Kodeks cywilny. Komentarz

red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski

Rok wydania: 2008

Wydawnictwo: C.H.Beck

Wydanie: 5

Komentowany przepis

Art. 436. [Posiadacz pojazdu] § 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.

§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności.

Spis treści

I. Uwagi wstępne

II. Zakres zastosowania art. 436 (legitymacja bierna)

III. Przesłanki odpowiedzialności

IV. Egzoneracja

V. Odpowiedzialność na zasadach ogólnych

VI. Reżim odpowiedzialności z art. 436 a odpowiedzialność ubezpieczyciela

I. Uwagi wstępne

1. Motywy legislacyjne regulacji z art. 436 są takie same jak w wypadku art. 435. Odpowiedzialność posiadacza pojazdu jest oparta na zasadzie ryzyka, z uwzględnieniem tych samych przesłanek egzoneracyjnych.

2. Pojazd mechaniczny w rozumieniu art. 436 to pojazd samobieżny, wyposażony w silnik (własne urządzenie napędowe).

3. Stany faktyczne objęte hipotezą obu przepisów mogą się niekiedy krzyżować, dotyczy to m.in. odpowiedzialności przedsiębiorstwa komunikacyjnego, która opiera się zasadniczo na art. 435. Przeważa jednocześnie pogląd, że zastosowanie jednego z tych przepisów wyłącza drugi (zob. w szczególności co do odpowiedzialności PKS na podstawie art. 435 orz. SN z 12.9.1967 r., I PR 288/67, OSP 1968, Nr 9, poz. 201 z glosą A. Rembielińskiego). Przy ocenie szkody wyrządzonej ruchem poszczególnego środka komunikacyjnego, wchodzącego w skład przedsiębiorstwa, uwzględnić jednak można pewne elementy regulacji z art. 436 uwzględniające specyfikę ruchu pojazdu mechanicznego (np. możliwość powrotu do zasad ogólnych we wskazanych w tym przepisie sytuacjach), tak trafnie W. Czachórski, w: System, t. III, cz. 1, s. 630.

4. Poszkodowanym, wobec którego posiadacz pojazdu odpowiada na zasadzie ryzyka, może być również osoba kierująca pojazdem w momencie wyrządzania szkody; odmiennie orz. SN z 9.12.1970 r., II CR 493/70, OSP 1972, Nr 1, poz. 3 z kryt. glosą A. Szpunara.

5. Co do literatury przedmiotu zob. przede wszystkim T. Dybowski, Stosunek art. 436 do art. 471 i 474, w: Studia z prawa cywilnego, Warszawa-Łódź 1983; A. Grzybek, Ruch mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody jako element odpowiedzialności cywilnej (art. 436), Prace Prawnicze Uniwersytetu Śląskiego, z. III, Katowice 1972; A. Rembieliński, Odpowiedzialność za wypadki samochodowe w nowym Kodeksie cywilnym, Pal. 1964, Nr 10; A. Szpunar, Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek wypadku samochodowego, PiP 1966, Nr 10; tenże, Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną osobie przewożonej z grzeczności, NP 1969, Nr 1; tenże, Odpowiedzialność w razie zderzenia się pojazdów mechanicznych, NP 1974, Nr 6; tenże, Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek wypadku komunikacyjnego, Warszawa 1976; G. Bieniek, Odpowiedzialność cywilna za wypadki drogowe, Warszawa 2006.

II. Zakres zastosowania art. 436 (legitymacja bierna)

1. Adresatem roszczenia z art. 436 jest posiadacz w rozumieniu art. 336, a więc zarówno posiadacz samoistny, jak i posiadacz zależny.

2. O przyjęciu odpowiedzialności nie decyduje więc tytuł prawny do pojazdu mechanicznego, ale stan faktycznego władztwa w postaci posiadania rzeczy. Osobą odpowiedzialną na zasadzie ryzyka jest właściciel, użytkownik, nabywca pojazdu z zastrzeżeniem własności na rzecz sprzedawcy do czasu zapłacenia ceny (art. 589) i najemca.

