Wykaz najwybitniejszych zabytków architektury w Polsce:
Arkadia koło Łowicza - park z budowlami - założony przez Helenę Radziwiłłową w drugiej połowie XVIII w. W romantyczno-sentymentalnym parku znajdują się liczne budowle: Świątynia Diany z XVIII w. w stylu kłasycystycznym, łuk grecki z 1785 roku. domek gotycki wg projektu malarza Aleksandra Orłowskiego oraz Jaskinia Sybilli z XIX w., zbudowana z kamiennych głazów,
Baranów Sandomierski - zespół zamkowy; pałac z XVI w., przykład przejścia od gotyckich form zamku do pałacu renesasowego z arkadowym dziedzińcem,
Boguszyce koło Rawy Mazowieckiej - kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa, drewniany, z 1558 r., z wnętrzem pokrytym renesansową polichromią o tematyce świeckiej.
Brzeg - Zamek Książąt Piastowskich z kaplicą zamkową - kompleks budowli obronnych i rezydencjonalnych z epoki średniowiecza i renesansu (XIII i XVI w.),
Częstochowa - zespół klasztorny 00. Paulinów, założony w 1382 roku, często przebudowywany, klasztor-forteca - znany w historii ośrodek obronny przed najazdem szwedzkim, Dębno Podhalańskie - zespół kościoła parafialnego pw. św. Michała Archanioła,z polichromią gotycką z ok. 1500 roku,
Frombork - zespół zabudowań wzgórza Mikołaja Kopernika - warownia o charakterze rezydencjonalnym i kultowym, rozwijająca się w ciągu kilku wieków. Budowle pochodzą z XV-XVI w.
• Układ urbanistyczny Głównego Miasta wraz z zabytkami po prawej stronie
Raduni.
Kościół parafialny pw. NMP - jest największym kościołem gotyckim w Polsce z 2 pół. XIV w. i jednym z 10 największych w Europie. Wyróżnia się oryginalnym układem filarów trzynawowego transeptu i sklepieniem kryształowym w nawach,
• Twierdza Wisłoujście - przykład budownictwa obronnego z XVI-XVII w.
Wielka Zbrojownia ze studnią zbudowaną na początku XVII w. w stylu północnego renesansu,
Gotycki Ratusz Głównego Miasta z 2 połowy XIV w., przebudowany w XVI w. w stylu renesansowym; wyróżnia się szczególnie zdobionym wnętrzem,
Gniezno - katedra - budowla gotycka z XIV w. zbudowana na fundamentach świątyni romańskiej z XI w.; dobudowane kaplice renesansowe i barokowe. Najcenniejszym zabytkiem są Drzwi Gnieźnieńskie z brązu - pierwsza połowa XII w;,
Henryków koło Ząbkowic - zespół opactwa cysterskiego pierwotnie późnoromański z drugiej połowy XIII w., rozbudowany w stylu barokowym z bogatym wyposażeniem (stalle, ołtarze, kaplice), renesansowy klasztor, przebudowany w stylu barokowym w XVII w. w charakterze zamku; budynki, brama, oficyna z XVIII w.,
Kazimierz Dolny
Zespół urbanistyczno-krajobrazowy,
Kamienica Pod św. Krzysztofem - kamieniczka renesansowa z początku XVII w.; bo gata architektura: podcienie, dekoracje fasad - attyki,
Kamienica Pod św. Mikołajem - kamieniczka renesansowa z początku XVII w.; szcze góły architektury j w.,
Kielce - zespół dawnego pałacu biskupiego z I pół. XVII w., charakterystyczny układ rezydencji wczesnobarokowej związanej z miastem i fortyfikacjami,
Kraków
Układ urbanistyczny Starego Miasta w obrębie dawnych murów obronnych (założone
w pół. XII w.),
Zespół budowli Wzgórza Wawelskiego - katedra i zamek wawelski. Katedra -jej obec ny wygląd gotycki ma pozostałości romańskie (krypta św. Leonarda) - mieści kaplice, z których szczególną uwagę zwraca Kaplica Zygmuntowska nakryta złoconą kopułą.
Kaplica jest najpiękniejszym dziełem renesansu w Europie Środkowej, pochodzi z po czątku XVI w. Zamek Wawelski od połowy XIV w. gotycki - na początku XVI w. prze budowany w stylu renesansowym.
