2. PAŃSTWO A WOLNE RYNKI

W okresie monarchii absolutnej- władza suwerenna, państwo nie podlega nikomu i niczemu. Od XVI w obserwujemy rozwój. Istnieją dwie władze-papieska oraz świecka. Zaczyna kształtować się nowy model gospodarowania(tzw. wolny rynek). Dokonuje się to w symbiozie z państwem narodowym, instytucje wymagają państwa. A. Shmith- 1776r. “Bogactwo narodowe” w związku z pojawieniem się wolnego rynku pojawia się własność.

Państwo narodowe oparte jest na terytorialności, lojalności i wyłączności. Rynek opiera się na funkcjonalnej integralności w stosunkach umownych i rozszerzającej się współzależności kupujących i sprzedających. Granice państwa są koniecznym warunkiem narodowej autonomii politycznej jedności. Dla rynku nakazem jest usuwanie politycznych i innych przeszkód stojących na drodze swobodnemu działaniu mechanizmów cenowych, czyli swobodnemu przepływowi dóbr, usług, ludzi i kapitału. Państwo jest niewyobrażalne bez granic, ale musi być przez te granice swobodny przepływ. W/w. państwo w stosunku do gospodarki to przechwytywanie i kontrola procesu ekonomicznego wzrostu akumulacji kapitału. Może być mniej efektywniejszy, ale zawsze kontrolowany wzrost gospodarczy. W II poł. XIX w państwo przestaj być tak skrajne w swoich zadaniach i bierze na siebie nowe obowiązki np. oświata, zdrowie.. Liberalizm- największa swoboda gospodarcza. Im mniej ingerencji od strony państwa tym lepiej są spełniane założenia tej szkoły.

3. PAŃSTWO A GOSPODARKA W XXw.

Za I i II w.ś. odpowiedzialne były państwa. W latach 1929-1933 Wielki Kryzys zachwiał wiarę w to, że rynki mogą realizować się same. Gospodarka światowa wymaga instytucji na skale międzynarodową, są to: MFW, MBOiR, MOH.

Po II w.ś. rywalizacja wsch-zach. doprowadziła do ścisłej współpracy miedzy wielkim rządem a wielkimi biznesami, zorganizowanym światem pracy w połowie lat 60-tych.

JOHNSON- Program wielkiej społecznej pracy latach 70-tyvh model ten przyniósł kryzys. W XX w. nastąpił przyrost aktów prawnych regulujących działalność gospodarczą. Rozwój gospodarczy wymusza struktury, a te wymykają się spod kontroli. Państwo mimo wszystko powinno regulować gospodarkę, nie może polegać na samoregulacji.

4. LIBERALIZM- Liberalizm ekonomiczny

Należy odróżnić liberalizm ekonomiczny od politycznego, które mogą iść ze sobą w parze, ale nie muszą (patrz przykład Chile, gdzie liberalizm ekonomiczny połączono z antyliberalizmem politycznym)

Liberalizm ekonomiczny ma na uwadze podkreślenie wolnych rynków i minimalnej ingerencji państwa w gospodarkę. Jest młodszy od politycznego, a powszechnie za jego ojca uznaje się A. Smitha “Badania nad przyczynami i naturą bogactwa” (1776r.). Jest to prąd dynamiczny, prężny, ale i zróżnicowany

Można wyróżnić m.in. takie odmiany:

• Klasyczny

• Neoklasyczny

• Keynesizm

• Monetaryzm

• Szkoła austriacka

• Nurt racjonalnych oczekiwań

Jest doktryną i zbiorem zasad organizacji i zarządzania gospodarki rynkowej dla osiągnięcia największej efektywności, ekonomicznego wzrostu i indywidualnego dobrobytu

Zdecydowana większość ekonomistów liberalnych uważa, że rynek powstaje żywiołowo dla zaspokojenia ludzkich potrzeb, nie trzeba go tworzyć i gdy już funkcjonuje czyni to zgodnie ze swoją wewnętrzną logiką – zbędne mu jest państwo czy celowe działanie

Ekonomiczna aktywność może służyć sile i bezpieczeństwu państwa, lecz jest to uboczny skutek; podstawowym celem gospodarowania jest przynoszenie korzyści indywidualnym konsumentom

Nacisk na konsumpcję nie jest powszechnie podzielany (najsilniej uwidacznia się to w keynesizmie), ale także na podaż (neoklasyczna teoria Say’a).

Podstawowe składniki to:

- konsumenci

- przedsiębiorstwa

- gospodarstwa domowe

Powszechnie przyjmuje się założenie, że zachowują się oni racjonalnie dążąc do maksymalizacji lub zaspokojenia potrzeb przy najmniejszych kosztach własnych.

Racjonalność– dokładne kalkulowanie stosunku relacji między celami i środkami, kosztami i rezultatami.

Dotyczy wysiłku działań, a nie wyników, które są wypadkową wielu nieskoordynowanych, odrębnie podejmowanych działań przez osobno działające, kalkulujące koszty, korzyści i środki podmioty.

Podstawowym problemem jest cząstkowa równowaga rynkowa (rzadko występuje całkowita równowaga). Raczej, jest to żywiołowe wahanie się, pożądany, ale rzadko osiągany stan równowagi). By działać racjonalnie, by wybierać najodpowiedniejszy sposób działania potrzeba pełnej informacji –rzadko ludzie dążą do pełnej informacji, podejmuje się raczej decyzje nie optymalne, ale zadawalające. Nie możemy mieć w rzeczywistości pełnej informacji

Indywidualni producenci i konsumenci reagując na sygnały cenowe zmieniają wzorce produkcji, konsumpcji i ekonomiczne instytucje (są rezultatem, a nie przyczyną ekonomicznego zachowania).

Na prawdziwie wolnym rynku warunki wymiany określane są jedynie przez popyt i podaż, a nie przez władzę i przymus –free exchange is not a robbery (pomija się zupełnie kwestię władzy ekonomicznej).

Ekonomia wg liberałów jest nauką empiryczną o zachowaniu przynoszącym najwyższe korzyści. Zachowanie to podlega zbiorowi praw bezosobowych i politycznie neutralnych. Gospodarka i polityka winny być odseparowane.

Jedynymi wyjątkami są: fiasko rynkowe, bądź zapewnienie publicznego/zbiorowego dobra. Jednostki zmierzają do zaspokojenia swych interesów w świecie braków i ograniczonych zasobów. Każda więc decyzja obejmuje co najmniej koszt w postaci straconej szansy. Musimy wybierać, a za wszystko trzeba płacić – nie ma czegoś takiego, jak lunch za darmo.

Liberałowie zakładają silną skłonność gospodarki rynkowej do równowagi i wrodzonej stabilności, przynajmniej w dłuższym okresie czasu (myśl Keynes’a – w dłuższym okresie czasu umrzemy). Przyjmuje się także zasadniczą, długofalową zgodność interesów przeważającą nad jakimikolwiek konfliktami.

Przy wolnej wymianie społeczeństwo staje się bogatsze, a jednostki czerpią korzyści zgodne z ich relatywną produktywnością i względnym wkładem w ogólny społeczny progres.

Liberałowie wprowadzili dwa pojęcia:

- trickle down /skapywanie – wprowadzony w (1943)

Najpierw bogacą się ci najbardziej przedsiębiorczy, dynamiczni, a z tego poziomu po pewnym czasie zacznie skapywać bogactwo na niższe poziomy i w końcu dostaną także najbiedniejsi.

- przypływ, który podnosi wszystkie łodzie:

Gdy bogaci się społeczeństwo, to wszyscy bogacą się mniej lub bardziej.

Część liberałów uznaje, że w prawidłowo funkcjonującej gospodarce wzrost jest liniowy, stopniowy i ciągły, o ile nie pojawią się takie wydarzenia, jak wojna czy rewolucja lub klęski żywiołowe, które mogą zakłócić pracę. Ale później nastąpi powrót do stabilnego modelu wzrostu wyznaczanego przez wzrost ludności, zasobów i wydajności.

Liberałowie podkreślają negatywny charakter związków między polityką a ekonomią. Wszelkie złe cechy przypisują polityce, zaś gospodarka jest postępowa, a sam postęp dokonuje się w oderwaniu od polityki dzięki ewolucji i rozwojowi rynku. Handel i inne formy powiązań ekonomicznych są źródłem stosunków pokojowych.

