Prowadzący: Dr hab. Włodzimierz Gruszczyński, prof. SWPS

Kontakt dla studentów: [e-mail]

ANTROPOLOGIA JĘZYKA

Konwersatorium

r. 2009/2010, semestr zimowy (co dwa tygodnie), studia zaoczne

(dla studentów II roku kulturoznawstwa Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych)

Cele przedmiotu

Uświadomienie studentom głębokich i wielorakich związków języka i kultury rozumianej jako dorobek, tradycja, zbiorowe doświadczenie określonej grupy etnicznej czy społecznej; przedyskutowanie najróżniejszych aspektów owych związków. Zapoznanie studentów z wybranymi tekstami (zarówno klasycznymi, jak i nowszymi) językoznawców o nastawieniu kulturowym, antropologicznym (etnolingwistów), filozofów języka, literaturoznawców oraz kulturoznawców, antropologów. Punktem wyjścia do dyskusji na zajęciach będą najczęściej teksty zamieszczone w antologii pt. „Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów” pod red. G. Godlewskiego (Warszawa 2003), oznaczanej dalej jako AS. Przedmiot kończy się egzaminem polegającym na rozmowie o wcześniej napisanym przez studenta krótkim eseju na wybrany temat.

Tematyka zajęć

1. Zjawisko języka. Hipotezy dotyczące powstania języka. Kultura a język. Funkcje języka i tekstu. Język jako sposób ujmowania świata – język jako obiektywne zwierciadło rzeczywistości, jako interpretacja rzeczywistości czy język jako kreacja rzeczywistości.

Literatura:

1. Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993; hasła: Funkcje języka (mowy); Hipoteza Sapira – Whorfa.

2. Jean Aitchison, Ziarna mowy, Warszawa 2002 (wybrane fragmenty).

3. Claude Lévi-Strauss, Kultura i język, AS, s. 21-25.

4. Ernst Cassirer, Język jako forma symboliczna, AS, s. 36-42; Język i budowa świata przedmiotowego, AS, s. 68-76.

5. Edwar Sapir, Język, AS, s. 49-58; Język – przewodnik po kulturze, AS, s. 77-82 (teksty te dostępne są także w książce: E. Sapir, Kultura, język, osobowość, Warszawa 1978).

1. (a) Komunikacja językowa – różne jej modele. Komunikacja pozajęzykowa. Rola kontekstu lingwistycznego i kulturowego dla procesu komunikacji. Moc sprawcza słowa (performatywność). Dwa typy kodów – rozwinięty i ograniczony. Nieuświadamiane składniki kontekstu – mowa ciała.

(b) Socjalizacyjna funkcja języka i mówienia. Ludzka wspólnota rozmowy. Społeczności językowe. Język a rzeczywistość życia codziennego – obiektywizacja doświadczenia językowego, socjalizacja wiedzy.

Literatura:

1. Wybrane teksty z AS, z rozdz. III i IV.

1. Rola języka w kulturach oralnych. Słowo jako zdarzenie – jego siła i działanie. Szczególne cechy kultury oralnej. Sztuka opowiadania i pamięci indywidualnej oraz zbiorowej. Język a folklor. Mit jako zjawisko kultury oralnej. Magia językowa i inne praktyki językowe w kulturach oralnych.

Literatura:

1. Walter Ong, Psychodynamika oralności, AS, s. 191-202.

2. Paul Zumthor, Właściwości tekstu oralnego, AS, s. 210-218 .

3. Bruno Bettelheim, O sztuce opowiadania baśni, AS, 219-224.

4. Bronisław Malinowski, Mit w psychice człowieka pierwotnego, AS, s. 229-239; Etnograficzna teoria słowa magicznego, AS, s. 240-246.

5. Claude Lévi-Strauss, Skuteczność symboliczna, AS, s. 247-256.

6. Bogdan Walczak, Magia językowa dawniej i dziś [w:] Język zwierciadłem kultury czyli nasza codzienna polszczyzna, red. H. Zgółkowa, Poznań 1988

7. Anna Chudzik, Mowne zachowania magiczne w ujęciu pragmatyczno-kogni­tywnym, Kraków 2002 (wybrane fragmenty).

1. Pierwotna relacja między nazwami a tym, co one oznaczają. Szczególna funkcja imienia (własnego). Tabu – jego przyczyny, przejawy i skutki (językowe i kulturowe). Czy nazwy wspomagają i organizują kategorie myślenia, czy są przyczyną ograniczeń poznania? Języka a religia. Słowo święte.

Literatura:

1. Wybrane teksty z AS, z rozdz. VII i VIII.

1. Pismo – jego wpływ na język i na kulturę. Opozycja oralności i kultury pisma. Odbiór tekstu mówionego a tekstu pisanego. Cywilizacja jako kultura pisma.

Literatura:

1. Joseph Vendryes, Powstanie i rozwój pisma, AS, s. 349-357.

2. Walter Ong, Pismo a struktura świadomości, AS, s. 368-380.

3. Marshall McLuhan, Słowo pisane, czyli oko zamiast ucha, AS, s. 381-385.

4. Wybrane teksty z AS, z rozdz. X i XI (co najmniej po jednym z każdego rozdziału).

1. Przemiany technologiczne w kulturach pisma: od wynalazku druku – przez prasę, kulturę masową do komputera i internetu.

Literatura:

1. Wybrane teksty z AS, z rozdz. XII, XIII i XV.

2. Piotr Sitarski, Rozmowa z cyfrowym cieniem. Model komunikacyjnej rzeczywistości wirtualnej, Kraków 2002 (wybrane fragmenty).

3. W. Godzic, Język w Internecie: czy piszemy to, co myślimy? [w:] J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Język w mediach masowych, Warszawa 2000.

4. P. Sitarski, Czas rzeczywisty, nierzeczywista rozmowa. Komunikacja w Internecie a nowa tożsamość użytkowników i „nowe” wspólnoty [w:] J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Zmiany w publicznych zwyczajach językowych, Warszawa 2001.

5. W. Gruszczyński, Czy normy językowe obowiązują w Internecie [w:] J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Zmiany w publicznych zwyczajach językowych, Warszawa 2001.

1. Język a polityka. Miejsce języka w kulturze politycznej (kulturach politycznych). Rola języka w systemach totalitarnych. Propaganda. „Nowomowa”.

Literatura:

1. Wybrane teksty z AS, z rozdz. XII, XIII i XV.

2. Czarna księga cenzury PRL, t. I-II, Londyn 1977.

1. Języka a struktura społeczna. Językowe wykładniki statusu społecznego. Socjolingwistyka. Język a płeć. Czy kobiety i mężczyźni mówią tymi samymi językami? Obraz mężczyzny i kobiety w różnych językach (zwłaszcza w polskim).

Literatura:

1. S. Grabias, Język w zachowaniach społecznych, Lublin1997 (wybrane fragmenty).

2. David Crystal, Prozodyczne korelaty kategorii społecznych, [w:] Język i społeczenstwo, red. Michał Głowiński, Warszawa 1980, s. 139-168.

3. Małgorzata Karwatowska, Jolanta Szpyra-Kozłowska, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin 2005.

4. Robin Lakoff, Język a sytuacja kobiety, [w:] Język w świetle nauki, red. Barbara Stanosz, Warszawa 1980, s. 239-262.