie tknąć - wprost gryzie. Pieniądz skacze, ceny rosną.

- Nie ma ratunku - powiedziała pani domu, ze smut­kiem przełykając zupę.

- Daję słowo - powiedział gospodarz - wprost nie ma ra­tunku. Weźmy takie głupstwo, jak zupa. Niby nic. Drobiazg. Woda i tyle. A spróbujcie policzyć, ile taka woda kosztuje.

- Hm, tak - w dość nieokreślony sposób zareagowali goście.

- No właśnie - powiedział gospodarz. - Weźmy co innego - sól. Byle jaki produkt, głupstwo, kompletne nic, a spróbujcie znowu policzyć, ile kosztuje.

- Ta-ak - powiedział Loszka robiąc grymasy - trafiają się goście, co jak zaczną solić, to trzymaj się mocno.

Młody człowiek w okularach, który przed chwilą posolił zupę, z przestrachem odsunął solniczkę od swojego nakrycia.

- Ależ proszę, niech pan soli, niech pan soli - powie­działa pani domu, przysuwając solniczkę.

Goście w napięciu milczeli. Gospodarz z apetytem jadł zupę, dobrodusznie popatrując na gości.

- Oto i drugie danie - ogłosił z ożywieniem. - A więc weźmy takie mięso. Pozwolą państwo, że zapytam, ile to mięso kosztuje? No, słucham? De tu jest funtów?

- Cztery i pięć ósmych - ze smutkiem oznajmiła pani domu.

- Liczmy pięć dla równego rachunku - powiedział mąż. - Proszę bardzo: po pół rubla złotem. To na głowę wypad­nie... Ile nas jest?...

- Ośmioro - podliczył Loszka.

- Ośmioro - powtórzył gospodarz. - Po pół funta... Po ćwierć rubla na łeb minimum.

- Ta-ak - obrażonym głosem powiedział Loszka - trafiają się goście, co mięso z musztardą żrą.

- Faktycznie - wykrzyknął gospodarz i zaśmiał się do­brodusznie - byłbym zapomniał o musztardzie... Dorzuć­cie państwo do ogólnego rachunku musztardę, to, tamto, owamto. I nabierze się po całym rublu...

- Akurat, po rublu - powiedział Loszka - a jak Paweł Jelisieicz szybę łokciem wypchnął, to ile się nabrało...

- Ach, taki - wykrzyknął gospodarz. - Proszę sobie wy­obrazić, przyjmujemy raz gości i jeden, ma się rozumieć - niechcący, wybił szybę lustrzaną. Nieźle nas ten obiad kosz­tował. Specjalnie podliczyliśmy później.

Gospodarz zagłębił się we wspomnieniach.

- A swoją drogą - powiedział - ten obiad też nie wy­padnie tanio. Można podliczyć.

Sięgnął po ołówek i zaczął obliczać, dokładnie wyszcze­gólniając wszystko, co się zjadło. Goście siedzieli jak trusie

.

bez ruchu, jedynie młody człowiek, który posolił był lekko­myślnie zupę, co chwila zdejmował spocone okulary i wy­cierał je serwetką.

_ No tak - oznajmił w końcu gospodarz - po jakieś pięć rubli z hakiem...

- A elektryczność? - powiedziała z oburzeniem pani domu. - A opał? A dla Marii za usługiwanie?

Gospodarz klasnął w dłonie i ze śmiechem uderzył się w czoło.

- Faktycznie - powiedział - elektryczność, opał, służąca... A lokal? Za pozwoleniem, proszę państwa, faktycznie, lokal! Proszę bardzo, osiem osób, cztery sążnie kwadratowe... Po dziewięćdziesiąt kopiejek za sążeń... Dziennie, znaczy się, trzy kopiejki... Hm... To trzeba na papierze...

Młody człowiek w okularach jął się wiercić na krześle i raptem wyszedł do przedpokoju.

- Dokąd pan? - wykrzyknął gospodarz. - Dokąd pan, gołąbeczku. Iwanie Siemionowiczu?

Gość nic nie odpowiedział i włożywszy czyjeś cudze ka­losze wyszedł bez pożegnania. Za jego przykładem zaczęli się rozchodzić również i pozostali goście.

Gospodarz długo jeszcze siedział przy stole z ołówkiem w dłoni, po czym ogłosił:

- Po jednej piątej kopiejki złotem na łeb.

Ogłosił to małżonce i Loszce, bo gości już nie było.

pacjenci

Człowiek - to dość osobliwe zwierzę. Nie, to raczej wąt­pliwe, żeby pochodził od małpy. Staruszek Darwin chyba jednak w tym temacie zełgał co nieco.

Bo też postępki człowieka są absolutnie, jak by to po­wiedzieć, są czysto ludzkie. Żadnego, powiadam wam, po­dobieństwa do świata zwierząt.

No bo jeśli zwierzęta rozmawiają w jakimś tam swoim narzeczu, to wątpliwe, aby mogły prowadzić taką rozmowę, jaką niedawno słyszałem.

A było to w lecznicy. Podczas wizyty w przychodni. Raz w tygodniu leczę się na choroby wewnętrzne. U dok­tora Opuszkina. Dobry taki medyk, rozumiejący. Leczę się u niego już piąty rok. I w porządku, nie jest mi gorzej.

No więc przychodzę do lecznicy. Dostaję siódmy nume­rek. Cóż robić - trzeba czekać.

Siadam więc na ławeczce w korytarzu i czekam.

I słyszę - chorzy w kolejce rozmawiają dyskretnie. Roz­mowa dosyć cicha, półgłosem, bez awantur.

Jeden taki facio, z wielką gębą, w krótkim paletku, mówi do sąsiada:

- Co to - powiada - kochaniutki, za choroba - ta twoja przepuklina. Splunąć i rozetrzeć - tyle twojej choroby. Co innego ja. Nie liczy się, że gębę mam wypukłą, jestem nieza­leżnie okropnie chory. Nerki mi dolegają.

Sąsiad z obrazą w głosie mówi:

- Ja mam nie tylko przepuklinę. Mam osłabione płuca. I jeszcze tłuszczaka przy uchu.

Wielka gęba mówi

:

- Żadna różnica. Te choroby nie mogą się równać z ner­kami!

Nagle pewna niewiasta z kolejki we flanelowej chustce rzuca zjadliwie:

- No i co, niech sobie będą nerki. Moja rodzona siostrze- nica cierpiała na nerki - i nic. Mogła nawet szyć i prasować A z taką fizys choroba pańska niezbyt jest groźna. Nie może pan umrzeć na tę swoją chorobę.

Wielka gęba na to:

- Nie mogę umrzeć! Słyszeliście? Ona mówi, że nie mogę umrzeć na tę chorobę. Dużo pani rozumie, obywatelko! A jeszcze się wtrąca do rozmów o medycynie.

Na to obywatelka:

- Ja waszej choroby nie umniejszam, towarzyszu. To sa­modzielna choroba. Przyznaję to. Mówię tylko, że ja mam być może, poważniejszą chorobę niż te różne wasze nerki Ja mam raka.

Wielka gęba mówi:

- No i co, że rak, rak. Zależy jaki rak. Poniektóry rak - całkiem bywa nieszkodliwy. Może przejść po pół roku.

Na taką niezasłużoną obelgę obywatelka cała zbladła i zatrzęsła się. Potem załamała ręce i powiedziała:

- Rak w pół roku! Widzieliście! No, nie wiem, coś ty za raka widział. Patrzcie go, jaki pysk sobie wyhodował na swojej chorobie.

Obywatel z gębą chciał z godnością odpowiedzieć na zniewagę, ale machnął ręką i odwrócił się.

W tym czasie jeden z oczekujących uśmiechnął się i mówi:

- A właściwie, obywatele, czym wy się tak przechwa- lacie? I

Pacjenci popatrzyli na mówiącego i w milczeniu zaczęli czekać na wezwanie

.

-•..WM

obsuwa

Oto nadchodzi nowa rzeczywistość, a wielu rodziców nie nabrało rozumu.

Wielu rodziców nazywa jeszcze swoje dzieciaki: Kola, Pietia, Andriusza i tak dalej.

A za dwadzieścia lat, kiedy życie, można powiedzieć, rozbłyśnie, takie mieszczańskie imiona, jak Pietia, zabrzmią wprost zabójczo.

Pewnie, są rodzice, co już teraz byliby radzi dawać nowe imiona, tylko że wybór, trzeba przyznać, nie jest zbyt wielki Na palcach można zliczyć. A jeszcze może się zdarzyć ob­suwa. Jak u moich znajomych.

Moim znajomym urodził się w tym sezonie chłopiec.

Rodzice, ludzie tacy, no, bardzo postępowi, ucieszyli się.

- Aha - mówią - w tym wypadku to już staniemy na wysokości zadania. Już my mu damy właściwe imię. To nie będzie jakiś tam byle Pietia.

Zaczęli myśleć, jak go nazwać. Owa dni myśleli i wer­towali kalendarze, aż na trzeci dzień odpadli. Nie mogą wy­myślić nadającego się pięknego imienia.

Wtem przychodzi ich sąsiad.

- Otwórzcie - mówi - dowolny słownik polityczny i wy­ciągnijcie stamtąd jakiekolwiek wybitne nazwisko. I tym na­zwiskiem nazwijcie swoją niewinną kruszynę.

Otworzyli rodzice słownik. Później okazało się, że był to Polowy słownik polityczny.

Patrzą - sympatyczne, ładne nazwisko - Żores. Czytają: “Przywódca ruchu socjalistycznego we Francji.. Zdradziecko zamordowany zza węgła".

Myślą: nada się. Niech chłopiec będzie Żoresem na cześć bohatera Zoresa. Hurra!...

I dali swojemu smarkaczowi to imię. Zarejestrowali go oczywiście i zaczęli nazywać Żoria.

Aż pewnego razu przychodzą do nich goście. I między innymi braciszek żony, komsomolec Pasza K-ow.

Pasza mówi:

- No — mówi - toście całkiem osobliwe imionko dali, szkoda gadać...

I uśmiecha się przy tym.

- A co takiego? - mówią.

- Jak to co - mówi. - Żores - mówi - chociaż socjalista, ale był wrogiem komunizmu. Był działaczem II Międzynaro­dówki. Niby taki mieńszewik. Aleście u trafili, moje gratulacje, to ci milutcy rodzice!

Tu się rodzice zakłopotali. Otwierają słownik - socjalista. Patrzą na Paszkę - ten się uśmiecha.

Zaczęli się rodzice martwić. Zaczęli wzdychać i synka swojego tarmosić.

Mamusia mówi:

- A to wyszła obsuwa. Dobrze jeszcze chociaż, że synek jest mały, niezręcznie by mu było nosić takie mieńszewic- kie imię.

Ojciec mówi:

- Trzeba jutro lecieć do urzędu - zmienić imię. Dajmy mu choćby Magnez.

I, znaczy się, pobiegła na drugi dzień mamusia ze swoim niemowlęciem do urzędu.

- Tak i tak - powiada - bądźcie uprzejmi, bo to wprost wychodzi skandal...

A tam jej odpowiadają:

- Bardzo nam - mówią - przykro, ale - mówią - wedle prawa zabrania się zmieniać imiona i nazwiska do osiemna­stego roku życia. Niech wasz chłopak wpadnie za siedemna­ście lat, w poniedziałek, między drugą a trzecią, wtedy się rozpatrzy

.

No i nie pozwolili.

A rodzice się zamartwiają. Chociaż nie tracą nadziei. Nie trzeba tracić nadziei.

Trzeba liczyć na to, że jakaś wysoka instancja rozstrzy­gnie mimo wszystko to przykre nieporozumienie.

uroki kultury

Zawsze sympatyzowałem z centralnymi przekonaniami.

Nie protestowałem nawet, kiedy w epoce wojennego ko­munizmu wprowadzano NEP. NEP to NEP. Wasza głowa wie lepiej.

Ale skądinąd serce mi się rozpaczliwie ściskało przy tym wprowadzaniu. Jakbym przeczuwał poniektóre gwałtowne zmiany.

I faktycznie, za wojennego komunizmu o ileż swobod­niej się żyło pod względem kultury i cywilizacji. W teatrze, dajmy na to, mógł człowiek swobodnie nawet się nie rozebrać - w czym przyszedłeś, w tym siedź. To już było osiągnięcie.

A kwestia kultury - to pieska kwestia. Choćby w temacie tegoż rozbierania się w teatrze. Jasne, szkoda słów, bez palta publiczność korzystniej się prezentuje - eleganciej i piękniej. Ale co jest dobre w krajach burżuazyjnych, to u nas niekiedy wyłazi bokiem.

Towarzysz Łoktiew i jego dama, Niusza Koszelkowa, spotkali mnie w tych dniach na ulicy. Spacerowałem czy może szedłem zwilżyć gardło - nie pamiętam.

Spotykają i namawiają.

- Gardło - mówią - nigdzie od was, Wasiliju Mitrofa- nowiczu, nie ucieknie. Gardło zawsze macie przy sobie, za­wsze zdążycie je przepłukać. Lepiej chodźmy dziś do teatru. Grają Grzałkę.

I jednym słowem, namówili mnie na ten teatr - kultu­ralne spędzenie wieczoru

.

Przyszliśmy, naturalnie, do teatru. Wzięliśmy, natural­nie, bilety po rublu trzydzieści kopiejek. Weszliśmy po scho­dach. Wtem wołają z powrotem. Każą się rozebrać. - Paltoty - mówią - zdejmujcie. Łoktiew, ma się rozumieć, z damą momentalnie zrzu­cili paltoty. A ja, naturalnie, stoję w rozterce. Paltot tego wieczora miałem nałożony wprost na nocną koszulę. Ma­rynarki nie miałem. I czuję, moi kochani, że jakoś nie wy­pada zdejmować. “Po prostu - myślę - sromota może zaraz nastąpić". Najważniejsze, że koszula - nie, nie można po­wiedzieć, że brudna. Niespecjalnie brudna. Ale, naturalnie, mało wytworna, zwyczajna, nocna. Do kołnierza, naturalnie, duży guzik od szynelu przyszyty. “Wstyd - myślę - z takim dużym guzikiem wejść do westybulu".

Mówię do swoich:

- Po prostu - mówię - nie wiem, towarzysze, co robić. Ubrany dziś jestem nie za bardzo. Głupio mi jakoś ten paltot zdejmować. Mimo wszystko szelki tam i koszula faktycznie nocna.

Towarzysz Łoktiew mówi:

- Ano, pokaż się.

Rozpiąłem się. Pokazuję.

- Tak - mówią - w rzeczy samej, widoczek...

Dama również, naturalnie, popatrzyła i mówi:

- Ja - mówi - lepiej pójdę do domu. Ja - mówi - nie mogę tak, żeby kawalerowie w samych koszulach w moim towarzystwie paradowali. Brak jeszcze tylko - mówi - żeby kalesony na spodnie włożyć. Dosyć głupio - mówi - w takiej abstrakcyjnej postaci do teatrów uczęszczać.

Mówię:

- Nie wiedziałem - mówię - kretynko jedna, że do te­atrów uczęszczam. A może ja rzadko ubieram marynarki. Może ja je oszczędzam - no i co takiego?

Zaczęliśmy się zastanawiać, co robić. Łoktiew, psiajucha, mówi:

- Otóż tak. Ja - mówi - Wasiliju Mitrofanowiczu, dam ci zaraz swoją kamizelkę i chodź w niej, że niby w marynarce ci za gorąco.

Rozpiął marynarkę, zaczął macać i szperać wewnątrz sie­bie.

- Oj - mówi - tam do licha, ja - mówi - sam dziś je­stem bez kamizelki. Ja - mówi - dam ci lepiej krawat, mimo wszystko będzie przyzwoiciej. Przywiąż go do szyi i chodź tak, że ci niby gorąco.

Dama mówi:

- Lepiej - mówi - jak Boga kocham, pójdę do domu. Mnie - mówi - w domu jakoś raźniej. Bo tu - mówi - jeden kawaler omal że nie w kalesonach, a drugi ma krawat zamiast marynarki. Niech - mówi - Wasilij Mitrofanowicz poprosi, żeby go wpuścili w paltocie.

Prosimy i błagamy, pokazujemy legitymacje związkowe - nie wpuszczają.

- To - mówią nie dziewiętnasty rok, żeby w paltocie siedzieć.

- No cóż - mówię - nic nie zwojujemy. Zdaje się, naj­milsi, że trzeba dreptać do domu.

Ale jak pomyślę, że zapłaciłem rubel trzydzieści, nie mogę iść - nogi mnie nie niosą do wyjścia.

Łoktiew, psiajucha, mówi:

- To tak. Ty - mówi - szelki odczep, niech je dama nie­sie zamiast torebki. A sam wal, jak stoisz: że niby to letnia koszula “apasz" i tobie jest w niej, jednym słowem, cały czas gorąco.

Dama mówi:

- Jak sobie chcecie, ja szelek nie poniosę. Ja - mówi - nie po to do teatru chodzę, żeby nosić w rękach męskie dodatki. Niech Wasilij Mitrofanowicz sam niesie albo niech włoży do kieszeni.

Rozbieram paltot. Stoję w koszuli jak ten skurczybyk.

A ziąb dosyć pieski. Drżę i wprost szczękam zębami. A naokoło publiczność stoi i przygląda się.

Dama odpowiada:

- Prędzej, łajdaku jeden, odpinaj te szelki. Toć ludzie naokoło chodzą. Oj, jak Boga kocham, lepiej pójdę do domu.

A ja tak ekspresowo ich nie odepnę. Zimno mi. lak od razu odpiąć - a może palce się mnie nie słuchają? Zaczynam wykonywać rękami ćwiczenia gimnastyczne

.

Następnie doprowadzamy się do porządku i siadamy na swoich miejscach.

Pierwszy akt mija gładko. Tyle że zimno. Ja przez cały akt zajmowałem się gimnastyką.

Wtem w przerwie tylni sąsiedzi wszczynają awanturę. Wzywają administrację. Wygłaszają na mój temat.

- Damom - mówią - obrzydliwie jest patrzeć na nocne koszule. To je - mówią - szokuje. A poza tym - mówią - on się cały czas wierci jak ten skurczybyk.

Mówię:

- Wiercę się z zimna. Spróbujcie no posiedzieć w samej koszuli. A mnie - mówię - najmilsi, i samemu łyso. Co robić?

Wloką mnie, naturalnie, do kancelarii. Zapisują wszyst­ko, co i jak.

Potem puszczają.

- A teraz - mówią - przyjdzie ci trzy ruble do sądu płacić. Takie draństwo! Ani się człowiek spodziewa, gdzie się

potknie na równej drodze...

na posterunku

Bardzo kiepski zawód mają lekarze. Najgorsze, że pa­cjenci zrobili się dzisiaj jacyś nieokrzesani. Nie krępują się. Ledwie coś nie tak - już się biorą do rękoczynów albo wręcz mordują lekarza jakimś przedmiotem.

A może taki lekarz jest inteligentnym człowiekiem i nie lubi, żeby go mordowano. Może to go denerwuje.

Chociaż w naszej przychodni nie przyjął się taki zwy­czaj, żeby zabijać lekarzy. W naszej, dajmy na to, od początku rewolucji jeden lekarz niezmiennie trwa na posterunku. Ani razu go nie zabili

Felczera, faktycznie, raz zajechali po pysku, a lekarza nie tknęli palcem. Bo się schował za parawanem.

A że jeden raz naszego lekarza nieźle nastraszyli, to nic w tym złego. To się stało przypadkiem. Na dobitkę z naszego lekarza w ogóle był dość strachliwy inteligent. Zdarzało się, że słuchawką dziabnie pacjenta i odbiegnie o jakieś czter­dzieści kroków. I z tej odległości rozmawia. Dość ostrożny z niego był inteligent.

A kiedy Grigorij Iwanowkz Wieriowkin zgłosił się na badanie, to lekarz już był napięty nerwowo.

Przyniosło zaś Grigorija Iwanowicza na to badanie w ab­solutnie pilnej okoliczności. Urlop był mu potrzebny, no, po prostu na gwałt. Na wieś musiał jechać, tatulo go wzywali.

No więc wparował, zdjął, co miał na sobie, i stoi przed lekarzem w stroju adamowym. I myśli

:

A lekarz, ma się wiedzieć, dziabnął go słuchawką po kał- dunie i odbiegł za szafkę. I stamtąd mamrocze:

- Nie ma, tego, obiektywnych symptomów. Proszę się ubrać.

A Grigorijowi Iwanowiczowi humor się popsuł i mówi do niego z irytacją:

- Ty - mówi - człowieku, dobrze mnie wysłuchaj, a nie tykaj bez potrzeby słuchawką. Ja - mówi - i sam tykać po­trafię.

Lekarzowi, naturalnie, też popsuł się humor i znowu zaczął wysłuchiwać. Potem schował się za szafką i mówi:

- Dalibóg - mówi - i przeżegnać się mogę - nic takiego nie ma. Proszę się ubrać.

Zaczął się Grigorij Iwanowicz ubierać. Ubiera się.

I, naturalnie, Grigorijowi Iwanowiczowi, gołąbeczkowi, nie postało nawet w głowie, żeby lekarza, na ten przykład, zabić albo felczera stuknąć. Po prostu i zwyczajnie zmartwił się człowiek, że urlop mu się zawalił. I targany uczuciami nawet splunął w bok. Nawet rękę wsadził do kieszeni, chciał wyjąć chusteczkę - wysmarkać się dla całkowitego uspoko­jenia.

I ledwie wsunął rękę do kieszeni - krzyk.

Lekarz, naturalnie, krzyczy: mordują. Felczer wyma­chuje ręką, zwołuje ludzi.

Przybiegli ludzie, złapali Grigorija Iwanowicza Wieriow- kina, trzymają.

Wieriowkin mówi:

- Coście wy, ludzie kochani, na głowę upadli, czy jak?

A felczer, zaraza, odpowiada:

- On łapę do kieszeni wsunął, chciał może nas, obu me­dyków, na miejscu rozwalić.

Zaczęto przeszukiwać Grigorija Iwanowicza, ale nic ta­kiego, poza machorką, nie znaleziono.

A co mówił Grigorij Iwanowicz względem chusteczki, ja­koby pragnął się w nią inteligentnie wysmarkać, to łże. Chu­steczki także u niego nie znaleziono.

Znakiem tego, ot tak, po prostu wsunął rękę do kieszeni. I zaraz podnieśli krzyk.

Tylko że niepotrzebnie podnieśli krzyk. Nie jest u nas w zwyczaju, żeby mordować lekarzy. Niech sobie żyją. Szkoda komu, czy co

?

dwaj palacze

Było to w Chabarowsku. Albo ostatecznie we Władywo- stoku. Jednym słowem, gdzieś w tamtych stronach.

Zaczęło się wszystko od zupełnego głupstwa.

Było sobie, na ten przykład, dwóch palaczy. Nazwisko jednego palacza, nie lubimy plotkować, było Ryżkow. Dru­giego - Szelajew.

Ryżkow miał syna - partyjnego pioniera Kost'kę. Szela­jew natomiast - bezpartyjnego młokosa Waśkę, lat pięć.

Pewnego razu chłopaczkowie wzięli się za łby. Od czego to się zaczęło - nie umiem wam powiedzieć. Albo, być może, Waśka pokazał pionierowi język. Albo, być może, Kostia-pio- nier wygłosił jakiś wierszyk, na przykład: “Waśka-Wasiaczek - świński prosiaczek". Ale doszło pomiędzy nimi do formal­nej bójki.

Zwyciężył pionier Kostia - wytargał przeciwnika za włosy.

Bezpartyjny zaś Waśka z głośnym bekiem pomknął na skargę do tatuńcia.

A tatuńcio, palacz Szelajew, bardzo się przejął. Wieczo­rem poszedł przejmować dyżur od Ryżkowa i mówi:

- No - mówi - uważaj, Ryżkow! Ja - mówi - twojemu szczeniakowi nogi wyrwę z tyłka, w razie jakby co. Niech na drugi raz nie podskakuje do mojego Waśki.

A tatuńcio Ryżkow był dumnym tatuńciem.

- Nie strasz, nie strasz - mówi - bo się zesrasz. Widzicie go, znalazł się charakterny - dzieciom nogi wyrywać z tyłka. A jeżeli to jest nasza zmiana? Toć za takie słowa ja cię, gnoju, rozstrzelać mogę.

- Ach, tak! - zdziwił się Szelajew. - Rozstrzeliwać pala­czy? Rozstrzeliwać członków związku zawodowego? Za takie pomysły ja cię, skurczysynu, mogę na Sołowki wpakować!

Od słowa do słowa - pogniewali się na siebie nawzajem.

Ryżkow zszedł z dyżuru, splunął i myśli:

“Ja - myśli - załatwię ciebie, gnoju. Podłożę ci taką świ­nię, że się nie pozbierasz".

Palacz Szelajew przejął dyżur i też myśli:

“Poczekaj" - myśli. “Dam ci, gadzie, nauczkę. Zepsuję ci coś w kotle. Albo jeszcze lepiej - wezmę i z jedenastu atmo­sfer spuszczę do ośmiu... Tłumacz się potem, skurczybyku... Będziesz wiedział, jak rozstrzeliwać palaczy..."

Powiedziane - zrobione.

Spuścił Szelajew parę do ośmiu atmosfer.

Nazajutrz Ryżkow przejął dyżur.

“Ehe - myśli - tak mi podświnić? Poczekaj, ja ci spuszczę do sześciu atmosfer".

Spadające ciśnienie naturalnie spadło. Ludzie się dzi­wują, nie kapują jednakowoż, co z czym i dlaczego.

Nazajutrz znowu Szelajew przejął dyżur.

“Ehe - myśli - sześć atmosfer? A ja d, skurczybyku, cztery zmajstruję. I z rezerwowego kotła spuszczę ci, draniu, wodę. Niech to się rozpieprzy do wszystkich diabłów".

Powiedziane - zrobione.

Spuścił do czterech atmosfer. I z rezerwowego kotła wy­puścił parę. Czeka, co będzie.

Następnego dnia chciał Ryżkow spuścić do dwóch at­mosfer i w ogóle wybić kurek do jasnej cholery. Ale nie miał okazji

Specjalna komisja zajęła się palaczami.

Co teraz będzie - nie wiadomo.

A zresztą, jeżeli poruszyć mózgownicą, to można prze­widzieć.

Synowie, Wasia z Kostią, niechybnie się pogodzą. Z po­wodu że - szczęśliwe, bez chmur, dzieciństwo.

Palacze najpewniej też się pogodzą. Należą mimo wszystko do jednego związku i mieszkają na jednej ulicy.

Natomiast ze strony komisji przewidujemy ostre nie­przyjemności

.

I w samej rzeczy: ukazujący się w Chabarowsku dzien­nik “Szlak Robotniczy* pisze: “Komitet rejonowy postanowił zwolnić tych dwóch palaczy i wpisać naganę do legitymacji członkowskich".

Będą, oj, będą teraz mieli czas bezrobotni palacze, by pomyśleć o tym, co narozrabiali!

wesele

Pewnie, że Wołod'ka Zawituszkin trochę się pośpieszył. To trzeba przyznać.

Wołod'ka, można powiedzieć, ani nie obejrzał należycie swojej wybranki. A po prawdzie rzec, to bez palta i bez kape­lusza w ogóle jej nie widział. Ponieważ główne wydarzenia rozegrały się na ulicy.