Wzajemne korzyści z handlu i rosnącej współzależności skłaniają ku współdziałaniu.

5. NACJONALIZM

Pojawia się na przełomie XVIII i XIX w. Jego głównym przedstawicielem był Alexander Hamilton (USA). Był on zaliczany do grona “Ojców założycieli” Stanów Zjednoczonych oraz przez pewien czas pełnił funkcję sekretarza stanu.

W 1791r. ogłosił “Raport o przemyśle przetwórczym”, w którym przekonywał, że nie tylko bogactwo, lecz także niepodległość i bezpieczeństwo państwa zdaje się być materialnie powiązane z rozkwitem przemysłu przetwórczego.

• Nacjonalizm XIX-wieczny

Głównym jego wyrazicielem był Friedrich List (niemiecka szkoła historyczna). Ten nurt nacjonalizmu kładł główny nacisk na uprzemysłowienie. Twierdzono, że dopiero przemysł zapewnić może realną ekonomiczną samowystarczalność i polityczną autonomię. Postrzegano przemysł jako podstawę dla siły militarnej i bezpieczeństwa narodowego.

• Współczesny nacjonalizm (XXw)

Jest mniej głoszony, a dużo bardziej praktykowany. Upatruje się znaczenia w niektórych gałęziach hi-tech (zaawansowana technologia), umiejętnościach wyprzedzania innych w nowych rozwiązaniach, innowacyjności, konkurencyjności. Stale jest to podporządkowane myśleniu w kategoriach władzy i siły państwa.

Główną ideą ekonomiczną nacjonalizmu jest to, że działalność ekonomiczna jest i powinna być podporządkowana państwu i jego interesom. Nacjonaliści przypisują prymat państwu w systemie międzynarodowym. Szczególny nacisk kładą na bezpieczeństwo i siłę militarną.

Dwie odmiany nacjonalizmu:

1. łagodna odmiana nacjonalizmu - troska o pewne minimum, o obronność i przetrwanie państwa;

2. złośliwa odmiana nacjonalizmu - celem ekspansja i zmiany na korzyść.

Cztery tezy przyjmowane powszechnie przez nacjonalistów:

- bogactwo jest absolutnie istotnym środkiem dla siły (power);

- siła (power) jest istotna i wartościowa jako środek dla pozyskania lub utrzymania bogactwa;

- bogactwo i siła – każde z osobna – są ostatecznymi celami polityki narodowej;

- istnieje długofalowa zgodność między tymi celami, chociaż, w szczególnych okolicznościach, może być konieczne poczynienie na jakiś czas ekonomicznych wyrzeczeń w imię bezpieczeństwa militarnego, a więc w dalszej perspektywie także i długofalowej zamożności.

• Obronny nacjonalizm

W dużej mierze jest to obrona istniejącego układu sił (status quo). Stosuje się też protekcjonizm, gdy zaczynają powstawać od podstaw jeszcze nieistniejące w danym kraju gałęzie przemysłu i zakłady, które dopiero zdobywają doświadczenia i znajdują się w o wiele gorszej sytuacji niż doświadczona konkurencja.

W USA chroniono przemysł przed konkurencją ze strony Wielkiej Brytanii. Dopiero od końca II wojny światowej stały się głosicielem i praktykiem gospodarczego liberalizmu. Ronald Reagan wprowadza Fair Trade (1985) (uczciwy handel) - jest to mechanizm obronny przed nieuczciwie działającym rywalom.

Ta nieuczciwość dotyczy dwóch kwestii:

A) USA mają wysoko opłacaną i chronioną prawem wewnętrznym siłę roboczą. Stąd np. obecnie mają roczny deficyt handlu z Chinami rzędu 100mld USD (w Chinach robotnicy zadowalają się płacą ok. 100USD p/m – stąd bardzo trudno z nimi konkurować).

B) ochrona środowiska. Konieczna jest redukcja zanieczyszczeń, która kosztuje bardzo dużo.

Pod koniec II Wojny Światowej USA zrezygnowały z protekcjonizmu i przeszły na liberalizm, narzucając swój styl gospodarczego myślenia innym państwom. Od tego czasu prowadziły bardzo konsekwentną politykę liberalizacji, zarówno, jeśli chodzi o dostęp do własnego rynku, jak i narzucały to innym.

Nacjonaliści podkreślają korzyści względne nad korzyściami absolutnymi. Korzyść wspólna jest odsunięta na dalszy plan.

6. MARKSIZM

Główne podnurty:

W ciągu 150 lat swego “życia” marksizm wielokrotnie się różnicował. Możemy dokonać jego podziału na dwa: - nurt ewolucyjno-socjaldemokratyczny (Karl Kautsky, Eduard Bernstein);

- nurt rewolucyjny (Włodzimierz Iljicz Lenin).

Cztery zasadnicze elementy marksizmu:

• Dialektyczne podejście do wiedzy i społeczeństwa – podkreślające znaczenie sprzeczności. Poprzez rozwiązywanie sprzeczności dokonuje się rozwój.

• Materialistyczne podejście do historii – rozumowanie zaczyna się od rozwoju sił wytwórczych, które wymuszają zmiany stosunków produkcji, ulega zmianie baza ekonomiczna społeczeństwa. Gdy zmieni się baza, musi dostosować się do tego nadbudowa (ustrój polityczny, ideologia, prawo).

Marksizm obwiniany jest o determinizm ekonomiczny (zmiany gospodarcze prowadzą do zmian w życiu

duchowym; zmian organizacji politycznej).

• Widzenie kapitalistycznego sposobu produkcji i jego przeznaczenia jako rządzonych przez ekonomiczne prawa rynku nowoczesnego społeczeństwa;

• Normatywne zaangażowanie się w socjalizm, który przedstawiano zarówno jako konieczny jak i pożądany.

Karol Marks głosił prawo dysproporcjonalności, czyli odrzucał prawo Jeana Baptiste’a Saya (ekonomista francuski z przełomu XVIII i XIX w., który przekonywał, że podaż stwarza popyt; jeśli coś zostanie wyprodukowane, to na pewno znajdzie nabywcę). Marks uważał, że kapitalizm cechuje skłonność do wytwarzania zbyt wielu dóbr w stosunku do zdolności nabywczych społeczeństwa. Kryzysy nadprodukcji będą zmuszać proletariat do buntowania się.

Prawo koncentracji, akumulacji kapitału – gromadzenie coraz to większej części bogactwa w rękach nielicznych i coraz to większe ubożenie większości.

Pojawiają się tezy o pauperyzacji względnej - wprawdzie robotnicy otrzymują coraz to więcej, ale w stosunku do warstw wyższych dystans się cały czas powiększa.

Marks i Engels obawiali się, że rozwój technologii będzie czynić zbędnymi coraz to liczniejsze rzesze tych, których umiejętności będą stawać się niewystarczające. Maszyny będą zastępować miejsce ludzi.

Przykładem pauperyzacji bezwzględnej był los od końca lat 70. do połowy lat 90. robotników amerykańskich, którzy zakończyli wykształcenie na poziomie szkoły średniej.

Prawo zmniejszającej się stopy zysku z wyrobu – znów działa tu mechanizm popytowo-podażowy; nadmierna podaż kapitału oraz zmniejszający się popyt na kapitał miały doprowadzić do zmniejszających się korzyści z użytkowania kapitału.

7. DETERMINANTY DŁUGOFALOWYCH ZMIAN GOSPODARCZYCH

1. Mechanizmy rynkowe jako przyczyna wzrostu i rozwoju

2. Środowisko – uwarunkowania geograficzne

3. Ludność

4. Technologia i nauka

5. Instytucje

6. Rozwój jednych następuje kosztem drugich

8. UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNE GOSPODARKI

Trzy grupy definicji:

1. WITT FOGEL – przedstawiciel szkoły frankfurckiej zwraca szczególna uwagę na uzależnienie (sposób nawadniania na władze centralną-odzwierciedlenie w Egipcie i Mezpoptamii). Rozległe rolnictwo w dolinach rzecznych pozwalało na rozwój silnej władzy. Znalezienie się na skrzyżowaniu szlaków handlowych dawało bogactwo przez nakładanie na kupców podatków. Istniała także różnica jeśli chodzi o podatność na klęski i katastrofy miedzy Europą(mniejsza) a Azją. Do połowy XX W rolnictwo góruje.

