Wprowadzenie
do onomastyki.
Nazwy własne – definicje. Nazwy własne a pospolite. Gramatyka
nazw własnych. Kategorie i typy nazw własnych. Ortografia nazw
własnych. Nazwy własne w słowniku i tekście.
Plan
wykładu
Onomastyka
a onimia;
Krótka
teoria nazw własnych – nazwy własne a nazwy pospolite;
Nazwy
humorystyczne;
Nazwy
w reklamie;
Nazwy
a kontekst kulturowy i społeczny;
Kilka
słów teorii…
Nazwy
własne - jedna z zasadniczych warstw leksykalnych (obok nazw
pospolitych);
Nomina
propria – nomina appellativa;
Jednostkowy
akt nominacyjny (przez wybór, kreację albo dziedziczenie);
Kilka
słów teorii…
różnice
pomiędzy nazwami pospolitymi a nazwami własnymi
Mleko
- mleko;
Pryszczaty
– pryszczaty;
Nostalgia
– nostalgia;
Absurd
– absurd
Nazwa
własna wyznacza jednostkowy obiekt – funkcja
identyfikacyjno-dyferencjacyjna;
Nazwa
pospolita wyznacza klasę obiektów – funkcja kategoryzująca;
Związek
referencyjny pomiędzy nazwą a obiektem – wskazywanie,
wyróżnianie;
Kilka
słów teorii…
Nazwa
pospolita ma znaczenie;
Nazwa
własna nie ma znaczenia („zaburzony” trójkąt: nazwa –
rzeczywistość – pojęcie);
Jestem
mądry – Jestem Mądry
– nazwa nie ma zdolności orzekania
Wątpliwości:
Czy
naprawdę nazwa własna wyznacza tylko jeden obiekt (Kraków,
„Faraon”,
Platforma Obywatelska, ale: Ewa,
Małgosia, Nowak, Wola i Wólka, Ptysio, „Nasz Dziennik”…);
nazwy
jedno- i wielodenotatowe ;
Czy
naprawdę nazwa nie ma znaczenia? (nie
od razu Kraków zbudowano… -
znaczenie encyklopedyczne);
Trochę
przykładów…
Coraz
częściej Amerykanie postrzegają konflikt w Iraku jako nowyWietnam:
wojna
„z dala od domu”, „mieszanie się w nie swoje sprawy”;
„wojna
niesprawiedliwa, imperialistyczna”;
„wojna
nierówna”;
„wojna
okrutna”;
„wojna
przegrana”;
„wojna
kosztowna”;
„wojna
długotrwała”,
„wojna
niechciana;
klęska
polityki amerykańskiej
Nazwy
„odczytywane” w kontekście sytuacyjnym lokalnym i ogólnym
Chris
Niedentahl: „Zbliżając
się do Puławskiej zobaczyłem nagle coś, co było kompilacją
wielu symboli: kino Moskwa, Czas Apokalipsy, tytuł filmu Coppoli,
wóz opancerzony i żołnierze...”
A
zatem czy nazwy własne rzeczywiście…
nie
mają znaczenia?
wyznaczają
tylko jeden obiekt?
Tylko
niektóre kategorie spełniają obie cechy definicyjne (nazwy
„idealne”, nazwy prototypowe);
Inne
nazwy własne tylko jedną z nich albo obie ale w szczególnym
zakresie i stopniu
Nazwy
własne a pospolite
Proces
onimizacji – nazwa pospolita przechodzi do kategorii nazw
własnych;
Apelatywizacja
– nazwa własna przechodzi do pospolitych;
Kim
był Vincenz Priessnitz (1799-1851)?
Onomastyka
Dział
językoznawstwa zajmujący się nazwami własnymi;
Podział
nazw własnych:
osobowe
nazwy własne –antroponimy
(imiona, pseudonimy, przydomki, nazwiska, przezwiska, nazwy
dynastyczne i heraldyczne; nazwy plemion, narodowości);
Społeczno-językowe
przyczyny
zmiany imienia i nazwiska
Imię
bądź nazwisko:
może
być ośmieszające lub niepoważne,
może
podlegać naturalizacji (tj. spolszczeniu),
może
podlegać dostosowaniu do długotrwale używanego innego imienia czy
nazwiska,
może
być zbyt niejednoznaczne w związku z jego popularnością lub
podobieństwem do innych nazw, zwłaszcza nazwisk do imion.
