Kto
zamierza studiować te [formy duszy], ten musi najpierw odkryć
istotę każdej z nich, a dopiero potem badać w ten sam sposób ich
właściwości i inne tym podobne rzeczy. Ale jeśli ma określić
istotę każdej z nich, na przykład duszy rozumnej lub zmysłowej
lub wreszcie wegetatywnej, musi jeszcze wprzód powiedzieć, co to
jest myślenie lub postrzeżenie, bo działanie i funkcje wyprzedzają
władze w porządku poznania. Ale jeśli to prawda, to jeszcze
wcześniej od nich należy rozpatrzyć ich odnośne przedmioty. Dla
tej właśnie racji trzeba by od nich rozpocząć nasze badania; a
więc od pokarmu, od przedmiotu podpadającego pod zmysły, od
przedmiotu myśli.
Arystoteles,
O
duszy,
Warszawa, 1972, PWN.
The
third person data psychology
Tutaj
kluczem
do zrozumienia człowieka są procesy
czy też struktury bezpośrednio niedostępne
świadomości,
a zatem znajdujące się (podobnie jak w nurcie nieświadomościowym)
poza
fenomenologicznym polem jednostki.
Jednak
nie
są
one już rozumiane
jako psychiczne - w klasycznym sensie.
W nurcie tym takie
pojęcia, jak „psychika”,
„psychiczność”, „umysł”, „mentalny”, „świadomość”,
„inteligencja”
- zostały albo przedefiniowane
(w stosunku do ich klasycznego, pierwszoosobowego sensu), albo
całkowicie z nich rezygnowano.
W miejsce tych klasycznych
pojęć pojawiły się: „odruchy”,
„nawyki”, „zachowania”, „bodźce”, „reakcje”,
„procesy nerwowe”, „budowa ciała”.
Człowiek, jako obiekt
badania, zostaje ujęty przedmiotowo, z
perspektywy zewnętrznego obserwatora,
jak w naukach przyrodniczych.
Zanim jednak do tego
doszło, myśl psychologiczna musiała przejść długą drogę.
W myśl najwcześniejszych
- mitologicznych
i religijnych
- wersji tego poglądu, na los człowieka (także na jego
postępowanie) decydująco (zwykle fatalistycznie) wpływają
czynniki zewnętrzne i pozapodmiotowe:
heimarmene,
Nemezis, przeznaczenie, ananke,
fatum, mojra, koło fortuny, konstelacja planet w chwili narodzin,
układ linii na dłoni (chiromancja).
Koło
fortuny
Hipokrates
- temperamenty
Galen
Galen - z racji swego
autorytetu utrwalił
system Hipokratesa
i spowodował, iż był on w użyciu przez kilkanaście stuleci.
Ulegał tylko nieznacznym
modyfikacjom.
Fizjo(g)nomika
Mówi się o: "wąskich
ustach jędzy" "wysokim czole myśliciela" "pogodzie
ducha cechującej grubasa" "silnym zarysie szczęki
znamionującym upór i silną wolę" "neurotycznych rysach
twarzy" "miękkich wargach hedonisty".
Giambattista
della Porta (1538-1615) Charles Le Brun (1619-1690)
Johann
Kaspar Lavater: Physiognomische
Fragmente zur Beförderung der Menschenkenntnis und Menschenliebe
(1775-1778)
Od
Hipokratesa do fizjonomiki
Franz
Joseph Gall (1758-1828)
Kontrowersja: wąska
versus
szeroka lokalizacja funkcji w układzie nerwowym
Kraniologia (frenologia):
niezbyt dobrze udokumentowane, proto-naukowe
idee wąskolokalizacyjne.
System Galla oparty był
na kilku prostych ideach:
the
brain is the organ of the mind.
the
brain is not a single functional entity but a collection
of organs
representing the propensities,
sentiments and faculties.
these
functions are located in specific parts of the brain.
other
things being equal, the
size of each organ is indicative of its power.
the
shape and size of the cranium
reflects the shape and size of the underlying organs and is thus
indicative
of the individual's mental faculties.
Gdyby kiedyś systemat
Galla wydoskonalono i gdyby pomacawszy głowę powiedzieć można
było człowiekowi: „Będziesz tym, a nie innym”, to ludzie nie
tłukliby się po tej ziemi – i nie wałęsali się jak ślepi...