2. KLIMAT- przez to że rolnictwo odgrywało główną role w świecie, klimat miał bardzo duże znaczenie. Transport jest zależy od klimatu. Od 1200 roku następuje gwałtowne ocieplenie klimatu a wieku XVI/XVII powstaje mini epoka lodowcowa w XIV w jeszcze epidemia dżumy, gdzie 1/3 ludności europy zach. zmarła

(niema trzeciej)

9. LUDNOŚĆ A GOSPODARKA

Gdy następował wzrost ludności następował także wzrost produkcji. Ludności była podstawą rozwoju gospodarczego. Tomas Malthus XVIII/XIXw. przedstawił katastrofalną wizję przyszłości świata tj. ludność przyrasta w sposób geometryczny, a z drugiej strony żywność przyrasta w sposób arytmetyczny czyli wolniej i dochodzi do sytuacji, że ziemia nie wyżywią tak dużej ilości ludzi.

Wymienia jako pozytywy: wojnę, głód, zarazę, które zsyła bóg, a środki stosuje człowiek. W odpowiedzi na zarzuty krytyków można przesuwać w czasie celibat, małżeństwo, wstrzemięźliwość. Bardziej realne są prace E. Bosera i Colinvoux. Boser opublikował dwie prace, w których zwraca uwagę, że przed wpływem wzrostu ludności następowała intensyfikacja rolna jak na danym polu można zwiększyć wydajność plonów. Wskazuje tez, że wiele przedsięwzięć ekonomicznych zależy od odpowiedniego zagęszczenia ludności. Colinvoux –to biotechnologia, jeśli w danej społeczności będą mieli tylko po dwoje dzieci będzie się zmniejszać liczba ludności.

10. NAUKA I TECHNIKA A GOSPODARKA

Nie ulega wątpliwości, że to niezmiernie ważny czynnik. Od Wielkiej Rewolucji Przemysłowej jest w tej dziedzinie przyspieszenie geometryczne. W długiej perspektywie zmiany technologiczne są zmienne, są uwarunkowane innymi czynnikami jak dostęp do kapitału. Trzeba odróżnić wynalazki od innowacji. Wynalazek to pomysł i pokaz możliwości. Innowacja to wprowadzenie wynalazku do produkcji. Ludzkość jest bardziej bogata w wynalazki niż w innowacje. Były też regresy technologiczne gdzie innowacje i wynalazki dla następnych pokoleń były ciężarem. Wprowadzenie jednej innowacji jest zachwianiem równowagi i konieczne jest przywrócenie tej równowagi.(Wielka Rewolucja Przemysłowa oparta była na maszynie parowej która wprowadziła ogromną energię i zwielokrotniła produkcję w przemyśle i transporcie np. żaglowce zależne od wiatru zastąpione zostały parowcami. Możliwości, jakie stworzyła ta maszyna wymusiła innowację w innych dziedzinach przemysłu, a także stworzyła nowe dziedziny przemysłu.

11. REWOLUCJE PRZEMYSŁOWE

1. Rewolucja przemysłowa - to połowa XIX w trwała ok. 150 lat(wynaleziono maszynę parową). Nastąpił rozwój przemysłu hutniczego, tekstylnego. Rozwój kopalni węgla kamiennego. Parowce zastąpiły żaglowce zwiększając ciężar ładunku i szybkość dostawy. Rewolucja dokonała się na wyspach brytyjskich. Rewolucja nie miała bezpośredniego związku z rozwojem nauki.

2. Rewolucja- to przełom XIX/XX w. (silnik spalinowy i energia elektryczna). Silne powiązanie przemysłu z nauką uniwersytecką. Ropa naftowa wzrosła w ciągu XX w. do olbrzymiej wagi. Pojawiły się technologie wytopu stali. Dokonuje się proces globalizacji, liberalizacja, internalizacja gospodarki. Ta rewolucja opiera się na przemyśle metalowym, chemicznym, motoryzacyjnym(USA).

3. Rewolucja– wprowadziła obok naturalnych materiałów materiały sztuczne. Pomiędzy człowieka a maszynę wprowadzono automatyzację i robotyzację.

4. Rewolucja– trwa; Oparta jest na informacji i telekomunikacji. Znacznym powodzeniem cieszy się zjawisko outsourcingu- wyprowadzenie na zewnątrz działań, funkcji, zadań poza instytucje przedsiębiorstwa.

12. POJĘCIE MIĘDZYNARODOWEGO PODZIAŁU PRACY

Międzynarodowy podział pracy: stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych.

Zaistniał dopiero wtedy, gdy proces społecznego podziału pracy osiągnął poziom, przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonność rynków narodowych. Zaistniałe nadwyżki produkcyjne są motywem do podejmowania współpracy gospodarczej i wymiany handlowej. Towarzyszy temu rozwój infrastruktury technicznej i organizacyjno-ekonomicznej zapewniającej regularność międzynarodowych powiązań handlowych.

Międzynarodowy podział pracy można rozpatrywać bądź w kategoriach statycznych, bądź dynamicznych. W układzie statycznym zakłada się przyjęcie osiągniętej struktury towarowej i geograficznej za daną i niezmienną (przydatne do rozważań teoretycznych, do konstruowania modeli ekonomicznych).

W układzie dynamicznym zakłada się konieczność nieustannych zmian w strukturze produkcji i handlu, a więc konieczność dostosowania gospodarki do wymogów rynku światowego (przydatne przy formułowaniu celów polityki rozwoju ekonomicznego).

13. CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY

Ogół czynników można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze wiążą się ze specyficznymi właściwościami gospodarki konkretnych krajów. Drugie stanowią efekt rozwoju międzynarodowego podziału pracy.

♦ Czynniki wewnętrzne:

• Warunki naturalne

- położenie geograficzne

- klimat

- zasoby naturalne

- warunki glebowe

- czynniki demograficzne

• Osiągnięty poziom rozwoju oraz struktura gospodarki (często określane jako warunki nabyte)

- nagromadzone zasoby kapitałowe

- stan infrastruktury gospodarczej

- poziom techniczny aparatu wytwórczego

- nowoczesność rozwiązań sytuacyjno-systemowych

Te czynniki decydują o możliwościach inwestycyjnych kraju.

• Postęp techniczny

- tworzenie nowych technologii, produktów

- możliwość specjalizacji międzynarodowej

• Czynniki systemowe i pozaekonomiczne

- obrany kierunek zmian polityczno-gospodarczych

- ustrój kraju

Wpływają na miejsce danego kraju w międzynarodowym podziale pracy przez określanie celów i kierunków jego rozwoju społeczno-gospodarczego oraz warunków ich osiągania.

• Zdarzenia i sytuacje nieprzewidziane

- wojna

- zaburzenia społeczne

- klęski żywiołowe

♦ Czynniki zewnętrzne:

Szczególnie istotne dla krajów słabo rozwiniętych.

• Przejmowanie obcych wzorców produkcyjnych i konsumpcyjnych (które są bodźce dla dalszego rozwoju)

• Napływ obcych środków kapitałowych (od których zależy przyszłe tempo rozwoju gospodarczego)

• Korzystanie z pomocy pieniężnej bądź rzeczowej

14. POWSTANIE I EWOLUCJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

Głównym czynnikiem powodującym internacjonalizację procesu gospodarowania jest postęp techniczny.

Handel międzynarodowy istniał już w Starożytności i Średniowieczu. Jednakże handel ten nie miał większego wpływu na procesy gospodarowania. Przedmiotem wymiany były przede wszystkim towary luksusowe. Obroty tego typu towarami odbywały się na bardzo małą skalę.

W średniowiecznej Europie w przypadku niektórych towarów i regionów handel międzynarodowy osiągał skalę masową (znaczne obroty solą, drewnem, płótnem żaglowym i smołą).

Dalszy wzrost handlu międzynarodowego następuje wraz z wielkimi odkryciami geograficznymi w wiekach XV-XVII. Utrzymujące się stosunkowo małe znaczenie handlu międzynarodowego spowodowane było przede wszystkim brakiem technicznych możliwości przewozu towarów na dalsze odległości.