3. Judykatura kładzie nacisk na element swobodnej dyspozycji pojazdem przez posiadacza zależnego, od tego uzależniając jego odpowiedzialność. Osobą odpowiedzialną jest również złodziej pojazdu oraz w zasadzie każda inna osoba bezprawnie używająca pojazdu w wyniku np. tzw. kradzieży używania (furtum usus); zob. uchw. SN z 26.11.1969 r., III CZP 79/69, OSN 1970, Nr 10, poz. 170.

4. Odpowiedzialność posiadacza zależnego jest alternatywna wobec odpowiedzialności posiadacza samoistnego.

5. Legitymacja bierna z art. 436 nie obejmuje dzierżyciela pojazdu (np. kierowcy wykonującego zlecenie firmy, w której jest zatrudniony; osoby, której oddano pojazd do chwilowego użytku w ramach relacji rodzinnych lub przyjacielskich; przechowawcy pojazdu lub pełnomocnika posiadacza, używających pojazdu w granicach wyznaczonych treścią stosunku łączącego ich z posiadaczem). Co do wątpliwości w niektórych przypadkach, np. dotyczących kierowcy używającego samowolnie pojazdu dla załatwienia swoich prywatnych spraw w czasie pracy dla firmy, zob. orz. SN z 4.2.1970 r., II CR 527/69, OSN 1970, Nr 11, poz. 202 oraz wyr. SN z 16.7.2004 r., I CK 44/041, MoP 2005, Nr 16 z glosą K. Ludwichowskiej, Pal. 2006, Nr 1-2. Zob. też trafne orz. SN z 21.5.1997 r., II KKN 129/97, OSNAP 1998, Nr 7, poz. 218, przyjmujące brak odpowiedzialności pracodawcy z art. 436 § 1 za szkodę, która powstała w wyniku wypadku w drodze do pracy, spowodowaną ruchem pojazdu prowadzonego przez pracownika i stanowiącego jego własność.

6. Odpowiedzialność współposiadaczy pojazdu mechanicznego ma charakter solidarny (zob. uw. do art. 441).

III. Przesłanki odpowiedzialności

1. Występując z roszczeniem z art. 436, poszkodowany musi udowodnić istnienie związku przyczynowego pomiędzy szkodą a ruchem pojazdu. Co do przesłanki związku przyczynowego zob. wyżej uw. do art. 435.

2. Pojęcie ruchu pojazdu, jako przesłanki odpowiedzialności, nie może być identyfikowane z ruchem pojazdu w znaczeniu czysto mechanicznym i jest od tego ostatniego szersze. Obejmuje w zasadzie cały okres od momentu rozpoczęcia drogi do chwili jej definitywnego (w myśl kryteriów obiektywnych) zakończenia. I tak np. szkoda spowodowana otwieraniem drzwiczek pojazdu po jego zatrzymaniu lub będącego w gotowości do odjazdu w czasie wysiadania może być uznana w danych okolicznościach za związaną z ruchem w powyższym (szerszym) rozumieniu (zob. np. orz. SN z 14.4.1975 r., II CR 114/75, OSN 1976, Nr 2, poz. 37 z glosą J. Szachułowicza, NP 1977, Nr 2, s. 109); nie będzie już jednak takiego związku np. w sytuacji załadowywania pojazdu unieruchomionego. Uregulowania w dziedzinie ubezpieczeń (zob. Nb 29-35) przyjmują zdecydowanie szerokie pojęcie ruchu, uznając za szkodę pozostającą w związku z ruchem - szkodę powstałą przy wsiadaniu i wysiadaniu z pojazdu, bezpośrednio przy załadowaniu i rozładowaniu pojazdu, podczas postoju lub naprawy pojazdu na trasie jazdy, podczas garażowania.

IV. Egzoneracja

1. Posiadacz pojazdu odpowiadający na zasadzie ryzyka nie może uwolnić się od odpowiedzialności w drodze ekskulpacji, wykazując np. swoją należytą staranność w utrzymaniu pojazdu, czy wyłączną winę osoby prowadzącej pojazd w czasie wypadku. Jedyną podstawą uchylenia odpowiedzialności jest udana egzoneracja, a więc wykazanie, że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego lub wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą posiadacz nie ponosi odpowiedzialności.