A że przed samym ślubem Wołod'ka Zawituszkin wstą­pił z narzeczoną przedstawić się jej mamusi, no tak, ale to nie rozbierając się. W korytarzu, że tak powiem, w biegu.

A zapoznał się Wołodia Zawituszkin ze swoją wybranką w tramwaju.

Siedzi sobie w tramwaju i nagle widzi, że wyłania się przed nim taka panienka, laka niczego sobie panienka, jak należy. W palcie zimowym.

I stoi ta panienka w swoim palcie zimowym przed Wo- łod'ką, a ręką trzyma się za poręcz, żeby pasażerowie jej nie przewrócili. A drugą ręką przyciska do piersi paczkę. A w tramwaju oczywiście ścisk Jeden drugiego popycha. Stać, powiedzmy to wprost, nie jest zbyt wygodnie.

Toteż Wołod'ce żal się jej zrobiło.

- Pani siada - mówi - na jednym kolanie, było nie było, lżej będzie jechać.

- Ach nie - mówi - merci.

- To wobec tego - mówi - proszę dać paczkę. Pani położy mi na kolanach, bez krępacji. Było nie było, lżej będzie stać.

Nie, widzi Wołodia, paczki też nie daje. Może boi się, żeby nie rąbnął. Albo co innego

.

Popatrzył na nią Wołod'ka Zawituszkin jeszcze raz i wprost oniemiał.

Jezu - myśli - co też za urocze panienki tramwajami zasuwają".

Jadą tak dwa przystanki. Trzy. Cztery. W końcu, widzi Zawituszkin, panienka przeciska się do wyjścia. To i Wołod'ka wstał. Tu, przy wyjściu, znaczy się, zawarli znajomość.

Zapoznali się. Poszli razem. I tak się to u nich szybko i bez nakładów potoczyło, że po dwóch dniach Wołod'ka Zawituszkin już się oświadczył.

A ona, czy się od razu zgodziła, czy nie, dość, że na trzeci dzień poszli do podwydziału cywilnego i złożyli podpisy.

Złożyli podpisy w Urzędzie Stanu Cywilnego, a po pod­pisach rozegrały się wnet głośne wydarzenia.

Po podpisach młodzi poszli do mieszkania mamusi, lam, naturalnie, kompletny rozgardiasz. Nakrywają do stołu, Go­ści tłum. I w ogóle uroczystość rodzinna - tylko czekają na młodych.

I różne jakieś panny i kawalerowie krzątają się po poko­jach - ustawiają nakrycia i odkorkowują butelki.

A swoją młodą małżonkę Wołod'ka Zawituszkin jeszcze w przedpokoju stracił z oczu.

Od razu, jak na złość, obstąpiły go różne mamusie i krewni - zaczęli mu gratulować i ciągnąć do pokoju.

Przyprowadzili go do pokoju - rozmawiają, rękę ściskają, wypytują, do jakiego, niby, należy związku.

Tylko że widzi Wołod'ka - nie rozpozna nijak, która to jego młoda żona. Panien w pokoju zatrzęsienie. Wszystkie się kręcą, wiercą, a on prosto z ulicy, za światła, choć zabij, nie rozpozna

“Jezu - myśli Wołod'ka - nigdy mi się nic podobnego nie przydarzyło. Która z nich jest moją młodą żoną?"

Zaczął chodzić po pokoju między pannami. To do jed­nej przysunie się, to do drugiej. A one dość niechętnie się trzymają i szczególnej radości nie okazują.

Tu Wołod'kę trochę nawet obleciał strach.

“No proszę - myśli - na czym się obsunąłem - żony swojej nie mogę znaleźć".

A tu jeszcze krewni zaczęli popatrywać z ukosa - czego ten młody chodzi jak nienormalny i na wszystkie panny się rzuca.

Stanął Wołod'ka w drzwiach i stoi kompletnie przybity.

“No, dobrze jeszcze - myśli - gdyby teraz sadzali do stołu. Wtedy może coś się wyklaruje. Która siądzie przy mnie, znaczy się - ta. Gdyby tak - myśli - o ta blondyneczka usia­dła. A jak, Boże broń, podetkną paskudztwo jakieś - i żyj potem z nim".

Goście tymczasem zaczęli siadać do stołu.

Mamusia na rany Chrystusa błaga, żeby jeszcze trochę poczekali i nie siadali. Ale goście nie znają miary - rzucają się na żarcie i picie.

Wołodię Zawituszkina wloką teraz na honorowe miejsce. A obok niego z jednej strony sadzają pannę.

Popatrzył na nią Wołod'ka i kamień spadł mu z serca.

“A to ci - myśli - się trafiła. Zupełnie - myśli - niczego sobie. Bez tego tam kapelusza nawet jest lepiej. Nos się tak nie pcha do przodu".

Przepełniony uczuciem Wołodia Zawituszkin podlał so­bie i jej wódeczki i runął do całusów i powinszowań.

Rozległy się krzyki i rozmaite lamenty.

- Co za jakiś — krzyczą — nienormalny sukinsyn. Na wszystkie panny się rzuca. Młoda małżonka jeszcze nie wy­szła do gości, robi się na bóstwo, a ten z drugą zaczął się wprawiać.

Tu zrobił się absolutny zamęt i obrzydliwość.

Powinien by Wołod'ka, naturalnie, obrócić to wszystko w żart. Ale on strasznie wziął na ambit. W zamieszaniu jakiś krewny trzasnął go butelką po karku.

- Diabli się w tym połapią! Nasprowadzali różnych bab i orientuj się tu, człowieku!

W tym momencie objawia się oblubienica w czymściś białym. I kwiaty z boku.

Znów, naturalnie, lament, krzyki, histeria.

Rodzina zaczęła, naturalnie, wypędzać Wołod'kę z mieszkania.

Wołod'ka mówi

:

- Dajcie choć podjeść. Od rana - mówi - przez to ma­rudzenie nic w gębie nie miałem.

Ale krewni naparli i wypchnęli Wołod'kę na schody.

Na drugi dzień Wołod'ka Zawituszkin poszedł po pracy do podwydziału cywilnego i rozwiódł się.

Nawet się tam nie zdziwili.

- Io - mówią - nic takiego, zdarza się. Teraz - mówią - to na porządku dziennym.

I dali rozwód.

dama z kwiatami

Patrzcie, do czego to doszło - wystarczy napisać na po­ważny temat opowiadanie nie całkiem już takie śmieszne, a publika się zaraz obraża.

- My - powiadają — chcieliśmy poczytać coś wesołego, a tu jakieś naukowe bazgroły. Tak nie wolno! Nazwisko au­tora powinno odpowiadać samo za siebie;

Tak że trzeba się teraz co i rusz tłumaczyć, jeśli coś jest nie tak albo jeśli, dajmy na to, temacik bierze się nie taki całkiem do śmiechu.

A bywają czasem takie mało zabawne temaciki, prosto z życia. Powiedzmy - jakaś bójka, mordobicie, ohydne mor­derstwo albo dobytek gwizdnęli.

Wtedy, w rzeczy samej, nie ma się co śmiać i szanownej publiki nie da rady zabawić. Człowiek chętnie by obsłużył czytelnika, jak to się mówi, od tej strony, ale okoliczności nie umożliwiają.

Albo, na ten przykład, to opowiadanie. Wyraźnie smutne. O tym, jak pewna inteligentna dama utonęła.

Śmiechu, prawdę mówiąc, niewiele da się wycisnąć z tego faktu.

Tak więc autor najpokorniej prosi o wybaczenie za swoją impertynencję i za to, że bierze się za takie zbyt smutne pół- naukowe opowieści.

No, tym razem jakoś to musicie wytrzymać, a w przy­szłości można będzie przyłożyć starań i znowu strugać wa­riata.

Chociaż trzeba powiedzieć, że i w tym opowiadaniu będą pewne śmieszne sytuacje. Zobaczycie sami

.

Oczywiście nie zawracałbym głowy współczesnemu czy­telnikowi takim niezupełnie brawurowym opowiadaniem, tylko że bardzo odpowiedzialny jest, musicie wiedzieć, ten współczesny temacik. Na konto materializmu.

Jest to, jednym słowem, opowiadanie na okoliczność, jak pewnego razu wskutek nieszczęśliwego wypadku wyjaśniło się ostatecznie, że wszelka mistyka, wszelka idealistyka, taka tam nieziemska miłość i tak dalej, i tym podobne to formalna bujda i bzdurnota. I że w życiu liczy się tylko podejście ma- terialistyczne, a nic więcej, niestety, nie ma.

Być może niektórym zacofanym inteligentom Jl akade­mikom to się wyda zanadto smutne, być może, że przez to znowu będą biadolić, ale gdy skończą biadolenia, to niechaj ogarną spojrzeniem swoje minione życie, a zobaczą wtedy, ile niepotrzebnej biedy sobie napytali.

Pozwólcie więc staremu nieokrzesanemu materialiście, który po tej historii definitywnie już postawił krzyżyk na wielu wzniosłych rzeczach, opowiedzieć tę właśnie historię. I zechciejcie raz jeszcze wybaczyć, jeśli śmiech będzie nie taki niepohamowany, jak by się pragnęło.

Zwłaszcza że, powtórzmy to, jaki tam znowu śmiech, kiedy utonęła pewna niewiasta. Utonęła w rzece. Chciała pójść się wykąpać. I poszła po balach. Tam nad rzeką, przy brzegu był spław. Takie tratwy. I ona miała w zwyczaju cho­dzić po tych balach jak najdalej od brzegu, żeby przestrzeń była i piękno, i tam się kąpała. I, rzecz jasna, utonęła.

Ale nie o to chodzi.

Otóż do wsi Radosna nad rzeką Newą przyjechał w tym roku na letnisko niejaki inżynier Mikołaj Mikołajewicz Gor- batow.

Inżynier technolog albo drogowiec. Jednym słowem, na jego mundurowej czapce był jakiś znaczek produkcyjny - pilnik i jeszcze coś w tym rodzaju. Ale nie o to chodzi.

Wiosną tego roku przyjechał do Radosnej ten inżynier ze swoją młodą małżonką Niną Pietrowną.

Taka sobie, nic nadzwyczajnego. Cóż, niewiasta jak niewiasta. Czarnulka taka, kolorowa. Zawsze z kwiatami w rączce. Trzyma je albo wącha. No i ubrana, ma się ro­zumieć, bardzo prześlicznie.

Mimo to inżynier Gorbatow tak ją kochał, że aż dziw

brał.

Prawda też, że niczego innego z życia nie miał i do ni­czego nie dążył. Żadnych obowiązków społecznych. Kulturą fizyczną się nie zajmował. Artykułów nie pisał. I w ogóle, trzeba to powiedzieć z całą szczerością, unikał życia publicz­nego.

Nie dotrzymywał kroku współczesności. Miał, oczywi­ście, koło czterdziestki i cały tkwił w przeszłości. Podobało mu się, jednym słowem, dawne burżuazyjne życie z jego różnymi poduszeczkami, przystawkami i tak dalej.

A w bieżącym współczesnym życiu nie widział nic prócz prostactwa i od wszystkiego odwracał swoją osobę.

A ponieważ ona, jako małżonka, nie wydałaby go, to opowiadał jej różne swoje reakcyjne myśli i poglądy:

- Jestem - mówi - człowiekiem do głębi inteligentnym, dostępne mi jest - mówi - zrozumienie wielu mistycznych i abstrakcyjnych obrazów mego dzieciństwa. Nie mogę - mówi - czuć się usatysfakcjonowany tą brutalną rzeczywisto­ścią, nagonką na specjalistów, redukcją, czynszem i tak dalej. Wychowałem się - mówi - na wielu pięknych rzeczach i bibe­lotach, rozumiem subtelną miłość i nie widzę niczego stosow­nego w ordynarnym obłapianiu i tak dalej, i tym podobne.

Tak więc na skutek tego wszystkiego inżynier oderwał się od mas i zasklepił definitywnie w swoim życiu rodzinnym i w miłości do tej swojej laluni z kwiatuszkami.

A ona, bez dwóch zdań, była dostosowana do swojej roli.

A ponieważ była jego małżonką, tańczyła, jak jej zagrał, ze wszystkim takim się zgadzała i ponad miarę tęskniła za dawnym życiem.

Była to, jednym słowem, osóbka poetyczna, zdolna przez cały dzień wąchać kwiatki i nasturcje albo siedzieć na brzegu i spoglądać w dal, jakby tam było coś konkretnego - owoce lub pasztetówka.

Tacy to, znaczy się, byli małżonkowie ze swoją miłością.

O niej to nie da się powiedzieć, żeby jakoś zanadto go kochała i wielbiła, ale on, rzeczywiście, oczu z niej nie spusz­czał. Rano odpływa statkiem, a ona, w swoim rozkoszny

m

szlafroczku, śpieszy go odprowadzić na swoich cienkich in­teligenckich nóżkach. On ją pod rączkę przytrzymuje, żeby, uchowaj Boże, nie wywichnęła sobie nóżki. I szczebioce coś do niej, śle ze statku pocałunki w powietrzu. Jednym sło­wem, aż przykro patrzeć.

A więc on pojechał, a ona usiadła i siedzi, jak głupia, ma­rzy o różnych tam abstrakcjach. No, poszłaby coś przeprać, jak już nie chce zająć się kulturą fizyczną. Albo łóżko temu swojemu Gorbatowowi zasłać. Ale nie! Usiadła i siedzi. I jeść nie prosi. Za to potem na pewno tak łatwo straciła głowę od tych swoich marzeń i przez to nie mogła się wydostać na ląd.

No, ale skoro już utonęła, nie będziemy niepokoić jej pamięci różnymi obraźliwymi uwagami.

No więc około godziny siódmej przyjeżdża Gorbatow z miejsca pracy. Przyjeżdża z miejsca pracy i śpieszy na spo­tkanie ze swoją gołąbką.

Pierwszy zeskakuje ze statku. I coś niesie w ręku. Czy to prezenty, czy dla niej majteczki albo jakiś nowiutki biu­stonosz.

Wręcza jej prezent i od razu po plecach ją poklepuje, wygłupia się, obejmuje. Co to dla niego! Najważniejsze, że nie ma żadnych obowiązków społecznych i cały zasklepił się w swoim horyzoncie i w swoich czułych przeżyciach.

No, a ona patrzy, co też przyniósł, zmarszczy nosek i idzie na swoich cienkich nóżkach.

Tylko że, jednym słowem, utonęła. Bardzo, rzecz ja­sna, szkoda, bardzo to bolesny fakt, ale przywrócić jej życia, zwłaszcza z naszą medycyną, już się nie da.

Oczywiście, gdyby się w swoim czasie choć trochę zaj­mowała ćwiczeniami gimnastycznymi, to dałaby sobie radę i chociaż w ostatniej chwili wypłynęłaby. A tymczasem po­grążyła się ze swoimi kwiatami i poszła na dno od razu, nie stawiając przyrodzie oporu.

Zwłaszcza że szła po śliskich balach. Zawsze chodziła się kąpać po tych balach. A tym razem wybrała się po desz­czu na swoich francuskich obcasikach, no i zwaliła się. Tylko majteczki zostały na tratwie.

A może też być, że umyślnie osunęła się do wody. Bo może żyła i żyła z takim zacofanym elementem, po czym

wzięła i utonęła. Tym bardziej że, być może, zawrócił jej w głowie swoją mistyką.

Tylko że przypuszczam, że wątpię. Już raczej, jeśli tłu­maczyć psychologicznie, pośliznęła się na balach i utonęła.

Nie będziemy, rzecz jasna, nadmiernie psuć humoru czytelnikom artystycznym opisem dalszych wydarzeń. Dość powiedzieć, że inżynier Mikołaj Mikołaj ewicz niezwykle za­martwiał się i cierpiał z powodu tego faktu! Pokładał się na brzegu, szlochał i różne takie, ale jego ukochana zginęła bez­powrotnie i nawet ciała jej nie można było znaleźć. I z tego powodu inżynier również ogromnie cierpiał i zamartwiał się.

- Gdyby ona - mówił do swojej gospodyni - się zna­lazła, bardziej bym się uspokoił. Ale - mówi - taki okropny szczegół, że jej nie znaleziono, absolutnie mnie wyczerpuje. I ja - mówi - przez to nocami nie sypiam i bez przerwy

0 niej myślę. Tym bardziej że kochałem ją zupełnie nieziem­ską miłością i - powiada - tyle mi tylko pozostało, żeby ją odnaleźć, przylgnąć do jej prochu i pochować ją w porząd­nej mogiłce, i chodzić co sobotę na tę mogiłkę, żeby obcować z nią duchowo i prowadzić zaświatowe rozmowy.

Tak powiedział, naciął karteluszków i na tych kartelusz- kach napisał dużymi literami, że ten, kto znajdzie ciało i tak dalej, otrzyma wysoką nagrodę wysokości trzydziestu rubli

1 tym podobne.

I te świstki porozklejał po całej wsi i osadzie rybackiej.

Ale miesiąc mija - i nic. Wielu jej szuka i przy pomocy raków, i bosaków, i tak dalej, ale jakoś znaleźć nie mogą.

A on, poczciwina inżynier Gorbatow, unika wszystkich, z nikim się nie wita, ten tylko ma problem, że czeka, czy nie znajdą jego ukochanej.

Ale, oczywiście, żadne nieszczęście nie może trwać zbyt długo. Pod tym względem nasz organizm dziwnie jest pomy­ślany. Nawet najkoszmarniejszy dramat szybko idzie w za­pomnienie i prawie nic z niego nie zostaje.

lak że nieszczęście inżyniera też się trochę zamgliło. Chociaż nie przestawał rozpaczać, uważając, że jego wielka miłość zostanie z nim na wieki.

I, rozpaczając, nie wyprowadził się z letniska, lecz nadal co dzień dojeżdżał, nie chcąc rozstać się z drogimi miejscami

.

Aż pewnego razu, na początku września, rybacy odna­leźli jej ciało. Prąd zniósł ją o jakieś pięć wiorst i przygnał do brzegu.

No więc przyjeżdżają do inżyniera dwaj rybacy i mel­dują - proszę spojrzeć, mówią, trzeba rozpoznać, a jakby co, to się od pana należy.

Ach, zaczął się krzątać, pobladł, ruchy jego stały się po­śpieszne, wsiadł do łódki i pojechał z rybakami.

Nie będziemy zagęszczać kolorów i opisywać szcze­gółów psychologicznych, powiedzmy tylko, że od razu na brzegu podszedł do swojej byłej ukochanej i zatrzymał się obok niej. Rybacy stoją dookoła, stoją oczywiście w milcze­niu, i patrzą na niego, co też powie — rozpozna czy nie roz­pozna, tym bardziej że rozpoznać, oczywiście, nie było ła­two - czas i woda wykonały swoją straszną robotę. I nawet brudne szmaty po kostiumie niezbyt teraz przypominały coś porządnego, tamten dawny prześliczny kostium. Nie mówiąc już o twarzy, którą tym bardziej uszkodził upływ czasu.

Wtedy jeden z rybaków, nie chcąc na próżno tracić dro­gocennych chwil, mówi - no więc jak? Ona? Jeśli to nie ona, to chodźcie, obywatele, rozejdziemy się, co tu wystawać po próżnicy!

Inżynier Gorbatow pochylił się nieco niżej i wtedy gry­mas obrzydzenia i odrazy wykrzywił jego inteligenckie usta.

Noskiem swojego bucika przekręcił twarz topielicy i znów na nią popatrzył.

Potem pochylił głowę i cicho wyszeptał:

— lak... to ona!

Znowu wstręt wstrząsnął jego ramionami. Odwrócił się i szybko poszedł do łódki.

Wtedy rybacy zaczęli na niego krzyczeć - a pieniądze, krzyczą, obiecał pieniądze i daje drapaka, i to jeszcze były inteligent, i w czapce!

Gorbatow, oczywiście, bez słowa wyjmuje pieniądze i podaje rybakom, i dokłada jeszcze piątaka, żeby pochowali tę panią na miejscowym cmentarzu.

A potem M. M. Gorbatow wyjechał do Radosnej, a stam­tąd do Leningradu.

A niedawno widziano go - szedł ulicą z jakąś damulką. Prowadził ją pod ramię i coś tam nawijał.

Oto i cała historia.

Pamięć topielicy i głęboką nieziemską miłość do niej in­żyniera uczcijmy powstaniem i przejdźmy do spraw bieżą­cych. Tym bardziej że czasy nie takie znów, żeby się długo za­trzymywać przy utopionych obywatelach i dorabiać do nich wszelką psychologię, fizjologię i tym podobne.

grymas nep-u

Na święta jeżdżę zazwyczaj do Ługi. Tam, mówią, po­wietrze jest bardzo wyśmienite - sosnowe i świerkowe. Do­skonale robi na bronchit. Lekarze tak mówią. Nie wiem. Nie wydaje mi się.

Najważniejsze, że jeździć do Ługi - to istna plaga. Ludzi okropne mnóstwo. Popychają się. Bez pytania siadają na ko­lanach. Stawiają na głowie koszyki i tobołki. Co tam bronchit - można złapać i szkarlatynę.

Poprzedniego razu na jakiejś stacji w drodze do Ługi, nie zważając na formalne przepełnienie, wciska się do wagonu jakiś typ. Niestary jeszcze. Z wąsikami. Elegant. W wyso­kich butach. A z nim - staruszka. Taka zwyczajna staruszka z dwoma tobołkami i z koszykiem.

Właściwie ta staruszka pierwsza wpakowała się do wa­gonu ze swoim bagażem. A dopiero za nią ten gość ze swo­imi wąsikami

Staruszka, znakiem tego, idzie przodem - przebija się przez publiczność, a on za nią niedbałym krokiem. I cały czas rządzi:

- Nieś - krzyczy - równiej ten koszyk. Wysypiesz jeszcze coś tam takiego... Tera stawiaj pod ławkę! Pod ławkę, mówię, go zatranżalaj. Ach, ty łbie barani! Toć nie kładź tego tłumoka obywatelom na kolana. Kładź chwilowo na głowę... Poczekaj, zara podsadzę go na górną półkę. Tfu, ty, mówię czy nie mówię, do licha!

Widzą pasażerowie, że postępowanie obywatela coś nie bardzo - formalne przekroczenie karnego kodeksu pracy.

Jednym słowem, pasażerowie widzą, że naruszono normę w stosunku do pracującego człowieka.

Niektórzy zaczęli na głos wyrażać swoje niezadowole­nie: niby, czy nie czas go osadzić, skoro pozwala sobie i ko­menderuje, i wrzeszczy na starą sługę. Gdzież to możliwe, żeby pojedynczej staruszce ładować tłumok na głowę? Toć to formalny grymas NEP-u.

Koło okna wśród pasażerów po prostu zaczął się fer­ment.

- To - mówią - wyzysk przerośniętych! Nie można tak krzyczeć i rządzić na oczach wszystkich. To poniża jej star­czą godność.

Wtem jeden, najbardziej ze wszystkich nerwowy oby­watel podchodzi do tego z wąsikami i chwyta go bezpośred­nio za klapy.

- To - mówi - niemożliwe dopuszczanie się takich po­stępków. To naigrawanie się ze zniewolonej osobistości. To formalny grymas NEP-u.

Czyli kiedy tego nowego złapano za klapy, on zbladł i odchylił się. I dopiero następnie zaczął protestować.

- Przepraszam - mówi - a może nie ma żadnego gry­masu? Może to ja z własną mamusią udaję się do miasta Leningradu? Dosyć - mówi - ubliżające jest słuchanie po­dobnych słów z przekroczeniem kodeksu.

lii pomiędzy pasażerami nastąpiło niejakie zamieszanie. Niejaka konfuzja: wtrącili się, niby, w nie swoje rodzinne sprawy. Wprost nieprzyjemnie. Okazuje się, że to raptem mamusia.

Najbardziej nerwowy nie od razu się, naturalnie, poddał.

- A pies - mówi - się w niej wyzna! Nie ma na czole napisane - mamusia czy tatuś. Trza ogłaszać przy wchodze­niu, jak tak.

Ale potem usiadł przy swoim oknie i mówi:

- Przepraszam mimo wszystko. Nie wiedzieliśmy, że to wielebna mamusia obywatela. Pomyśleliśmy akurat, jak by to powiedzieć, odwrotnie. Niby, tego, pomyśleliśmy, że to sługa domowa. W takim razie przepraszamy.

Do samego Leningradu ten z wąsikami czuł się coraz bardziej dotknięty z powodu zniewag, jakie go spotkały

.

- Już - mówi - przejechać się nie można, od razu ła­pią za klapy. Dotykają, dajmy na to, posiadacza ważnego biletu... Niech mamusia położy nogę na tłumoku, bo jeszcze wyciągną... Znaleźli się kontrolerzy... A co, jeżeli ja sam od siedemnastego roku mieszkam w Leningradzie?

Pozostali pasażerowie siedzieli w milczeniu i unikali wzroku tego dotkniętego człowieka.

rzetelna robota

Niektórzy, daję słowo, uwzięli się na specjalistów - że to, niby, szkodnicy, spece i tak dalej.

A ja, na ten przykład, takich marnych specjalistów w ogóle nie widziałem. Nie zdarzyło się.

Przeciwnie, ci, których spotykałem, wszyscy byli tacy mili, wprost nadzwyczajni.

Na przykład tego lata.

Z naszego komunalnego mieszkania jedna rodzina wy­jechała na letnisko, lata, mama i ich latorośl.

Wyjechali. Zamknęli swój pokoik na kłódkę. Jeden klucz zabrali ze sobą, a drugi, oczywiście, zostawili sąsiadce - kto wie, co może się zdarzyć. I wybyli.

A trzeba powiedzieć, że mieli oni w pokoju instrument - fortepian. No, zwykłe pianino. Wypożyczyli je w Centrali Muzycznej.

Wypożyczyli ten fortepian do nauki dla swojego nicpo­nia, który w rzeczy samej walił w klawisze z całym swoim dziecięcym sprytem.

Przychodzi lato - trzeba nicponia wieźć na letnisko.

No i, oczywiście, zawieźli.

A ten fortepian, albo - mówiąc prościej - pianino, za­mknęli w pokoju razem z różnymi innymi przedmiotami i wyjechali. Odpoczywają sobie na letnisku. Nagle, znaczy się, zjawia się w ichnim miejskim mieszkaniu specjalista - stroiciel fortepianów, przysłany, oczywiście, przez swoją in­stytucję

.

Sąsiadka, ma się rozumieć, mówi tak: sami, powiada, wy­jechawszy do jesieni, fortepian zamknęli i żadnego strojenia absolutnie nie będzie.

Stroiciel powiada:

- Ja tam nie wiem, nie moja sprawa wchodzić w psy­chologię urlopujących. Skoro - powiada - mam w ręku zle­cenie, to muszę to zlecenie zrealizować, żeby mnie nie wylali z pracy, jak jakiegoś sabotażystę albo szkodnika.

No i, znaczy się, otworzyła mu drzwi; marynareczkę zrzucił i zaczął rozbierać to pianino, odkręcając rozmaite na­krętki, sztuczki i gwoździki. Rozkręcił i zaczął swoją kakofo­nię. Przez dwie albo trzy godziny, jak jakiś chory, sprawdzał różne dźwięki i katował sąsiadów. Następnie pokwitowali na jego skierowaniu, on cały się rozpogodził, powiedział do widzenia i poszedł.