Zasadniczy przełom ilościowy i jakościowy w handlu międzynarodowym nastąpił wraz z rewolucją przemysłową. Zastosowanie maszyny parowej doprowadziło do zwielokrotnienia wydajności produkcji oraz pojawienia się nowych dóbr. Gwałtownie zwiększyło się zapotrzebowanie na inne surowce, przedtem stosowane na niewielką skalę.

Postęp w rewolucji przemysłowej prowadzi do dalszej intensyfikacji podziału pracy, a co za tym idzie, także handlu międzynarodowego. Postęp techniczny i wymuszone przezeń poszerzenie podziału pracy spowodowały trwałe zmiany w strukturze produkcji wielu krajów.

Proces zapoczątkowany na początku XIXw. w Anglii i rozszerzający się na inne kraje europejskie i Stany Zjednoczone, doprowadził do ukształtowania się w drugiej poł. XIXw. gospodarki światowej systemu trwałych powiązań gospodarczych między krajami, obejmujących swym zasięgiem cały świat.

Gospodarka światowa powstała w tym okresie, funkcjonowała w niewiele zmienionym kształcie do wybuchu Iwś. Jednym z jej następstw było m.in. zerwanie wielu więzi wykształconych w XIXw.

Pierwsze lata po II wś. doprowadziły do częściowego odtworzenia powiązań gospodarczych/ wyraźny wzrost międzynarodowych obrotów towarowych oraz ekspansja innych form współpracy gospodarczej nastąpiły dopiero na początku lat 60-tych XXw. Intensywność tego procesu przybrała wyraźnie na sile na przełomie lat 80-tych/90-tych, kiedy pojawiło się pojęcie globalizacji procesu gospodarowania. Tutaj podstawowe znaczenie miała przede wszystkim rewolucja informatyczna. Istotnym elementem drugiej rewolucji przemysłowej było także przyspieszenie postępu technicznego transportu. Postęp techniczny był także ważną przyczyną rozwoju międzynarodowego obrotu usługami. Podstawowe znaczenie dla rozwoju tego segmentu miał postęp w komputeryzacji i telekomunikacji, a także w transporcie.

Inne przyczyny procesu globalizacji: upadek systemu komunistycznego i gospodarki centralnie planowanej w Europie ŚW oraz z byłym ZSRR. A także zapoczątkowanie przemian zmierzających do budowy gospodarki rynkowej w Chinach. Nastąpiło ujednolicenie (nie licząc Kuby i Korei Północnej) systemu gospodarowania na całym świecie. Drugim czynnikiem była postępująca liberalizacja obrotów handlowych, kapitałowych i usługowych w wyniku działania WTO, OECD i regionalnych ugrupowań integracyjnych.

Współczesny handel międzynarodowy pozostaje najważniejszą formą współpracy gospodarczej. Tempo przyrostu obrotów międzynarodowych w różnych grupach towarowych nie jest takie samo. Eksport wyrobów przemysłowych zwiększa się zdecydowanie szybciej niż eksport artykułów nisko przetworzonych (paliw, żywności, surowców pochodzenia rolniczego, rud i metali). W ciągu ostatnich lat obserwujemy zdominowanie handlu światowego przez wyroby przemysłowe. Można stwierdzić, że globalizacja procesu gospodarowania dotyczy przede wszystkim światowego przemysłu, a w mniejszym stopniu rolnictwa i górnictwa.

Druga rewolucja przemysłowa znacznie bardziej zwiększyła możliwości międzynarodowego podziału pracy w przemyśle niż w rolnictwie. W jej wyniku nastąpił m.in. szybki rozwój handlu wewnątrzgałęziowego. Druga rewolucja umożliwiła rozwój międzynarodowej kooperacji przemysłowej, czyli międzynarodowego podziału pracy w dziedzinie podzespołów i części.

Na sześciu największych eksporterów (Stany Zjednoczone, Niemcy, Japonia, Francja, Wielka Brytania, Kanada) przypada eksportu światowego. Na liście tej, poza krajami uprzemysłowionymi, znajdują się jedynie kraje zaliczane na nowo uprzemysłowionych (Hongkong, Singapur, Korea Południowa, Tajwan) oraz Chiny.

Znaczenie handlu dla gospodarek poszczególnych krajów: najwyższą relację eksportu do produktu krajowego brutto osiągają przede wszystkim kraje rozwinięte o stosunkowo niewielkiej liczbie ludności. Z kolei o krajach o bardzo dużych rynkach zbytu, zarówno rozwiniętych, jak i rozwijających się, relacja ta jest dużo niższa.

Międzynarodowa konkurencyjność- zdolność danego kraju do wytwarzania i sprzedaży na rynkach zagranicznych dóbr i usług, które są tańsze/lepsze od oferowanych przez inne kraje. Międzynarodowa konkurencyjność danego kraju zależy przede wszystkim od wydajności pracy. Ta jednak uzależniona jest od bardzo wielu czynników, m.in. konkurencyjność przedsiębiorstw danego kraju, tempo postępu technicznego, poziom edukacji społeczeństwa, politykę ekonomiczną i społeczną prowadzoną przez rząd.

18. KLASYCZNA TEORIA WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ

Merkantylizm był doktryną ekonomiczną i polityczną zalecającą popieranie wywozu własnych towarów przy jednoczesnym ograniczaniu importu z myślą o uzyskaniu w ten sposób nadwyżek zboża. Merkantylizm nie jest zaliczany do teorii klasycznych. Rozwinęły się one jednak na drodze m.in. krytyki poglądów merkantylistycznych.

♦ Teoria przewagi absolutnej

Adam Smith- “Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”.

Możliwy i korzystny dla wszystkich uczestników jest międzynarodowy podział pracy, czyli specjalizacja każdego kraju jedynie w kilku produktach. Międzynarodowy podział pracy pozwala na lepsze spożytkowanie przez oba kraje posiadanych przez nie zasobów. Eksportując towary będące przedmiotem specjalizacji, a importując te, w których specjalizują się partnerzy, kraje uczestniczące w międzynarodowej wymianie towarowej wytwarzają więcej dóbr.

Kryterium, które decyduje o wyborze specjalizacji- powinny nim być absolutne różnice w kosztach wytwarzania (dlatego teorię Smitha nazywa się często teorią przewagi/różnic absolutnych).

♦ Teoria przewagi komparatywnej (względnej)

Sformułowana przez D.Ricarda w wydanej w 1817r. pracy “Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”.

Pytanie: czy możliwa jest korzystna dla obu partnerów wymiana handlowa w warunkach, gdy jeden wytwarza większość towarów taniej niż drugi?

Istotą teorii Ricarda jest twierdzenie, iż wymiana międzynarodowa może być korzystna dla obu partnerów także w takiej sytuacji. Do uzyskania korzyści z handlu międzynarodowego wystarczy bowiem istnienie względnych różnic w kosztach wytwarzania w obu krajach.

♦ Model Dornbuscha-Fischera-Samuelsona

Najbardziej znana koncepcja teoretyczna pozwalająca na ukazanie zależności powstałych w modelu klasycznym z większą liczbą towarów oraz w ujęciu pieniężnym jest, przedstawiony po raz pierwszy w 1977r. model Dornbuscha-Fischera-Samuelsona.

Przyjmują istnienie dwóch krajów, w których koszty produkcji zależą od jednego czynnika produkcji- pracy. Zakładają także, że w obu krajach wytwarzana jest długa lista dóbr, w obu też występują różnice w wielkości nakładów pracy potrzebnych do wytworzenia poszczególnych dóbr.

19. NEOKLASYCZNA TEORIA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

Przedstawiciele: E. Heckscher, B. Ohlin, P.A. Samuelson

* teoria obfitości zasobów – podstawą rozwoju handlu międzynarodowego i głównym czynnikiem determinującym kształtowanie jego struktury jest występowanie między krajami relatywnych różnic kosztów i cen. Jest to spowodowane odmiennym wyposażeniem w 2 podstawowe czynniki produkcji, tj. w kapitał i pracę. Kraj lepiej wyposażony w kapitał powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych.

Każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania bardziej obfitego i w związku z tym tańszego czynnika produkcji, importować zaś towary, których produkcja wymaga większego zastosowania mniej obfitego i droższego czynnika produkcji.