Imię
i nazwisko- co można z nim zrobić?
Milion
dolarów za zmianę imienia
Pewien
Amerykanin postanowił z pomocą internautów zmienić imię i na
tym zarobić.
Obecnie
nazywa się Scott MacDonald. Znudzony jednak swoim imieniem i
zachęcony zyskami z internetowych licytacji, postanowił zmienić
imię w dość nietypowy sposób.
Na
swojej
stronie internetowej
zaprasza internautów do licytacji. Ten, kto da więcej, będzie
mógł wybrać nowe imię dla Scotta. On godzi się na wszystko.
Do
chwili publikacji tej informacji w naszym portalu, chłopak dostał
propozycje, z których ostatnia -
Finest Freshest Fastest,
będzie wiązała się z otrzymaniem ponad 36 000 dolarów.
Spodziewa się sześciocyfrowego zysku.
Takie
imię wydaje się dość absurdalne, ale w kontekście innych
licytowanych propozycji taka nie jest:
Mr
Clean, Vanilla Ice, Mr Kontraband, Fermata Vessel, Oprah Winfrey i
wiele innych.
Po
odebraniu wynagrodzenia Scott uda się do urzędu, żeby ostatecznie
potwierdzić zmianę imienia. Kiedy natomiast odbierze nowy
paszport, uda się do Tajlandii, żeby tam wesprzeć finansowo
ośrodek
dla dzieci chorych na AIDS.
Zamierza im przekazać 10% tego, co zarobi na zmianie imienia.
Onomastyka
Nazwy
geograficzne
(geonimy, toponimy): miejscowe, terenowe, miejskie, wodne, górskie,
krajów);
Chrematonimy
(nazwy wytworów – efektów działalności kulturowej,
cywilizacyjnej człowieka; nazwy obiektów i instytucji, przedmiotów
i produktów);
Nazwy
zwierząt;
Nazwy
instytucji, partii, związków, organizacji
Nazwy
własne w
tekstach literackich;
Humor
w
nazwach własnych
„to
co śmieszne związane jest z jakąś pomyłką” Arystoteles;\
Teoria
wyższości Hobbesa (śmiejący się zajmuje pozycję wyższą niż
wyśmiany obiekt);
Władza
społeczna – ład i porządek – powaga – strach; „śmiech
odrywa na jakiś czas od strachu. Lecz prawo narzuca się poprzez
strach, którego prawdziwym imieniem jest trwoga przed Bogiem”
„zderzanie
się przeciwstawnych idei” Hutchenson;
teoria
wyzwolenia energii (Freud);
Humor
w nazwach własnych
Niespójne
elementy połączone w całość na zasadzie sąsiedztwa,
podobieństwa, kontrastu - J. Beattie;
Językoznawcza
teoria humoru V. Raskina : opozycja skryptów – nakładanie się w
tekście dwóch przeciwstawnych elementów wiedzy o świecie;
Dwa
skrypty nakładają się na siebie i pozostają w opozycji w jednym
tekście;
Humor
jako właściwość tekstu;
kompetencja
humorystyczna;
Blondynka
u doktora: -
Niech mi pan pomoże! Trzmiel mnie użądlił! -
Spokojnie, zaraz posmarujemy maścią.. -
A jak go pan doktor złapie? Przecież on juz poleciał! -
Nie! Posmaruję to miejsce, gdzie panią użądlił! -
Aaaa! To było w parku, przy fontannie, na ławce pod drzewem. -
Kretynko! Posmaruje tę część ciała, w którą cię uciął! -
To trzeba było od razu tak mówić! W palec mnie użądlił. Boże,
jak to boli! -
Który konkretnie? A
skąd mam wiedzieć? Wszystkie trzmiele wyglądają podobnie...