A wszakże ja tyle mam guzów, że sam Gall może by nie odgadł,
czy ja pisać wiersze, czy kraść będę...
Juliusz Słowacki, list do
matki, wrzesień 1833, t. I, s. 211.
„Urodzeni
mordercy”
Lombroso łączyłpodejście
fizjonomiczne i konstytucjonalne.
Od 1870 roku studiował
charaktery i antropologię więźniów zarówno za ich życia, jak i
po śmierci.
Stwierdził, iż
kryminaliści posiadają wyróżniające cechy fizyczne:
Pochyłe („cofnięte”)
czoła.
Zbyt małe lub zbyt duże
głowy.
Krótkie nogi.
Opadające ramiona
Płaskostopie.
Inne
cechy:
Ogromne szczęki.
Silne, zwierzęce („psie”)
zęby.
Szerokie
barki.
Co sugeruje, iż
zachowania kryminalne można zinterpretować jako „atawizmy”:
Opóźnienie procesów
biologiczno-rozwojowych.
Obecność fizycznych cech
z okresu zanim w pełni wykształciły się „ludzkie cechy”.
Zarówno biologiczne,
jak i moralne „wycofanie” na wcześniejszy, przedludzki etap
ewolucji/rozwoju.
Te fizyczne cechy to swego
rodzaju atawistyczne
naznaczenie (atavistic
stigmata).
Lombroso wyróżniał
charakterystyczne kategorie:
Urodzeni przestępcy
(którzy posiadają jakikolwiek stygmat – stanowią 33% wszystkich
kryminalistów).
Urodzone przestępczynie
prostytutki.
Obłąkani przestępcy
(podłożem zachowań kryminalnych jest zwyrodnienie mózgu –
zmiany w ukłądzie nerwowym).
Kryminaloidzi
(nie podpadający pod pozostałe kategorie).
Naturalizacja
umysłu
Ernst
Kretschmer – typologia konstytucjonalna
Istnieje zależność
między "wyglądem", "budową ciała", "cechami
poszczególnych narządów" - a "temperamentem",
"charakterem", "osobowością".
Jednym z najciekawszych
rzeczników takiego podejścia był Kretschmer, psychiatra,
neurofizjolog (Budowa
ciała i charakter
- ponad 20 wydań - Ludzie
genialni).
Główne założenia:
szpital psychiatryczny jest miniaturą społeczeństwa; między
"normą" a "chorobą psychiczną" - nie ma
różnicy jakościowej.
Można wiele dowiedzieć
się o osobowości i charakterze człowieka w ogóle, studiując
przypadki patologiczne.
Jest to nawet o tyle
lepsza droga, że "choroba"
nasila pewne cechy, które mogłyby być w „stanie zdrowia"
niedostrzegalne.
Zawartość:
Można wykazać związek
między typem budowy ciała, a rodzajem choroby psychicznej.
Na określone choroby
zapadają ludzie o określonej budowie ciała.
na schizofernię:
osobnicy atletyczni i asteniczni.
na cyklofrenię:
osobnicy pykniczni.
Schizofrenia
Objawy osiowe, cztery
rodzaje:
rozszczepienie jaźni,
otępienie uczuciowe,
autyzm,
ambiwalencja,
ambisentencja,
ambitendencja,
sałata słowna.
Cyklofernia
Naprzemienność fazy
"maniakalnej" i "depresyjnej".
Ściślejszy związek ze
światem oraz przystawanie emocjonalne do innych.
Większa „płytkość”
wszystkich poszczególnych objawów.
Cztery typy budowy ciała:
a. asteniczny
b. atletyczny
c. pykniczny i
d. dysplastyczny
Trzy typy charakteru:
a. schizoidalny zwykły
b. schizoidalny
wiskotyczny
c. cykloidalny
William
Sheldon - typologia
Genetyka
zachowania
Wydaje się, że we
współczesnej psychologii tradycję tę kontynuuje „genetyka
zachowania”.
W jednym z najbardziej
wpływowych czasopism psychologicznych, artykuł otwierający
pierwszy numer 2001 roku nosił tytuł „DNA”.