20. ALTERNATYWNE TEORIE HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

• Teorie neoczynnikowe – ich istota sprowadza się do rozszerzenia rozważań przedstawicieli teorii neoklasycznej na większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca. Uwzględniają dodatkowo zasoby naturalne oraz niejednorodność czynników pracy(prosta i złożona) i kapitału (rzeczowy i ludzki). Każdy kraj powinien eksportować towary, których wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji i importować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania czynników względnie mało obfitych.

• Teorie neotechnologiczne – (teoria luki technologicznej, teoria cyklu życia produktu i teoria korzyści skali) uwzględniają zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu technicznego.

• Teoria luki technologicznej – kładzie nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki

międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i tempie postępu technicznego

• Teoria cyklu życia produktu – handel międzynarodowy stanowi pochodną; przechodzenie danego

produktu – innowacji kolejno przez trzy fazy:

- fazę innowacyjną

- fazę dojrzewania

- fazę standaryzacji

• Teoria korzyści skali produkcji i zbytu – występują one gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji. Np. podwojeniu nakładów czynników towarzyszy trzykrotny wzrost rozmiarów produkcji.

* teorie popytowo- podażowe – starają się udowodnić, że jedną z istotnych korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów oraz inwestorów (ilościowo i jakościowo). Bardzo istotne jest rozwijanie handlu międzynarodowego wewnątrz gałęziowego.

21. CENY W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM

♦ Pojęcie i charakter ceny światowej

Cena światowa- wyrażona w pieniądzu wartość międzynarodowa towarów biorących udział w wymianie handlowej między krajami.

Ceny na rynku międzynarodowym (podobnie jak na rynku krajowym) oscylują wokół wartości międzynarodowej zbliżając się do tzw. poziomu optymalnego- jest to poziom zadowalający obie strony wymiany.

Szczególną rolę w zakłócaniu praw konkurencji odgrywa polityka protekcjonistyczna poszczególnych państw mająca na celu ochronę własnej produkcji oraz chęć utrzymania równowagi bilansu płatniczego.

Do łamania zasad wolnej konkurencji przyczynia się również polityka monopolizacji produkcji i zbytu prowadzona przez korporacje transnarodowe. Polityka korporacji prowadzi do stosowania tzw. ceny transferowej dążącej do maksymalizacji zysków korporacji jako całości, tj. bez względu na wyniki finansowe wszystkich filii i oddziałów. Dla filii eksportującej towary cena transferowa wpływa na wielkość podatków od sprzedaży; dla importującej- na koszty. Aktualnie zjawisko ceny transferowej dotyczy blisko 40% wartości wymiany międzynarodowej.

Procesy integracyjne przyczyniają się do zmniejszenia różnic między ceną światową a krajową (liberalizacja instrumentów polityki handlowej, ujednolicenie norm prawnych, standardów).

♦ Krótkookresowe zmiany cen na rynku międzynarodowym

Z punktu widzenia specyfiki kształtowania się cen towary biorące udział w wymianie międzynarodowej można podzielić na:

 Towary wystandaryzowane: towary masowe o jednolitym charakterze. Zaliczają się do nich surowce mineralne i rolne, artykuły żywnościowe i duża część półfabrykatów przemysłowych. Ich walory użytkowe są identyczne. Są one zastępowalne. Ceny takich towarów cechuje w krótkim czasie niestabilność, podlegająca częstym i znacznym wahaniom. Na rynku towarów o dużym stopniu standaryzacji zwykle funkcjonują giełdy towarowe działające w sposób ciągły- np. Londyńska Giełda Metali (LME) czy Nowojorska Giełda Towarowa (COMEX).

• Podaż artykułów rolnych: cechuje słabe reagowanie na wahania popytu i ceny- mówimy wówczas o niskiej cenowej elastyczności podaży tych towarów.

Wynika to ze specyfiki ich produkcji

- długi cykl produkcyjny

- trudności magazynowania

- wysoki stopień rozdrobnienia produkcji

- polityka krajów eksportujących (głównie słabo rozwiniętych)

- protekcjonizm rolny chroniący farmerów

• Podaż surowców mineralnych: cechuje nieco silniejsze reagowanie na zmiany rynkowe, ponieważ:

- mniejsze jest rozproszenie produkcji i zbytu

- niższe są koszty utrzymania zapasów

Elastyczność popytu na artykuły surowcowo-rolne względem ceny i dochodu jest również niewielka. Decydują o tym:

- spadający udział wydatków na żywność w rosnących dochodach ludności (prawo Engla)

- duża zależność procesów technologicznych od systematyczności dostaw surowców

- silne uzależnienie od koniunktury gospodarczej

- gwałtowne reagowanie na czynniki pozaekonomiczne

- czynniki spekulacyjne (np. gra na zwyżkę bądź zniżkę w przypadku giełd towarowych)

Generalnie elastyczność podaży artykułów surowców rolnych jest znacznie mniejsza aniżeli elastyczność popytu. Stąd też wniosek, że o wahaniach cenowych tej grupy towarów przesądza głównie popyt.

 Towary zindywidualizowane: to towary o wysokim stopniu przetwórstwa (przemysłowe oraz luksusowe towary konsumpcyjne). Są one znaczenie zróżnicowane, posiadają indywidualne cechy charakterystyczne dla danego producenta. Zwykle produkowane w krótkich seriach, uzależnienie odbiorcy od dawcy jest duże. Ich ceny odznaczają się dużą stabilnością w krótkich okresach, co jest efektem większej elastyczności zarówno ich podaży jak i popytu.

• Podaż towarów zindywidualizowanych- w krótkim okresie silnie reaguje na wahania rynkowe, gdyż:

- istnieje mniejsza zależność od warunków naturalnych

- większe możliwości zmiany struktury produkcji i jej skali

- taniej jest utrzymać zapasy ułatwiające manewrować podażą

- łatwiej jest doprowadzić do większej koncentracji produkcji

• Popyt na towary zindywidualizowane: w krótkim okresie również silnie reaguje (pod względem ceny i dochodu), aczkolwiek nie w tak dużym stopniu jak w przypadku podaży. Przesądza o tym:

- wzrost dochodów indywidualnych ludności przeznaczającej je w większej części na towary przemysłowe niż na żywność

- istnienie silniejszej konkurencji

- możliwość obniżenia ceny jednostkowej, a w zamian czerpanie korzyści z większej skali produkcji

- większa możliwość wpływania na popyt przez działalność marketingową

O poziomie cen światowych towarów zindywidualizowanych w większym stopniu przesądza podaż niż popyt. W konsekwencji o tych cenach decydują przede wszystkim koszty wytwarzania.

♦ Terms of trade

Dosłownie warunki wymiany. Wyróżniamy cztery rodzaje terms of trade: cenowe, ilościowe, czynnikowe, towarowe.

• Cenowe (nominalne) terms of trade: to relacja względnych cen towarów eksportowanych do importowanych przez poszczególne kraje w określonym czasie. Ten współczynnik określa zmiany siły nabywczej eksportu wyrażonej w imporcie danego kraju.

• Ilościowe (realne) terms of trade: to zmiany ilości towarów (przy niezmienionej ich strukturze) jakie musi eksportować dany kraj, aby móc importować określone ilości towarów. Odzwierciedla rzeczywiste zmiany korzyści z handlu międzynarodowego.

• Czynnikowe (factorial) terms of trade: to zmiany relacji wymiennych czynników produkcji wywożonych przez dany kraj do wyników produkcji zawartych w towarach przywożonych przez ten kraj.

• Towarowe terms of trade: stanowią szczególną odmianę cenowych. Są również wyrażane w cenach, ale odnosi się je do zmian cen jednaj grupy towarowej w stosunku do drugiej grupy towarowej.

W praktyce najczęściej obliczane są cenowe terms of trade. Poprawa terms of trade oznacza, że ceny towarów eksportowanych przez dany kraj rosną szybciej (lub spadają wolniej) aniżeli towarów importowanych. Oznacza to, ze import danego kraju tanieje.

Jeżeli chodzi o towarowe terms of trade, to są one szczególnie przydatne do badania sytuacji danej grupy artykułów na rynku międzynarodowym. Analiza wskazała, że od kilkudziesięciu lat pogarsza się sytuacja towarów surowcowo-rolnych na rynku światowym względem artykułów przemysłowych.