Humor
w nazwach własnych
ŹRÓDŁEM
HUMORU JEST KONTRAST
Humor
w nazwach własnych
Nazwy
można interpretować jako znaki humorystyczne;
Humor
w nazwach warunkowany jest niespójnością odczytaną przez
odbiorcę;
Opozycja
znaczące – nieznaczące;
Niektóre
nazwy są nacechowane semantycznie – odkrycie znaczenia w nazwie;
Istotny
jest kontekst (tekstowy i sytuacyjny) – rola „katalizatora”:
Dziekan
Wydziału Nauki o Żywności – prof. Śmietana;
Przy
ul.
Dziewiczej mieści
się gabinet ginekologiczny
Humor
w nazwach własnych
Nazwy
neutralne – nazwowość niweluje semantyczność: Pod
Jasnym Aniołem, Herbaciana Róża
Odbiorca
wie, że nazwa nie orzeka o tym obiekcie;
Przychodzi
pacjentka i pytam o nazwisko i słyszę „nie wiem”. I tak trzy
razy. Zdenerwowana proszę o dowód: Katarzyna Niewiem;
Odbiorca
spodziewa się nazwy – jednostka, którą mylnie interpretuje jako
apelatyw – to jednak nazwa…;
Opozycja:
nazwa – apelatyw
Humor
w nazwach własnych
Istnieje
kulturowy opór przeciw świadomemu żartowaniu z nazwisk i także
imion;
Ale
nazwy miejscowe: Nowe
Rumunki, Zimna Wódka, Złe Mięso, Sucha Psina…
Humor
w nazwach własnych
Opozycja:
nacechowane
– nienacechowane;
Nazwy
bazujące (potocznie) na leksemach potocznych, wulgarnych,
nawiązujących do fizjologii, skatologii, płciowości:
W
codziennych rozmowach w publicystyce, w tekstach satyrycznych, w
dowcipach; w literaturze pięknej;
Przezwiska
– nieoficjalne antroponimy – we wszystkich mikrospołecznościach
– chęć uwypuklenie cech osoby/wyrażenie uczuć;
„przezwiska
ośmieszające” – kategoria subiektywna; antagonistyczny i
konfrontacyjny charakter;
Teoria
dyspozycji:
„dowcip wydaje się śmieszniejszy, gdy odbiorca czuje antypatię
lub urazę do obiektu dowcipu; mnie śmieszny – gdy czuje sympatie
lub współczucie”;
Kapo,
Pani Dyktator, Ewelement, IBM, Doktor Mengele, BWM (brzydki mały
wredny),
Opozycja:
poważne – niepoważne (ośmieszone)
Pseudonazwiska
cudzoziemców:
Tęsknotti,
Vi-ta-Min, Onanis Duposklepos, Kałmanawardze, Cour de Balance.
Zakopanoptikon
i inne powieści A. Struga:
poseł
Koło-KOłowski, Jan Chwalibert Barbakan, Księgosusz, Zygmunt Dyzio,
Kretynga;
taternicy:
Pętlicki, Chwycki, Okraczek, Hakmayer; Koło Upierwotnienia Tatr;
Teofil
Cymbergaj, pani Kundlarska, Opojewicz, Łysołaj, Piwont,
Gęgulicz,
Wygmeralski, Honorariusz Akt, Almanzor Froter, Trust Wytwórni
Baloników, Towarzystwo Akcyjne Mielenia Kawy…
Modyfikacje
formalne nazw
ukierunkowane
na uzyskane efektu semantycznego:
Motylia
czy Złotylia
o Otylii Jędrzejczak,
Olimpiadam
o starcie Adama Małysza w igrzyskach olimpijskich,
lepperkusje
po wejściu A. Leppera i „Samoobrony” do Sejmu
Nazwy
w reklamie
kampania
DHL z lat 2003-04
Toponimy
tożsame formalnie z wyrazami pospolitymi;
dwa
plany deszyfracji nazwy: onimiczny (miejsce, do którego DHL jest w
stanie szybko dotrzeć) oraz wtórny - apelatywny, uzyskany dzięki
specjalnie dobranemu kontekstowi.