Co do pojęcia przesłanek egzoneracyjnych zob. wyżej uw. do art. 435. W uzupełnieniu uwag odnoszących się do rozróżnienia pomiędzy wyłączną winą poszkodowanego a przyczynieniem się poszkodowanego do szkody należy zauważyć, że trafna jest linia orzecznictwa SN wskazująca na niedopuszczalność zmniejszenia odszkodowania z tytułu przyczynienia się poszkodowanego, jeżeli jego działanie było podjęte w celu ratowania cudzego życia i zdrowia (por. orz. SN z 11.7.1957 r., II CR 304/57, OSN 1958, Nr 3, poz. 76). Nie może też być potraktowane jako przyczynienie się poszkodowanego, jeśli jego nieprawidłowe zachowanie zostało wywołane naruszeniem zasad ruchu drogowego przez podmiot odpowiedzialny (por. np. orz. SN z 16.8.1956 r., NP 1956, Nr 11—12, s. 181).

Stanowić natomiast będzie przyczynienie się do szkody zachowanie pasażera, który z pełną świadomością tego faktu decyduje się na jazdę z nietrzeźwym kierowcą (por. orz. SN z 6.6.1997 r., II CKN 213/97, OSN 1998, Nr 1, poz. 5 oraz wyr. SA w Warszawie z 24.6.2005 r., I ACa 1119/04, Wspólnota 2005, Nr 24, s. 45). Zob. też co do znaczenia winy poszkodowanego przyczyniającego się do wypadku komunikacyjnego dla ustalenia wysokości odszkodowania orz. SN z 15.4.1999 r., I CKN 1012/97, OSP 2001, Nr 1, poz. 2 z glosą kryt. Z. Banaszczyka. Por. też A. Szpunar, Przyczynienie się do powstania szkody w wypadku komunikacyjnym, Rej. 2001, Nr 6, s. 13 i nast.

2. Nie stanowią przejawu siły wyższej wszelkie nieoczekiwane i nieprzewidywalne awarie zespołów mechanicznych pojazdu. Konsekwencje niesprawności technicznych pojazdu są zawsze objęte ryzykiem posiadacza pojazdu.

3. W zasadzie nie stanowią przejawu siły wyższej przypadki znacznego pogorszenia się warunków atmosferycznych zwiększających ryzyko wypadków drogowych. Nie można jednak wykluczyć wyjątkowych sytuacji o cechach przemożności i nadzwyczajności (np. nagła burza gradowa), które in casu mogą zostać uznane za przejaw siły wyższej.

4. W pewnych sytuacjach zachowanie przedstawiciela władzy publicznej - policjanta kierującego ruchem może być uznane za przejaw siły wyższej (tzw. fait du prince); tak trafnie W. Kuryłowicz, w: Komentarz 1972, t. 2, s. 1080, odmiennie W. Czachórski, w: System, t. III, cz. 1, s. 634; zob. też wyżej art. 435 Nb 16-18.

5. Ocena relacji kauzalnych pomiędzy zawinionym zachowaniem poszkodowanego a szkodą musi być przeprowadzana z uwzględnieniem zasady ograniczonego zaufania w ruchu drogowym (zob. np. orz. SN z 18.4.1986 r., III CRN 57/86, OSN 1987, Nr 8, poz. 117). W konsekwencji nie każdy oczywisty nawet przypadek winy poszkodowanego prowadzić będzie do ustalenia wyłącznego związku adekwatnego pomiędzy jego zachowaniem a szkodą. Co do kwestii przyczynienia się poszkodowanego do szkody zob. uw. do art. 362; por. też orz. SN z 15.4.1999 r., I CKN 1012/97, OSP 2001, Nr 1, poz. 2 z glosą Z. Banaszczyka.

6. Za osobę trzecią wobec posiadacza pojazdu nie może być uznany producent samochodu (jeżeli szkoda jest np. wynikiem wad fabrycznych pojazdu) ani też podmiot prowadzący serwis techniczny pojazdu (np. szkoda wyrządzona niesprawnością hamulców w pojeździe, który bezpośrednio wcześniej był poddany badaniom technicznym). Wszelkie usterki techniczne pojazdu są objęte ryzykiem posiadacza (zob. np. orz. SN z 4.10.1966 r., II CR 328/66, OSN 1967, Nr 4, poz. 68), co nie wyklucza oczywiście możliwości podniesienia przez posiadacza roszczeń w ramach rozliczeń regresowych wobec innych podmiotów odpowiedzialnych.