Długookresowa tendencja wskazuje szybszy wzrost cen towarów przemysłowych, a wolniejszy towarów surowcowo-rolnych. Stąd można wnioskować, że kraje, w których przeważają towary przemysłowe, są w znaczniej lepszej sytuacji niż kraje o przewadze eksportu surowcowo-rolnego.

22. HANDEL MIĘDZYGAŁĘZIOWY I WEWNĄTRZGAŁĘZIOWY

Specjalizacja międzygałęziowa- specjalizacja i rozwijające się na jej podstawie powiązania handlowe dotyczą produkcji i wymiany wyrobów należących do różnych gałęzi w obrębie jednego lub więcej działów gospodarki. Specjalizacja ta jest charakterystyczna dla powiązań krajów o zróżnicowanym poziomie rozwoju. Prowadzi do koncentracji gałęzi o niższym stopniu przetwórstwa w krajach biedniejszych.

Specjalizacja wewnątrzgałęziowa- jest charakterystyczna dla powiązań gospodarczych w grupie krajów wysoko rozwiniętych. Przedmiotem powiązań w tym przypadku są należące do tej samej gałęzi wyroby gotowe lub ich elementy.

23. CELE I ŚRODKI POLITYKI HANDLOWEJ PAŃSTW

Polityka handlowa – realizowanie, przez jakiś kraj, zadań w sferze swojej wymiany handlowej z zagranicą, stosując określone instrumenty.

♦ Cele:

- zapewnienie szeroko rozumianej ochrony krajowej produkcji i zatrudnienia

- wzrost lub ograniczenie deficytu bilansu płatniczego (handlowego)

- rozwój określonego rodzaju produkcji

♦ Środki:

* cła- opłata pobierana od towaru zagranicznego w związku z przekroczeniem przez niego granicy celnej. Głównym zadanie jest ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej, a niekiedy także bilansu płatniczego.

Wg kryterium sposobu ustalania stawek celnych można wyodrębnić:

- cła wartościowe- cła ad valorem- ustalane od wartości towaru

- cła specyficzne- od ilości- ustalane od jednostki fizycznej towaru (tony, pary, sztuki)

- cła kombinowane- np. 20% oraz dodatkowo 10$ za one.

Wg. Kryterium czasu można wyodrębnić:

- cła na czas nieograniczony

- cła sezonowe- np. na owoce i warzywa w okresie zbiorów u siebie

Wg. Kryterium poboru:

- od importu

- od eksportu

- od tranzytu towarów przez terytorium kraju

* Środki parataryfowe- służą ograniczaniu wymiany przez podwyższenie ceny dobra krajowego lub pobudzeniu eksportu przez obniżenie ceny dobra krajowego (np. subsydia). Należą do nich:

- opłaty importowe

- opłaty wyrównawcze - różnica między zmienną ceną rynku światowego na dany towar i stałą w danym

czasie (gwarantowaną przez rząd) ceną rynku wewnętrznego

- minimalne ceny produktu

- subsydia eksportowe - zadaniem ich jest pomoc państwa w zwiększeniu sprzedaży za granicą przez

poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynku zagranicznym. Państwo godzi się na

dopłacanie różnicy między wyższa ceną wyrobu krajowego a jego niższa ceną na rynku zagranicznym.

Są metodą pozbywania się nadwyżek artykułów rolnych.

- depozyty importowe

- dodatkowe podatki od importu

- cła antydumpingowe i antysubwencyjne

* Środki pozataryfowe- pozostałe środki, inne niż cła i bariery parataryfowe. Ich liczba jest duża, ponieważ państwa wprowadzają coraz to nowe.

- zakaz importu lub eksportu

- kwoty ilościowe lub wartościowe- wprowadzenie ściśle określonego limitu dopuszczalnej wielkości

importu/eksportu.

- Licencje

- “dobrowolne” ograniczenia eksportu - odnoszą się do sytuacji, w których eksporter, pod naciskiem

importera, ‘dobrowolnie” ogranicza swój wywóz na rynek partnera. Runda Urugwajska GATT z 1955

zakazała ich.

- przepisy domieszkowe

- normy techniczne

Cła, postępowanie antydumpingowe i antysubwencyjne są to środki walki z nieuczciwą konkurencją

* Zmiana kursu waluty- zwiększenie lub obniżenie ceny waluty krajowej wyrażonej w walutach obcych.

24. TARYFY CELNE

Jest to usystematyzowane zestawienie( klasyfikacja) towarów i stawek celnych pobieranych przy przewożeniu towarów przez granicę celna. Zestawienie zawiera:

- szczegółowe nazwy towarów podlegających ocleniu w przypadku przewozu, wywozu, transferu (cła przywozowe, wywozowe i tranzytowe)

- podanie sposobu obliczania cła

- stawkę celna dopłaty

- rabaty

- nazwy towarów, których przewóz, wywóz lub tranzyt jest zakazany

Taryfa celna składa się z kolumn, w których podana jest wysokość stawek celnych dotyczących poszczególnych towarów.

Rozróżnia się kolumny:

• autonomiczną -najwyższe stawki celne

• konwencyjną - wynikające z zawartych umów, KNU, lub przystąpienia do org. mn np. GATT

• preferencyjna - najniższe stawki celne

Taryfy celne można dzielić na:

1. maksymalne - w stosunku do towarów z krajów, z którymi nie zostały zawarte umowy handlowe

2. minimalne - w stosunków do towarów z krajów, z którymi zostały zawarte umowy handlowe.

1 i 2 określają granicę, w jakich można ustalić wysokość stawek

3. ad valorem

4. specyficzne

Po II wojnie światowej w Polsce taryfy celne dla obrotu zagranicznego z zagranicą zostały wprowadzone po raz pierwszy w 1976 roku.

25. BARIERY POZATARYFOWE

Są to czynniki ograniczające zagranicznym eksporterom dostęp do danego rynku lub utrudniające im konkurowanie z miejscowymi producentami towarów i usług, nie wynikają jednak z warunków naturalnych i opłat celnych zawartych w taryfach celnych. Liczba ograniczeń jest bardzo duża. Niektóre mają charakter:

- czysto administracyjny - obowiązek sprzedawania eksportowanego towaru określonej sieci zbytu w kraju importera

- inne wpływają na wzrost cen towarów importowanych w rezultacie nakładania się różnego rodzaju podatków z opłat np. od luksusu (VAT), na rozwój szkolnictwa, etc

- jeszcze inne powodują przedłużenie okresu oczekiwania na dopuszczenie towaru na rynek kraju importu, np. państwowe normy techniczne zmuszające do przeprowadzenia prób homologacyjnych, obowiązek posiadania licencji importowej, faktury konsularnej, świadectwa pochodzenia

- stosowanie przez państwo monopolu handlu zagranicznego. Jest to pełna kontrola obrotów handlu zagranicznego przez państwo. W praktyce oznacza to skupienie w rękach państwa obrotów towarowych i finansowych z zagranica. Obecnie ma małe znaczenie.

26. DUMPING: POJĘCIE I RÓŻNICE W STOSUNKU DO SUBSTYDIÓW

Instrumentem zbliżonym do subsydiów jest dumping, oba narzędzia oznaczają bowiem sprzedaż towarów za granicę po cenach niższych od ceny sprzedaży na rynku krajowym. Różnic polega na tym ze dumping stosowany jest prze przedsiębiorstwa, zaś subwencje przez rząd. Celem jest chęć wejścia na rynek zagraniczny i utrzymanie się na nim.

27. COCOM

Komitet Koordynacyjny do Handlu ze Wschodem utworzony w 1950r. z inicjatywy USA. W jego skład wchodzą, oprócz USA, przedstawiciele najbardziej uprzemysłowionych krajów Europy Zachodniej, Kanady, Japonii.

Zadaniem COCOM jest ustalanie, co jakiś czas, listy towarów i procesów technologicznych, które nie mogą być eksportowane do krajów należących do byłego Układu Warszawskiego. Na liście COCOM zamieszczone są te towary i technologie, które maja istotne bezpośrednie znaczenie dla przemysłu zbrojeniowego. Zmiana systemu politycznego w krajach należących do b.UW coraz bardziej ogranicza zakres działania Komitetu.

29. GATT- ZASADY I CELE

Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) i Światowa Organizacja Handlu (WTO)

Dążenie do stabilizacji powojennej ekonomii światowej i handlu międzynarodowego leżało u podstaw powstania GATT, a w konsekwencji także WTO.