„To
Stara Prawda nawet w łukowskim powiecie i dobrze tam znana. DHL ma
po 1,3 przedstawicielstwa w każdym województwie. Prawda, że
według starej mapy, ale to oznacza niemal 70 punktów obsługi w
całej Polsce. Dzięki temu znamy każdy nowy i stary zakątek i
doprawdy jesteśmy najłatwiej osiągalnym przewoźnikiem przesyłek
w kraju. Wystarczy zadzwonić pod numer 0 801 345 345 lub wejść
na www.dhl.com.pl. W niektóre prawdy nie należy wierzyć na słowo,
trzeba się samemu do nich przekonać – to stara prawda.”
„Gdy
klient wręcza nam przesyłkę, mówiąc – ZAGADKI, my nie
zastanawiamy się ani chwili, bo z góry znamy prawidłową
odpowiedź. Działamy tak blisko naszych klientów, że już w pół
słowa wiemy, czego potrzebują. Ponadto jesteśmy obecni na polskim
rynku niemal 30 lat, zatem rozwiązanie jakiegokolwiek problemu nie
stanowi dla nas ZAGADKI. Przekonaj się o tym osobiście,
korzystając z naszych usług. Wejdź na www.dhl.com.pl lub zadzwoń
pod numer infolinii 0 801 345 345.”
Nazwy
nicków na portalach randkowych
Kruszynka
Fuks
Veralove
Czekoladacznica
Cukiereczek
SweetBaby
Toja
Beautiful
Mind
Amorek;
Fiona;
Ptaszek;
Szukający
Sama;
Paulinasex;
Iwonaluxus;
Analeczka;
Domina
Inga;
Nazwy
na sprzedaż
Nazewnictwo
marketingowe – znak językowy a znak rynkowy (komercyjny
charakter, zwiększenie sprzedaży i zysków) – funkcje
pragmatyczne;
Nazwa
jako czynny skuteczny i aktywny element gry językowej;
Stworzenie
nazwy jako wstęp do wykreowania marki (brand);
Proces
budowania silnej marki – duży stopień tożsamości (brand
identity) i świadomości (brand awareness) u klientów, wartość i
wizerunek (brand value, brand image);
Nazwy
na sprzedaż
Nazwa
pojawia się w procesie komunikacji najczęściej (także logo,
kolorystyka, symbol graficzny);
Nie
każdy produkt posiada swoją nazwę (cukier? owoce i warzywa?
gwoździe? sznurowadła?);
Produkt,
który dawniej nie miał swojej nazwy - mleko: Łaciate
, Wsie Mleko, Sielska Dolina, Muu!
Nazwa
na sprzedaż… - nazwa jako produkt specjalistycznych agencji
reklamowych;
Proces
„produkcyjny” nazwy
1.
Wywiad na temat produktu
2.
Ustalenie atrybutów nazwy – „przesłanie nazwy” –
preferencje klienta i firmy, zgodne z pozycjonowaniem produktu
(psychologiczna lokalizacja, w umysłach klientów, w relacji do
produktów konkurencyjnych);
Pierwszy
i najtrwalszy element w procesie działań promocyjnych;
Nazwa
jako nośnik marki; „mentalna kotwica”
Polityka
w nazewnictwie partii
Nazwa
partii jest istotnym fragmentem sfery polityki;
regulowana
prawnie i chroniona prawnie.
z
powodu niewłaściwej nazwy sąd może odrzucić wniosek o
rejestrację partii na podstawie Ustawy
o partiach politycznych z 27 czerwca 1997 r.
Nazwa
taka ma charakter obligatoryjny;
Nazwa,
skrót nazwy i symbol graficzny partii politycznej powinny odróżniać
się wyraźnie od nazw, skrótów nazw i symboli graficznych partii
już istniejących.