Kościół archiprezbiterialny pw. Wniebowzięcia NMP, zbudowany na początku XIV w. w stylu gotyckim, piękna fasada ujęta w dwie wieże, wspaniałe wnętrze z gotyckim oł tarzem Wita Stwosza, witraże wg projektów Mehoffera i Wyspiańskiego,
Kościół kolegiacki pw. św. Anny, barokowa bazylika na planie krzyża z kopułą pośrodku - XVII w.,
Zespół klasztorny Augustianów z kościołem p.w. św. Katarzyny, zbudowany pod koniec XIV w. z fundacji Kazimierza Wielkiego,
Zespól klasztorny Jezuitów z kościołem pw. św. Piotra i Pawła, pierwszy obiekt architektury wczesnego baroku w Polsce (koniec XVI w.),
Zespół klasztorny Kamedułów na Bielanach - wzniesiony przez architektów włoskich w I połowie XVII w. w stylu barokowym. W obrębie klasztoru, rzadki w Europie erem- pustelnia zakonna.
Pozostałości obwarowań - zespół fortyfikacji Bramy Floriańskiej fortyfikacje z XIV w.w stylu gotyckim. Brama Floriańska jest jedyną zachowaną bramą w systemie obwarowań miejskich Krakowa.
Sukiennice wzniesione początkowo w XIII w., kilkakrotnie rozbudowywane (XVI-wieczna renesansowa attyka z maszkaronami, neogotyckie podcienie z 2 połowy XIX w.),
Collegium Maius (Uniwersytet Jagielloński) - jeden z trzech zachowanych w Europie średniowiecznych gmachów uniwersyteckich. Obecny kształt pochodzi z XV w. (arkadowy dziedziniec, dekoracja kamieniarska).
Krasiczyn koło Przemyśla - zamek późnorenesansowy, murowany, II połowa XVI w., w latach 1592-1614 gruntowna przebudowa rozbudowa, a w latach 1928-1939 restaurowany przez arch. Adolfa Szyszko-Bohusza; od 1996 r. jest własnością Agencji Rozwoju
Przemysłu, z przeznaczeniem na cele hotelowe, wokół pałacu wspaniały park krajobrazowy,
Krzeszów koło Kamiennej Góry - zespół opactwa cysterskiego "perła śląskiego baroku", wielki kompleks budowli klasztornych z końca XIII w. oraz kościół z pierwszej połowy XVIII w. z bogatym późnobarokowym wnętrzem. Do kościoła przylega kaplica -mauzoleum z XVIII w. z sarkofagami Piastów świdnickich.
Legnickie Pole - zespół klasztorny Benedyktynów z kościołem z pierwszej połowy XVIII w. Bardzo dynamiczne formy barokowe z cennymi polichromiami; należy do najpiękniejszych barokowych zabytków na Śląsku.
Lidzbark Warmiński - zespół zamkowy - zamek w stylu gotyckim z drugiej połowy XIV w. - osiowa kompozycja średniowiecznego zamku z przedzamczem; arkadowy dziedziniec, bogata architektura sklepienia,
Lubiąż koło Wołowa - zespół klasztorny Cystersów, barokowa budowla klasztorna z początku XVIII w. na podwalinach romańskich z dwuwieżowym kościołem. Wewnątrz bogate stalle oraz cenne detale architektoniczne,
Łańcut - zespół zamkowy z XVII w., kompleks zabudowań z pałacem w stylu barokowym o kompozycji osiowej, przy pałacu rozległy park o bogatym drzewostanie oraz powo-zownia zamkowa z dużą kolekcją powozów z końca XVIII i początku XIX W'I
Malbork - Zamek krzyżacki z XIII i XIV w., przykład dawnego budownictwa mieszkał -no-obronnego z fortyfikacjami,
W., bogato wyposażony, wraz z parkiem typu geometrycznego, pierwsza połowa XVIII w.,
Ostrów Lednicki koło Poznania - ruiny kościoła i palatium wczesnośredniowieczny gród na wyspie, siedziba księcia Mieszka I i miejsce urodzenia Króla Bolesława Chrobrego. Świątynia przedromańska z kamienia polnego na planie krzyża greckiego, fragmenty kamiennego palatium.
Poznań
Kościół pojezuicki (farny) - pw. św. Stanisława Biskupa, trzynawowa bazylika z XVII w. -jeden z najbardziej monumentalnych barokowych kościołów w kraju; bogato dekoro wane wnętrze, na skrzyżowaniu naw pozorna kopuła z iluzjonistycznym malowidłem S. Wróblewskiego,
Ratusz staromiejski - gotycki ratusz z XIII w. - przebudowany w stylu renesansowym w XVI w. Monumentalna fasada frontowa z arkadową loggią zwieńczona jest wysoką ścianą attyki. Ratusz jest jedną z najlepiej zachowanych świeckich budowli renesanso wych w Europie Środkowej.