7. Osobą trzecią w rozumieniu art. 436 są np. kierowca innego pojazdu lub pieszy, jeżeli poprzez swoje zachowanie niezgodne z zasadami ruchu wymusili manewr na jezdni będący przyczyną wypadku; zob. jednak co do zderzenia Nb 23-25.

8. Wadliwość oznaczeń drogowych bądź złego utrzymania drogi będąca przyczyną wypadku może być podstawą egzoneracji posiadacza ze względu na wyłączną winę podmiotu odpowiedzialnego za jej prawidłowe oznakowanie lub utrzymanie; por. np. orz. SN z 28.12.1981 r., IV CR 465/81, OSN 1982, Nr 5-6, poz. 88 z glosą A. Kocha, OSP 1983, Nr 2, poz. 4 oraz A. Szpunara, PiP 1983, Nr 6, s. 135.

9. Brak należytego utrzymania drogi musi być jednak wyłączną przyczyną szkody, jeżeli ma prowadzić do uchylenia odpowiedzialności posiadacza; zob. orz. SN z 27.7.1973 r., II CR 233/73, OSP 1974, Nr 9, poz. 190 z glosą A. Rembielińskiego (tamże); orz. SN z 7.4.1975 r., II CR 98/75, OSN 1976, Nr 5, poz. 113 z glosą A. Szpunara, NP 1977, Nr 2, s. 255.

V. Odpowiedzialność na zasadach ogólnych

1. Artykuł 436 przewiduje w dwóch przypadkach powrót do zasad ogólnych, a mianowicie w przypadku zderzenia w zakresie wzajemnych roszczeń posiadaczy zderzających się pojazdów oraz wobec osób przewożonych z grzeczności. Motywy powrotu do zasad ogólnych są różne. W pierwszej sytuacji chodzi o uniknięcie przypadkowości rozstrzygnięcia opartego na zasadzie ryzyka (co dotyczy zwłaszcza zderzających się pojazdów o różnej kubaturze i mocy), w drugiej sytuacji - o złagodzenie odpowiedzialności wobec osób korzystających z altruizmu innego podmiotu.

2. Zderzenie należy odróżnić od najechania pojazdu, dotyczyć może ono bowiem wyłącznie pojazdów znajdujących się w ruchu; por. orz. SN z 4.3.1958 r., 1 CR 154/56, OSP 1959, Nr 10, poz. 257 z glosą A. Szpunara (dotyczące zderzenia pociągu z ciągnikiem unieruchomionym w wyniku awarii); orz. SN z 15.3.1974 r., I CR 46/74, OSP 1976, Nr 9, poz. 172 z glosą B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, tamże oraz z glosą Z. Banaszczyka, OSP 1977, Nr 5, poz. 82. Pojęcie prawne pojazdu w ruchu należy odróżnić od pojęcia pojazdu w ruchu w znaczeniu fizycznym. To pierwsze jest szersze. Pojazd jest, w znaczeniu prawnym, w ruchu także wtedy, jeśli zatrzymanie jest krótkotrwałe (zasadniczo nieprzekraczające minuty), nie jest więc związane z zakończeniem zamierzonej trasy, nie wynika z warunków lub przepisów ruchu drogowego (por. co do zasad ruchu, w tym co do reguł zatrzymania i postoju - ustawa z 20.6.1997 r. - Prawo o ruchu drogowym, t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.). Za trafną należy uznać tezę orz. SN z 5.2.2002 r., V CKN 644/00, OSN 2002, Nr 12, poz. 156, zgodnie z którą "zderzeniem się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody (art. 436 § 2 KC) jest ich zetknięcie się, gdy pozostają wobec siebie w ruchu w rozumieniu przepisów prawa o ruchu drogowym".

3. Powrót do zasad ogólnych w przypadku zderzenia się pojazdów dotyczy jedynie wzajemnych roszczeń posiadaczy, a nie roszczeń poszkodowanych osób trzecich (np. pieszych, pasażerów znajdujących się w pojazdach, a także kierowcy niebędącego posiadaczem pojazdu), te bowiem oparte są na zasadzie ryzyka.