Ledwo mija miesiąc - znów się zjawia.

- Jakże tam - mówi - mój fortepian?

- W porządku - mówią - stoi.

- To ja go - mówi - bezwzględnie muszę jeszcze nastroić. U nas nastraja się raz na miesiąc. Taki porządek.

Zaczęli go mieszkańcy namawiać i ugadywać - że nie trzeba. Pokoik, mówią, zamknięty. Fortepian jeszcze dwa miesiące będzie stał nietknięty. Na co takie zbędne wysiłki!

Ale uparł się.

- Mam - mówi - zlecenie w ręku. Nawet nie proście. Nie mogę.

No i znowu rozkręcił fortepian. Znowu dwie godziny skręcał z powrotem. Brzęczał i dźwięczał, i pełzał na brzuchu pod fortepianem.

Potem pożegnał się i poszedł, znużony ciężką pracą spe­cjalisty.

Ostatnio przylazł trzeci raz.

- No i co - mówi - przyjechawszy?

- Nie - mówią - odpoczywają na letnisku!

- No to jeszcze podstroję. Jak przyjadą - ślicznie im bę­dzie grało.

I chociaż mu wyjaśniali, i nawet jeden najbardziej krewki lokator chciał mu obić mordę za dźwięki nie z tego świata,

_on jednak dorwał się do fortepianu i rozpoczął znowu swoje

^LnSą rzetelną robotę i odszedł na swoich g teligentnych nóżkach

.

puszkin

Dziewięćdziesiąt lat temu zabito w pojedynku Aleksan­dra Siergiejewicza Puszkina.

Cała Rosja, można powiedzieć, rozpacza i łzy roni w tę smętną rocznicę. Ale, nawiasem mówiąc, najbardziej ze wszystkich rozpacza i zamartwia się Iwan Fiodorowicz Gołowkin.

ów miły człowiek na samo tylko słowo “Puszkin" okrop­nie się wzdryga i wbija wzrok w przestrzeń.

Bo i jakże ma, najmilsi, nie wbijać wzroku w prze­strzeń, kiedy wyszła na jaw taka, można powiedzieć, po­sępna, mroczna strona życia genialnego poety.

Opowieść naszą zaczniemy, oczywiście, z daleka, żeby nie obrazić pamięci znakomitego geniusza. Zaczniemy mniej więcej od 1921 roku. Wtedy wszystko ukaże nam się wy­raźniej.

W roku 1921, w miesiącu grudniu. Iwan Fiodorowicz Gołowkin przyjechał z wojska do ojczystego miasteczka.

A tu akurat zaczął się NEP. Ożywienie. Bułki zaczęto wypiekać. Pojawił się handelek. Życie, jednym słowem, try­snęło zdrojem.

A nasz przyjaciel Gołowkin, mimo tego wszystkiego, bezskutecznie chodzi po mieście. Nie ma gdzie głowy zło­żyć. W soboty sypia u znajomych. Na psim wyrku. W przed­pokoju.

No i, oczywiście, przez to jest w sceptycznym nastroju.

- NEP - mówi - to formalna utopia. Pół roku - mówi — nie mogę znaleźć lokalu.

W roku 1923 Gołowkin wycwanił się jednak i znalazł lokal. Albo dał w łapę, albo w ogóle szczęście się do niego uśmiechnęło, dość, że znalazł.

Pokoik milutki. Dwa okna. Naturalnie - podłoga. Sufit. Wszystko jest. Złego słowa nie powiesz.

Bardzo pieczołowicie urządził się tam Gołowkin. Zruj­nował się na tapety - okleił. Gdzie trzeba, przybił gwoździe, żeby wyglądało przytulniej. I mieszka jak padyszach.

A czas, naturalnie, płynie. Oto wybija już osiemdzie­siąta siódma rocznica od dnia śmierci naszego drogiego poety Puszkina. Potem osiemdziesiąta ósma.

W osiemdziesiątą dziewiątą rocznicę zaczęły się, oczy­wiście, w mieszkaniu rozmowy. Że ponoć Puszkin. Pisarz. Mieszkał ponoć w swoim czasie w tym lokalu. Uszczęśliwił ponoć powierzchnię mieszkalną swoim niemożliwym geniu­szem. Nieźle by było na mocy powyższego przybić jakąś ta­bliczkę z pełnym zaznaczeniem ku przestrodze potomnych.

Iwan Fiodorowicz Gołowkin też zgłupiał i wziął udział w całej tej tabliczce. Na swoją zgubę.

Aż tu nagle w mieszkaniu wielkie poruszenie. Panie mio­tają się. Czyszczą rondelki. Wymiatają z kątów.

Przychodzi pięcioosobowa komisja. Ogląda lokal.

Zobaczyła komisja różne domowe wnętrzności w miesz­kaniu - rondle i marynarki - i westchnęła z goryczą.

- Tutaj - mówi - mieszkał kiedyś Aleksander Siergieje- wicz Puszkin. A jednocześnie można tu zaobserwować for­malny skandal. O, tam stoi miotła. A tu wiszą spodnie - szelki powiewają na ścianie. Przecież to wprost uwłaczające pamięci geniusza!

No i, jednym słowem, po trzech tygodniach wysiedlono z tego lokalu wszystkich mieszkańców.

Gołowkin, co prawda, bardzo się awanturował. Złorze­czył. Wyrażał otwarcie swoje odrębne zdanie, nie zważając na ewentualne następstwa.

- Co to jest - mówi - takiego?! No, niech będzie, że ge­niusz. No, niech będzie, że wierszyk ułożył: “Po gałązce pta­szek skacze". Ale dlaczego wysiedla się szarego człowieka? Toż to utopia, jakby tak wszystkich lokatorów wysiedlać

.

Chciał Gołowkin pojechać do muzeum Puszkina - wy­kłócać się - ale potem zajął się szukaniem mieszkania.

Jeszcze teraz szuka. Zmizerniał, posiwiał. Zrobił się jakiś taki wymagający. Ciągle wypytuje, kto też wcześniej miesz­kał w danym lokalu. Czy nie mieszkał tu, Boże broń, Demian Biedny albo Meyerhold. Bo jeśli mieszkał, to on, Gołowkin, nie weźmie takiego lokalu nawet za darmo.

Coś w tym jest: niektórzy wybitni geniusze naprawdę zachowują się lekkomyślnie. A skutki są potem opłakane.

Nie trzeba daleko szukać: w naszych czasach nasz znajomy poeta Mitia Cenzor, Dmitrij Michajłowicz. Ten to w ciągu ostatniego roku nie mniej niż siedem pokoi zmienił. Ciągle, widzicie, nie może się dogadać. Względem zalegania z zapłatą.

A przecież z niego, diabli wiedzą, być może geniusz!

Och, ale mu za jakieś pięćdziesiąt lat nawrzucają za tych siedem mieszkań.

Chyba że do tego czasu kryzys może trochę zelżeje. Je­dyna nadzieja.

• - " idW&SnB

małżeństwo z wyrachowania

- Dawniej, obywatele, wszystko było bez porównania prostsze - powiedział Grigorij Iwanowicz. - Który starający się - wszystko miał jak na dłoni. To jest, dajmy na to, panna na wydaniu, to jej mamusia, a to posag. A skoro posag, to znowuż - jaki ten posag: gotówka czy może domek na fun­damencie.

Jeżeli gotówka - czcigodny rodzic oznajmia sumę. A je­żeli domek na fundamencie, to znowuż insza rozmowa — jaki domek? Może drewniany, a może i murowany... Wszystko na widoku, we wszystko warto wniknąć i nie ma w tym żadnej lipy.

No, a teraz! Pakuj się, proszę, który starający się, w ten cały interes w ciemno! Bo współczesny rodzic nie ma takiego przyzwyczajenia, żeby dawać gotówkę. A którzy konkurenci na mienie się orientują - to jeszcze gorzej.

Dajmy na to, nieruchomość - wisi futro na wieszaku. No, wisi i wisi. Miesiąc wisi i drugi wisi. Co dzień, na ten przykład, można je zobaczyć i rękami pomacać, a jak co do czego, to futro, jak sobie państwo chcecie, sublokator powiesił i wcale nie należy ono do panny...

No i macie państwo mienie! Z takim mieniem człowiek krwi sobie tylko napsuje.

Ach, co też się wyrabia na świecie - głowa puchnie!

Ja jestem starym rewolucjonistą od dziewięćset dziewią­tego roku, we wszystkich partiach byłem, i też kręci mi się we łbie, i nie wiem, z której strony to ugryźć

.

Jedyne, co zostało, to - jeżeli panna jest na posadzie. Tu nie ma lipy: siatka płac, kategoria, grupa... Ale i tu można się naciąć.

Mnie się, na przykład, spodobała taka jedna. Wymieni­liśmy czułe spojrzenia. Zapoznaliśmy się. Gadu-gadu, gdzie, pytam, pani pracuje i ile zarabia? Niby siatka płac i widełki.

- Pracuję - mówi - w magazynie. Pensja taka a taka.

- No - mówię - merci i bardzo dobrze. Pani - mówię - mi się podoba. I siatka płac sympatyczna, i widełki niczego sobie. Poznajmy się bliżej.

Zaczęliśmy z nią uczęszczać do kina. Ja płacę. Uczęsz­czaliśmy tydzień albo dwa - stawiam ultimatum: życzę sobie być wprowadzony do domu.

Wprowadziła do domu. No, naturalnie, w domu mamu­sia staruszka. Tatuś - stary rewolucjonista. Córka na wydaniu i przy niej ja - starający się niby.

Im dalej, tym wspanialej. Chadzam do nich w gości i przypatruję się. Z mamuśką rozmawiam na tematy filozo­ficzne: niby, jak im się wiedzie, czy nie mają kłopotów? Czy, broń Boże, nie trzeba będzie wspomagać.

- Nie - odpowiada - na konto wspomożenia to nie po­trzeba. A co do posagu, nie skłamię, posagu nie ma. Chociaż bieliznę i pół tuzina łyżeczek można odpalić.

- Ach - mówię - staruszko, kwiatku boży! Pół tuzina czy cały tuzin, to się zobaczy. Alboż warto o tym mówić za­wczasu. Mnie - mówię - córeczka państwa i tak się podoba, było nie było - piętnasta grupa, zniżki, talony... To dla mnie, można powiedzieć, posag.

No, staruszka, kwiatek boży, w szloch. I tatuńcio, stary rewolucjonista, puścił łezkę.

- Cóż - mówi - żeń się, kochasiu, skoro tak.

No, zaręczyny. Rozmowy. Westchnienia.

A staruszka, kwiatek boży, na konto cerkwi daje do zro­zumienia. Że niby nie zaszkodziłoby w cerkwi uświęcić zwią­zek.

A ja mówię:

- Uświęcimy i bez tego. Jestem - mówię - starym rewo­lucjonistą. Nie czekając na czyszczenie szeregów, wypisałem

się z partii. Nie mogę postępować wbrew sumieniu. Proszę nie nalegać.

Popłakała staruszka. I tatuś, stary rewolucjonista, puścił łezkę. Jednakowoż nie protestują.

Ożeniliśmy się.

Każdego ranka piękna młoda małżonka wybywa do pracy, a o czwartej wraca z powrotem. A w rękach ma za­winiątko.

No, naturalnie, czułe rozmowy - niby, wstawaj, Grisza, będziesz miał odleżyny.

I znowu łzy szczęścia i miodowy miesiąc.

I ciągnie się ta dyskusja dwa miesiące wedle nowego stylu.

Tyle że pewnego dnia piękna młoda małżonka zjawia się bez zawiniątka i tak jakby szlocha.

- Względem czego - pytam - pani płacze, czy nie zgu­biła, Boże broń, zawiniątka?

- Ależ nie - mówi - co znaczy zawiniątko? Zwolnili mnie z tytułu redukcji.

- Proszę nie żartować — mówię.

- Niestety - mówi.

- Przepraszam - mówię - nie żądam posagu, ale — mówię - orientowałem się na posadę.

A młoda małżonka jest niepocieszona.

- Tak - mówi - zredukowali jako mężatkę.

- Proszę o wybaczenie - mówię - w takim razie ja sam tam pójdę wyjaśnić sprawę. To nie do pomyślenia.

Włożyłem czym prędzej spodnie i poszedłem.

Przychodzę. Kierownikiem jest taki stary rewoluqonista z bródką.

Tłumaczę łajdakowi wszystkie szczegóły, a ten się upiera i mówi - nic nie wiem. Ja jemu o posagu, a on - nie wtrącam się do spraw rodzinnych.

Mówię:

- Ja też jestem starym rewolucjonistą, od dziewięćset piątego roku.

A on uprzejmie pokazuje mi drzwi.

Pożegnałem się z nim i do domu. Przychodzę. Małżonka siedzi i płacze

.

- Cóż - mówię - szkoda łez! Ja - mówię - ożeniłem się z panią, a pani się redukuje?

Biorę ją za rękę i idziemy do mamusi.

- Dziękuję - mówię - za przysługę. Myśli pani, że tuzin łyżek odpaliła i basta?

No, staruszka, kwiatuszek boży, w płacz. I tatunio, stary rewolucjonista, puścił łezkę.

- Wszystko - mówi - w ręku Boga. Może - mówi - i tak przeżyjecie?

Chciałem tatuńcia za to zamalować po gębie, ale po­wstrzymałem się. Jeszcze, myślę, poda, ścierwo, do sądu.

Splunąłem w kieszeń i wyszedłem.

A teraz rozwiodłem się i szukam narzeczonej.

bywa i tak

A Waniuszka Lediencow dostał robotę. Najprawdziwsza prawda. Pracuje teraz w zjednoczeniu.

I kto by mógł pomyśleć! Człowiek ani żadnej protekcji nie miał, ani jakichś szczególnych znajomości, ani przynależ­ności - nic z tych rzeczy. No i proszę! Pracuje.

A mówi się, że wszędzie kumoterstwo i protekcja i obcy człowiek nigdzie się nie wkręci. Ale zalewają!

Waniuszka Lediencow w całym tym zjednoczeniu nie miał ani jednego znajomka. Nie tylko, powiedzmy, jakiegoś ważnego na odpowiedzialnym stanowisku znajomego, ale w ogóle nikogo. Był jeden bezpartyjny ładowacz, ale i ten na dniówki. A co może zrobić dniówkowy ładowacz?

I przyszedł któregoś razu Waniuszka Lediencow do tego ładowacza. Postawił mu parę piw i mówi:

-Jest sprawa, przyjacielu! Protekcji, sam wiesz, nie mam, do komórki nie przynależę - załatw, jeśli możesz.

Ładowacz odpowiada:

- Wątpliwe, kochasiu, czy dam radę załatwić. Nie da się przecież tak, szast-prast, bez protekcji. Sam rozumiesz.

Ale wszystko potoczyło się pomyślnie. W zeszłym roku ładowacz przewoził meble księgowemu ze zjednoczenia.

- Tak i tak - mówi - szanowny towarzyszu księgowy. Meble wam swego czasu przewoziłem. Niczego takiego nie zniszczyłem, jeśli nie liczyć jednej nóżki i umywalki. We­pchnijcie gdziekolwiek Waniuszkę Lediencowa. Protekcji, ło­buz, nie ma żadnej. Nic z tych rzeczy. Do komórki nie przy­należy. Zginie chłopak bez protekcji.

Księgowy mówi

:

- Wątpliwe, kolego, czy da się bez protekcji, lak że - mówi - obiecać ci nie mogę.

Ale tutaj Waniuszce się udało. Takie mu, łotrowi, wypa­dły gwiazdy.

Następnego dnia, dajmy na to, przychodzi księgowy do dyrektora handlowego, podsuwa mu papier do podpisu i mówi:

- Wiecie, towarzyszu dyrektorze, bez protekcji to teraz po prostu mogiła.

- A o co chodzi? — pyta dyrektor.

- A tak — mówi księgowy — kręci się tutaj taki jeden facet bez protekcji i nie może się nigdzie załapać. A i my, wątpliwe, czy możemy go wkręcić.

- Skąd - mówi dyrektor - bez znajomości jak go, łobuza, upchnąć. Marnie bez protekcji.

A tu akurat wchodzi dyrektor-dyspozytor.

- O czym - mówi - dyskutujecie?

- Właśnie - mówią - towarzyszu dyrektorze-dyspozy- torze, jest tu jeden gość, Lediencow się nazywa, żadnej, su­kinsyn, nie ma protekcji, nigdzie się nie może zaczepić, kręci się ciągle.

Dyrektor-dyspozytor mówi:

- No to niech przyjdzie do nas. Zobaczymy. Nie można tak, obywatele, wszystko tylko po znajomości i po znajomo­ści. Trzeba przecież człowieka bez protekcji też uwzględnić.

No i uwzględnili.

A mówią, że wszędzie tylko kumoterstwo i protekcja. Ale bywa i tak...

mechanizm teatralny

Dobrze, nie będę się z wami bez sensu sprzeczał, kto jest w teatrze ważniejszy - aktor, reżyser czy może teatralny cieśla. Fakty pokażą. Fakty zawsze mówią same za siebie.

Działo się to w Saratowie albo w Symbirsku, jednym sło­wem - gdzieś niedaleko od Turkiestanu. W teatrze miejskim.

Grali w tym teatrze miejskim operę. Oprócz wielce zna­komitej gry artystów był w tym teatrze między innymi elek­tryk - Iwan Kuźmicz Miakiszew.

Na ogólnej grupie, kiedy w dwudziestym trzecim roku cały teatr zdejmowali na pocztówkę, tego elektryka upchnęli gdzieś z boku - niby że personel techniczny. A w środeczku, na krześle z oparciem, posadzili tenora.

Majster Iwan Kuźmicz Miakiszew nic na to chamstwo nie powiedział, ale zataił w duszy pewną brutalność.

A tu takie się zbiegło. Dzisiaj, na ten przykład, grają Ru- słana i Ludmiłę. Muzyka Glinki Dyryguje maestro Kacman. A za kwadrans ósma meldują się do tego elektryka dwie znane mu panienki. Czy je wcześniej zaprosił, czy same się przytranżoliły - nie wiadomo. Dość, że zjawiają się te dwie znajome panienki, flirtują na pełny regulator i w ogóle pro­szą, żeby je posadzić na ogólnej widowni - chcą obejrzeć przedstawienie.

Elektryk mówi:

- Ależ z największą chęcią, mesdames. Zaraz wam obła- twię dwa bileciki. Posiedźcie tu koło budki.

I w te pędy, naturalnie, do administratora.

Administrator mówi

:

- Dziś tak jakby sobota. Frekwencja dopisała. Każde krzesło się liczy. Nie dam rady.

Elektryk mówi:

- Ach tak - mówi. - No to ja odmawiam występu. Ani mi się śni, jednym słowem, oświetlać waszą fabrykę. Grajcie beze mnie. Zobaczymy, kto z nas jest ważniejszy i kogo z boku fotografować, a kogo sadzać w środku.

I z powrotem do budki. W całym teatrze światło wyłą­czył do jasnej cholery, zamknął budkę na wszystkie spusty i siedzi - jak najęty migdali się z panienkami.

Hi nastąpiła, ma się rozumieć, formalna abstrakcja. Ad­ministrator biega. Publiczność się wydziera. Kasjer popiskuje, w strachu, że mu w ciemności forsę podprowadzą. A łajdak, główny tenor operowy, przyzwyczajony zawsze zdejmować się w środku, melduje się w dyrekcji i mówi swoim tenorem:

- Śpiewać tenorem w ciemności kategorycznie odma­wiam. Skoro - mówi - ciemno - to idę sobie. Mój głos - mówi - jest mi droższy. Niech skurwysyn elektryk śpiewa.

Elektryk mówi:

- Niech nie śpiewa. Mnie to wisi. Skoro on, kanalia taka, w środku się zdejmuje, to niech też jedną ręką śpiewa, a drugą światło zapala. Znalazł się, gówniany artysta! Myśli, że jak z niego tenor, to będę mu cały czas świecił. Panowie się skończyli!

Tu, naturalnie, doszło do zwarcia elektryka z tenorem.

Wtem zjawia się administrator i mówi:

- Gdzie te dwie cholerne dziewuchy? Przez nie obserwu­jemy kompletną katastrofę. Zaraz je gdzieś posadzę, niech je gęś kopnie!

Elektryk mówi:

- Tutaj są cholerne dziewuchy! Tylko nie przez nie kata­strofa, a przeze mnie. Zaraz - mówi - dam światło. Energii mi zasadniczo nie szkoda.

I w tejże chwili dał światło.

- Zaczynajcie - mówi.

Sadzają jego panienki na wybitne miejsca i zaczynają przedstawienie.

Teraz sami główkujcie, kto jest ważniejszy w tym skom­plikowanym mechanizmie teatralnym.

godny ubolewania incydent

Wyr jak chcecie, towarzysze, ale co do mnie, to bardzo współczuję Mikołajowi Iwanowiczowi.

Zrujnował się ten zacny człowiek na całych sześćdziesiąt kopiejek i nic takiego nadzwyczajnego za własne pieniądze nie zobaczył.

Rzecz w tym, że charakter, okazało się, miał miękki i ustępliwy. Inny może by na jego miejscu całe kino roz­walił, a publiczność wykurzył z sali. W końcu sześćdziesiąt' kopiejek nie chodzi piechotą. Trzeba to zrozumieć.

A w sobotę nasz gołąbeczek, Mikołaj Iwanowicz, odro­binę, ma się rozumieć, wypił. Po wypłacie.

A był to człowiek w najwyższym stopniu uświadomiony. Inny po pijaku zaraz zacząłby burdy robić i przejmować się, a Mikołaj Iwanowicz grzecznie i statecznie przeszedł się ulicą. Coś tam sobie zaśpiewał. Nagle patrzy — a przed nim kino.

“Co tam - myśli - niech będzie — wstąpię do kina. Je­stem - myśli - człowiekiem kulturalnym, półinteligentnym, co mam przez miasto bez potrzeby po pijaku się włóczyć i przechodniów zaczepiać? Lepiej - myśli — film po pijaku obejrzę. Nigdy nie widziałem nic podobnego".

Kupił za własne pieniądze bilet. I usiadł na samym prze­dzie.

Usiadł na przedzie i grzecznie-statecznie ogląda.

Tylko że obejrzał może jeden napis i nagle puścił pawia.

Jako że na widowni bardzo ciepło, publiczność oddycha i ciemność korzystnie działa na psychikę.

Puścił nasz Mikołaj Iwanowicz pawia, wszystko grzecz­nie-statecznie - nikogo nie rusza, za ekran rękami nie łapie

.

żarówek nie wykręca, tylko siedzi sobie i po cichutku pusz­cza pawia.

Nagle trzeźwa publiczność zaczęła wyrażać niezadowo­lenie z powodu, znaczy się, pawia.

- Moglibyście - mówią - towarzyszu, w tym celu przejść się do foyer, bo tylko - mówią - widzów oglądających dramat odrywacie do innych spraw.

Mikołaj Iwanowicz - człowiek kulturalny, uświado­miony - nie zaczął, oczywiście, po próżnicy dyskutować i go­rączkować się. Wstał sobie i po cichutku wyszedł.

“Czego - myśli - będę się z trzeźwymi zadawał? Z nimi bez skandalu się nie obejdzie".

Poszedł do wyjścia. Zwraca się do kasy.

- Dopiero co - mówi - panienko, został tu wykupiony bilet, proszę o zwrot pieniędzy. Ponieważ nie mogę oglądać filmu - rozbiera mnie w ciemności.

Kasjerka mówi:

- Pieniędzy oddać nie możemy, a jeżeli pana rozbiera - proszę spokojnie iść spać.

Tu doszło do tumultu i wymiany zdań. Inny by na miej­scu Mikołaja Iwanowicza wywlókł za kudły kasjerkę z kasy i odzyskał swoje pieniądze. Ale Mikołaj Iwanowicz to czło­wiek spokojny i kulturalny, może raz najwyżej potrącił ka­sjerkę:

- Ty - mówi — zarazo jedna, zrozum, jeszcze tego two­jego filmu nie obejrzałem. Oddaj - mówi - moje pieniądze.

I wszystko tak grzecznie-statecznie, bez awantury, prosi, żeby mu zwrócono w ogólności jego w końcu pieniądze.

Przybiega kierownik.

- My - mówi — pieniędzy z powrotem nie oddajemy, skoro - mówi - zapłacone, bądź pan uprzejmy obejrzeć film.

Inny to by na miejscu Mikołaja Iwanowicza plunął kie­rownikowi w twarz i poszedł dokończyć oglądanie za swoje pieniądze. Ale Mikołajowi Iwanowiczowi bardzo się zrobiło smutno w temacie pieniędzy, zaczął gorączkowo przekony­wać i znowu puścił pawia.

Wtedy, oczywiście, złapali Mikołaja Iwanowicza jak psa i zawlekli na milicję. Trzymali do rana. A rano policzyli mu trzy ruble grzywny i wypuścili.

Bardzo mi teraz żal Mikołaja Iwanowicza. Taki, prawda, godny ubolewania incydent: człowiek, można powiedzieć, filmu nie oglądał, tyle że bilet potrzymał w ręku - i proszę, za tę drobną przyjemność trzy ruble sześćdziesiąt kopiejek. I za co, ja się pytam, trzy ruble sześćdziesiąt kopiejek

?

beczka

Otóż i, przyjaciele, nadeszła wiosna. A potem ino patrzeć i zacznie się lato. Pysznie jest, towarzysze, latem! Słońce przy­pieka. Upał. A ty chodzisz sobie jak król, bez walonek, w sa­mych tylko portkach i oddychasz. I ptaszki gdzieś nad tobą fruwają. Żuczki dokądś zdążają. Robaczki ćwierkają. Pysznie jest, przyjaciele, latem.

No tak, pysznie jest latem, ale nie całkiem.

Ze dwa lata temu pracowaliśmy po linii czerwonej spół­dzielczości. Taki wtedy nurt pojawił się w naszym życiu. Trzeba było stanąć za ladą.

Otóż dla czerwonej spółdzielczości, towarzysze, nie ma nic gorszego jak upał. Produkt wszak ulega zepsuciu. Pod- śmierduje produkt, no nie? Jasna sprawa, że podśmierduje. A jeżeli produkt podśmierduje, to są z tego straty dla czer­wonej spółdzielczości czy nie? Ano, są.

A tu, może i jednocześnie, rzucają hasło - gospodarka oszczędnościowa. No i jak to pogodzić, ja się pytam?

Nie można przecież, obywatele, z takim całkowitym ego­izmem odnosić się do zjawisk przyrody i cieszyć się, i tań­czyć, kiedy robi się cieplej. Trzeba, obywatele, i o społeczny interes zadbać.

A pamiętam, obywatele, jak się w naszej spółdzielni ze­psuła kapusta, prześmierdła, przepraszam za porównanie.

I nie dość, że przez to mamy bezpośrednią stratę w czer­wonej spółdzielczości, to jeszcze koszty administracyjne. Okazuje się - wywieźć trzeba ten zepsuty produkt. U cie­bie, znaczy się, uległo zepsuciu, a ty jeszcze do tego swoje pieniążki dokładaj. Krzywda!

A beczka prześmierdła nam wielgachna. Takie beczysko, może ośmiopudowe. A jeśli w kilogramach, to w ogóle nie zliczysz. Tkkie beczysko!

I taki zapaszek od niej poszedł ponury - śmierć.