Radruż koło Lubaczowa - zespól cerkiewny wraz z ogrodzeniem cmentarza i dzwonnicą drewnianą (XVI w.),
Radzyń Chełmiński - ruiny zamku gotyckiego z XIII w., z bogatym wnętrzem architektonicznym,
Sandomierz - zespół architektoniczno-krajobrazowy; Stare Miasto z XIII w. wokół dawnego rynku, miasto przedlokacyjne na Wzgórzu Świętopawelskim z XI w., przedmieście opatowskie z XVI w. - zespół klasztorny Dominikanów z kościołem pw. św. Jakuba,
Stargard Szczeciński - kościół parafialny pw. NMP, ceglana gotycka budowla z XIII w., rozbudowana w XIV i XV w.; bogata architektura zewnętrzna,
Sulejów - Podklasztorze - zespół opactwa Cystersów z XII w., klasztor warowny z basztami i wieżami, otaczającymi kamienny bezwieżowy kościół z bogatymi detalami architektury,
Toruń
Układ urbanistyczny Starego i Nowego Miasta z pierwszej połowy XIII w.,
Gotycki kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, z murem cmentarnym przy koś ciele (1250-1473). Kruchty boczne zwieńczone są attykami,
Zespół klasztorny Cystersek z kościołem pw. św. Jakuba, z murem cmentarnym przy kościele. Jedyny w Toruniu bazylikowy kościół gotycki z XIV w.,
Gotycki klasztor Franciszkanek z kościołem pw. NMP z XIX wieku, bogate wnętrze (polichromia, stalle), szczyt sterczynowy,
Ratusz Staromiejski - naj starszy gotycki ratusz w Polsce z XIII w. Przebudowany w XVII w.,
Barokowa kamienica "Pod gwiazdą" z XVII w. Zachowane są mury boczne kamienicy gotyckiej, rzeźbiony portal oraz kręta klatka schodowa (charakterystyczna dla kamie nic toruńskich).
Trzebnica - zespól klasztorny Cystersek z kościołem romańskim, przebudowany w okresie gotyku, pod prezbiterium zachowała się orginalna krypta z XIII w. oraz gotycka kaplica z grobowcem św. Jadwigi Śląskiej,
Ujazd k. Opatowa - ruiny zamku Krzyżtopór z XVII w. zbudowanego w stylu barokowym dla Krzysztofa Opalińskiego; w swoim czasie największy i naj wspanialszy zamek w Polsce,
Zespól pałacowo-parkowy Łazienki, pałac na wodzie z drugiej połowy XVIIIw. piękne wnętrza barokowe i klasycystyczne, taras z rzeźbami, amfiteatr na wzór amfiteatrów starożytnych; pałac Myślewicki z oryginalnymi klasycystycznymi dekoracjami malarskimi ścian, Stara Pomarańczarnia z zachowanym autentycznym wnętrzem z XVIII--wiecznego teatru dworskiego,
Zespół pałacowo-parkowy Wilanów; pałac barokowy z końca XVII w., park typu francuskiego przy pałacu, a w dalszej części o charakterze romantycznokrajobrazowym.Jedyne w Polsce Muzeum Plakatu,
Wąchock koło Iłży - zespół opactwa cysterskiego, klasztor i kościół z XII w. w stylu romańskim, z zachowanymi wnętrzami refektarza i kapitularza kamiennego,
Wiśnicz Nowy koło Bochni - zespół zanikowy, zamek gotycki przebudowany w XVII w. w barokową rezydencje, zachowana bogata architektura zewnętrzna i wewnętrzna,
Wrocław
Zabudowa Ostrowa Tumskiego i Wyspy Piaskowej - układ urbanistyczny, obszar najstarszego osadnictwa historycznego, niegdyś' gród książęcy, później siedziba biskupstwa wrocławskiego, w XIX w. ośrodek życia naukowego (Collegium Chirurgicum UWr).a przede wszystkim zabytkowy obiekt historyczny o dużych walorach turystycznych.
Kościół katedralny pw. św. Jana Chrzciciela z przełomu XIII i XIV w. Bogaty gotyk z romańskimi fragmentami (kolumny portalu). Wnętrze wypełnione dziełami gotyku, renesansu, baroku, klasycyzmu. Zespół witraży założony w drugiej połowie XX wieku.
Ratusz - późnogotycki z XIV/XV w., bogato wykończone ściany (ornamentowe wykusze, frezy), wspaniały laskowy szczyt ceramiczny ze sterczynami,
Zamość
Zespół zabudowy miasta w granicach dawnego obszaru twierdzy, układ renesansowego miasta XVI-XVII w., o trzech placach targowych wraz z fortyfikacjami ceglano-ziemnymi z XVI-XIX w. Uedyny tego rodzaju obiekt w Polsce, zwany ,,Padwą Północy").
Zespół kolegiacki, renesansowo-barokowa kolegiata wraz z dzwonnicą z końca XVI wooprzebudowana w stylu klasycznym na początku XIX w., z bogatym wnętrzem, m.in. Kaplica Zamojskich, liczne cenne obrazy.
Żagań - zespół pałacowy, barokowy z 1629 L, o bogatej architekturze interesujących wnętrzach (tzw. pałac Wallensteina).