4. Odpowiedzialność posiadaczy obu zderzających się pojazdów wobec osób trzecich jest solidarna (zob. orz. SN z 19.5.1970 r., II CR 157/70, OSP 1971, Nr 5, poz. 90; orz. SN z 18.10.1975 r., I CR 608/75, OSP 1977, Nr 3, poz. 53 z glosą A. Szpunara, PiP 1977, Nr 12, s. 165).

5. Dla uznania, że ma miejsce przewóz z grzeczności, nieodpłatność jest cechą konieczną, chociaż niewystarczającą. Przewóz z grzeczności występuje wtedy, gdy nie jest zaangażowany własny interes posiadacza pojazdu; zob. np. orz. SN z 17.6.1969 r., II CR 191/69, OSN 1970, Nr 3, poz. 49; orz. SN z 12.3.1971 r., III CRN 524/70, OSP 1972, Nr 7-8, poz. 136.

6. Powrót do zasad ogólnych oznacza przede wszystkim powrót do odpowiedzialności na zasadzie winy z art. 415 i w konsekwencji przede wszystkim odpowiedzialność samego kierowcy pojazdu. Nie jest jednak wyłączona odpowiedzialność posiadacza pojazdu według ogólnych reguł odpowiedzialności za czyny cudze, jeśli spełnione są przesłanki odpowiedzialności określone w tych przepisach, np. Skarbu Państwa na podstawie art. 417 (zasada ryzyka), za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza - kierującego pojazdem w czasie zderzenia; art. 429 (culpa in eligendo) - osoby powierzającej wykonanie czynności (jeżeli np. powierzono prowadzenie pojazdu osobie bez uprawnień); art. 430 - zasada ryzyka (jeżeli in casu kierujący pojazdem podlegał wskazówkom posiadacza).

VI. Reżim odpowiedzialności z art. 436 a odpowiedzialność ubezpieczyciela

1. Odpowiedzialność cywilna posiadacza pojazdu jest objęta systemem obowiązkowego ubezpieczenia (zob. ustawa z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, Dz.U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.). Ubezpieczenie to nie powstaje ex lege, ale na podstawie umowy, którą posiadacz pojazdu ma obowiązek zawrzeć z wybranym przez siebie ubezpieczycielem prowadzącym działalność ubezpieczeniową w zakresie ubezpieczenia OC (zob. też nowe regulacje umowy ubezpieczenia - art. 822 KC w brzmieniu nadanym przez ustawę z 22.5.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. Nr 124, poz. 1151 ze zm.).

2. Ochrona ubezpieczeniowa obejmuje każdą osobę, która kierując pojazdem mechanicznym w okresie objętym ubezpieczeniem wyrządziła szkodę ruchem pojazdu (art. 35 cyt. ustawy), dotyczy to więc również osób, które nie zostały upoważnione przez właściciela pojazdu.

3. Istnieje związek pomiędzy zakresem odpowiedzialności cywilnej posiadacza a zakresem odpowiedzialności ubezpieczyciela, która ma w zasadzie charakter wtórny wobec tej pierwszej. Nie może ona wykraczać zatem poza granice odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub podmiotu kierującego pojazdem, a ponadto jest ograniczona wielkością sumy gwarancyjnej (nie niższej niż równowartość w przypadku szkód na osobie 350 000 euro na każdego poszkodowanego, w przypadku szkód w mieniu - 200 000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia - zob. art. 36 cyt. ustawy). W sytuacjach enumeratywnie wyliczonych w art. 38 cyt. ustawy ubezpieczyciel nie ponosi jednak odpowiedzialności, choćby nawet uzasadnione było roszczenie odszkodowawcze przeciwko posiadaczowi na zasadach ogólnych. Wyłączenie dotyczy m.in. szkody na mieniu wyrządzonej posiadaczowi przez kierowcę (a zatem nie jest wyłączona odpowiedzialność za szkody na osobie), a także polegającej na utracie gotówki, biżuterii, papierów wartościowych itd.