Nasz kierownik, Iwan Fiodorowicz, od tego zapaszku to wprost sens żyda utracił. Chodzi i wącha.

- Zdaje się - mówi - koledzy, że coś zajeżdża?

- Gdzie tam - mówimy - Iwanie Fiodorowiczu, nie za­jeżdża, ale wprost pachnie.

A zapaszek, istotnie, trzeba powiedzieć, był mocny. Prze­chodnie to się wystrzegali chodzenia po naszej stronie. Zu­pełnie zwalało z nóg.

I trzeba by tę beczuszkę wywieźć czym prędzej gdzieś do wszystkich diabłów, ale kierownik, Iwan Fiodorowicz, ociąga się. Mimo wszystko szkoda mu pieniędzy. Furmankę trzeba wynająć, jedno, drugie, dziesiąte. I zawieźć, gdzie dia­beł mówi dobranoc, przez całe miasto. W końcu jednak kie­rownik mówi:

- Chociaż - mówi - przyjaciele, żal pieniążków i procent - mówi - od tego nam się obniży, to jednak trzeba będzie tę beczułkę wywieźć. Smród już bardzo dotkliwy.

A był u nas taki sprzedawca, Waśka Wieriowkin. I ten Waśka mówi:

- A po kiego grzyba, towarzysze, wywozić tę beczuszkę i tym samym pieniążki ludowe tracić i procenty sobie obni­żać? Lepiej wytoczmy tę beczkę na dwór. I poczekajmy, co będzie do rana.

Wypchnęliśmy tę beczkę na podwórze. Rano zjawiamy się - a beczka wyczyszczona. Świsnęli przez noc kapustę.

My, pracownicy spółdzielczości, bardzośmy od tego faktu poweseleli. Robota wprost pali nam się w rękach - taki widać entuzjazm. Nasz kierownik, gołąbeczek Iwan Fiodoro­wicz, chodzi i zaciera rączki.

- Świetnie - mówi - towarzysze, teraz to niech sobie nawet cały towar gnije, zawsze tak będziemy robić.

Wkrótce zaśmierdła jeszcze jedna beczka. I faska ogór­ków

.

Ucieszyliśmy się. Wytoczyliśmy ten majątek na podwó­rze i odrobinę odemknęliśmy furtkę. Niech trochę lepiej bę­dzie widać z ulicy. I droga wolna, obywatele!

Tyle że tym razem poszkapiliśmy się. Nie tylko wynieśli nam kapustę, ale i beczkę, łajzy, gwizdnęli. I faskę dmuchnęli.

No, a za następnymi razami tośmy zepsuty produkt wy­walali na jakiejś płachcie. I z tą płachtą wynosiH.

rodzinne kwiprokwo

Pożarła się niedawno pewna nasza lokatorka ze swoim faktycznym współmałżonkiem.

Bezwarunkowo co tydzień zdarzało im się jakieś ro­dzinne kwiprokwo, ale to przeszło wszelkie oczekiwania. Za­częły te cholery obrzucać się przedmiotami

On w nią rzucił kranikiem od samowara. To z samowara, rozumiecie, pociekło. Ona się rozzłościła i w niego spodecz- kiem. A on podniósł szkło z tego rozbitego spodeczka i na­umyślnie dziabnął tym szkłem swoje wyświechtane oblicze. I wydziera się, że niby miało miejsce bestialskie mężobójstwo.

Ale ona, znaczy się, małżonka jego, Katiusza Biełowa, okazała się bardziej uświadomiona.

- Ach tak! — mówi.

No, jednym słowem, sami rozumiecie, co mówi.

- Ja - mówi - może w tej chwili przestanę z tobą współ­żyć. W tej chwili - mówi - spakuję swój dobytek i wtedy proszę rzucać kranikami w swoich sąsiadów, a jeśli o mnie chodzi, wystarczy.

On mówi:

- Ach - mówi - jak się przestraszyłem. Proszę bardzo - mówi. - Będzie lepsze powietrze.

TU znowu wynikło między nimi pewne ożywienie, by tak rzec, niewielkie zwarcie o charakterze rodzinnym. PO czym Katia spakowała swoje manele. Zawinęła je w kapę z łóżka. Splunęła na swojego faktycznego łajdaka. I poszła sobie

.

Poszła do swojej matki rodzonej. Do swojej mamusi.

|A mamusia nie bardzo się ucieszyła. Jednym słowem, nie

skakała wokół córuchny.

- Jako że - mówi - sama jestem podnajemczynią i - mówi - jak łaskawej pani wiadomo, nie dysponuję zbędną powierzchnią.

Katia mówi:

- Znakiem tego, ja wszystkiego może na parę dni, do znalezienia sobie pokoju.

Staruszka nie wykazała w tym temacie chwiejności ide­ologicznej.

- Wiemy - mówi. - Ludzie - mówi - po sześćdziesiąt lat szukają pokoju i znaleźć nie mogą, a ty - mówi - trafiłaś się taka dowcipna.

Widzi córka, że mamusia jak gdyby nieużyta - położyła tobołek w kącie i poszła do swojej przyjaciółki. Miała przy­jaciółkę - Tosię.

Tosia mówi:

- Bardzo ci - mówi - współczuję. Możesz - mówi - li­czyć na moje moralne poparcie, ale - mówi - ja sama z mę­żem mieszkam w jednym malutkim pokoiku, więc o czym tu mówić.

Wtedy pobiegła Katiusza do jeszcze jednej znajomej fa­cetki, ale i z tego nic nie wynikło.

A tu zbliża się wieczór. Trzeba się gdzieś podziać. To nie Wyspy Hawajskie.

Pobiegła Katia jeszcze w jedno miejsce. Potem wstąpiła do hotelu — dawniej “Moderne". W “Moderne" mówią jej:

- Jako że u nas przyjmuje się tylko przyjezdnych. Bo tak - mówią - kwitnie rozpusta. Gdyby pani, na ten przykład, mieszkała w Moskwie, to - mówią - chętnie byśmy panią przyjęli, jako przyjezdną, a tak - mówią - niestety.

Wtedy Katiusza pochodziła jeszcze trochę po ulicach i skierowała się cichym krokiem do swojego wygasłego do­mowego ogniska.

Jej faktyczny mąż mówi:

- Aha, raczyła wrócić! Czy nóżek | mówi - za przepro­szeniem, nie przemoczyła, szwendając się po ulicach?

Po czym, z lekka sobie naubliżawszy, zjedli kolację i po­szli spać.

A jej zwidziało się we śnie, że ktoś jej powiedział, iż gdzieś odnajmują pokój.

A tak w ogóle kwestia mieszkaniowa niewątpliwie umac­nia życie rodzinne.

Niektórzy towarzysze twierdzą, jakoby więź rodzinna ulegała rozchwianiu, jakoby częste były rozwody i tak dalej. Nie, to nieprawda!

Małżeństwo jest teraz dość mocne. Mocno się trzyma

.

omyłka

Jaki to dziś dzień mamy? Zdaje się, środa. No tak, środa. A to było w poniedziałek. W poniedziałek ludzie u nas o mało nie wykitowali ze śmiechu. Ponieważ bardzo to było za­bawne. Omyłka się zdarzyła.

Najważniejsze, że ludzie u nas na zakładzie wszyscy są wykształceni. Którego chcesz, obudź, dajmy na to, w nocy i każ napisać swoje nazwisko - a jakże, napisze.

Ponieważ trójkę u nas wytypowano bardzo stanowczą. W ciągu trzech miesięcy zlikwidowała cały alfabetyzm. Na­turalnie, zostali niektórzy nie za bardzo pojętni. Plątali swoje nazwiska. Gusiew, na ten przykład, plątał. To “sy" nie w tym miejscu napisze, to zawijas nie tak mu wyjdzie, to literę “gy" zapomni. No, a reszta dawała sobie radę.

I oto przy takim ogólnym poziomie taki, wyobraźcie so­bie, błahy przypadek.

Sęk w tym, że kasjer Jeremiej Mironowicz przypadkowo to zauważył. W sobotę, dajmy na to, wypłata, a w poniedzia­łek kasjer listę płac sprawdza - czy się nie przeliczył. I trzaska na liczydłach, i naraz widzi na liście płac krzyżyk. Wszędzie podpisy, a tu w rubryce - krzyżyk.

“Jak to krzyżyk?" - myśli kasjer. “Jakim prawem krzy­żyk?"

Z jakiej racji krzyżyk, skoro alfabetyzm do imentu zli­kwidowany i wszyscy umieją się podpisać?

Popatrzył kasjer i widzi, że stoi ten krzyżyk naprzeciwko nazwiska “ Chleb nikow".

Kasjer do księgowego - że krzyżyk, niby. Księgowy do sekretarza. Sekretarz dalej.

Gadki się zaczęły po halach: a to ci trójka! Przez tyli, mówią, czas zlikwidować alfabetyzmu nie potrafili.

Przewodniczący rady zakładowej biegnie do kasy. Do­maga się listy płac. Trójka też na miejscu, wokół kasy się kitwasi. Patrzą, zgadza się, widzą - krzyżyk naprzeciwko Chlebnikowa.

- Który to Chlebnikow? - zapytują. - Dlaczegóż to Chlebnikow nie zlikwidowany? Z jakiej racji wszyscy są pw śmienni i wykształceni, a jedyny Chlebnikow ginie w ciem­nocie i w przepaści? I jak tak można? I czym się trójka zaj­mowała i jakim miejscem myślała?

A trójka stoi tuż i porusza ramionami.

Wezwali Chlebnikowa. A Chlebnikow jest wykwalifiko­wanym tokarzem. Idzie niechętnie.

Pytają go:

- Piśmienny?

- Piśmienny - mówi.

- Potrafisz - pytają - nazwisko podpisać?

- Potrafię - mówi. - Przez trzy miesiące likwidowali.

Przewodniczący rady zakładowej rozkłada ręce. Trójka

porusza ramionami. A kasjer podaje listę płac.

Podsunęli listę Chlebnikowowi. Pytają:

- Kto podpisał krzyżyk?

Patrzył Chlebnikow, patrzył.

- Tak - mówi - charakter mój. Ja pisałem krzyżyk. Pijany byłem dosyć, nie mogłem nazwiska wyrysować.

Tu śmiech podniósł się wokół.

Trójce wszyscy gratulują - nie nawalili, znaczy się.

Chlebnikowowi ściskają dłoń.

- No - mówią - jakby kamień zwalił się z serca. Bo­śmy już myśleli, że ty, Chlebnikow, do tego czasu jak ślepiec błądzisz w ciemnocie i przepaści...

A za drugą połowę miesiąca Chlebnikow, przy całej swo­jej uczoności, znowu po pijanemu wyrysował krzyżyk. Ale tym nikt się już nie przejmował. Ponieważ - przyzwyczaili się. I mieli pewność, że człowiek piśmienny

.

smętek obywatelski

Dawno, przyjaciele, miałem zamiar opowiedzieć o kom­somolcu Griszy Stiepanczykowie, ale wciąż jakoś wylatywało mi z głowy. A czas, naturalnie, mijał.

Pół roku może przeleciało od tego czasu, kiedy przytra­fiła się Griszy ta drańska nieprzyjemność.

Fakt, przyłapali chłopaka na paskudnych sprawkach - mieszczańskie nastroje i w ogóle podkopywanie socjali­zmu. Może jednak pozwolicie, że wszechstronnie oświetlę tę wielce szanowną historię?

Zdarzyło się to, zdaje się, w Moskwie. A może i nie w Moskwie. Ale wygląda na to, że w Moskwie. Po rozmachu można poznać. Nie twierdzimy jednakowoż na sto procent. “Czerwona Gazeta" nie wdawała się w szczegóły. Zaznaczyła tylko drobnym półpetitem, że ponoć w Siemionowskiej ja- czejce.

A było to tak. W Siemionowskiej, jak się rzekło, jaczejce figurował ten nasz wielce męczeński Grisza Stiepanczykow. I pewnego razu wybili temu Griszy trzy zęby. Z jakiej oka­zji wybili - znowu nie wiadomo. Może z nadmiaru kultury fizycznej. A może uderzył się o drzewo. Albo może naduży­wał słodyczy w wieku pacholęcym. Wiadomo tylko, że nie w pijackiej okoliczności wyjęli mu zęby. Tego być nie może.

Otóż żyje sobie nasz Grisza bez trzech zębów. Pozostałe tkwią wszystkie na swoim miejscu. A tych, jak na złość, nie ma.

A chłopak młody. Wszechstronny. To, wiecie, niezbyt atrakcyjne dla niego - nie mieć trzech zębów. Co to za życie z takim uszczerbkiem? Gwizdać nie można. Wcinać trudno.

I nie ma w czym trzymać papierosa. Na dobitkę sepleni przy rozmowie. I herbata się wylewa.

Chłopak już i tak, i owak - i woskiem zalepiał dziurkę, i chlebem sitkowym łatał - nic z tego.

Uciułał Grisza pieniążków. Poszedł do lekarza.

- Wstaw pan - mówi - skoro tak, trzy sztuczne zęby.

A lekarz trafił się młody, nieostrożny. Nie postawił

się w psychologii Siemionowskiej jaczejki. Wziął ten lekarz i wstawił Griszy trzy złote zęby.

Rzeczywiście, brak słów, wyszło bogato. Otworzy usta - obrazek. Oczu nie można oderwać. Nokturn.

Zaczęli w jaczejce krzywo na Griszę patrzeć. Znaczy się, ledwie otworzy usta - gada albo zakąsza - wszyscy się ga­pią. Niby że - o co tu chodzi? Z jakiej racji chłopak tak nam obrasta?

Coraz więcej gadania wokół tej sprawy. Skąd, niby, ta­kie nepmańskie zapędy? Dlaczego takie mieszczańskie na­stroje? Czyżby zwykły komsomolec nie mógł żuć i jeść przy pomocy dziurki?

I na kolejnym zebraniu podniesiono kwestię - czy coś takiego podobnego jest dopuszczalne. I w ogólności posta­nowiono:

“Uznać posiadanie złotych zębów za zjawisko prowa­dzące do wyrzeczenia się socjalizmu i jego ideałów, i my, członkowie WLKZM jaczejki Siemionowskiej, wypowiadamy ichnim nosicielom walkę, jako zjawisku rujnującemu nasze komsomolskie idee. Zęby - oddać na fundusz bezrobotnych. W przeciwnym wypadku stanie kwestia wykluczenia z sze­regów związku".

Tu przewodniczący jeszcze od siebie dosunął. Męż­czyzna, naturalnie, gorący, niepowściągliwy. Nagadał wiele gorzkich słów.

- Ja - mówi - nie szkodzi, że przewodniczący, i też - mówi - nie porywam się na złote duperele. A u mnie - mówi - dawno zamiast tylnych zębów same pieńki sterczą. I nic - żuję. A jak żuję - jeden Bóg wie. Może palcami pomagam żuć, znaczy się. Ale się nie porywam.

Załkał, naturalnie, Grisza Stiepanczykow. Smutno mu oddawać takie zęby na fundusz bezrobotnych. Zaczął tłu­maczyć: niby przylutowane są, wybijać trudno

.

I nie oddał.

A czy go wy chrzanili ze związku, czy nie - tego nie wiemy. Nie mieliśmy więcej informacji w tej sprawie. Ale pewnikiem wychrzanili.

A mówią, że Trocki ma siedem złotych zębów i jedną srebrną plombę. I gdzie ma oczy Siemionowska jaczejka?...

skuteczny sposób

Niedawno pewien szanowany towarzysz, Kulkow Fio­dor Aleksiejewicz, wynalazł sposób przeciwko biurokracji. To dopiero ministerialny łeb!

A sposób ten taki jest skuteczny, taki opłacalny, że na­leżałoby opatentować go za granicą, tylko że, ku wielkiemu żalowi, Fiodor Aleksiejewicz Kulkow nie może teraz wybrać się za granicę - posadzili biedaka za jego eksperyment. Nie masz proroka w ojczystym kraju.

A przeciwko biurokracji Fiodor Kulkow następujący ostry wymyślił sposób.

Otóż Kulkow bardzo często chodził do pewnego wielce szanownego urzędu. W pewnej swojej sprawie. I czy to mie­siąc chodził, czy to dwa. Dzień w dzień. I ciągle bez rezultatu. Znaczy się, nie zwracają na niego biurokraci uwagi, tylko usiąść i płakać. Nie mogą znaleźć jego papierów. To na różne piętra posyłają. To śniadanie jedzą. To po prostu w odpowie­dzi ordynarnie nos wycierają.

Ma się rozumieć, ich sytuacja też jest gówniana. Do nich, biurokratów, też może ze stu interesantów dziennie wtran- żala się z głupimi pytaniami. Hi, chcąc nie chcąc, nerwowa ordynarność powstanie.

Jednakże Kulkow 'nie mógł wchodzić w te intymne szczegóły i dłużej czekać.

Myśli sobie:

“Jeżeli dziś nie załatwię sprawy, to nędzne moje widoki. Ponad miesiąc jeszcze będą się ze mną bawić. Teraz - myśli - wezmę kogoś z personelu urzędowego i zajadę mu z lekk

a

w mordę. Może po tym fakcie raczą zwrócić na mnie uwagę i nadadzą sprawie bieg".

Wchodzi Fiodor Kulkow na wszelki wypadek na najniż­szy piwniczny poziom - żeby nie zanadto się potłuc, jeśli go wyrzucą przez okno. Chodzi po pokojach.

I wtem widzi taką oburzającą scenę. Jakiś biurokrata w średnim wieku siedzi na wiedeńskim krześle przy stole. Kołnierzyk czysty. Krawat. Mankiety. Siedzi i absolutnie nic nie robi. Jeszcze gorzej: rozpiera się na krześle, z lekka po­gwizduje przez wargi i nogą kiwa.

To ostatnie po prostu wyprowadziło Fiodora Kulkowa z równowagi.

“Jak to - myśli - aparat państwowy, naokoło wiszą por­trety, leżą książki, stoją biurka, a tutaj obok kiwanie nogą i pogwizdywanie - formalna zniewaga".

Fiodor Kulkow bardzo długo spoglądał na biurokratę - podniecał się. Następnie podszedł, zamachnął się i, ma się rozumieć, zamalował go z lekkiego rozmachu w gębę.

Biurokrata zleciał, naturalnie, ze swojego wiedeńskiego krzesła. I przestał kiwać nogą. Tylko wrzeszczy przeraźliwie.

Tu biurokraci, jasna sprawa, zbiegli się ze wszystkich stron - trzymać Kulkowa, żeby się nie wymknął.

Pobity mówi:

- Ja - mówi - załatwić sprawę przyszedłszy, od rana siedzę. A jeżeli jeszcze zaczną mnie o suchym pysku po gębie trzaskać, to pokornie dziękuję, nie mam ochoty, obejdziemy się bez tych faktów.

Fiodor Kulkow, znakiem tego, zdumiał się niezwykle.

- Ja - mówi - po prostu, towarzysze, nie wiedziałem, że to petent przyszedłszy, myślałem, że normalnie biurokrata siedzi. Nie tknąłbym go wcale.

Naczelnicy ryczą:

- Odnaleźć, tacy-owacy, teczkę Kulkowa.

Pobity mówi:

- Za pozwoleniem, w takim razie niech i na mnie zwrócą uwagę. Dlaczego taki przywilej dla bijącego? Niech i moją teczkę odnajdą. Nazwisko Obrezkin.

Pobity, ma się rozumieć, obsypuje podziękowaniami Kul­kowa, ściska mu rączki

- Gęba - mówi — rzecz nabyta, a wdzięczność moja do grobowej deski za współudział w walce z biurokratyczną mi­tręgą nie ma granic.

Hi w szybkim tempie wypisują protokół i jednocześnie przynoszą teczkę Kulkowa. Przynoszą papiery Kulkowa, opa­trują je rezolucją i nadają sprawie całkowicie legalny bieg.

Pobitemu zaś odpowiadają:

- Pan - mówią - młodzieńcze, najwidoczniej pomylił instytucje. Panu - mówią - najwidoczniej potrzebny jest dział socjalny, a pan - mówią - do nas przyszedłszy.

Pobity mówi:

- Za pozwoleniem, towarzysze. Za co mnie w takim ra­zie, ostatecznie, zmalowano po pysku? Niech przynajmniej wydadzą mi zaświadczenie, znaczy się, dnia tego a tego to­warzysz Obrezkin faktycznie oberwał w gębę.

Obrezkinowi odmówiono zaświadczenia i wtedy, natu­ralnie, polazł z pięściami do Fiodora Kulkowa. Jednakże wy­prowadzono go i więcej o jego sprawie się nie słyszało.

Kulkowa natomiast posadzono na dwa tygodnie, ale za to jego sprawa pomyślnie i żwawo została załatwiona bez jakiejkolwiek mitręgi

.

określona ideologia

Zebranie dobiegało końca.

Kancelista z działu rachuby Sierioża Błochin długo od- chrząkiwał, przestępował z nogi na nogę i wreszcie/ czując, jak dusza powoli idzie mu w pięty, poprosił o głos.

- Proszę. Mów - surowo powiedział przewodniczący.

Sierioża wgramolił się na podwyższenie i z przestrachem

spojrzał na zgromadzenie.

Zęby wybijały mu szybkiego werbla.

- A-ba-ba, towarzysze - powiedział Sierioża Błochin dzwoniąc zębami. - Ja o tym, a-ba-ba, o tym, że... Ja, towa­rzysze... mojego przedmówcę a-ba-ba...

Jednym słowem, urzędnik Sierioża Błochin chciał powia­domić zebranie, że poprzedni mówca niesłusznie wyrzuca pracownikom umysłowym chwiejność poglądów oraz brak właściwej i dokładnie określonej ideologii. Sierioża chciał po­wiedzieć, że nie święci garnki lepią i określoną ideologię każdy posiada.

Jeszcze chciał Sierioża powiedzieć o kolektywnym dzia­łaniu państwowotwórczym, ale speszył się, trzy razy z rzędu powiedział a-ba-ba i zszedł z podwyższenia.

No cóż! Nie każdemu dane są zdolności krasomówcze i nie każdy narodził się dla trybuny.

Sierioża nie narodził się dla trybuny i dlatego, otarłszy pot z czoła, opuścił zebranie przygnębiony nieco swoim śmia­łym wystąpieniem i swoim zainteresowaniem dla zadań spo­łecznych.

Sierioża szedł ulicą wymachując rękami i gromiąc w my­ślach oponentów.

- Tk-ak! - krzyczał w myśli Sierioża. - Mój przedmówca zarzuca nam chwiejność... A my, towarzysze, gotowi jeste­śmy życie złożyć na ołtarzu ojczyzny... Mój przedmówca ob- raźliwie wypowiada się ad personom... Bić go, towarzysze! Ła­pać mojego przedmówcę! Ściągnąć go z trybuny!...

Do domu Sierioża Błochin przyszedł późno i w domu, łykając zimną zupę, dzielił się z żoną wrażeniami.

-Ja, Łusza, tak właśnie powiedziałem - mówił Błochin. — Oświadczam, że to świństwo zarzucać nam chwiejność. My, mówię, gotowi jesteśmy życie złożyć na ołtarzu ojczyzny, jeśli państwo będzie w potrzebie. A wy twierdzicie, że nie mamy ideologii! Ech, mówię, towarzysze!... Bóg mi świad­kiem, tak powiedziałem...

Żona z niepokojem słuchała Sierioży, z wyrzutem ki­wała głową.

- A ty, Łusza, kiwasz głową - powiedział Sierioża — strach cię chyba obleciał, po co to ja niby, myślisz, występuję publicznie i mowy oskarżycielskie wygłaszam. A przecież ktoś powinien powiedzieć... Powinien ktoś mieć na uwadze publiczne dobro... lak też powiedziałem: przestańcie, mówię, o nas się martwić. My, mówię, też sroce spod ogona nie wy­padliśmy...

- No, dosyć już tego gadania - przerwała z urazą żona. - Lepiej byś poszedł do administratora. Jaki to nam czynsz wyznaczyli: czternaście rubli...

- Jak to? - zapytał Sierioża. - Dlaczego niby czternaście? Skąd tyle, jeśli ja jestem pracownikiem umysłowym? Nie po­myliłaś czegoś, co?

- Nie pomyliłam - odpowiedziała żona. - Lista wisi w bramie...

- Proszę! - powiedział Sierioża łapiąc się za głowę. - Widział to kto, czternaście rubli! Do czego to podobne? lak nie można! Ja, Łusza, na zebraniu tak właśnie powiedziałem: nie można tak, mówię, towarzysze. Gdyby choć było za co, mówię, życie złożyć na ołtarzu ojczyzny. A skoro tak, mówię, nie ma za co składać...

Żona z przestrachem popatrzyła na Sieriożę i powie­działa:

- Doczekasz się - aresztują cię jeszcze za takie słowa

.

- No i niech! - powiedział Sierioża. - Niech aresztują. Niech ześlą do Kraju Narymskiego. Ja tak dłużej nie mogę... Prawda jest dla mnie ważna... Tak właśnie powiedziałem... Zycie, mówię, życiem, a prawda, mówię, jest ważniejsza. Nie mogę, mówię, uznawać takiej działalności państwowotwór- czej. Tfu! Ale czy ty czegoś nie pomyliłaś, Łusza? Niech no pobiegnę do administracji.

Sierioża wcisnął czapkę na głowę i wybiegł z mieszkania.

Po pięciu minutach Sierioża wrócił zacierając ręce.

- Pomylił, świntuch - powiedział Sierioża. - Pokićkało się, powiada... Wszystko mu wygarnąłem. Tak mówię: to my za was, tacy owacy, na zebraniach publicznych występujemy, uczestniczymy, że tak powiem, w kolektywnej działalności państwowotwórczej, a wy, mówię, cóż to, szanowny towa­rzyszu?...

- A co on na to? - obojętnie spytała żona.

- A on ogon pod siebie. Pomylił się, powiada. Dziewięć, powiada, rubli za wasze mieszkanie. Otóż to, mówię.

Sierioża westchnął z ulgą i zabrał się do przerwanego obiadu.

agitator

Dozorca szkoły lotniczej Grigorij Kosonosow pojechał na urlop na wieś.

- No i cóż, towarzyszu Kosonosow - mówili znajomi przed odjazdem - pojedziecie, to już tam, tego, poagitujcie na wsi. Powiedzcie chłopinom: lotnictwo, znakiem tego, rozwija się... Może się chłopiny na aeroplan złożą.

- Spokojna głowa, zajmę się - mówił Kosonosow - po- agituję. Co innego to nie wiem, ale jak się rozchodzi o lot­nictwo, nic się nie bójcie, powiem.

Na wieś przyjechał Kosonosow jesienią i od razu pierw­szego dnia udał się do rady wiejskiej.

- Znakiem tego - powiedział - życzę sobie poagitować. Jako że jestem przyjechawszy z miasta, to czy nie dałoby się zebrać zebrania?

- Cóż - powiedział przewodniczący - walcie. Jutro zbiorę rolników.

Na drugi dzień przewodniczący zebrał rolników przy szopie straży pożarnej.

Grigorij Kosonosow wyszedł do nich, złożył ukłon i, onieśmielony z nieprzyzwyczajenia, zaczął mówić drżącym głosem:

- No to, tego... - powiedział Kosonosow - lotnictwo, to­warzysze włościanie... Jako że wyście są ludzie, ma się wie­dzieć, ciemni, to tego, powiem o polityce... Tu są, powiedzmy, Niemcy, a tu Curzon. Tu Rosja, a tu... i w ogóle...