Nazewnictwo
partii w Polsce
skrócona
(eliptyczna) definicja partii;
minitekst,
w którym następuje kondensacja treści ideologicznych;
logo,
znak wyposażony w podwójny sens: poznawczy i
emocjonalno-aksjologiczny;
znak,
za pomocą którego partia negocjuje swoje znaczenie wobec innych
partii, ideologii i dyskursów
Element
marketingu politycznego;
Element
mediatyzacji życia publicznego;
Nazewnictwo
partii w Polsce
Rozmaite
dowcipne przekształcenia nazw (Unia
Wolności dla Swoich,
Młodzież
Pechpolska);
żartobliwe
wtórne odczytania nazw partii:
LPR
czyli Lekki
Poślizg Rozumu,
SLD
–
Stowarzyszenie
Lubiących Drinki,
dowcipy
na temat nazw partii: „Dlaczego Partia
Centrum
– bo można kraść na prawo i lewo”;
„stygmatyzujące”
rozwinięcia słowotwórcze i przekształcenia skrótowców
(akronimów) typu ropuchy
(od: ROP); Udecja
(UD), uwol,
ubol,
olszewicy,
judecja
itp.
Nawiązanie
do tradycji:
Polska
Socjalistyczna Partia Robotnicza brzmi
podobnie jak
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza;
Ruch
Odrodzenia Gospodarczego im. Edwarda Gierka;
„nowoczesność”:
Internetowa
Partia Ludzi Normalnych;Partia
Demokratyczna – demokraci.pl;
odcięcie
się od ugrupowań znanych z PRL i nazewnictwa „partyjnego”:
Platforma
Obywatelska
Nazewnictwo
partii
nazwy
„zawłaszczające” polską scenę polityczną:
Centrolewica
Rzeczypospolitej Polski,
Nowa
Lewica, Prawica Rzeczypospolitej
–: To
myjesteśmy
(prawdziwą) lewicą (prawicą).
Nazewnictwo
partii
nazwy
– w terminologii Goffmana – najważniejszych
aktorów sceny politycznej:
republikanie,
konserwatyści,
socjaliści,
młodzi,
zieloni
(Zieloni
Rzeczypospolitej Polskiej);
nazwy,
których ośrodkiem, centrum jest rzeczownik
abstrakcyjny,
sugerujący pewien ogólny typ działalności (typu: Inicjatywa
dla Polski; Samoobrona)
„my”
wyobrażone, pozytywna
autokreacja:
Liga
Obrony Suwerenności Polski, Stowarzyszenie na Rzecz Postępu
Demokracji;
Opozycyjny
dyskurs małych partii:
Polska
Partia Bezrobotnych i Krzywdzonych,
Ogólnopolski
Ruch Obrony Bezrobotnych,
czy Krajowa
Partia Emerytów i Rencistów
;
SamoobronaNaroduPolskiego,
Samoobrona Ruch Społeczny, Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej,
Przymierze Samoobrona
kategoria
normalności,
realizmu,
zdroworozsądkowego widzenia świata:
Internetowa
Partia Ludzi Normalnych, Unia Polityki Realnej; stowarzyszenie
Normalne
Państwo;
„zarządzanie
kryzysem”:
Ruch
Odbudowy Polski;
Liga
Obrony Suwerenności Polski;
Narodowe
Odrodzenie Polski;
otwarta
walka, rewolucja, anarchia:
Walcząca
Grupa Rewolucyjna,
FederacjaAnarchistów,
Grupa RaMPA
/Reakcja
Młodych Patriotów/
Agencja
Towarzyska Arleta, Klub Towarzyski Aniela; Klub Manuela – nazwy
imion kobiecych
Puszysta
Alina zaprasza; Bezpruderyjna Julita;
Raj,
Eden, Sezam, Kamasutra – konotacje
nazw – wspólny językowy obraz świata
Transmisja
kulturowa;
Nazwy
biblijne i odwołujące się do tradycji grecko-rzymskiej i historii
starożytnej; Sara,
Ester, Lea, Afrodyta, Amor, Atena, Sybilla, Amazonki, Córy Koryntu,
Kleopatra, Messalina, Fatima;
Nazwy
złożone: Sex-szok;
Seks-apil, Sexservice, Sexoland
– nazwy podobne do tradycyjnych nazw firmowych – schemat
pojęciowy Miłość to Handel (cena, usługa, kupno-sprzedaż)
Lekcja
Miłości, Akademia Rozkoszy, Wyuzdane Nauczycielki, Magister sexu
(Miłość
to Nauka);
Nazwy
odwołują się do semantyki;
Pragmatyka
nazw – intencjonalność i efekt perlokucyjny;
Motywacje
psychologiczne;
Konotacje
kulturowe, stereotypy;
Działanie
konwencji nazewniczych
Nazwy
Kościołów i związków wyznaniowych
Pluralizm
religijny w Polsce; nowe zjawiska w religijności;
„Ustawa
o gwarancjach wolności sumienia i wyznania” 1989 roku (tzw.