4. Poszkodowany może dochodzić roszczenia odszkodowawczego bezpośrednio od ubezpieczyciela (zob. art. 822 § 4 KC); jest to przypadek tzw. odpowiedzialności in solidum. Uprawniony do odszkodowania może również wystąpić do sądu tylko przeciwko posiadaczowi lub kierowcy, co będzie z reguły związane z ogłoszeniem upadłości zakładu ubezpieczeń (w takim wypadku sprawa może się toczyć wyłącznie przeciwko posiadaczowi lub kierowcy). Na tle przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej nie występuje bowiem konstrukcja współuczestnictwa koniecznego, zob. uchw. SN (7) z 13.5.1996 r., III CZP 184/95, OSN 1996, Nr 7-8, poz. 91; por. jednak odmienne orz. SN z 20.8.1993 r., III CZP 107/93, OSN 1994, Nr 2, poz. 36.

5. Ubezpieczyciel może wystąpić z roszczeniem zwrotnym (regres) wobec osoby kierującej pojazdem w czterech sytuacjach:

1) jeżeli osoba ta wyrządziła szkodę umyślnie lub w stanie po użyciu alkoholu albo pod wpływem środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii,

2) weszła w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa,

3) nie posiadała wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym z wyjątkiem przypadków, gdy chodziło o ratowanie życia ludzkiego lub mienia albo o pościg za osobą podjęty bezpośrednio po popełnieniu przez nią przestępstwa,

4) zbiegła z miejsca zdarzenia (zob. art. 43 cyt. ustawy).

6. Systemem uzupełniającym odpowiedzialność ubezpieczyciela jest możliwość skierowania roszczeń przez poszkodowanego do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, jeżeli szkoda nastąpiła na terytorium RP, w dwóch sytuacjach: gdy sprawca szkody na osobie nie mógł być zidentyfikowany lub gdy sprawca szkody na mieniu i na osobie nie posiadał obowiązkowego ubezpieczenia OC (zob. art. 98 cyt. ustawy); por. co do tej kwestii orz. SA w Łodzi z 30.9.1993 r., I ACr 399/93, OSAiSN 1994, Nr 1, poz. 4 oraz uchw. SN z 6.9.1994 r., III CZP 104/94, OSN 1995, Nr 2, poz. 25. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu nie przysługuje roszczenie o zwrot wypłaconego odszkodowania za szkodę spowodowaną przed dniem 1.1.1993 r. przez posiadacza niemającego obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej - zob. uchw. SN z 18.11.1994 r., III CZP 146/94, OSP 1995, Nr 7-8, poz. 160 wraz z glosami kryt.: J. Iwulskiego oraz B. Gawlika (tamże), a także K. K. Kubińskiego, Pal. 1995, Nr 5-6, s. 227 i nast.; J. Kufla, PPH 1995, Nr 7, s. 8 i nast. Zob. też co do roszczeń Funduszu do posiadacza pojazdu uchw. SN (7) z 19.10.1995 r., III CZP 98/95, OSN 1995, Nr 12, poz. 169 oraz co do zakresu roszczeń wobec Funduszu uchw. SN z 20.9.1996 r., III CZP 103/96, OSP 1997, Nr 5, poz. 92 wraz z glosą J. Panowicz-Lipskiej (tamże).

7. Ubezpieczenia AC (autocasco) oraz NW (od następstw nieszczęśliwych wypadków) mają charakter dobrowolny w kwestii odszkodowania z tytułu utraty pojazdu, co do którego posiadacz w dobrej wierze nie uzyskał jeszcze prawa własności na podstawie art. 169 § 2; zob. uchw. SN (7) z 31.3.1993 r., III CZP 1/93, OSN 1993, Nr 10, poz. 170. W orzecznictwie przeważyło ostatecznie stanowisko, że ubezpieczającemu przysługuje od ubezpieczyciela odszkodowanie z tytułu autocasco także wówczas, gdy w chwili utraty nabytego w dobrej wierze, a uprzednio skradzionego pojazdu, nie uzyskał on prawa własności na podstawie art. 169 § 2, chyba że co innego wynika z umowy. Jeżeli jednak przed nastąpieniem zdarzenia wywołującego szkodę stał się posiadaczem w złej wierze i nie powiadomił o tym ubezpieczyciela, świadczenia z ubezpieczenia autocasco nie należą mu się (zob. też uchw. SN z 30.4.1993 r., III CZP 41/93, OSN 1993, Nr 10, poz. 179).

Safjan