- Ty o czym tak, kochanieńki? - nie zrozumieli rolnicy

.

- O czym? - obraził się Kosonosow. - O lotnictwie. Roz­wija się, tego, lotnictwo... Tu jest Rosja, a tu Chiny.

Rolnicy słuchali posępnie/

- Nie marudź! - krzyknął ktoś z tyłu.

- Nie marudzę - powiedział Kosonosow. - Ja o lotnic­twie... Rozwija się, towarzysze włościanie. Złego słowa nie powiem. Jak jest, tak jest. Nie sprzeczam się...

- Nie rozumiemy! - krzyknął przewodniczący. - Wy, to­warzyszu, zbliżcie się do mas...

Kosonosow podszedł bliżej do tłumu i zwinąwszy skręta, znowu zaczął:

- No więc, tego, towarzysze włościanie... Robią euro- plany i potem latają. W powietrzu, znaczy się. No, czasem jakiś, naturalnie, się nie utrzyma - gruchnie na dół. Jak na przykład lotnik towarzysz Jermiłkin. Wzbić się - wzbił się, a potem jak nie grzmotnie, wszystkie bebechy osobno...

- Przecie nie ptak - powiedzieli chłopi.

- Mówię właśnie - ucieszył się Kosonosow z popar­cia - wiadomo, że nie ptak. Ptak, ten jak upadnie - to dla niego gówno - otrząsnął się i jazda... A tu, figa z makiem... Inny, też lotnik, towarzysz Michaił Iwanycz Popkow. Pole­ciał, wszystko jak należy, a tu bęc - schrzaniło się w silniku... Jak nie grzmotnie!...

- Nie może być? - zapytali chłopi.

- Jak Boga kocham... A jeden, to się na drzewa oba­lił. I wisi jak pętak. Zestrachał się, wariuje - heca... Różne bywają wypadki... A raz to nam krowa wlazła pod śmigło. Raz-raz, bach-baćh - i na kawałki. Gdzie rogi, a gdzie brzuch i w ogóle, nie można odróżnić... PSy, też bywa, wpadają.

- A konie? - zapytali chłopi. - Czy konie też, kocha­nieńki, wpadają?

- Konie też - powiedział Kosonosow. - Prosta sprawa.

- To ci draństwo, żeby ich cholera - powiedział ktoś. - Do czego to doszli! Konie miażdżyć... I co, kochanieńki, rozwija się?

- Mówię przecież - powiedział Kosonosow - rozwija się, towarzysze włościanie... Wy się, tego, zbierzcie do kupy i złóżcie się.

_ _A na co to, kochanieńki, mamy się składać? i *»py- tali chłopi. zwiedział Kosonosow.

dzić

.

W JASNYM ŚWIETLE

Jakie dzisiaj, moi kochani, jest najmodniejsze słowo, no powiedzcie?

Najmodniejsze dziś słowo to, ma się rozumieć, elektry­fikacja.

Nie przeczę, Rosję Sowiecką światłem oświetlić - to jest sprawa najwyższej wagi. Ale jak na razie, ma ona także mniej ponętne aspekty. Nie mówię o tym, towarzysze, że drogo kosztuje. Kosztuje nie tak drogo. Kosztuje jakieś pieniądze. Nie o tym mówię.

Zaraz dowiecie się, o czym.

Mieszkałem ja, towarzysze, w ogromniastym budynku. Jechał cały ten budynek na nafcie. Jeden miał kaganek, drugi niewielką lampkę, a był i taki, co niczego nie miał - popowską świeczką sobie przyświecał. Po prostu bieda!

I oto zaczęli przeprowadzać światło.

Jako pierwszy przeprowadził pełnomocnik. No dobrze, przeprowadził i już. To spokojny gość, nic po sobie nie po­kazuje. Ale chód ma mimo wszystko jakiś dziwny i raz po raz w zamyśleniu czyści sobie nos.

Ale jeszcze po sobie nie pokazuje.

A tu droga nasza gospodyńcia Elżbieta Ignatiewna Pro- chorowa przychodzi pewnego razu i proponuje, żeby oświe­tlić mieszkanie.

— Wszyscy — mówi — przeprowadzają. I sam - mówi - pełnomocnik przeprowadził.

Co robić! Zaczęliśmy i my przeprowadzać...

Przeprowadziliśmy, oświetlili - matko święta! Naokoło brud i zgnilizna.

Przedtem, bywało, rano wychodził człowiek do pracy, wieczorem wracał, herbatki popił - i spać. I nic takiego przy nafcie nie było widać. A teraz zapalone i patrzymy - tu czyjś podarty kapeć się poniewiera, tu tapety oderwane i odstają jak kłaki, tu pluskwa kłusem pędzi - ucieka przed światłem, tu nie wiadomo co za gałgan, tu plwocina, tu niedopałek, tu pchła się gimnastykuje...

Matko święta! Tylko wołać ratunku. Przykro patrzeć na takie widowisko.

Stała na przykład otomanka taka w naszym pokoju. My­ślałem, że niczego sobie, przyzwoita otomanka. Często siady­wałem na niej wieczorami A teraz - zapaliłem elektryczność - matko święta! A to ci dopiero! To ci mebel! Wszystko ster­czy, wszystko zwisa, wszystko ze środka wyłazi. Nie usiądę na czymś takim - dusza protestuje.

“No - myślę - niebogato żyję. Tylko brać nogi za pas i nie oglądać się za siebie. Jedna obrzydliwość. Robota z rąk się wali".

Widzę, że i gospodyńcia Elżbieta Ignatiewna chodzi mar­kotna, coś tam szura po kuchni, krząta się.

- Cóż to - pytam - gospodyńciu, pani wyprawia?

A ona ręką macha.

- Ja - mówi - mój złociutki, nie myślałam nawet, że tak ubogo żyję.

Popatrzyłem na gospodyńci manele - faktycznie, myślę sobie, nie zanadto: brud, zgnilizna i wszelka szmatławość. I wszystko to jasnym światłem zalane i rzuca się w oczy.

Zacząłem wracać do domu tak jakby nie w swoim sosie.

Przyjdę, zapalę światło, na lampkę się napatrzę i nos wetknę w poduchę.

Potem namyśliłem się, pobrałem pobory, kupiłem kredy, rozprowadziłem i zabrałem się do roboty. Zerwałem tapety, wybiłem pluskwy, zmiotłem pajęczynę, wywaliłem kanapę, wymalowałem, wszystkie szykany - dusza śpiewa i cieszy się.

Ale chociaż wyszło klawo, to nie za bardzo. Zbędnie i nadaremnie, moi kochani, rozchrzaniłem pieniążki - go­spodyńcia odcięła druty.

- Boli człowieka - mówi - że tak ubogo przy tym świetle wypada. Po co - mówi - takie ubóstwo oświetlać pluskwom na uciechę

.

I prosiłem ją, i przytaczałem argumenty — nic z tego. Zni­kaj, mówi, z mieszkania. Nie życzę sobie, mówi, żyć z elek­trycznością. Nie mam pieniędzy, żeby remonty remontować.

A czy łatwo znikać, towarzysze, jeżeli taki pieniądz wy­rzuciłem na remont? No i poddałem się.

Ech, kochani, i dobra rzecz światło, i ze światłem jed­nakowoż parszywie.

katorga

To katorga i nic innego - posiadać teraz rower. Fakt, zga­dza się, niesamowita przyjemność, rozrywka i wszystko takie. Na psa, tak samo, najechać można. Albo kurczaka nastraszyć.

Ale ja, nie zważając na to wszystko, już nie chcę roweru. Rozchorowałem się ciężko przez tę swoją machinę, przez ten cały aparat.

Naderwałem się. I teraz leczę się w przychodni. Przepu­klina mi wyskoczyła. Jestem teraz, można powiedzieć, inwa­lidą. Własne dwa kółka tak mnie załatwiły.

Faktycznie, sytuacja jest następująca: niemożliwość ro­wer na dwie minuty bez swojej obecności pozostawić — rąbną. No i siłą rzeczy należało się nosić go na sobie w czasie wolnym od jazdy. Na własnym karku.

Zdarzało się, wejdzie człowiek do sklepu z tym rowe­rem - i kupujących za ladę zepchnie kółkami. Albo do zna­jomych na różne piętra się gramoli. Bo ma sprawę. Albo do krewnych.

I u krewnych jak siedzi - także samo trzyma się kierow­nicy. Albo to wiadomo, w jakim krewni są akurat humorze. Ja nie wiem. W cudzą duszę nie wlizę. Odkręcą tylne koło albo dętkę wyjmą. A potem będą mówić: tak już było.

Ogólnie biorąc, nie było lekko.

Nie wiadomo nawet, kto na kim więcej jeździł. Ja na rowerze czy rower na mnie.

Naturalnie, poniektórzy przedwojenni cykliści próbo­wali zostawiać rower na ulicy. Zamykali na wszystkie zamki. Jednakowoż nie wychodziło - rower wsiąkał

.

No i wypadało liczyć się ze światopoglądem wszystkich obywateli. Trzeba było dźwigać machinę na sobie.

Naturalnie, ponosić ją trochę to żadna sprawa dla czło­wieka ze zdrową psychiką. Ale tu okoliczności zbiegły się dla mnie niesympatycznie.

Bo akurat jeden rubel był mi w pilnym trybie potrzebny. Żeby duszę obmyć.

“Trzeba - myślę - gdzieś ustrzelić".

Jako że pojazd jest - wsiadłem i pojechałem. Zajechałem do jednego kumpla - nie ma go w domu. Zajechałem do drugiego - nie ma w domu pieniędzy, a on, owszem, jest.

I jakkolwiek ten pierwszy mieszka na drugim piętrze, to ten drugi za to na szóstym. Tam i z powrotem machnąłem się z machiną — i już jęzor na wierzchu.

Po czym pojechałem do krewnej. Na ulicę Symbirską. Do ciotki rodzonej.

A ona, paskuda, na piątym piętrze mieszka.

Wdrapałem się ze swoim pojazdem na piąte piętro. Pa­trzę - na drzwiach kartka, że niby za pół godziny wracam.

“Szlaja się — myślę - stary pogrzebacz".

Okropnie się zdenerwowałem i nim się opamiętałem, byłem już na dole. Powinienem był z rowerem poczekać na górze, a ja z tego rozdrażnienia uczuć zszedłem na dół i tu czekam na ciotkę.

Wnet się zjawia i obraża się na mnie, że nie chcę z nią iść na górę.

— Ze sobą — mówi - mam koło dziesiątaka. Reszta pie­niędzy na górze.

Wziąłem machinę na ramię i pomaszerowałem za ciotką. I czuję, że czkawka mną trzęsie i język wywala się na wierzch. Jednakowoż dotarłem. Otrzymałem pieniądze w ca­łości. Wtrząchnąłem coś dla pokrzepienia organizmu. Na­pompowałem koło i poszedłem na dół.

A ledwie doszedłem, patrzę — drzwi frontowe zamknięte. U nich zamykają o siódmej.

Nic wtedy nie powiedziałem, tylko straszliwie zazgrzy­tałem zębami, nałożyłem na siebie rower i zacząłem znów się wdrapywać. Jak długo to trwało - nie mam pojęcia. Szedłem po prostu jak we śnie.

Zaczęła mnie ciotka wypuszczać kuchennymi schodami. I śmieje się przy tym, paskuda.

- Zostawiłbyś - mówi - machinę na górze, jak na dole się obawiasz.

Następnie przestała się śmiać - widzi straszliwą bladość rozlewającą się po moim obliczu. A ja faktycznie trzymam się za kierownicę i chwieję się na nogach.

Jakoś wyszedłem na ulicę. Ale jechać ze słabości nie mogę. A teraz objawiły się konsekwencje - cały chory jestem przez tę katorgę.

Tylko tym się pocieszam, że motocykliści mają jeszcze gorzej. Ci to, myślę sobie, przeżywają!

I dobrze jeszcze, że nie domyślili się u nas, żeby zbudo­wać drapacze chmur. Ile ludu by padło

!

hipnoza

Mogę, towarzysze, powiedzieć z dumą: Przez całe swoje życie nie zabiłem ani jednego lekarza. Nawet nie uderzyłem.

Z pewnym lekarzem, faktycznie, doszło do sytuacji, ale oprócz wymiany zdań z wymachiwaniem przedmiotami nic takiego nadprzyrodzonego między nami nie było. Palcem skurczybyka nie tknąłem, chociaż, prawdę mówiąc, potężnie swędziały mnie ręce. Jedynie świadomość mnie powstrzy­mała, bo inaczej, jak Boga kocham, dałbym mu popalić.

Ta kompletna świadomość nie pozwoliła mi też tknąć jego medycznej połowicy.

A ona mnie, chłopaki, w bardzo niewłaściwy sposób wy­pychała z przedpokoju. I rozdzierała się jeszcze, zaraza, że ją w bok szturchnąłem. A takiej baby, chłopaki, jak się w bok nie szturchnie, to na kark człowiekowi wsiądzie i w siną dal pocwałuje.

A przyszedłem, towarzysze, do tego medyka, w bardzo pilnej sprawie. Na hipnotyczne wmówienie. Prosiłem, żeby mi wmówił, że mam rzucić palenie. Bo taka mnie opanowała straszna namiętność: co chwilę zapalam papierosa i ciągle mi mało. I pieniądze traci się bez pożytku, i język puchnie.

Więc poszedłem, za czyjąś radą, do tego medyka i mu tłumaczę.

On mówi:

- To - mówi - można załatwić w dwa pacierze.

Usadowił mnie w fotelu, kazał wyjąć machorkę z kie­szeni i zaczął trząść łapami nad gębą i coś tam naszeptywać.

1 wtem, faktycznie, słabość mnie napadła. Zamknąłem oczy i o niczym nie myślę. Myślę tylko - żeby nie zapomnieć, myślę, machorki na stole.

A tymczasem doktór mówi:

- Gotowe. Wmówiłem panu, co trzeba. Seans leczenia skończony.

- A to - mówię - bardzo dziękuję!

Wyjąłem pieniądze, zapłaciłem i poszedłem sobie.

Na schodach ogarnął mnie raptem niepokój.

“Matko święta - myślę - Ue też ja temu skurczybykowi, niech no sobie przypomnę, zapłaciłem?"

I pamiętam - leżał w moje) książeczce obrachunkowej rubel i trzy ruble, i pięć.

Otworzyłem książeczkę - rubel jest, trzy ruble tak samo, a po pięciu ni śladu.

“Matko święta - myślę - omyłkowo największy papierek dałem mu w łapę, niech go diabli wezmą!"

Doszedłem do domu i omal nie płaczę, tak mi pięciu rubli żal.

W domu małżonka mi mówi:

- Co - mówi - zachciało się nowego kursu leczenia? Ib - mówi - płać teraz. Wmówił d - mówi — ten cholerny konował, żebyś dał mu piątkę zamiast jednego rubla, a ty: wedle rozkazu. Już lepiej byś - mówi - palił, ty łysy diable, zamiast tak obsypywać doktorów piędorublówkami.

Tu i mnie, faktycznie, olśniło.

“Racja - myślę - nie inaczej, jak wmówił. Ach ty - myślę - pasożyde, jakie wmawia idee!"

Zaraz się ubrałem, póki nie ochłonąłem, i do niego.

- Tknąć - mówię - to pana nie tknę. Świadomość nie pozwala mi tykać lekarzy, ale - mówię - to nietaktowne wmawiać takie idee.

A on jakby się wystraszył i wręcza forsę z powrotem.

Mówię:

- Teraz - mówię - wręczasz, a o czym wcześniej myśla­łeś? Też mi - mówię - praktyka!

W tym momende na moje pytania wkracza medyczna połowica. T\i doszło do naszego zwarcia. A łapiducha nawe

t

palcem nie tknąłem. Świadomość mi nie pozwala ich tvkać Tkniesz ich, a potem będą cię po sądach włóczyli.

A palenie to faktycznie rzuciłem. Jednakowoż wmówił skurczybyki '

kalosz

H H _ZKubić kalosz w tramwaju to proste. Szczególnie ■^Bli a z tyłu jakiś rozrabiaka przydepme

piętę - no i po kaloszu.

Stracić kalosz - to po prostu bagatela.

Mnie zdjęli kalosz, anim się obejrzał. Można powiedzieć, że nawet westchnąć nie zdążyłem.

Kiedy wsiadłem do tramwaju - oba kalosze były na miej­scu, pamiętam jak dziś. Jeszcze ręką sprawdziłem, kiedy się gramoliłem - czy są.

A kiedy wysiadłem, patrzę: jeden kalosz jest, w porzą- deczku, a drugiego nie ma. But - na miejscu. I skarpetka, patrzę, tak samo. I kalesony na miejscu. A kalosza nie ma.

A tramwaju, rzecz jasna, już człowiek nie dogoni.

Zdjąłem pozostały kalosz, zawinąłem w gazetę i posze­dłem tak. “Po pracy - myślę - rzucę się na poszukiwania. Szkoda przecież takiego towaru. Zdobędę go choćby spod ziemi".

Po pracy poszedłem szukać. Na początek - poradziłem się jednego znajomego motorniczego.

A on podtrzymał mnie wprost na duchu.

- Ciesz się i mówi - żeś w tramwaju zgubił. Co do in­nych miejsc publicznych, nie mogę gwarantować, ale zgubić w tramwaju - to święta sprawa. Mamy takie biuro od zkeu- bionych przedmiotów. Przychodź i bierz. Święta sprawa' a H ° ' H ~ SUl ^wProst kamień spadł mi z serca

^rr₂ę^JSZe' g ^ | ggl nowy.^PDop"ro gj

j

Nazajutrz pojechałem do tego biura.

- Czy można by - mówię - panowie, dostać kalosz z po­wrotem? W tramwaju mi zdjęli.

- Można - mówią. - Jaki kalosz?

- Kalosz — mówię — zwyczajny. Rozmiar - dwunastka.

- Dwunastki - mówią - będzie u nas może ze dwanaście tysięcy. Wymień znaki szczególne.

- Cedry - mówię - ma zwyczajne: pięta, oczywiście, podniszczona, w środku nie ma flaneli - znosiła się.

- Takich kaloszy - mówią - to mamy może ponad tysiąc. A nie ma jakichś znaków bardziej szczególnych?

- Szczególne - mówię - znaki - są, a jakże. Czubek tak jakby całkiem był urwany, ledwie się trzyma. I obcasa - mó­wię — prawie nie ma. Zużył się obcas. Ale boki - mówię - całkiem, całkiem, trzymają się póki co.

- Posiedź - mówią - tutaj. Zaraz sprawdzimy.

Nagle wynoszą mój kalosz.

Znakiem tego, przeraźliwie się udeszyłem. Wprost się wzruszyłem. “Proszę - myślę sobie - co za ideowi ludzie - ile kłopotów wzięli na siebie z powodu jednego kalosza".

- Wdzięczny jestem - mówię - przyjadele, do grobowej deski. Dajde go tu szybdej. Zaraz go nałożę.

- Nie — mówią — szanowny towarzyszu, nie możemy ci dać. My — mówią - nie wiemy, może to nie wy zgubiliśde.

- Ależ to ja - mówię - zgubiłem.

- Bardzo - mówią - możliwe, ale dać nie możemy. Przy­nieś zaświadczenie, że to rzeczywiśae ty straciłeś kalosz. Niech administracja poświadczy ten fakt i wtedy bez zbęd­nej mitręgi wydamy.

- Brada - mówię - towarzysze złod, ale w domu nie wiedzą o tym fakde. Może nie dadzą mi takiego dokumentu.

- Dadzą - mówią - to ich psi obowiązek, żeby dać.

Popatrzyłem jeszcze raz na kalosz i wyszedłem.

Następnego dnia poszedłem do przewodniczącego.

- Dawaj - mówię - dokument. Kalosz przepada.

- A naprawdę - mówi - straciłeś? Nie nabierasz?

- Słowo daję - mówię - zgubiłem.

- Pisz - mówi - podanie.

Napisałem podanie. Następnego dnia dostałem for­malne zaświadczenie.

Poszedłem z tym zaświadczeniem do biura znalezionych rzeczy. I bez problemów, bez przewlekania wydają mi kalosz.

Dopiero kiedy włożyłem kalosz na nogę, poczułem kom­pletne rozczulenie. “Proszę - myślę - pracuje aparat pań­stwowy! Bo na przykład w jakimś zacofanym kraju czyż zaczęliby zawracać sobie głowę moim kaloszem przez tyle czasu? Gdzie tam, wyrzuciliby go z tramwaju i po wszyst­kim. A tutaj nawet tygodnia nie trwały moje starania i wy­dają z powrotem. To rozumiem - aparat!"

Przykro tylko, że przez ten tydzień, póki załatwiałem sprawę, zgubiłem tamten drugi kalosz. Nosiłem go pod pa­chą zawinięty w papier - i nie pamiętam, w jakim miejscu zostawiłem. W każdym razie nie w tramwaju. Beznadziejna sprawa, skoro nie w tramwaju. Ale gdzie go szukać?

Za to mam pierwszy kalosz. Postawiłem go na komodzie. Jak się czasem zrobi markotnie - spojrzy człowiek na kalosz - i na duszy robi się jakoś tak lekko i niewinnie. “To rozumiem - myślę - aparat!

"

bajeczki dla dzieci

Dzisiejsi wydawcy - to dziwni ludzie. Przyniesie im czło­wiek powieść z życia hiszpańskiego, a oni nosem kręcą, gry­maszą.

- Zamiast głupstwa pisać - mówią - napisałby pan ra­czej coś dla dziatwy. Dorosły byle gazetę może przeczytać, “Głos Rady Piotrogrodzkiej" może przeczytać - i czego mu więcej trzeba? A jak dziatwa sobie poradzi? Dziatwę dręczy głód książki. Niechże pan, dobrodzieju, napisze jakieś takie bajeczki. I nam będzie raźniej, i wszystkim przyjemniej, i dla dziatwy radość.

Cóż, można i dla dziatwy. Proszę bardzo.

1. Mamusina skrobanka

Byli sobie tatuś i mamusia. Wtem rozporządzenie admi­nistracji domów mieszkalnych przychodzi - żeby mamusia powiła syna.

Rozpłakała się mamusia.

- Och-cho-cho - mówi - powiję syna, a jego może do wojska wezmą albo pod sąd oddadzą - ani skórki dla mnie nie zostanie, ani wyprawki Jak tak - mówi - to już wolę, było nie było, córę...

A tatuś nachmurzył się ponad wszelką miarę i mówi:

- Córkę też, nie tego, nie bardzo... Może ona pod tram­waj wpadnie, a ja mam słabe nerwy. Rewolucja na mnie po­działała. A może jeszcze zasiedzi się w bezrobotnych. Aktu­alnie wszędzie redukcje i głównie na konto tych, co to tego - panienki.

A mamusia mówi:

- W takim razie - mówi - lepiej zrobię skrobankę. Aktu­alnie prawo karne tego nie ściga... Daj mi - mówi - pieniędzy.

Rozpłakał się tatuś, włożył czystą bieliznę. Zapłacił we­dle licznika, za wodę zapłacił, za wywóz śmieci tak samo zapłacił, podatki zapłacił - obywatelski, powszechny i na po­prawę egzystencji strażaków, i na rozwój przemysłu włókien­niczego... Zapisał mamusię do Pośrednictwa Pracy i w cięż­kich cierpieniach wyzionął ducha.

2. Kot w butach

Był sobie kot - Waśka Korkociąg. I taki to był wspaniały kot, piękny jak malowanie, że ani w bajce opowiedzieć, ani piórem opisać.

Żył ten kot z Mańką Białą, nic nie robił - jadł, spał i pły­wał cały czas jak pączek w maśle.

Ale pewnego razu powiedział Mańce:

- Jakoś mi się obrzydliwie zrobiło w amerykańskich ka­maszach chodzić, chcę - mówi - chodzić w rosyjskich butach.

Rozpłakała się Mańka nad wszelką miarę.

- Och - mówi - kotku ty mój wspaniały! Gdzież ja pie­niędzy wezmę na tę okazję? Dochody mam nie Bóg wie jakie, wczoraj ledwie na obywatelski podatek zapracowałam. A ci, jak ich tam, goście, to nie każdego dnia się zgłaszają i cię­giem podarte papierki próbują wtrynić.

Poszła Mańka po rozum do głowy i postanowiła obłożyć gości grzywną.

Powiedziane - zrobione. Obłożyła gości grzywną i kupiła kotowi rosyjskie buty.

Od tego czasu zaczął kot chodzić w butach.

3. Piefka Pleciuch

Był sobie na rogu Newskiego Piefka Pleciuch. Handlo­wał chińskimi. Pewnego razu podliczył swój utarg i mówi do chłopaków w wieku przedpapierosowym

:

- Taka sprawa, chłopaki. Kto - mówi - chce ze mną ak­tualnie zagrać w szmendefera albo w makao?

Ucieszyli się chłopaki i mówią:

- My na to jak na lato. To jak, idziemy?

Poszli chłopcy do Bałabińskiego, wynajęli pokój jako przyjezdni z rogu Newskiego i machnęli się w kardęta. Machnęli się w te karcięta, a Piefka Pleciuch wziął i ograł całą ferajnę.

I wzbogacił się, no, wprost okropnie.

Przeprowadził się do Europejskiego, żyje w przepychu — przejażdżki tramwajem uskutecznia, papierosy nr 6 pali - jednym słowem, hulanki i swawole.

Ale minęły trzy dni - roztrwonił cały majątek.

Chodzi po Europejskim markotny, patrzy - fotel stoi.

“Cóż - myśli Piefka - może on bezpański".

Wytoczył fotel na ulicę i handluje.

Wtem idzie burżuj.

- Burżuju, hej, burżuju! - mówi Piefka. - Nie kupił­byś fotelika? Nad wszelką miarę wspaniały, magiczny fotel - zwalnia z wszystkich podatków.

Ucieszył się burżuj. Zaczął się z Pief ką targować. Zapła­cił mu trylion rubli, zarzucił fotel na plecy i poszedł sobie.

A Piet'ka znów się wzbogacił. Ożenił się.

Na weselu tym byłem, samogon piłem. Po wąsach de- kło, lecz wtem zwaliła się milicja - cosik tu obywatelowi po wąsach cieknie. Nie samogon aby? Jeżeli samogon, to się od obywatela należy.

LALKA PIĘĆDZIESIĄT

l.

I co to za cudak powiedział, że w Pi trze kiepsko się żyje? Wspaniale się żyje! Nigdzie nie jest tak wesoło, jak w Pi- trze. Byle był szmal. A bez szmalu... To fakt, że bez szmalu zginiesz. Kiedyż nadejdą wreszcie takie cudowne czasy, że człowiekowi wszystko dadzą za frajer?

Wieczorami po Newskim przechadzają się ludzie. I nie tak, żeby spacerkiem i już, ale postoją sobie na rogu, pogapią się na dziewczynki, przejdą tanecznym, wiosennym krokiem i znowu na róg... I na każdą okoliczność potrzebne są finanse. Na każdą okoliczność - inne rozliczenie...

- Chodź no tu, chłopczyku fartowy, chodź no tu! Poczę­stuj papieroskiem...