majowa)
W
wykazie Kościołów i związków wyznaniowych działających na
podstawie odrębnych ustaw i wykazie Kościołów i związków
wyznaniowych wpisanych do rejestru odnotowano obecnie razem 164
nazwy http://mswia.gov.pl/portal/pl/92/Wyznania_religijne.html;
„pstrokate
piękno” polskiej, współczesnej sceny religijnej
Nazwy
Kościołów i związków wyznaniowych
Kościół
w świetle prawa oznacza wspólnotę chrześcijańską a związek
wyznaniowy
– niechrześcijańską.
Ale:
Polski
Kościół
Słowiański,
Rodzimy
Kościół
Polski.
nazwy
stowarzyszeń i organizacji parareligijnych:
Ruch
Wiary Wicca, Instytut Rozwoju Świadomego Życia
czy Fundacja
Przyjaciół Osho;
Stolica
Boża i Barankowa,
Apostołów w Duchu i Prawdzie, Alfa i OmegaPoczątek
i Koniec.
Nazwy
Kościołów i związków wyznaniowych
Zbór
Ewangeliczny„Horeb”
Zbór
Ewangeliczny„Betel”
w Warszawie
Zbór
Ewangeliczny„Jeruzalem”
w Żywcu
Kościół
Chrześcijański„Jezus
żyje”
Kościół
Chrześcijańskiw
Duchu Prawdy i Pokoju
Kościół
Chrześcijański„Arka”
Związek
WyznaniowyKwinarystów
Związek
Wyznaniowy„Wierzę
w Dobro Człowieka”
ZakonBraci
Zjednoczenia Energetycznego
ZakonWtajemniczonego
Rycerstwa Linii Spiralnego Pierścienia
towarzystwo
(Międzynarodowe
Towarzystwo
Świadomości Kryszny),
zgromadzenie
(Zgromadzenie
Braci i Sióstr Politeistów),
liga,
(Liga
Muzułmańska w Rzeczypospolitej Polskiej),
gmina
(Izraelicka Niezależna Gmina
Wyznaniowa w Poznaniu).
Najczęściej:
kościół,
zbór;
Społeczny
charakter religii - obrona społeczeństwa przed anomią i chaosem.
P.
Berger:
„Większość tradycji religijnych silnie podkreśla potrzebę
zbiorowości religijnej – takiej jak chrześcijańska koinonia,
muzułmańska ‘umma, buddyjska sangha”
Nazwy
Kościołów i związków wyznaniowych
Zbór
w Opolu „Społeczność
Wywołanych”
Kościół
Chrześcijański „Otwarte
Drzwi”
Związek
Wyznaniowy „Wierzę
w Dobro Człowieka”
Kościół
Chrześcijański „Jezus
Żyje”
Chrześcijańskie
Centrum „Pan
jest Sztandarem”
Konstrukcje
nominalne i werbalne ujęte cudzysłowami
charakterystyczna
cecha danego Kościoła czy związku;
deklaracja,
sentencja lub dewiza, w „kapsułkowej” formie odzwierciedlającą
najważniejszy w intencji członków wymiar teologiczny czy
aksjologiczny tej wspólnoty.
wspólnotowe
„zawołanie”, slogan (w sensie reklamowania pewnej oferty
religijnej), a nawet „zaklęcie” (wiara w możliwość
konstruowania rzeczywistości za pomocą słów);