Pierwsze działania:

• Na podstawie uchwalonego przez Kongres Aktu o Wzajemnych Umowach Handlowych (1934), prezydent USA mógł nie obniżać cła przez dwustronne negocjacje umów handlowych. Te umowy dwustronne stały się podstawą do pierwszych projektów umowy wielostronnej, jaką miał być GATT

• Negocjacje poprzedzające konferencję w Bretton Woods, uzgodniono potrzebę ustalenia zasad handlowej fair play. Istniała potrzeba wydania 2 aktów:

- Konwencji światowej organizacji handlowej

- Umowy kodyfikującej reguły polityki handlowej

• W 1945 roku USA przygotowały pierwszą konceptualizację ITO (Międzynarodowej Organizacji Handlowej), zaprosiły kraje do negocjacji GATT, projekty te analizowane były na 4 konferencjach:

- Londyn (wrzesień 1946) omówienie procedury wielostronnych negocjacji handlowych

- Lake Success (styczeń – luty 1947) pierwszy pełny szkic GATT jako umowy w ramach ITO

- Genewa (kwiecień 1947) projekt Karty ITO

- Hawana (1947/1948) zatwierdzenie statutu ITO (Karta Hawańska)

• 1 stycznia 1948 roku USA i 7 innych krajów podpisały Protokół o Tymczasowym Stosowaniu – przestrzeganie GATT. Część I i III miały być traktowane tymczasowo, II jak najpełniej.

ITO nigdy nie powstało, głównie z powodu oporu Kongresu amerykańskiego, z obawy o przeniesienie zbyt

wielu uprawnień na prezydenta (polityka handlowa stałaby się częścią polityki zagranicznej.)

Podstawowe zasady GATT

Kolejne niepowodzenia z powołaniem ITO spowodowały naturalną skłonność do budowania wokół GATT namiastki struktury organizacyjnej. Powoli GATT zaczął nabierać charakteru organizacji międzynarodowej, miał dyrektora generalnego, siedzibę w Genewie, rozbudowany aparat biurokratyczny. Od 1960 roku działała Rada GATT, reprezentująca państwa członkowskie.

Konwencja GATT napisana jest trudnym językiem, różne znaczenie słów, np.:

“STRONY KONWENCJI” to członkowie GATT działający razem jako organizacja, a “strony konwencji” to poszczególne kraje.

“koncesja” to najczęściej przyrzeczenie wprowadzenia ulg handlowych (np. obniżenie lub zniesienie ceł)

♦ Zasada niedyskryminacji

Ucieleśniona w MFN (klauzuli najwyższego uprzywilejowania) tzn. koncesje zaoferowane jednemu krajowi przysługują wszystkim partnerom, z wyjątkiem tych, którzy są tego pozbawieni expressis verbis w wypadkach przewidzianych przez GATT.

Od równego traktowania wyłączono:

- obszary unii celnych

- strefy wolnocłowe

- kraje rozwijające się, korzystają ze statusu GSP (General System of Preferences)

- kraje powołujące się na uprzywilejowania historyczne

Możliwe zwolnienie partnerów handlowych z nałożonych zobowiązań (nadzwyczajne okoliczności).

♦ Zasada równości

Każde państwo ma jeden głos, gdy działają w imieniu całej organizacji (rzadkość w organizacjach ekonomicznych).

♦ Reguła wolnego handlu

Podstawowym celem jest redukcja barier handlowych i zwiększenie swobodnego przepływu towarów (przeciw kwotom handlowym, subsydiom).

♦ Reguła negocjacji wielostronnych

Najważniejsze rundy międzynarodowe:

- Runda genewska (1947) 23 państw, redukcje ceł na ok. 45 000 produktów o łącznej wartości 10 mld dol.

- Runda w Annecy (1949) 13 państw, obniżenie ceł na 15000 produktów

- Runda w Torquay (1950-1951) 38 państw, ogólna obniżka ceł o 25%

- Runda genewska (1956) 26 państw, obniżka ceł na ok. 2,5 mld dol. łącznie

- Runda Dillona (1960-1962) 26 państw, obniżka na ok. 5 mld dol

- Runda Kennedy’ego (1964-1967) 62 państwa, redukcja ceł o ok. 35%

- Runda tokijska (1973-1979) pakiet koncesji na ok. 300 mld dol, rewizja kodeksu antydumpingowego GATT, uchwalenie kodeksu subsydiów

30. WYJĄTKI OD KNU

Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania (KNU)- oznacza zobowiązanie do traktowania partnera nie gorzej niż jakiegokolwiek najbardziej uprzywilejowanego kraju. Jest to przywilej w sensie względnym.

Ceny towaru objętego KNU nie mogą być w kraju przyznającym klauzule wyższe niż na analogiczne dobra importowe. Stąd tez konieczność weryfikacji stawek celnych i opłatna towary uprzywilejowanego kraju. Wyjątkiem jest tutaj przynależność do unii celnej oraz tzw. Mały ruch graniczny.

31. LIBERALIZACJA HANDLU ŚWIATOWEGO W RAMACH GATT

Zadaniem GATT było działanie w kierunku liberalizacji handlu międzynarodowego.

GATT dążył do tego w dwojaki sposób:

-przez ustalanie reguł określające zasady postępowania w handlu międzyn.

- przygotowywanie forum do wielostronnych rokowań na temat liberalizacji obrotów handlowych

Państwa zrzeszone w GATT kierują się 2 zasadami, że handel powinien przebiegać na zasadzie:

1. Zasada wzajemności – tj uznawaniu konieczności dwustronnego charakteru ustępstw w dziedzinie ułatwiania dostępu do własnego rynku

2. Zasada niedyskryminacji- polega na jednakowym traktowaniu przez każdy kraj członkowski wszystkich swych partnerów należących do GATT

32. RUNDA URUGWAJSKA

Pomysł zorganizowania nowej rundy został złożony przez USA w listopadzie 1982. Przygotowania do niej trwały 4 lata, z powodu istnienia wielu kwestii spornych, m.in.:

- polityka rolnicza Wspólnoty Europejskiej

- kwestia rozszerzenia zakresu działalności GATT na np. handel usługami czy ochronę własności intelektualnej

Runda negocjacyjna trwała od XI 1986 do XII 1993, w Punta del Este (Urugwaj).

W XII 1992r. w Waszyngtonie podpisano Blair House Accord, porozumienie wstępne pomiędzy USA a WE, które umożliwiło wzmożenie negocjacji.

Umowy tworzące tzw. Nowy GATT podpisano na konferencji w Marakeszu (Maroko) 15 IV 1994 r.

Były to m.in.:

- statut WTO

- umowy dotyczące handlu towarami (interpretacja poszczególnych artykułów GATT)

- Ogólna Umowa o Handlu Usługami (GATS)

- umowa Dotycząca Handlowych Aspektów Ochrony Własności Intelektualnej (TRIPS)

Podstawową zasadą Nowego GATT była kontynuacja zobowiązań “starego” GATT. Określono ramy organizacyjno-administracyjne WTO (przywileje, immunitet sądowy). Powołano stałe biura:

- Rada Generalna

- Rada do Handlu Towarami

- Rada do Handlu Usługami

- Rada ds. związanych z Ochroną Praw Własności Intelektualnej

Organem podejmującym najważniejsze decyzje jest Konferencja Ministrów

33. GATT

♦ GATT: organizacja ta odniosła sukces, bo obejmując tylko pewna określoną grupę krajów, zdynamizowała rozwój handlu światowego.

W latach 1950-2000 wg cyfr nastąpiło niesamowite przyspieszenie obrotów HM tuż po szoku naftowym z ’73 i ’79, był to nie tyle wzrost handlu, co cen (nie tylko ropy, ale wszystkiego – w następstwie) w tyle pozostały tylko handel wydobywczy i rolny.

Teorie Samuelsona, Smith’a i innych profesor uznał za tak oczywiste dla każdego, że nie omawiał ich szczegółowo. Zauważył jednak, że wyjaśniają one handel pomiędzy różnymi krajami wyspecjalizowanymi w różnych gałęziach gospodarki, np. Anglia (tkaniny) – Portugalia (wino).