Maksym nie podejdzie. Maksym ma na oku robotę. Rów­niutko układa się w głowie jedno z drugim. Jak zacząć i jak kombinować dalej. Doskonałą robotę wymyślił nasz Maksym. Niebezpieczną. Jak się nie zasypie - aż dreszcz przebiega po plecach - zostanie Maksym wielkim człowiekiem. Wzbogaci się wprost niesamowicie. I będzie górą.

Bo bardzo wspaniała jest ta Lalka Pięćdziesiąt. Lubi szmalec - da jej Maksym szmalec. Albo mu szkoda? Lalka ma potrzeby - to fakt. laka ma niemałe potrzeby. Dywanik, proszę bardzo, na ścianie, dywan na podłodze, a w białej klatce - tropikalny ptaszek papuga. Cukier żre... Śmiech.

Naturalnie, że pieniążki są potrzebne. Potrzebne, póki nie nastąpiły bezpłatne czasy dla człowieka

.

O wilku mowa. Idzie Lalka Pięćdziesiąt, postukuje ob­casikami.

- Witaj, Laluniu Pięćdziesiąt... Jak się miewasz? Nie po­znałaś, najdroższa?

Poznała. Jak nie poznać — znany margines... Tylko co za pożytek z rozmów. Lalce pilno na Newski, a Maksymowi może w całkiem odwrotną stronę.

Nieuprzejma dziś Lalka. Nie ma przyjemności z sympa­tycznej rozmowy. Nie to nie.

Podszedł Maksymka bliziutko do niej, zajrzał w jasne oczęta.

- Wieczorem - powiedział - przyjdę do ciebie. Z wielkim szmalem. Czekaj na mnie.

Uśmiechnęła się, zaśmiała się Lalka, ale nie uwierzyła. Niby, łże margines. A po jaką cholerę łże? Trudno zrozumieć.

Ale na wszelki wypadek podała rączkę na pożegnanie.

Poszedł Maksym na Mikołajewską, postał przy potrzeb­nym domu, a w głowie ta robota z wszystkimi detalami. “Sprzedaj — powie — babciu Awdotio, towarku za dziesięć patyków". Babka sprzeda, a dalej jak po maśle. Nie będzie żadnej obsuwy. A jak nie będzie obsuwy - zgłosi się Mak­symka do Lalki Pięćdziesiąt. Wyłoży moniaki... “Bierz - powie — proszę bardzo. Nie czuję mięty do szmalu. Bierz paczkę za całusa..."

A Lalka tymczasem doszła do Newskiego, postała na rogu, pokołysała biodrami, zatupała nóżkami, jakby tańczyła czeczotkę, i zaraz załapała bogatego Chińczyka.

Śmieszne, naturalnie, że takiego żółtka.

Nawet ciekawe. Tylko że Chińczyk po rosyjsku dosko­nale nawija.

- Pójdę do ciebie - mówi - ślicznoto.

2.

Na drzwiach napisane kredą: “Krawiec". Ale naprawdę nie ma tu żadnego krawca. I nigdy nie było. A mieszka tu Awdotia-spekulantka. Prowadzi nie rejestrowany sklep deta­liczny. To ona umieściła napis kredą na drzwiach dla zamy­dlenia oczu.

Do tej to babki Awdotii wybrał się Maksym.

Do drzwi, na których kreda obwieszcza: “Krawiec", za­pukał w umówiony sposób.

A kiedy otworzyły się drzwi - cały plan Maksymki z miejsca się zachwiał. Nie Awdotia, lecz mąż Awdotii stał przed Maksymem.

Przestąpił Maksym próg, mamrocze coś niezrozumia­łego. Główkuje tymczasem, co robić. Obsunął się plan, i tyle. Nie w porę przyjechał cholerny mąż...

Wypowiada Maksymka niemądre słowa:

- Sprzedaj - mówi - babciu Awdotio, za dziesięć pa­tyków...

Uśmiechnął się babciny mąż i poszedł do pokoju.

A Maksym za nim.

Babciny mąż wagę ustawia, a Maksymka miarkuje: co robić. Tylko że obsunął się plan, czy uda się furtkę znaleźć od razu?

A babciny mąż rozpytuje się:

- Jakiego ci, kawalerze, trzeba towarku?

- Rozmaitego towarku sprzedaj...

- Może z kwaśniutkiego - dopytuje się - kapustki?

Hi babciny mąż zaczął wykładać kapustę z beczki, a Maksym strzelił tu i tam okiem. Złapał Maksym odważ­nik i trzyfuntowym odważnikiem stuknął babcinego męża w głowę.

Runął babciny mąż koło beczułki. W ręce widelec. Na widelcu kapusta.

A Maksym do lady. Na ladzie - skrzyneczka z forsą. Szpera Maksym, a palce dygocą. Wyciągnął pieniążki, ale coś ich mało. Gdzie ten szmal?

Przekopuje się Maksym przez pokój - nie ma pieniędzy. A do rąk włazi wszystko niepotrzebne: na przykład grzebyk albo lusterko.

- Tfu, do licha, a gdzie pieniążki?

Tu ze schodów ktoś zapukał w umówiony sposób.

Zasłonił Maksym babcinego męża rogożą. I podszedł do drzwi. Słucha. Otworzyć, nie otworzyć? - otworzę. Uspokoił serce i otworzył drzwi

.

Wszedł malutki staruszek i powiedział cienkim głosi­kiem:

- Ja do babci Awdotii...

A Maksym na to:

- Nie ma, staruszku, Awdotii. Idź sobie z Bogiem. Idź, bardzo cię proszę.

Powiedział to i widzi, że w ręce ma trzyfuntowy odważ­nik. Przestraszył się, że staruszek zauważy odważnik, wpy­cha go do kieszeni, chowa ten cały odważnik, a staruszek boczkiem, boczkiem i wcisnął się przez ten czas do pokoju.

- Poczekam - mówi - na babcię Awdotię. Babda Awdo- tia ma wyborne ziemniaczki... E, na pewno i kapustkę ma wyborną. Tak. Dalibóg wyborną...

I taki gaduła, naukowy staruszek, chciałby Maksym ze­brać się z myślami, a staruszek swoje:

- No dobrze, wszystko bezpłatne dla człowieka. Zgoda. Tylko że, moim naukowym zdaniem, żywienie zbiorowe - to już, przepraszam, to są istne bzdury i absolutnie fałszywe hasła. Zgadzam się na wszystko, ale tu już pójdę do baba Awdotii. Nie mogę... Przepraszam... Ja, dajmy na to, popra­cowałem umysłowo i zachciało mi się rybki: w rybce jest fosfor. Ty językiem pochlapałeś - dla ciebie dieta mleczna... A wy powiadacie — żywienie zbiorowe. Z koryta... Tak, tak, tak, młody człowieku, na wszystko się zgodzę, ale babdę Aw­dotię już mi zostawcie... Absolutnie fałszywe hasła.

- Ja nic nie mówię - przeląkł się Maksym.

I wyszedł na korytarz. A stamtąd na schody i schodami w dół, przeskakując po trzy stopnie naraz.

Wyszedł na ulicę, pomacał pieniądze w kieszeni.

- Ech, mało! Gdzie oni trzymają pieniążki?

I poszedł rozkołysanym krokiem.

3.

- Chodź no tu, chłopczyku fartowy, chodź no tu!

- Poczęstuj papieroskiem...

Nie był Maksym ciekaw dziewczynek. Stanął Maksym na rogu i oparł się o okno.

Zabić nie zabił człowieka i przecież nie tak znów mocno stuknął go w głowę, ale to dla człowieka nic dobrego, szkoda człowieka...

Postał Maksym i pomyślał, i ruszyły już same wesołe myśli.

Patrzy Maksym na wszystkich dumny jak król. Szuka Maksym wzrokiem Lalki Pięćdziesiąt. Ale nie ma Laluni.

A na rogu blondyna ćmi papieroska i uśmiecha się do Maksyma. Budki ma wysokie do kolan i spódniczkę je­dwabną fru-fru... Obród się - i zaszeleśd, zaśmieje się - zaszeleśd.

Zaszeleściła i bez słowa podeszła do Maksyma. Podeszła i łagodnie wzięła za rękę.

A wtem jak nie zaszumi wszystko, jak nie za tupie.

- Obława, panienki - wykrzyknęła blondyna i od Mak­syma w bok do żelaznej bramy.

Zrobił Maksym krok za blondyną, a z przeciwka męż­czyzna. Cały w ostrogach. Brzęczy ostrogami, szablą stuka, a w dłoni gnat piętiostrzałowy.

Zadrżał Maksym i w nogi.

I biegnie Maksym, i biegnie. Serce łomoce. Biegnie przez Ligowkę - a tu płot. Maksym przez płot, a pod nogami sterty śmied. Maksym przez sterty... Przebiegł jeszcze trochę i zwa­lił się w błoto. Ale nie sam.

- Podstawili nogę - zmiarkował Maksym i pomacał forsę.

A na Maksyma nagle Czarny nasiadł. I mało że nasiadł,

jeszcze dusL

- Puść - wychrypiał Maksym - puść... trudno oddychać.

I Czarny z lekka mu popuścił.

Siedzi Czarny na Maksymie i przemawia:

- Biegnie, widzę, człowiek po wysypisku. Stój, myślę. Bez powodu nie pobiegnie. Dziękuję. Albo złodziej, albo przed złodziejem nawiewa... Oddaj forsę.

I szpera po kieszeniach.

Oj, wyciągnął paczuszkę. Oj, drugą wyciągnął. Oj, znowu dusi przeklęty.

- A to co?

- Odważnik - powiedział Maksym i przypomniał sobie babcinego męża

.

- Odważnik - zaśmiał się Czarny i stuknął Maksyma w łeb odważnikiem. - Spadaj teraz i nie oglądaj się. Spa­daj, szemrany, mówię... Stój! Zapomniałeś odważnika. Masz odważnik.

Wziął Maksym odważnik i pobiegł. Przebiegł kawałeczek i usiadł na stercie śmieci.

Po cóż człowieka bić po głowie?

4.

Posiedział Maksym, uspokoił serce i poszedł do miasta. Zdałoby się do domu, a nogi na Garncarską idą, do Lalki Pięćdziesiąt. Idzie Maksym na Garncarską. Na ulicach pusto. I w sercu pusto...

A oto i Lalki biały dom.

- Się masz. Lalki miłe domostwo!

Wdrapał się Maksym na schody i zapukał, i wszedł do Lalki pokoju.

Na ścianie dywanik, na podłodze dywan, a w białej klatce papuga.

A Lalka siedzi na chińskich kolanach, wichrzy rączką chińskie wąsy.

- Przyniosłeś? - spytała Lalka i podeszła do Maksyma.

- Przyniosłem - cicho powiedział Maksym. - Tylko prze­pędź chińską osobę. Przykro patrzeć...

A Chińczyk doskonale rozumiał po rosyjsku. Obraził się i wstał. I kawę z filiżanki wychlusnął na podłogę.

- Po co - mówi - podejmować taką uchwałę? Pójdę i nie zapłacę.

Poszedł Chińczyk i trzasnął drzwiami. Tu Maksym pod­szedł do Lalki. Nachylił się do Lalki i całuje Lalkę w policzek.

- Nie mam szmalu, Lalko Pięćdziesiąt.

i Ach tak - wykrzyknęła Lalka Pięćdziesiąt - nie ma szmalu?

- Nie ma szmalu. Pożałuj mnie, Lalko. Bardzo mi nie- klawo, pożałuj bezpłatnie, no, powiedz, że ci żal.

Tu Lalka jak nie krzyknie:

- A chińskie straty kto wyrówna?

- Masz ty serce? - powiedział Maksym i usiadł na dy­wanie, i objął nogi Laluni. - Masz serce, pytam? Ptaszyny ci żal? Żal ci papużki?

Tu Lalka Pięćdziesiąt jak nie palnie Maksyma - wszystko się zmąciło.

Jęknął Maksym. Jęknął i podniósł się z podłogi.

Namacał w kieszeni odważnik. Wyciągnął odważnik, chciał Lalkę trzasnąć w głowę, ale nie trzasnął. Ręka się nie podniosła.

Zamachnął się Maksym i rąbnął w klatkę.

Okropnie zakrzyczała papużka i Lalka cieniutko zakrzy- czała. A Maksym rzucił odważnik i z powrotem usiadł na dywanie.

- No powiedz, że ci żal, Lalko Pięćdziesiąt

.

goście

Jasna sprawa, o czym tu gadać! Gość w tych czasach posypał się nienormalny. Oka z niego nie można spuścić. I palto, żeby włożył swoje. I żeby dodatkowej czapki futrza­nej na łeb nie wciskał.

Jedzenie, no to niech już biorą. Ale żeby je zawijać w ser­wetki? To już, przepraszam bardzo, przesada. Jak nie przypil­nujesz, to w dwa prywaty załatwią ci cały dobytek, z łóżkami i kredensami. Tacy to teraz goście!

U moich znajomych zdarzył się na tym gruncie nieduży incydent w ostatnie święta.

Na Boże Narodzenie zaproszono piętnaścioro najrozma­itszych gości. Były tam i damy, i niedamy. Pijący i popijały.

Przyjęcie było wystawne. Na samą zagrychę poszło około siedmiu rubli. Wypitka - składkowa. Po dwa i pół od łba. Damy bezpłatnie. Chociaż to, prawdę mówiąc, głupio. Poniektóra dama tak podgazuje, że każdemu facetowi da­łaby sto forów. Ale nie będziemy wchodzić w te szczegóły i rozstrajać swoje nerwy. To już sprawa gospodarzy. Oni wiedzą lepiej.

A gospodarzy było troje. Małżonkowie Zefirów i ichni staruszek — tatuś żony — Jewdokimycz.

Jego bodaj specjalnie zaprosili na okoliczność, żeby po- uważał na gości.

- We trójkę - mówią - całkiem swobodnie damy radę ich dopilnować. Każden jeden będzie na ewidencji.

No i zaczęli pilnować.

Pierwszy wypadł z szeregu Jewdokimycz. Ten staruch, daj mu Boże zdrowie i szczęśliwą starość, już przez pierw­

szych pięć minut tak sobie dogodził, że “mama" nie mógł powiedzieć.

Siedzi, oczami przewraca i do dam mamrocze wiadome rzeczy.

Pan Zefirów bardzo się tym tatusiowym ubzdryngole- niem przejął i zmartwił, i sam zaczął chodzić po mieszkaniu - uważać, co i jak, i żeby wszystko było jak trza.

Ale tak pod dwunastą z tego kompletnego zmartwienia sam się wtrąbił do nieprzytomności. I zasnął na widocznym miejscu - w jadalni na parapecie.

Potem wyszło na jaw, że mu zawiało facjatę i przez trzy tygodnie chodził spuchnięty.

Goście nażarłszy się do woli, zaczęli się bawić i wese­lić. Zaczęły się ciuciubabki, komórki do wynajęcia i inne gry towarzyskie.

Wtem otwierają się drzwi i do pokoju wchodzi pani Ze­firów, blada jak śmierć, i mówi:

- To już - mówi - zupełny skandal! Ktoś wykręcił w ubi­kacji dwudziestkę piątkę. No - mówi - już po prostu nie można wpuszczać gości do ubikacji.

Wszczął się zgiełk i zamęt, latuś Jewdokimycz momen­talnie, ma się rozumieć, wytrzeźwiał, zrobił się niespokojny i zaczął gości łapać za to i za tamto.

Damy niewątpliwie piszczą i łapać się nie dają.

- Niech pan łapie - mówią - w ostateczności mężczyzn.

A mężczyźni mówią:

- Jak tak, to niech wszystkich przeszukają.

Przedsięwzięto środki. Zamknięto drzwi. Przystąpiono

do przeszukania.

Goście sami po kolei wywracali kieszenie, rozpinali bluzy i spodnie, zdejmowali buty. Ale niczego takiego karygod­nego, oprócz kilku kanapek i pół butelki madery, dwóch nie­dużych kieliszków i jednej karafki, nie wykryto.

Pani domu zaczęła gorąco przepraszać - że niby uniosła się i rzuciła cień na takie doborowe towarzystwo. I wyra­ziła przypuszczenie, że, być może, ktoś postronny wszedł do ubikacji i wykręcił żarówkę.

Ale nastrój był już zepsuty. Nikt już nie chciał gier towa­rzyskich, tańce pod bałałajkę też się rozleciały i goście zaczęli się pomalutku rozchodzić

.

Rankiem zaś, kiedy pan domu przetarł źrenice, wszystko się ostatecznie wyjaśniło. Okazało się, że pan domu, w oba­wie, iż jakiś rozochocony gość może zwinąć żarówkę, wy­kręcił ją i włożył do bocznej kieszeni. Tam się też stłukła. Przygniótł ją widocznie, kiedy zasnął na parapecie.

poeta od sochy

Nie zapamiętałem dobrze nazwiska tego samorodnego talentu i poety chłopskiego. Bodajże Owczynnikow. A imię miał zwyczajne - Iwan Filipowicz.

Iwan Filipowicz odwiedzał mnie trzy razy w tygodniu. Potem zaczął przychodzić co dzień.

Sprawa, jaką miał do mnie, była niezbyt skomplikowana. Głosem cichym jak u karalucha czytał swoje siermiężne wier­szyki i prosił, żebym umieścił je po znajomości, możliwie szybko, w jakimś czasopiśmie albo w gazetce.

- Niechby choć jeden kawałek wydrukowali - mówił Iwan Filipowicz. - Chciałoby się zobaczyć, jak to wygląda w druku.

Niekiedy Iwan Filipowicz siadał na łóżku i mówił wzdy­chając:

- Pociąg do poezji, szanowny towarzyszu, powiem bez osłonek, czuję od maleńkości. Od maleńkości wrażliwy je­stem na urodę i przyrodę... Inne chłopaki, bywało, śmieją się, a ja zobaczę, na ten przykład, byczka albo chmurkę i prze­żywam... Bardzo wnikliwie rozumiałem tę urodę. Chmurkę rozumiałem, wiaterek, byczka... Wszystko to, szanowny to­warzyszu, rozumiałem bardzo wnikliwie.

Mimo rozumienia byczków i chmurek Iwan Filipowicz wierszyki miał dosyć kiepskie. Mogłyby być jeszcze gorsze, ale z trudnością. Jedyne, co w nich ujmowało, to kompletna rezygnacja z jakichkolwiek rymów.

- Nie piszę wierszy z rymami - wyznawał Iwan Fili­powicz. - Z tymi rymami to tylko zamieszanie wychodzi

.

I mniej się pisze. A taksa jednakowa - jeden diabeł, z rymem czy bez rymu.

Z początku uczciwie chodziłem po redakcjach i ofero­wałem wierszyki, ale potem przestałem chodzić - nie przyj­mowali...

Iwan Filipowicz przychodził do mnie wczesnym ran­kiem, siadał na łóżku i pytał:

- No jak? Nie przyjmują?

- Nie przyjmują, Iwanie Filipowiczu.

- A co gadają? Może oni, jak by to powiedzieć, mają wątpliwości co do mojego pochodzenia? To niech nie mają - czystej krwi włościanin. lak też proszę powiedzieć redak­torom: od sochy niby. Ponieważ z przodu i z tyłu włościa­nin. I dziad, i ojciec, i jacy tam pradziadowie byli - wszyscy na wylot włościanie. I żenili się Owczynnikowowie zawsze z włościan kami. Jak Boga kocham. Bywało i tak, że wszyscy dookoła śmieją się z nich: “Co wy - mówią - Owczynni­kowowie, cięgiem włościanki za żony bierzecie? Bierzcie - mówią - inne..." - “Nic z tego - mówimy - wiemy, co ro­bimy". Jak Boga kocham, szanowny towarzyszu. Niech nie mają wątpliwości...

- Kiedy nie o to chodzi, Iwanie Filipowiczu. Nie przyj­mują i już. Mówią, że nie współbrzmi z epoką.

- No, to już oni trochę tego - oburzał się Iwan Filipo­wicz. - Te wiersze nie współbrzmią? Chyba im się przekrę­ciło... Jakże to nie współbrzmią, skoro ja od dziecka przyrodę czułem? I chmurkę rozumiałem, byczka... Za co, szanowny towarzyszu, nie przyjmują? Niech naprawdę powiedzą. Nie wolno gołosłownie pomiatać osobą! Niechby wzięli chociaż jeden kawałek.

Przez dwa miesiące wytrwale wytrzymywałem napór poety.

Przez dwa miesiące ja, nerwowy i chory człowiek, za­truty gazami podczas wojny z Niemcami, znosiłem najścia Iwana Filipowicza z szacunku dla jego pochodzenia. Ale po dwóch miesiącach zacząłem się załamywać.

I wreszcie, kiedy Iwan Filipowicz przyniósł mi duży po­emat czy balladę, diabeł się na tym wyzna, ostatecznie się załamałem.

- Aha - powiedziałem - przyniósł pan poemacik-

- Przyniosłem poemacik - dobrodusznie potwierdził Iwan Filipowicz - bardzo wnikliwy poemacik wyszedł... Dwa dni pisałem... Jakby tamę przerwało. Niepowstrzymanie...

- I czemuż to tak?

- Sam nie mam pojęcia, szanowny towarzyszu. Twór­czość napadła. Pisze się i pisze. Jakby ktoś rękę prowadził za łokieć. Natchnienie...

- Natchnienie! - powiedziałem. - Wierszyki piszesz... Trzeba, towarzyszu, pracować - ot co! Daliby ci kamienie tłuc na szosie, tobyś...

Iwan Filipowicz ożywił się i rozpromienił:

- Niech pan da - powiedział. - Jeżeli jest praca, to niech pan da. Upraszam i błagam. Bo już doszło do ostateczno­ści. Drugi rok puchnę bez pracy. Żebym załapał jakąkolwiek robótkę...

- Jak to? — zdziwiłem się. — A poezja?

- Co tam poezja - powiedział Iwan Filipowicz głosem karalucha. - Żryć trzeba... Poezja!... Nie tylko poezja, ale, sza­nowny towarzyszu, diabli wiedzą co, jest dla mnie do przy­jęcia... Poezja...

Iwan Filipowicz stanowczym tonem pożyczył ode mnie trojaka i poszedł.

A po tygodniu zaprotegowałem Iwana Filipowicza jako gońca w pewnej redakcji. Wierszyków odtąd nie pisał.

Obecnie odwiedza mnie były kancelista z fabryki tyto­niowej - poeta-robotnik.

Czy ja jestem urzędem zatrudnienia, czy co

?

szczęśliwe dzieciństwo

Wczoraj, obywatele, siedzę ja sobie na ławce w Ogrodzie Taurydzkim. Skręcam papierosa. Rozglądam się na wszystkie strony. A naokoło - ach jak cudownie! Wiosna. Słoneczne igraszki. Maluchy baraszkują w piaseczku. A tuż koło mnie, patrzę, siedzi taki szkrab, może dziesięcioletni. I nogą macha.

Popatrzyłem na niego i naokoło.

“Ech - myślę - o ileż wspanialej żyje się tym smarka­czom niż dorosłemu. Co może dorosły? Ani giczołem poma­chać, ani powalać się na piaseczku. A pomachasz giczołem - widzicie go, powiedzą, bałwan jakiś, giczołem kiwa. Jeszcze dadzą po pysku. Ech - myślę - niesympatycznie jakoś do­rosłemu człowiekowi... Komisje jakieś, podkomisje. Referaty, zebrania... Wyrwiesz się, jak dobrze pójdzie, na trzy minuty, pooddychać świeżą atmosferą, a tu żona już czeka, ścierką, wymachuje, wymyśla od ostatnich, jakim prawem, niby, się spóźniasz. Ech — myślę - szczęśliwa pora, złote dni dzieciń­stwa! I jakżeście to wy niepostrzeżenie przemknęły i prze­minęły..."

Popatrzyłem jeszcze raz na dzieciaki i na chłopaczka, co nogą macha, i taką, szczerze mówiąc, czułość do niego poczułem, taki sentyment - że aż dech zapiera.

- Chłopczyku - mówię - łajdaku jeden! Nie odczuwasz

- mówię - draniu, kompletnego swojego szczęścia? Siedzisz

- mówię - giczołem kiwasz, nie masz żadnych zmartwień. Olewasz to wszystko z wysokiego piętra. Ech ty - mówię - najmilszy mój, łajdaku jeden! Jak się - mówię - wabisz? Jak masz, jednym słowem, na imię?

Nic nie odpowiada. Nieśmiały, czy jak

- Nie wstydź się - mówię - kochasiu drogi. Nie zje cie­bie stary staruszek Chodź - mówię - wezmę cię na kolana, pohuśtam.

A chłopiec odwraca się do mnie i odpowiada:

- Nie mam czasu - mówi - huśtać się na twoich kola­nach. Gówno zasrane te twoje kolana. Idiota jakiś.

“Masz, babo - myślę - placek Załatwił mnie chłopaczek Nie ma czasu".

- Z jakiej to racji - mówię - nie ma obywatel czasu? Jakie, przepraszam za porównanie, ma interesy?

A chłopaczek, dziecię natury, odpowiada basem:

- Zestarzejesz się, jak za dużo będziesz wiedział.

“Ale mi się pacholę - myślę - trafiło".

- Nie gniewaj się - mówię. - Zachciało się - mówię - starowinie parszywemu dowiedzieć, co to za sprawy zdarzają się w waszym drobnym wieku.

Po tych słowach chłopiec jakby złagodniał.

- Spraw - mówi - do cholery i trochę! Komisje różne, podkomisje. Referaty, zebrania. Za chwilę na konto Polski mam referować. Trzeba lecieć. I szkoła, naturalnie. Wu-ef, było nie było... Może na trzy minuty wyrwie się człowiek po­oddychać świeżym strumieniem, a Mańka Błochina czy Ka- tiuszka Siemieczkina wymyślają już od ostatnich. Ech, życie!

Chłopiec wyjął “Armatę", zapalił, splunął przez zęby, niedbale skinął głową i poszedł sobie.

A ja siedzę i myślę:

“Szczęśliwa pora, złota moja starość! I do szkoły, no­tabene, nie trzeba chodzić. I wu-efem mimo wszystko nie trują".

Po czym zapaliłem “Armatę" i też sobie poszedłem

.

mieszkanie

Zdarzyła się w naszym domu tragedia. Morderstwo. Mąż z zazdrości zamordował swoją młodą faktyczną małżonkę i jej pełnoprawną mamusię.

Nie będziemy się wgłębiali w psychologię morderstwa, powiemy tylko tyle, że miało ono miejsce w niedużym przy­tulnym mieszkanku - dwa pokoje z kuchnią. Pierwsze piętro. Ubikacja. Łazienka. Dziesięć sążni kwadratowych.

Na podwórku zebrało się pełno ludzi. Każdy był, na­turalnie, ciekaw dowiedzieć się, komu teraz administracja domu przydzieli to zwolnione mieszkanie.

Mordercę już zabrano. Zwłoki też zabrano, gdzie trzeba - tłum się nie rozchodził.

Doszło do małej awantury. Ktoś dziko wrzeszczał, że to wyraźne kumoterstwo - oddawać tę powierzchnię bliskim krewnym. Lepiej niech ciągną losy - komu przypadnie.

I nagle, moi kochani, zrobiło mi się markotnie na sercu. Zrobiło mi się niewymownie przykro.

Tu, można rzec, taka tragedia i dramat, z krwią i z mor­derstwem, a tuż obok - takie małostkowe kramarskie wyra­chowanie. “Ech - myślę - blade twarze, moi wy bliźni!"

I długo stałem w bramie. I wstrętny mi był udział w tych ordynarnych rozmowach.

