1.

7 października

Wstęp.

Istnieją różne teorie wychowania. Twórcy tych teorii zdają sobie sprawę z tych różnic. Ale często nie zdawano sobie sprawy z tego, że wszystkie te teorie ukrywająw sobie coś. Wszystkie te teorie wychodzą z pewnych założeń, których całościowy sens jest dla twórców tych teorii nie bardzo jasny. Zadaniem filozofii jako podstawy pedagogiki jest pokazywanie tych założeń, które wyznaczają całościowy sens.

Więc „filozoficzne podstawy pedagogiki" oznaczałyby pytanie o ów całościowy sens.

Pedagogika z gr. pajdagogia. To słowo oznaczało 2 rzeczy łącznie: czynność wychowywania i zarazem refleksję nad tą czynnością. Tak rozumiana pedagogika nie była nauką Dopiero w XIX wieku pedagogika zaczęła samą siebie uważać za naukę o wychowaniu. Następuje oddzielenie wychowania od nauki o wychowaniu. Istnieje różnica pomiędzy nauką o wychowaniu a dawną refleksją nad wychowaniem. Refleksja nad wychowaniem, czyli namysł wiąże się z myśleniem, czyli z filozofią. Natomiast nauka wiąże się z rozumowaniem wedle pewnych reguł. Ogólnie można powiedzieć, że ta starożytna refleksja nad wychowaniem zmierzała w kierunku nauki, a nie w kierunku filozofii.

Dlaczego tak się działo? Wiąże się to z tym, co określa naszą cywilizację. Nasza cywilizacja zachodnia jest cywilizacją naukowo-techniczną.

Jak to się stało, że nasza cywilizacja poszła w tym kierunku? Starożytni Grecy oderwali zachód od wschodu i nadali specyficzny kierunek rozwoju tej zachodniej cywilizacji. Stało się tak dlatego, że Greków charakteryzowała specyficzna postawa. Z jednej strony był to pęd do wiedzy (badanie tego, co dziwne, niezrozumiałe), z drugiej zaś sceptycyzm wobec tego, co ludzie mówią i co uznają za prawdę. A więc przekonanie, że prawda się ukrywa, że trzeba ją dopiero wydobyć na jaw. Niekoniecznie to, co ludzie mówią musi być prawdą. Tą prawdę trzeba było wydobyć na jaw przez mowę, przez szczególny sposób mówienia, który nazywamy wypowiedzią lub sądem. Od innych sposobów mówienia sąd odróżnia to, że zawiera się w nim specyficzna intencja. Intencja taka, że sąd chce być prawdziwy. Sąd chce być oceniany jedynie według tego, czy ujawnia to, co jest, takie jakie to jest (klasyczna definicja prawdy). Tzn. dostosowanie sądu do rzeczy.. Mowę trzeba dostosować do rzeczy. Czyli prawda mowy, to dostosowanie mowy do rzeczy. Sąd rzeczywiście podaje rzeczy takimi, jakimi one są.

Ten grecki pogląd dotyczący istoty prawdy stał się podstawą nowożytnego pojęcia prawdy.

Mówiąc „nowożytne pojęcie nauki" myślimy o czymś innym niż to, co uważano za naukę w starożytności. Teraz mówiąc nauka myślimy o przyrodoznawstwie. Dla Greków matematyka była nauką. Matematyka była nauką ze względu na jej przedmiot. Przedmiotem matematyki jest byt czysto rozumowy. Matematykę można przedstawić jako zamknięty system dedukcyjny. I dlatego jest ona wzorem wszystkich nauk. W starożytności matematyka była tuż przed filozofią. Filozofia pytała o całość bytu, a matematyka wprawiała w t kontemplację filozoficzną. Dzisiaj ceni się matematykę dlatego, że jest ona najdoskonalszym sposobem poznania. Jest to zredukowanie matematyki ze statusu ontologicznego (bo jej przedmiot to był byt czysto rozumowy) do teoriopoznawczego.

Dla nauki nowożytnej niesłychanie ważna jest idea metody. Metoda jest różna w różnych naukach. Jednak jest w nich coś wspólnego. Ta idea metody określa ideał poznawczy. Ten ideał poznania polega na tym, że my idziemy drogą poznania tak świadomie, że za każdym razem możemy na tą drogę znów wejść. Czyli są to pewne krki z góry przewidziane, uświadamiane przez badacza. Słowo metodos znaczy postępować za kimś. A więc dzisijsze poznanie naukowe jest metodyczne. Skoro tak, to prawdą sądu jest jego sprawdzalność. Sąd prawdziwy to pewny. W starożytnej Grecji filozof kontemplował byt i ujawniał w mowie jak ten byt mu się przedstawia. Natomiast obecnie sąd musi być zweryfikowany. Jeżeli jakaś grupa naukowców przeprowadzi jakiś eksperyment i coś odkryje, musi ogłosić jaką metodę zastosowała. Po ogłoszeniu go, inne gupy naukowców zajmujące się tą problematyką, powtarzają ten eksperyment. Jest to naśladowanie. Ta metodyczność postępowania naukowego jest niesłychanie ważna. Nie jest to cecha tylko nowożytnej nauki, ale także cecha określająca nasze życie.

Ta zasada współczesnej nauki (idea metody) ukształtowała cały świat planowania techniki. Żyjemy w cywilizacji ztechnicyzowanej, gdzie metodyczność postępowania jest ogromnie ważna. Sama nauka jest techniką. Współczesne badanie naukowe wymaga eksperymentu. Nasza cywilizacja ma także filozofię. Ponieważ nauka i technika są „alfą i omegą" naszej cywilizacji, to przemiany zachodzące w pojęciu filozofii są ściśle związane z przemianami zachodzącymi w nauce. W starożytności pojęcie filozofii i nauki właściwie się nie różniło od siebie. Tyle że filozofia była najwyższą wiedzą teoretyczną. Jej celem była prawda o bycie. Filozofia badała to, co niezmienne. W XVIII wieku zaczęto nazywać ontologią.

Na końcu XVI i początku XVII wieku powstały nauki eksperymentalne (nauki nowożytne). Filozofowie długo nie zauważali, że nauki eksperymentalne są czymś innym niż to, czym nauka była dotąd. Niesłychany rozwój nauk (przyrodniczych) spowodował to, że myślenie filozoficzne zaczęło być wypierane. Obrona filozofii polegała na tym, że „chciała" pokazać, że jest przydatna nauce. Filozofowie przedstawiali filozofię w taki sposób, żeby udowodnić, że jest ona bardzo potrzebna. W pozytywiźmie poddano pomysł, że zadaniem filozofii jest scalanie wyników, do których dochodzą różne nauki. Ponieważ w naukach następowała szybka specjalizacja, to trzeba było toscalić w jedno. Wydawało się, że filozofia pokaże jedność tych wszystkich wyników. Mamy do czynienia tu z „filozofią naukową", co jest wewnętrznie sprzeczne. W neopozytywiźmie, lata 20-30-te XX wieku wiązały się z tzw. Kołem Wiedeńskim; była to grupa naukowców, którzy zaczęli się zajmować filozofią nauki (nie filozofią naukową). Była to logiczna analiza języka nauki. Obok filozofii nauki zaczęto mówić o czymś, co uważano za coś zupełnie innego, co nazwano filozofią życia. Nie dostrzegano związku, który jest między życiem, doświadczeniem społecznym a nauką. Następnie zaczęły się tworzyć podziały w filozofii na wzór podziałów w nauce. Mówiono, że jest filozofia: nauki, życia, człowieka, społeczna, sztuki itd.

Ten podział oznaczał brak dystansu do nauki. To oznaczało, że filozofia nie mogła zapytać o naukę w jej całości. „Nie mogła zapytać", dlaczego wypowiedzi nauki mają być takie ważne. Ta gloryfikacja nauki to tzw. scientyzm, czyli ideologia, która głosi, że tylko nauka może dotrzeć do prawdy. Apogeum scientyzmu to wiek XIX.Pod wpływem scientyzmu w wieku XIX powstały tzw. nauki społeczne: socjologia, psychologia, pedagogika. Uważano, że można także objąć praktyką naukową nie tylko przyrodę, ale też człowieka. W XIX wieku uważano, żenaukowa praktyka polega jedyni na wykrywaniu obiektywnych prawidłowości, które istnieją w sposób obiektywny. Na podstawie tych prawidłowości ustala się prawa naukowe. Nie zaliczano wówczas do nauki nauk historycznych (uważano, że badają tylko coś, co tylko raz zaszło - nauki idiograficzne) i nauk technicznych (zajmowały się praktycznym zastosowaniem wyników, do jakich dochodziły nauki teoretyczne).

Za ojca pedagogiki jako nauki przyjęło się uważać Johana Fridricha Herbarta. Był niemieckim psychologiem i pedagogiem; pierwszym w Europie docentem pedagogiki. W 1809 roku objął katedrę po Kancie w Królewcu. Przy tej katedrze założył seminarium pedagogiczne. Później powrócił do Getyngi. Herbart załadał, że w pedagogice etyka wyznacza i uzasadnia cele wychowania (wyrobienie silnego charakteru), natomiast środki prowadzące do osiągnięcia teo celu ma wyznaczać psychologia. Pedagogika „w wydaniu herbartowskim" nie miała własnego przedmiotu, nie była autonomiczna. Trzeba było pokazać, że pedagogika jest nauką autonomiczną.