Tym bardziej że w minionym tygodniu okazyjnie otrzy­małem całkiem niezłe mieszkanie. To śmieszne - ciągle go­rączkować się i narzekać. Ja jestem zadowolony.

małpi język

Trudny ten język rosyjski, drodzy obywatele! laki trudny, że nie wiem!

Główny powód — że w nim do diabła i trochę cudzoziem­skich wyrazów. No, weźmy język francuski. Wszystko ładnie i zrozumiale. Kieskiese, mersi, komsi — same, proszę zwrócić uwagę, czysto francuskie, naturalne, zrozumiałe słowa.

A teraz wpakujcie się z rosyjskim zdaniem - istne nie- szczęśde. Cała gadka naszpikowana słowami o mglistym cu­dzoziemskim znaczeniu.

Od tego człowiek się jąka, tchu mu brak i strzępią się nerwy.

Słyszałem w tych dniach rozmowę. Na zebraniu to było. Sąsiedzi moi się rozgadali.

Bardzo mądrze i inteligentnie gadali, ale ja, człowiek bez wyższego wykształcenia, kiepsko rozumiałem ichnią roz­mowę i strzygłem tylko uszami.

Zaczęło się od drobiazgów.

Mój sąsiad, niestary jeszcze gość z brodą, nachylił się do sąsiada z lewej strony i uprzejmie zapytał:

- To jak, towarzyszu, posiedzenie będzie plenarne czy jakieś inne?

- Plenarne - niedbale odparł sąsiad.

- Coś takiego - zdziwił się pierwszy - no, patrzę właśnie, co się dzieje - a ono tak jakby plenarne.

- Spokojna głowa - surowo odpowiedział drugi. - Dzi­siaj w stu procentach plenarne i kworum takie się zebrało, że ho, ho

.

— Nie może być? - zapytał sąsiad. - Czyżby i kworum się zebrało?

— Jak Boga kocham - powiedział drugi.

— I cóż z tym kworum?

— Ano nic - odpowiedział sąsiad, nieco stropiony. - Ze­brało się i tyle.

— A to dopiero - pierwszy sąsiad z przykrością pokiwał głową. - I czemuż ono tak?

Drugi sąsiad rozłożył ręce i surowo popatrzył na swojego rozmówcę, po czym dodał z wyrozumiałym uśmiechem:

— Widzę, towarzyszu, że nie akceptujecie tych plenar­nych posiedzeń... A mnie one są jakoś bliższe. Wszystko, wiecie, układa się w nich minimalnie w bieżącym temacie... Chociaż nie ukrywam, że ostatnio żywię do tych zebrań sto­sunek dosyć permanentny. Takie, wiecie, meritum z pustego w próżne.

— Nie zawsze tak - nie zgodził się pierwszy. - Jeżeli, naturalnie, popatrzeć z punktu widzenia. Stanąć, że tak po­wiem, na punkcie widzenia i stamtąd, z punktu widzenia, to owszem - meritum konkretnie.

— Konkretnie faktycznie - surowo poprawił drugi.

— Możliwe - zgodził się rozmówca. - Gotów jestem to przyznać. Konkretnie faktycznie. Chociaż jak kiedy...

— Zawsze - krótko uciął drugi. - Zawsze, szanowny to­warzyszu. Zwłaszcza gdy po przemówieniach podsekcja mi­nimalnie się zagotuje. Dyskusji i krzyku wtedy się nie unik­nie.

Na trybunę wstąpił mężczyzna i machnął ręką. Wszystko umilkło. Jedynie moi sąsiedzi, rozgrzani sporem, nie od razu się uspokoili. Pierwszy sąsiad w żaden sposób nie mógł się pogodzić z tym, że podsekcja zagotowuje się minimalnie. Jego zdaniem, podsekcja zagotowuje się jakoś inaczej.

Na sąsiadów moich zaczęto psykać. Wzruszyli ramio­nami i umilkli. Potem pierwszy sąsiad nachylił się do dru­giego i cicho spytał:

— Któż to taki tam wszedłszy?

— To? Wszedłszy prezydium. Bardzo ostry gość. I pierw­szorzędny mówca. Zawsze ostro wygłasza w bieżącym te­macie.

I kiedy wygłaszał pompatyczne słowa o mglistym cudzo­ziemskim znaczeniu, moi sąsiedzi poważnie kiwali głowami. Przy czym drugi sąsiad surowo popatrywał na pierwszego, dając do zrozumienia, że to on mimo wszystko miał ragę w zakończonej przed chwilą dyskusji.

Trudno, towarzysze, porozumieć się po rosyjsku

!

system oszczędnościowy

Nie wiem, towarzysze, jak w innych miastach funkcjo­nuje system oszczędnościowy.

Ale na przykład w mieście Bory sowie system ten wypadł bardzo korzystnie.

W ciągu jednej krótkiej zimy w samym tylko naszym przedsiębiorstwie zaoszczędzono siedem sążni drzewa świer­kowego.

Nieźle, co?

Dziesięć lat takiej gospodarki - to, było nie było, dzie­sięć metrów sześciennych. A przez sto lat można spokojnie zaoszczędzić trzy barki. A za tysiąc lat w ogóle będzie można handlować drewnem.

I o czym to ludzie wcześniej myśleli? Dlaczego nie wpro­wadzali w obieg takiego korzystnego systemu? Aż przykro za nich!

U nas przyjął się ten właśnie system już od jesieni.

Nasz kierownik - to swój chłop. We wszystkim się nas radzi i gada jak z rodziną. I nawet papieroska, sukinsyn, nie odmówi

Przychodzi więc ten kierownik pewnego razu i ogłasza:

- No to, chłopaki, zaczęło się... Podciągnąć się trzeba. Oszczędzajcie cokolwiek, co tam chcecie...

Ale co i jak oszczędzać - nie wiadomo. Zaczęliśmy ra­dzić, co by tu zaoszczędzić. Księgowemu, czy jak, łysemu diabłu, nie zapłacić, albo co innego...

Kierownik mówi:

- Jak się księgowemu, chłoptasie wy moi, nie zapłaci, to on, łysy diabeł, raz-dwa pryśnie do straży przemysłowej, lak to nie da rady. Myślcie jeszcze.

Aż tu, na szczęście, nasza sprzątaczka Niusza stawia do rozpatrzenia kwestię kobiecą:

- Skoro mamy - mówi - taką sytuację międzynarodową i w ogóle klops, to - mówi - można, na ten przykład, nie ogrzewać wychodka. Po co tam na próżno drwa wpychać? Co to, salon?

- Słusznie - mówimy - niech sobie wychodek na zimnie postoi. Ze siedem sążni może się zaoszczędzi. A że będzie chłodnawo, to nic nie szkodzi. Na mrozie publika nie będzie się zasiadywać. Od tego nawet wydajność może aktualnie wzrosnąć.

Tak też zrobiliśmy. Skończyliśmy z paleniem - zaczęli­śmy podliczać oszczędności.

Faktycznie, zaoszczędziliśmy siedem sążni. Zaczęliśmy oszczędzać ósmy, ale tutaj grzmotnęła wiosna.

To dopiero niefart!

“Gdyby - myślimy - nie ta diabelna wiosna, jeszcze by­śmy zaoszczędzili pół metra".

Podłożyła nam, jednym słowem, świnię ta wiosna. No, ale siedem sążni, dziękuję, też piechotą nie chodzi.

A że jakaś tam rura od mrozu, okazało się, trzasła, to ta rura była zamontowana jeszcze za cara. Takie rury to trzeba w ogóle z korzeniami wyrywać.

Zresztą do jesieni spokojnie obejdziemy się bez rury. A jesienią założymy jakąś taniutką. Co to, salon

?

drobne wydarzenie

Wczoraj wynikło nieporozumienie z naszym podmiej­skim pociągiem.

Dojeżdżamy, wiecie, do Leningradu i naraz - stop, ha­mowanie. Koniec jazdy. Cztery wiorsty wcześniej, koło ja­kiejś tam budki.

Gwałtowne hamowanie. Ludzie nie to, żeby pospadali z miejsc, ale wystraszyli się. Niektórzy nawet chcieli wyska­kiwać przez okna. Ponieważ można się spodziewać wszyst­kiego w związku z angielskimi bieżącymi wydarzeniami. A podmiejski pociąg wykopyrtnąć niewielka sztuka.

Rzucili się ludzie do okien. Patrzą, co się tam stało. Naraz widzą, że nic się takiego nie stało. Ale widzą, że maszynista obcyndala zwrotniczego.

Zwrotniczy stoi na swoim posterunku pracy. Jedną nogą naciska zwrotnicę. W drugiej ręce trzyma chorągiewkę.

Maszynista wrzeszczy z lokomotywy:

- Uważaj, barani łbie, jaką chorągiewką machasz!

Zwrotniczy odpowiada:

- Zwyczajnie jaką - zieloną. Jeżeli masz słaby wzrok - nałóż okulary.

Maszynista mówi:

- Niech cię diabli wezmą razem z twoją chorągiewką. Toć niemożliwość odróżnić kolor. Myślałem, że to czerwony - nie wolno jechać.

Patrzą ludzie na chorągiewkę. Faktycznie trudno się po- kapować. Taka brudna, że z dwudziestu kroków nie da rady odróżnić - czerwona czy zielona.

Maszynista się denerwuje:

- Bez potrzeby - mówi - zatrzymałem maszynę. Popłu- kałbyś, niechby i bez mydła, swoje narzędzie pracy, przecież rzeka w bliskości płynie. Popatrz, jakie to upaprane!

Mówi zwrotniczy:

- Śmiechu warte twoje gadanie. Na cholerę jej być czy­stą. Codziennie musowo ją brać rękami.

Tu ludzie zaczęli doradzać:

- Ty byś, wujku, zamiast chorągiewki łopuch zerwał. I ło­puchem byś wymachiwał. O tysiąc kroków zielony kolor się zobaczy.

Zwrotniczy mówi:

- Do cholery z wami wszystkimi! Przyczepili się. Jedźcie sobie z Bogiem. Dla mnie już czas na herbatkę.

Tu obrażeni ludzie nawymyślali jeszcze trochę zwrotni­czemu i kazali maszyniście jechać dalej.

Maszynista położył lachę na zwrotniczego i ruszył. Spóź­nienia nie było. Przez ostatnie trzy wiorsty maszynista dał gazu.

A w samej rzeczy! Dlaczegóż by letnią porą nie machać łopuchem? Czysto i elegancko. I bliżej przyrody. I niewielką oszczędność można uzyskać.

Zastanówcie się

!

zabawna przygoda

Żona pewnego umysłowego, dosyć młoda i atrakcyjna pani, pochodzenia drobnomieszczańskiego, zakochała się w pewnym aktorze.

On był artystą dramatu i komedii. A ona się w nim za­kochała.

Czy to ujrzała go na deskach scenicznych i podbił ją swoją wyśmienitą grą, czy odwrotnie - gry jego nie widziała, on zaś, być może, po prostu spodobał się jej dzięki arty­stycznej powierzchowności, dość, że, w sumie, zakochała się w nim po uszy. I przez pewien czas nie wiedziała nawet, jak ma postąpić: czy porzucić męża i przenieść się do artysty, czy męża nie porzucać, lecz po prostu durzyć się w aktorze, nie zmieniając swojego życia.

Ale później, kiedy zauważyła, że aktor dramatyczny tak jakby nic nie miał - ani stanowiska, ani w ogóle nic szcze­gólnego - postanowiła męża nie porzucać. Tym bardziej że i sam artysta nie pałał pragnieniem poślubienia jej, jako że był człowiekiem obarczonym już liczną rodziną.

Ponieważ jednak byli w sobie zakochani, to mimo wszystko zaczęli się spotykać od czasu do czasu.

On do niej telefonował, a ona wpadała do niego na próbę, żeby popatrzeć, jak jej ukochany dziarsko odgrywa role. I w ten sposób jeszcze namiętniej się w nim zakochała i marzyła o częstszych z nim spotkaniach.

Ale wobec tego, że właściwie nie mieli się gdzie spotykać, to dosłownie jak Romeo i Julia zaczęli się spotykać na ulicy albo w kinie, albo wpadali do kawiarni, żeby wymienić tam czułe słówka.

Jednakże takie krótkie spotkania niezbyt ich, naturalnie, satysfakcjonowały, więc martwili się stale, że tak niekorzyst­nie układa im się życie i nie mają nawet gdzie porozmawiać

0 swojej szalonej miłości.

Bo do niego, oczywiście, nie mogła przychodzić, jako że artysta był człowiekiem obarczonym rodziną.

A co się tyczy, żeby przyjść do niej, to nierzadko go zapraszała, kiedy mąż był w biurze. Ale po tym, jak parę razy ją odwiedził, kategorycznie odmówił takich wizyt.

Jako człowiek nerwowy, obdarzony ponadto choro­bliwą wyobraźnią artysty, po prostu miał stracha, że naraz, wszystko się przecież może zdarzyć, wkroczy mąż i zaczną się, być może, gwałtowne rozmowy z użyciem broni palnej

1 tak dalej.

I wskutek takich myśli artysta bawił u niej, by tak rzec, w nienormalnym stanie i w ogóle na wpół martwy ze strachu.

I wtedy przestała go, naturalnie, zapraszać, dostrzegając, że człowiek, no, po prostu, odchodzi od zmysłów i staje się jakby nie z tego świata.

I oto pewnego razu kochająca kobieta oświadcza:

- W takim razie zrobimy tak Jeżeli chce się pan ze mną zobaczyć, to proszę przyjść w najbliższy wolny dzień do mo­jej przyjaciółki.

Na co artysta dramatyczny:

- To wspaniałe wyjście! Bo mój zawód, jak wiadomo, wymaga wrażliwych nerwów i ja - powiada - bawiąc u pani, nie mogę pohamować lęku.

A miała nasza bohaterka najbliższą przyjaciółkę imie­niem Sonieczka. Bardzo miłą osóbkę, dosyć wykształconą. Zdaje się, że z baletu.

I małżonek naszej damy całkowicie akceptował tę zna­jomość, mówiąc, że nie życzy sobie dla żony lepszej przy­jaciółki.

I oto po gorących prośbach wymieniona baletnica po­zwoliła przyjaciółce spotkać się w swym mieszkaniu z uko­chanym celem omówienia sytuacji.

Tkk tedy rankiem w dzień wolny od pracy nasz artysta zasuwał, wysztafirowany, na to spotkanie

.

A trzeba powiedzieć, że w tramwaju przytrafił mu się niewielki epizod i nieporozumienie z sąsiadem. No, tak ogól­nie, lekka wymiana zdań, podniesione głosy i tak dalej. W re­zultacie nasz artysta, jako człowiek bardziej porywczy, niż należy, uniósł się trochę. I kiedy sąsiad wysiadał po incy­dencie z tramwaju, nasz artysta nie mógł się powstrzymać i splunął na niego. I bardzo był rad, że tramwaj szybko ru­szył i znieważony współpasażer nie mógł już go dopędzić, jak to próbował uczynić.

Jednakże awantura ta nie popsuła artyście humoru. Spo­tkał się ze swoją sympatią i razem poszli do przyjaciółki, która zajmowała w komunalnym mieszkaniu niewielki, ale przytulny pokój, do którego klucz znajdował się teraz w ich rękach.

Ledwie jednak weszli do pokoju i usiedli na otomanie, żeby pogawędzić o swoim dalszym życiu, kiedy nagle ktoś zapukał do drzwi.

Młoda dama dała znak artyście, żeby się nie odzywał, ale ten i bez jej znaków zastygł w milczeniu.

Wtem zza drzwi rozległ się głos:

- Proszę powiedzieć, a czy ona niedługo wróci?

Nasza dama na dźwięk tego głosu straszliwie zbladła

i szeptem oznajmiła aktorowi, że to głos jej męża. I że mąż najwidoczniej zobaczył ich na ulicy i wyśledził ich dalsze kroki.

Na wieść o podobnym obrocie rzeczy artysta drama­tyczny aż się zatrząsł i zadygotał, po czym wyciągnął się na otomanie wstrzymując dech i z wyrzutem spoglądając na swoją sympatię.

A głos za drzwiami powiada:

- W takim razie skrobnę parę słów. Proszę jej powie­dzieć, że zaglądałem.

I mąż naszej damy (bo to był rzeczywiście on), napisaw­szy swój liścik, wsunął go pod drzwi i zawrócił do wyjścia.

Nasza dama, bardzo zdziwiona, momentalnie złapała kartkę i zaczęła ją czytać. Po czym jęła głośno szlochać, ję­czeć i padać na kanapę.

Artysta dramatyczny, który pod wpływem dźwięków damskiego głosu odrobinę ochłonął, również nie bez zdzi­wienia przeczytał ów bilecik następującej treści:

“Kotuś! Przypadkiem wcześniej się zwolniłem i zajrza­łem do ciebie, ale - niestety! - nie zastałem. Wpadnę o trze­ciej. Mocno całuję. Mikołaj".

Nasza dama przez łzy i szlochanie mówi do artysty:

- Co by to miało znaczyć? Jak pan myśli?

Na co on:

- Wygląda na to, że pani mąż jest zainteresowany jej przyjaciółką. I przyszedł tutaj nie inaczej, tylko dla wytchnie­nia od życia rodzinnego. Teraz może pani mieć spokojne su­mienie i rączkę poproszę.

I już chciał podnieść jej rączkę do swoich szorstkich warg, kiedy rozległo się niesamowite pukanie do drzwi. A zza drzwi słychać było pełen niepokoju głos przyjaciółki:

- Ach, proszę szybciej otworzyć! To ja. Czy nikogo tu nie było pod moją nieobecność?

Na dźwięk tych słów nasza dama momentalnie wybuch- nęła płaczem i wpuściwszy przyjaciółkę podała jej szlochając znaleziony pod drzwiami liścik.

Ta przeczytała i po krótkiej chwili zmieszania rzekła:

- Nie ma w tym nic dziwnego. A skoro już wszystko wie­cie, to nie będę ukrywała. Jednym słowem, bądźcie łaskawi momentalnie się wynosić, bo ktoś ma mnie odwiedzić

Nasza dama mówi:

- Jaki ktoś? Z liściku widać, że to mój mąż zaraz do ciebie przyjdzie. A to dobre! - wynosić się w takim momencie. A jeżeli ja życzę sobie zobaczyć, jak ten łajdak przekroczy próg tej meliny?!

Młody mężczyzna, któremu wszystkie te perypetie po­psuły humor, chciał się dyskretnie usunąć, ale nasza pałająca gniewem dama nie pozwoliła.

Oznajmiła:

- Zaraz przyjdzie mój mąż i wtedy przetniemy ten węzeł gordyjski.

Słysząc słowa zbliżone do wokabularza działań wojen­nych, artysta sięgnął po czapkę i z większą energią zabrał się do żegnania i wychodzenia. Ale tu doszło między przy­jaciółkami do różnicy zdań i kłótni na jego temat - ma czy nie ma wychodzić

.

hmmbhhhbMHHI

Na początku obie chciały, żeby został do przybycia męża jako dowód rzeczowy. Pierwsza, żeby pokazać mężowi, co | za ptaszek z przyjaciółki, która użyczyła im pokoju, druga - żeby pokazać mu, jaką ma żonę.

Potem jednak zaszła w ich myślach odmiana. Przyja­ciółka raptem nie zechciała się kompromitować, a żona prze­straszyła się, co mąż o niej pomyśli. I uzgodniwszy poglądy, nakazały artyście, żeby sobie czym prędzej poszedł.

Ledwie wszakże ten ostami, zadowolony z podobnego obrotu rzeczy, zaczął się żegnać, kiedy znów rozległo się pu­kanie do drzwi, a w ślad za tym głos męża:

- Kotuś, to ja! Otwórz!

Tu doszło w pokoju do pewnej paniki i zamieszania.

Artysta dramatyczny natychmiast upadł na duchu i w stanie strasznej rozpaczy chciał już rozłożyć się na ka­napie udając chorego lub umierającego, ale w porę uprzy­tomnił sobie, że akurat w takiej poziomej pozycji najbardziej naraża się, iż otworzą do niego ogień jako do wylegującego się lekkomyślnie na kanapie.

I w tej sytuacji zaczął się miotać po pokoju, zawadzając

0 wszystko nogami i produkując straszliwy hałas i gruchot.

Stojącego za drzwiami męża niezwykle zdziwiła zwłoka

1 hałas, zaczął więc energiczniej łomotać do drzwi, wyobra­żając sobie, że w pokoju dzieje się coś osobliwego.

Wtedy przyjaciółka mówi do artysty:

— Tu są drzwi do pokoju sąsiada. Zaraz je panu otworzę. Proszę tędy przejść, a stamtąd prowadzą drzwi na korytarz i schody. Wszystkiego dobrego!

I czym prędzej podnosi haczyk na drzwiach do sąsiada i popycha artystę, żeby szybciej wychodził, tym bardziej że przybyły mąż, słysząc hałas w pokoju, zaczął te pierwsze drzwi wyważać z zawiasów, żeby tam wejść. Wtedy nasz ar­tysta wleciał jak pocisk do sąsiedniego pokoju i chciał już wyjść na korytarz, kiedy naraz stwierdził, że drzwi na ko­rytarz są zamknięte od drugiej strony, prawdopodobnie na kłódkę.

Artysta chciał się cofnąć, żeby zawiadomić obydwie pa­nie, że znalazł się w sytuacji krytycznej - drzwi zamknięte i nie ma jak wyjść. Ale było już za późno.

Do tamtego pokoju wpuszczono męża i doszło do roz­mowy, przy której wkroczenie artysty byłoby skrajnie nie­pożądane.

Wtedy artysta, jako osobnik niezrównoważony, momen­talnie osłabł z nadmiaru wrażeń i czując krańcowe wyczer­panie fizyczne tudzież zawrót głowy, położył się na łóżku, mniemając, że tu jest całkowicie bezpieczny.

Otóż leży sobie na łóżku i wymyśla różne desperackie myśli - o tym, o tamtym, a między innymi o niedorzeczności miłosnych zapałów. I naraz słyszy, jak ktoś zgrzyta kłódką w korytarzu. Ktoś, jednym słowem, majstruje przy drzwiach i niechybnie wejdzie zaraz do pokoju.

Tutaj drzwi w samej rzeczy się otwierają i na progu staje mężczyzna z pudełkiem ciastek i butelką wina.

Ujrzawszy obcego wylegującego się na jego łóżku, przy­bysz ze zdumienia rozdziawia gębę i nic nie rozumiejąc chce zatrzasnąć za sobą drzwi.

Artysta zaczyna się tłumaczyć i bełkotać rozmaite słowa, i wtem dostrzega z przerażeniem, że przybyły właściciel po­koju to nikt inny, tylko ten właśnie facet, z którym rano wdał się w awanturę i na którego splunął z platformy tramwaju.

Nie licząc, że ujdzie cało z opresji, nasz artysta znowu, jak nieletnie dziecię, kładzie się na łóżku, w nadziei, że osta­tecznie to tylko sen, który zaraz się skończy, wtedy zaś na­stąpi wspaniałe życie, bez wszelkich nieprzyjemności i kło­potów.

Przybysz, w którym zdumienie wzięło górę nad gnie­wem, skarży się płaczliwie:

- Co to ma, proszę państwa, znaczyć? Zaraz ma mnie odwiedzić znajoma, a tu, patrzcie no, jakaś morda rozloko­wała się w moim pokoju. Którędy też on tu wlazł? Przez zamknięte drzwi?

Artysta, stwierdzając, że nikt mu nie wyłamuje rąk i nie daje kopa pod żebro, mówi w uniesieniu duchowym:

- Ach, pardon). W tej chwili wychodzę. Tylko na sekundę położyłem się, żeby odpocząć... Nie wiedziałem, że to pańskie łóżko... Kręci mi się w głowie z nadmiaru wydarzeń...

Hi właściciel pokoju, w którym gniew znowu wziął górę nad zdumieniem, rozdarł gębę

:

- Ależ to skandal! Patrzcie no, wpakował się z nogami na moje łóżko. Kiedy ja nawet znajomym nie pozwalam prze­bywać z nogami. Co to za nowe zwyczaje! Szubrawiec!

Podbiega do artysty, łapie go za ramiona i dosłownie wytrząsa z łóżka. I nagle spostrzega, że buźka artysty jest mu już znajoma z porannego incydentu.

Tu następuje niedługa pauza.

Gospodarz, niewiele rozumiejąc, mówi:

- A, tu cię mam, ty rybi łbie!

I chce go złapać za gardło.

Ale w tym momencie rozlega się czułe stukanie do drzwi. Gospodarz mówi:

- No, dziękuj Bogu, że przyszła do mnie dama, na którą czekam. Bo zrobiłbym z ciebie kotlet siekany.

I łapiąc artystę za kołnierz, ciągnie go do drzwi, żeby wyrzucić na korytarz jak szmatę, na co artysta w zupełności się zgadza i nawet jest zadowolony.

Ale drzwi raptownie się otwierają i w progu staje dość efektowna niewiasta, która przyszła z wizytą do gospoda­rza, stając się poniekąd wybawicielką naszego osławionego artysty.

Artysta nasz jednakowoż na widok przybyłej wprost za­toczył się ze zdumienia i nie mógł złapać równowagi, ponie­waż była to jego ślubna małżonka.

I jako zbieg okoliczności było to w samej rzeczy coś zdu­miewającego.

Tu nasz artysta, skrajnie małomówny przez ostatnie dwie godziny, jął wrzeszczeć i awanturować się, żądając od żony wytłumaczenia, co ma znaczyć ta zagadkowa wizyta.

Żona zaczęła płakać i szlochać, mówiąc, że to jej kolega z pracy i że faktycznie wpada do niego czasami na herbatę i ciastka.

Skonfundowany kolega z pracy rzekł, że teraz, kiedy są kwita, mogliby się pogodzić i we troje napić się herbaty. Na co aktor wybuchnął takimi piętrowymi wymyślaniami i krzy­kami, że aż żona wpadła w histerię. A jej kolega z pracy znowu chciał się bić, gdyż poczuł się obrażony za tamto splunięcie.

I wtedy zbiegli się wszyscy sąsiedzi, żeby zobaczyć, co tu się dzieje.

Wśród obecnych znalazła się również znana nam pani z mężem i przyjaciółką.

Zorientowawszy się w całej sytuacji> cała szóstka zebrała się w pokoju i zaczęła się naradzać, co teraz robić.

Ta z baletu tak mówi do przyjaciółki:

- Prosta sprawa. Ja wychodzę za mąż za Mikołaja. Ar­tysta żeni się z tobą, a tych dwoje kolegów z pracy również będzie stanowić szczęśliwą parę, zatrudnioną w jednej insty­tucji. Oto co powinniśmy zrobić.

Kolega z pracy, do którego przyszła żona aktora, mówi:

- Dziękuję, postoję! Ona ma, jeśli się nie mylę, kupę ba­chorów, a ja mam się z nią żenić. A jakże, znaleźliście jelenia.

Artysta dramatyczny mówi:

- Proszę nie obrażać mojej żony. Tym bardziej że nie zamierzam wydawać jej za pierwszego lepszego.

Żona artysty mówi:

-1 tak bym się do niego nie przeniosła. Proszę popatrzeć, co on ma za pokój! Miałabym się tu gnieździć we czwórkę z dziećmi?

Kolega z pracy mówi:

- Toć ja ciebie z dziećmi na odległość wystrzału armat­niego nie dopuszczę do tego pokoju. Ma takiego łajdaka za męża i na dobitkę chce mi zabrać mój pokój. Widziałem już, jak taki jeden wyleguje się na moim łóżku.

Sonieczka z baletu pojednawczo:

- To zróbmy tak: ja wyjdę za Mikołaja, artysta z żoną zostaną tak, jak byli, a z żoną Mikołaja ożenimy tego kretyna kolegę z pracy.

Kolega z pracy mówi:

- Dzień dobry państwu! Nic mi nie lepiej. Już lecę się z nią rejestrować. Nie mam nic lepszego do roboty! Toć ja pierwszy raz w życiu widzę tę wyliniałą osobę. A może to w dodatku złodziejka kieszonkowa?!

Artysta mówi:

|t Uprasza się nie obrażać naszych pań. Uważam, że to jest właściwe wyjście.

Nasza dama mówi

:

- No nie, przepraszam. Nie zamierzam nigdzie się wy­prowadzać z naszego mieszkania. Mamy trzy pokoje z ła­zienką. Tego tylko brakuje, żebym się pętała po komunal­nych.

Sonieczka mówi:

- Przez trzech drani wszystkie pary się rozpadają. Tak byłoby pysznie - ja za Mikołaja, ta za tamtego. A oni tak.

Tu zaczęła się miętdzy paniami ordynarna kłótnia i wy­pominanie to tego, to owego. Po czym mężczyźni, zaciska­jąc zęby, zdecydowali, że wszystko ma zostać po staremu. Z tym się też rozstali.

Jednakże nie wyszło całkowicie po staremu. Sonieczka niebawem wyszła za mąż za sąsiada, kolegę z pracy żony artysty. I od czasu do czasu zaczął ją odwiedzać nasz artysta, który się jej spodobał ze względu na swój łagodny, ustępliwy charakter.

A nasza dama, rozczarowana do mieszczańskiego cha­rakteru artysty, zakochała się w pewnym fizjologu. A co się tyczy Mikołaja, to ten, jeśli się nie mylę, aktualnie z nikim nie romansuje i po uszy pogrążył się w pracy, ale z Sonieczką, skądinąd, niekiedy się spotyka i w wolne od pracy dni nie­rzadko jeździ z nią za miasto.

Posłowie

ŚMIECH I GRZECH MICHAŁA ZOSZCZENKI

Kiedy swego czasu, w trakcie spotkań publicznych, pytany o najbliższe prace, wymieniałem między innymi zamiar tłumaczenia Zoszczenki, zdarzało mi się spotykać ze zdziwieniem, niedowierza­niem, a nawet z jawną dezaprobatą. W świadomości słuchaczy pi­sarz ten istniał jako humorysta, niewybredny rozśmieszacz, twórca pośledniejszego gatunku literackiego, już ze względu na swoją po­pularność podejrzanego o niewysokie loty.

A tymczasem ja od dawna wiedziałem, że to pisarz znakomity.

I domyślał się tego również - no właśnie! - taki autorytet, jak Józef Wissarionowicz Stalin oraz jego prawa ręka, towarzysz Zdanow, czemu obaj mężowie stanu dali wyraz w najwłaśdwszy sobie sposób: poprzez szykany, zniewagi, prześladowania, jakimi nękali Zoszczenkę przez długie lata. Podzielił pod tym względem los innych wielkich współczesnych - Achmatowej, Płatonowa, Buł­hakowa. I jak oni doznawał też mimo wszystko pewnej łaskawości władców, bo nie ruszył, w ślad za Mandelsztamem, Charmsem i Bą­blem, więzienno-łagrową drogą zagłady.

Nie zaczynajmy jednakże opowieści od środka.

Najlepiej niech zacznie ją sam bohater:

“Urodziłem się w roku 1895. W ubiegłym stuleciu! Okropnie mnie to martwi. Urodziłem się w XIX wieku! Pewnie dlatego nie dostaje mi uprzejmośa i romantycznego spojrzenia na nasze dni - jestem humorystą".

Autobiografię rozpoczętą powyższymi zdaniami napisał Zosz­czenko dla satyrycznej encyklopedii pisma “Behemof w 1927 roku, czyli pięć lat po swoim debiucie wydawniczym (były nim ogłoszone bez nazwiska autora Opowiadania Nazara Iljicza, pana Siniebriuchowa)

.

“Miałem bardzo dużo zawodów" - komunikował dalej w tym samym tekśtie i wyliczał niektóre z nich, między innymi profesję szewca, posterunkowego, instruktora hodowli królików, kończąc, jak następuje:

“Obecnie moja biografia jest uboga. Literat Zdaje się, że to ostatni zawód w moim żyau. Żałuję, że zatrzymałem się na tym zawodzie, lo bardzo kiepski zawód, pal go diabli! Najgorszy z dwu­nastu, jakie uprawiałem".

W kilku innych, napisanych z różnych okazji żyaorysach i autokomentarzaćh znaleźć można szczegóły, nad którymi w tym pierwszym autor się prześliznął, jak dwuletni pobyt na frondę pod­czas pierwszej wojny światowej - tu, dowodząc batalionem, został ranny i zatruty gazami. Jesienią 1918 - w Rosji toczyła się już wojna domowa - wstąpił do Armii Czerwonej, z której zwolniono go po pół roku ze względu na wadę serca.

Pierwsze zaaągnięae się do wojska skomentował dwadzieśaa lat później:

“Nie władały mną, o ile pamiętam, nastroje patriotyczne - po prostu nie mogłem usiedzieć na miejscu przez skłonność do hipo- chondrii i melancholii".

To zwierzenie warto zapamiętać.

W okresie pracy nad pierwszą książką (pisał ją jeszcze jako kancelista i pomocnik księgowego w porcie piotrogrodzkim) Zosz­czenko związał się z grupą literacką “Bracia Serafiońscy", póź­niej rozpędzoną i potępioną. Należeli do niej młodzi pisarze pio- trogrodzcy, których w owym czasie mniej interesowała polityka, bardziej zaś samodzielny żywot utworu literackiego, eksperyment kompozycyjny i stylistyczny. Obiecującym młodzieńcom patrono­wali “dorośli", w szczególności Maksym Gorki i Kornel Czukowski.

Zoszczenkę zarówno ci uznani mistrzowie, jak i początkujący współdebiutanci uważali za najzdolniejszego w całym gronie i bodaj że bez odruchu zawiści ulegali żywiołowi śmiechu, parodii, kary­katury, jaki był (albo zdawał się) istotą jego prozy niepodobnej do żadnej innej.

W zakłopotanie wprawiało ich coś innego.

“W ciągu wielu lat naszej przyjaźni - wspominał “brat sera- fioński" Kawierin - nigdy nie słyszałem jego śmiechu..."

“Dziwnie było patrzeć - stwierdzał Czukowski - że tą cudowną władzą zmuszania ludzi do śmiechu obdarzony był taki smutny człowiek".

“Taki pan ponury, mroczny - dlaczego?" - zastanawiał się Gorki.

Fbznany w Moskwie Majakowski pytał ze zdumieniem: “A dla­czego pan jest... taki?"

Na co Zoszczenko odpowiadał, że sam szuka przyczyny.

Tropił ją usilnie, przypuszczając, że skoro znajdzie - wyzwoli się z depresji; w celu autoterapii podjął w latach drugiej wojny światowej, ewakuowany z Leningradu do Ałma-Aty, pracę nad po- wieśrią Przed wschodem słońca - cofając się aż do najwcześniejszego dzieciństwa, zgłębiał w niej własny żyaorys w poszukiwaniu “tego" wydarzenia, które takim smutkiem i nieokreślonym lękiem spętało mu duszę. Był to po prostu ogromny seans freudowskiej psycho­analizy, w którym pisarz pełnił rolę i pacjenta, i lekarza; zapis zaś owego seansu stał się nieprzedętną literaturą. Czy kuracja się udała? Autor sądził, że wydobył z dziedęcej pamięd czy przedpamięd ja­kieś straszne doznania, których osaczające go przez całe żytię sym­bole (przede wszystkim mające coś wspólnego z wodą i białym prze- śaeradłem) zatruwały mu egzystencję. Dzięki temu odkryau czuł się już prawie uleczony; być może miał raq'ę, ale przebieg ekspe­rymentu zakłócony został przez ingerenqę z zewnątrz: poczynając od napiętnowania Przed wschodem słońca w prasie partyjnej (artykuł w piśmie “Bolszewik", nr 2, 1944, nosił złowrogi tytuł “O pewnej szkodliwej powieśa") oraz odpowiedniej uchwały Związku Pisa­rzy Radzieckich, Zoszczenko miał do końca swoich dni (1958) nie zaznać spokoju.

Wróćmy jednakże do lat dwudziestych, kiedy to po opubliko­waniu pierwszych opowiadań Zoszczenko - wedle określenia in­nego z “brad serafiońskich", Fiedina - “pewnego ranka obudził się jako sławny pisarz". Pisał wtedy dużo i łatwo, aeszył się powodze­niem u szerokiej publicznośa, przyjaaół-literatów i pięknych kobiet (choćaż rozlegały się też zgryźliwe głosy “pryncypialnej" krytyki, które mógł jeszcze lekceważyć) i - aągle nie potrafił wyzbyć się zdumiewającej otoczenie ponurośa. Były jednak momenty, kiedy go opuszczała - jeden z nich opisze we wspomnianej powieśa au­tobiograficznej.

Jest noc, autor przegląda listy czytelników, które otrzymał z re­dakcji “Czerwonej Gazety", na ich podstawie ma powstać interwen­cyjny tekst., o nieporządkach w łaźniach. Felietonista zabiera się do roboty i:

“Już pierwsze linijki śmieszą mnie. Wybucham śmiechem. Śmieję się coraz głośniej. Wreszae tak pękam ze śmiechu, że ołó­wek i notes wypada mi z rąk.

Znowu piszę. I znowu śmiech wstrząsa moim dałem. (...) Brzuch mnie boli od śmiechu.

Sąsiad puka w ścianę. To księgowy. Jutro ma wcześnie wstać Przeszkadzam mu spać. Dzisiaj wali pięścią. Widocznie go obudzi­łem. Przykra sprawa.

Wołam:

- Przepraszam, Piotrze Aleksiejewiczu.

Znów sięgam po notes. Znów się śmieję, zatykając usta po­duszką.

Po dwudziestu minutach opowiadanie jest gotowe. Żałuję, że tak szybko je napisałem. (...) Przepisując, nadal cichuteńko się śmieję. A nazajutrz, kiedy będę je czytał w redakcji, nie będę się już śmiał. Będę czytał z miną poważną, a nawet zasępioną.

Druga nad ranem. Kładę się, ale długo nie mogę zasnąć. Ob­myślam tematy nowych opowiadań. Świta. Zażywam brom, żeby zasnąć".

Tak oto, dzięki zwierzeniom pisarza i obserwaq'om tych, co go znali, możemy podpatrzeć zachowanie kogoś należącego - jak Go­gol, Sałtykow-Szczedrin i Czechow - do plemienia wielkich melan- cholików literatury rosyjskiej, którzy śmiechem, kpiną, satyryczną brawurą próbowali obłaskawić, rozbroić otaczający ich, sączący się wszystkimi porami smutek świata.

Natura owego smutku bywa dwoista. Składa się na nią do­świadczany przez ludzi od zawsze, związany z żałosną kondycją zamieszkującego ziemię rodzaju, z dążącym na nim nieodwołalnym wyrokiem, trudny do określenia, choć boleśnie odczuwany smutek - jak go nazwać? antropologiczny? egzystencjalny? I - uchwytniej- szy, kierujący spojrzenie ku konkretnym układom międzyludzkim i warunkom życia w każdorazowej sytuacji czasu i miejsca, smu­tek “społeczny". Rzucając bezpośrednie wyzwanie temu drugiemu, przywołując i ośmieszając jego realia, tworzona przez wielkich me- lancholików literatura (nie tylko rosyjska) zachowała w głębszych swych warstwach, choćby i rezygnując z widocznych do niego od­niesień, również ten pierwszy, uniwersalny, nigdy nie dający się do końca zaleczyć. Stosując zaś autoterapię śmiechem i szyderstwem (skuteczniejszą, być może, od freudowskiej), poddawali jej przecież nie tylko samych siebie, ale również rzesze łaknących tego mimo- wiednie czytelników - aktualnych i mających po ich książki sięgnąć w przyszłości.

Zoszczenkę przyjęto w latach dwudziestych w Rosji z taką sa­tysfakcją ze względu na tę warstwę jego utworów, która godziła w dokuczliwą rzeczywistość społeczną, jej absurdy, zniewolenia, mistyfikacje. Pisarz mógłby wprawdzie powtórzyć za Gogolem: J> kogo się śmiejecie? Z samych siebie się śmiejecie!" - ale przeaeż każdy śmiał się, to było oczywiste, z chama, który mu nadepnął na

odcisk, z kolesia-kombinatora, paskudnego szefa oraz wielu odmian znanych sobie typów, z których w żadnym nie chciał zobaczyć sie­bie. Z perspektywy lat łatwiej rozpoznać w “bohaterze Zoszczenki" (określenie to zaczęło wnet funkcjonować jako imię pospolite), ro­biącym łokciami w tłumie podobnych sobie osobników - gatunek homo sovieticus, w pierwszym okresie jego komunistycz­nej edukacji i gorliwego wysiłku dostosowania do układu, który go kształtował, gnębił i obdarzał szansą życiową.

Tferminu tego, notabene, nie wymyślili późniejsi krytycy i wro­gowie systemu; istniał oficjalnie jako “sowietskij czełowiek", człowiek radziecki, w jedynych zaś uczelniach, które miały w programie ła­cinę, to znaczy medycznych, pierwsze zdanie podręcznika, jak po­daje Michał Heller, brzmiało: “Homo sóuieticus sum" (jestem czło­wiekiem radzieckim), 'tylko że człowiek radziecki to był w inten­cjach ówczesnej pedagogiki politycznej ktoś wspaniały, wyzbyty “przeżytków przeszłości", niemalże nadczłowiek, przeciwstawiony nędznym podludziom świata przedrewolucyjnego. Zoszczenko nie podjął polemiki z tym wyobrażeniem, kazał jedynie swojemu bo­haterowi przemówić.

Metodę Zoszczenkowskiej prozy badacze charakteryzowali jako tzw. skaz - narrację prowadzoną w imieniu postaci, której świa­domość językowa i w ogóle kulturowa nie mieści się w normach “poprawności" i której barwne monologi, dzięki intonacji i zdają­cemu się jej towarzyszyć gestowi, odbiera się raczej jako widziane i słyszane aniżeli czytane. Skaz ma swoją tradycję w literaturze rosyj­skiej (np. Leskow), ale mowa “bohatera Zoszczenki" nie tyle nawią­zuje do stylistyki XEX-wiecznego chłopka-roztropka, co odtwarza i kondensuje współczesną pisarzowi miazgę językową, czerpiącą ze swarliwego leksykonu kolejek i wspólnych kuchni, z trywialnej es­tetyki groszowych romansów i “proletariackich powieści", wreszcie w przemożnym stopniu z żargonu biurokratycznego, gazetowego, propagandowego. Słuch autora był niezawodny: takim językiem dokonywała się mimowolna autodemaskacja otaczającej go rzeczy­wistości społecznej. Niekiedy obok jej najbardziej prymitywnego protagonisty pojawiał się jako narrator “literat" - z sugestią, że to prawdziwy autor przedstawianej historii - ale tu rzecz jest bardziej skomplikowana, narrator ten bowiem (na przykład w dłuższym opowiadaniu O czym śpiewał słowik) prezentuje, z jednej strony, prawomyślne poglądy, wymagane od sowieckiego pisarza, skąd­inąd w karykaturalnej interpretacji półinteligenta, z drugiej zaś - wyrywa mu się raptem okrzyk rozpaczy, który wolno przyjąć za autentyczny głos samego Zoszczenk

i

Krytyka zazwyczaj negowała adekwatność Zoszczenkow- skiego portretu współobywatela. Jej najżyczliwszy pisarzowi odłam bronił go wskazując, że to satyra na “mieszczanina", przeżytek prze­szłości, jeszcze, niestety, nie reedukowany i nie wyeliminowany ze społeczeństwa. Tymczasem grzech Zoszczenki wobec “realizmu so­cjalistycznego" polegał na tym, że bohater jego nie był w tym spo­łeczeństwie jakimś rarogiem, przybyszem z obcej planety - nie miał też w sobie nic demonicznego — kierowały nim normalne ludzkie instynkty, na czele z instynktem posiadania i wyniesienia się ponad bliźnich, tyle że nie tylko w nowych warunkach nie przytłumione, lecz odwrotnie, rozbuchane, spokraczniałe, a ponadto okraszone “ideologią" i hipokryzją “socjalistycznego" fagasa.

Zoszczenko pękał ze śmiechu, kiedy wcielając się w tę po­stać układał jej kwieciste oracje; ludzie śmiali się czytając lub słu­chając Arystokratki i Uroków kultury na wieczorach literackich; ale gdzieś się wcale nie śmiano. Po latach, kiedy pisarza spotkało już wszystko złe, co miało go spotkać, i kiedy po śmiera Stalina zaczęto sobie pozwalać na rozważanie sensu różnych poczynań dyktatora, padło również pytanie, za co tak prześladowano Zoszczenkę. Po­wtarzano wówczas anegdotę, którą poprzedzić wypada uwagą, że w latach trzydziestych satyryk próbował uczynić zadość postulatom krytyki i godził się na druk niektórych opowiadań w odosanej po­staci, ze stępionym ostrzem; innych w ogóle już nie wznawiano; to zaś, co wtedy pisał, należało do odmiennych gatunków i nie było ani śmieszne, ani szydercze, lecz “pozytywne". To ugięcie się wobec “siły wyższej" - w dobrej wierze? ze strachu? z tęsknoty za świę­tym spokojem? — stanowiło swoisty odpowiednik spalenia przez Gogola własnych rękopisów sto lat wcześniej. Takie kapitulacje były skądinąd w ZSRR na porządku dziennym, a to, na co zdecydował się był wówczas Zoszczenko, wcale nie ocaliło go przed kłopotami. W roku 1940 ukazały się jego przeznaczone dla dzieri Opowiadania o Leninie. Kiedy ileś lat później przetłumaczono je na polski, czy­telnicy dopatrywali się w nich najzjadliwszej satyry, ale zdaje się, że przez autora pomyślane zostały serio i tak też traktowali je ro­dzimi odbiorcy. Otóż w jednym z tych opowiadań wartownik przed siedzibą kierownictwa partii, nie znający osobiśae Lenina, żąda od niego okazania przepustki, za co zbesztany zostaje ordynarnie przez towarzyszącego wodzowi mężczyznę z bródką. Ludzki Lenin, od­wrotnie, chwali wartownika i okazuje przepustkę, a nadgorliwego towarzysza przywołuje do porządku. Redakcji mężczyzna z bródką skojarzył się z Dzierżyńskim, więc Zoszczenko przerobił bródkę na wąsy i tak już zostało. Wtedy w negatywnej postaa rozpoznał sie­

bie Stalin (możliwe, że ktoś złożył mu donos) - i nigdy już nie wybaczył Zoszczence.

Anegdota nie wiadomo, czy prawdziwa, w każdym razie — o czym była już mowa - ledwie w 1943 roku ukazała się pierw­sza część powieśa, również na ogół niezabawnej, ale nie mającej też nic wspólnego z szablonami literatury radzieckiej, na autora posypały się gromy. Drugiej częśa nie udało się już opublikować, z dnia na dzień usunięto Zoszczenkę z kolegium redakcyjnego pi­sma “Krokodyl", robiono mu również trudności z wpuszczeniem, po powrode z ewakuacji, do Leningradu. Te i inne szykany trwały koło dwóch lat, po czym na krótko ustały, pisarza znowu zaczęto drukować, a nawet - bez pytania o zgodę - przedrukowywać; tak latem 1946 roku w miesięczniku “Zwiezda" zamieszczono ni stąd, ni zowąd (później niektórzy domniemywali, że w celach prowokacji) ogłoszone wcześniej w pisemku dla dzieci Przygody małpy. I znów nie trzeba było długo czekać na odzew partyjnej gazety pod ruty­nowym tytułem “Szkodliwe opowiadanie Michała Zoszczenki", co było zaledwie preludium do podjętia przez KC WKP(b) z datą 14 sierpnia 1946 groźnej uchwały “W sprawie czasopism «Zwiezda» i «Leningrad>»"; tezy jej rozwinął Andrzej Żdanow w osławionym referaae na zebraniu leningradzkich pisarzy.

Oto próbka ówczesnej partyjnej elokwencji, której staran­nego tłumaczenia nie oszczędzono również czytelnikowi polskiemu (przepisuję z broszury Uchwały KC WKP(b) o literaturze i sztuce; Książka i Wiedza 1952):

“Poważnym błędem czasopisma było udostępnienie trybuny literackiej pisarzowi Zoszczence, którego utwory obce są literaturze radzieckiej. Redakcja «Zwiezdy» wie, że Zoszczenko dawno wyspe- q"alizował się w pisaniu rzeczy jałowych, wypranych z treści i wul­garnych, w propagowaniu zgniłej bezideowośa, wulgarności i apo­lityczności, mających na celu zdezorientowanie naszej młodzieży i zatrude jej świadomości. Ostatnie z opublikowanych opowiadań Zoszczenki, Przygody małpy, to ordynarny paszkwil na żyae radziec­kie i na ludzi radzieckich. Zoszczenko przedstawia ustrój radziecki i ludzi radzieckich w odrażającej, karykaturalnej formie, szkaluje lu­dzi radzieckich przedstawiając ich jako prymitywnych, niekultural­nych, głupich, jako ludzi o filisterskich upodobaniach i obyczajach. Złośliwe, chuligańskie przedstawienie naszej rzeczywistośti łączy się u Zoszczenki z wyskokami antyradzieckimi".

Równie wymowne sformułowania uchwały dotyczyły .typo­wej przedstawicielki obcej naszemu narodowi czczej, bezideowej poezji" - Anny Achmatowej

.

Kierownikom Związku Pisarzy Radzieckich wytknięto, że “nie tylko nie prowadzili walki ze szkodliwymi wpływami Zoszczenki, Achmatowej i im podobnych nieradzieckich pisarzy na literaturę ra­dziecką, ale nawet patrzyli przez palce na przenikanie do czasopism obcych literaturze radzieckiej tendencji i zwyczajów".

Abstrahując od malowniczej historyjki z wąsami Stalina, wy­daje się, że główne obiekty nagonki wybrano nieprzypadkowo: li­ryka wielkiej poetki naprawdę była “nieradziecka" (po prostu nieza­leżna od narzucanej poetom “radzieckości" tematów, ujęć, języka), a znakomity prozaik, zwłaszcza w twórczości lat dwudziestych, na­dal mimo wszystko trwale funkcjonującej w obiegu czytelniczym, naprawdę przystawiał “człowiekowi radzieckiemu" lustro, w jakim z punktu widzenia rządzącej partii nie wolno mu się było prze­glądać.

W całej kampanii - podobnie jak w kilku analogicznych, roze­granych niebawem na innym terenie (np. muzyki) - chodziło jednak o coś więcej niż tylko o ukaranie dwojga “szkodników ideologicz­nych". Chodziło niewątpliwie o to - i cel ten został w znacznej mie­rze osiągnięty - żeby upokorzyć, przestraszyć, rozmiękczyć, skłó­cić całe środowisko, do którego należały upatrzone ofiary. Wolno mniemać, że również o to (jak dziesięć lat wcześniej w akcji maso­wych deportacji leningradzkiej inteligencji, a dwadzieścia lat póź­niej w procesie Brodskiego), żeby zniszczyć nienawistny “człowie­kowi radzieckiemu" u władzy “duch Petersburga" - tradycję kultu­ralną tego miasta, z jej swoistym arystokratyzmem, elegancją, pa­mięcią o zakorzenionym w przeszłości “bezpartyjnym", niepodle­głym pięknie.

Pozostańmy przy losach Michała Zoszczenki. Nie skończyło się oczywiśae na srogiej uchwale KC i wyzwiskach w referacie Zdanowa, powielanych następnie w tysiącu artykułów, deklaracji, przemówień, “odcięć się" od napiętnowanych. Ani nawet na po­śpiesznym usunięciu obojga “szkodników" ze Związku Pisarzy Ra­dzieckich. Zastosowano wobec nich kompletny zakaz druku. Wy­dawnictwa nie tylko zerwały zawarte umowy, ale zażądały zwrotu pobranych zaliczek. Zoszczence i jego żonie odebrano kartki żyw­nościowe. Żonie pisarza ubiegającej się dla chleba o posadę ma­szynistki obiecywano ją pod warunkiem zmiany nazwiska. On sam spędzał noce na klatce schodowej z podręcznym tłumoczkiem: “Nie chcę, żeby to się stało w mieszkaniu" - wyjaśniał zdumionemu au­torowi jednego ze wspomnień (Mikołajowi Tomaszewskiemu). “Tb nie nastąpiło, ale niejeden znajomy, spotykając Zoszczenkę na ulicy, na wszelki wypadek przechodził na drugą stronę. Prawda, byli i inni, na czele ze starym Czukowskim, którzy nie odsunęli się od

niego i pomagali mu również materialnie. Bez nich byłby z rodziną skazany na śmierć głodową...

Chyba niepodobna się dziwić, że napisał list do Stalina, w któ­rym naiwnie usiłował go przekonać, iż zaszła pomyłka, ponieważ “nigdy nie był antyradziecki". Opisując swoją drogę twórczą, za­pewniał:

“Krok za krokiem zacząłem unikać satyry i poczynając od roku trzydziestego pisałem coraz mniej opowiadań satyrycznych"...

Odpowiedzi na list nie było.

Po trzech latach kwarantanny pozwolono Zoszczence... tłuma­czyć powieśa z fińskiego i osetyńskiego.

W 1953 roku, po śmierci Stalina, przyjęto go ponownie do Związku Pisarzy, ale rok później wszystko zaczęło się od początku, ponieważ na pytanie angielskich studentów o stosunek do referatu nieżyjącego już również Żdanowa miał nieostrożność szczerze od­powiedzieć, że nie zgadza się z oskarżeniami. Rozpętało się znajome piekło potępień, pomówień, publicznych zniewag. Na zebraniu le- ningradzkich pisarzy, po mieszającym go z błotem referacie nie­jakiego Druzina, Zoszczenko wygłosił dramatyczne przemówienie, na końcu wołając: “Czego ode mnie chcecie? Mam się przyznać, że jestem cwaniakiem, oszustem, tchórzem?!... Nie będę was o nic prosił! Nie trzeba mi waszej pobłażliwości ani waszego Druzina, ani waszych złorzeczeń i wrzasków! Jestem zmęczony! Zgodzę się na jakikolwiek los odmienny od tego, jaki mi przypadł!"

Spośród obecnych literatów jeden tylko odważył się na okla­ski...

Nasz nowy wybór starych opowiadań - i śmiech tłumaczy, kiedy pracowali nad ich spolszczeniem, i, mamy nadzieję, wesołość czytelników - niech dołączy do tych oklasków dla wielkiego me- lancholika, który śmiechem zwyciężał ponurość świata i zapłacił za to tak wysoką cenę...

Wiktor Woroszylski

Warszawa, sierpień 1993