Większość handlu światowego, tymczasem, to handel między krajami północy (h. inter – industry, intra – industry), nie różniących się co do korzyści komparatywnej, również handel wewnątrz korporacji. Tego typu handel ma uzasadnienie w pewnej strategii przemysłowej, organizacji przemysłu, zmieniły się więc motywy dotyczące podjęcia produkcji i handlu między krajami i handlu nieopuszczającym tej samej firmy.

Tym sposobem, teorie korzyści komparatywnej są b. istotne do zdania egzaminu, do rozumienia współczesnego handlu światowego – w coraz mniejszym stopniu.

♦ ZASADY GATT: (jest to klasyczne pytanie egzaminacyjne, chodzi tu nie tyle o same zasady, co o wyjątki – to one najbardziej interesują Profesora)

Na wykładzie pojawiła się sztandarowa zasada MFN (Most Favoured Nation treatment) art.5 - jako ten klasyk.

Wyjątki to:

- tzw. klauzula dziadka – wprowadzona wtedy gł. ze względu na UK i The Commonwealth

- integracja państw – tworzenie stref wolnego handlu – fakt ten należy notyfikować (więc jeśli ktoś chce się dowiedzieć ile dokładnie jest takich przedsięwzięć na świecie – to na stronie WTO)

- GSP (General System of Preferences) – ogólny system preferencji dla krajów rozwijających się, znajduje się w nim przytłaczająca większość państw świata w tym Polska,

Jedną z czterech zasad GATT są rundy negocjacyjne. To w ich ramach dokonują się zasadnicze zmiany reguł gry. Do egzaminu najważniejsze są trzy ostatnie:

- Runda Kennedy’ego – odbyła się tuz po jego śmierci, była przełomem ze względu na znaczną liberalizację handlu produktami przemysłu przetwórczego, poza tym, obniżono cła o kilkadziesiąt procent, pozwolono na drobne różnice na poziomie 10 % od wartości produktu

- Runda Tokijska (1973-1979) – tu pojawiło się więcej trudności, zakazano nakładania taryf poza celnych oraz zawierania tzw. VERS – ów (umów o dobrowolnym ograniczeniu exportu)

Taryfy pozacelne są częstym pytaniem egzaminacyjnym! Należą do nich m.in.: konieczność zamieszczenia instrukcji obsługi i opisu produktu w języku kraju, do którego eksportujemy, konieczność uzyskania koncesji i zezwoleń itp.

- Runda Urugwajska (1986-1994) zapoczątkowana w Punta del Este, jak zwykle obniżono cła, ale to nie było najistotniejsze, bo pojawiły się 3 nowe problemy:

- obok handlu dobrami materialnymi coraz większego znaczenia nabierał handel usługami

- ograniczanie handlu przez inwestycje bezpośrednie

- problem handlu dobrami intelektualnymi

Postanowiono też, że WTO zajmie się problemem protekcjonizmu w handlu produktami rolnymi.

Tu uwidoczniła się słabość GATT – WTO, rozmowy na temat handlu produktami rolnymi poniosły fiasko. (ani WE ze swoja wspólną polityką rolną, ani USA utrzymujące od lat 30-tych swoich farmerów nie chcą zrezygnować z subwencji).

W połowie lat 80-tych nastąpił odwrót od koncepcji liberalizacji handlu (free trade), pojawiła się koncepcja fair trade. Zwrócono uwagę, że handel nie może się dobrze rozwijać, gdy nie ma równych warunków dla wszystkich, postanowiono usuwać bariery celne i pozacelne.

W USA pojawiły się w tej kwestii dwa argumenty:

1. Za rozbudową ustawodawstwa pracy na świecie – trudno oczekiwać równej konkurencji zatrudniając wysoko opłacaną i uprawnioną do szeregu świadczeń socjalnych siłę roboczą, jeśli produkty tak wytworzone maja konkurować z innymi produkowanymi przez dzieci i niewolników,

2. Kwestia ochrony środowiska naturalnego – Amerykanie w latach 70-tycj “zachorowali” na czyste powietrze i czyste środowisko, gdy ratyfikowali NAFTA, zawarli do niego dodatkowe porozumienia dotyczące 1. i 2.

Z uczciwym handlem mogą wiązać się niestety nadużycia i manipulacje.

34. WTO

Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) ostał zastąpiony Światową Organizacją Handlu (WTO), powołaną 1 I 1995 r.

Ma ona szersze kompetencje niż GATT. Warunkiem uczestniczenia w WTO jest przyjęcie przez dany kraj wszystkich porozumień uzgodnionych w trakcie Rundy Urugwajskiej. Jej głównym zadaniem jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, obniżanie ceł i taryf, przestrzegania praw własności intelektualnej, prowadzenie wspierającej handel polityki inwestycyjnej, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej.

Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania ustawodawstwa wewnętrznego do norm Organizacji oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Polska należała do państw założycielskich WTO i ratyfikowała 1995 stosowne porozumienie.

35. PRÓBY LIBERALIZACJI HANDLU ŚWIATWOEGO W RAMACH WTO

36. TRIPS- ZAKRES PRZEDMIOTOWY I REGULACJE

Umowa Dotycząca Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (TRIPS)

Dokument składa się z 3 części:

• Podstawowe zasady ochrony własności intelektualnej

Klauzula najwyższego uprzywilejowania, klauzula standardu narodowego (w kraju-stronie umowy,

obywatel innego kraju powinien mieć w tej dziedzinie zagwarantowane prawa nie gorsze, niż dany kraj

gwarantuje własnym obywatelom.)

• Określenie minimalnego standardu ochrony własności intelektualnej, inkorporowano tu:

- Konwencję Berneńską1971 – prawo autorskie

- Konwencję Paryską 1967 – prawo patentowe

Zawarto także zapisy o ochronie znaków towarowych, i inne.

• Wymogi dotyczące reorganizacji własnego systemu prawnego do wymagań Umowy, w zależności od stopnia rozwoju kraju okres dostosowawczy wynosił 1, 5 lub 11 lat.

Utworzono tez Radę ds. Handlowych Aspektów Praw Dotyczących Własności Intelektualnej.

37. MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW KAPITAŁU

Przepływ kapitału w szerokim znaczeniu- wszelki odnotowany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę. Celem jest chęć uzyskania zysku. Podmiotami uczestniczącymi mogą być przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne oraz bank centralny.

* Obroty kapitałowe dokonywane z udziałem banku centralnego różnią się od operacji dokonywanych przez pozostałe podmioty. Nie są one podejmowane z chęci uzyskania zysku, ale dla osiągnięcia innych celów związanych przede wszystkim z makroekonomiczną polityką państwa.

Bank centralny może dokonywać importu bądź eksportu kapitału, inwestując na międzynarodowym rynku walutowym. Jeżeli celem takiej inwestycji jest niedopuszczenie do spadku kursu obcej waluty, związane jest to z zakupem, a więc wywozem kapitału. Gdy natomiast celem tej interwencji jest obrona kursu własnej waluty, bank centralny dokonuje sprzedaży dewiz, a więc importu kapitału.

Bank centralny może być także podmiotem dokonującym transakcji wywozu i przywozu kapitału w warunkach, gdy jego własne zasoby nie wystarczają do obrony kursu waluty narodowej. Jeżeli dany kraj jest członkiem MFW, to może liczyć na postawienie do jego dyspozycji kredytu dewizowego.

Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu- cechą szczególną jest to, że podejmowany jest z motywu zysku przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny.

• Kryterium: okres na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału:

- krótkookresowy ruch kapitału- jeżeli okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału nie przekracza jednego roku (przede wszystkim kredyty handlowe, niektóre rodzaje kredytów finansowych)

- długookresowy ruch kapitału- jeżeli okres spłaty przekracza rok

• Kryterium: pochodzenie kapitału:

- przepływ kapitału ze źródeł publicznych- budżety różnego rodzaju agend rządowych, budżety lokalne, budżety organizacji międzynarodowych. Udzielane przede wszystkim z myślą o realizacji celów makroekonomicznych lub regionalnych.

- przepływ kapitału ze źródeł prywatnych- obejmuje wszelkie formy wywozu kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne. Jedynym zasadniczym celem jest osiągnięcie zysku.

• Kryterium: forma wywożonego kapitału:

• Lokaty na rynku walutowym: obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów wartościowych (z myślą o uzyskaniu zysku większego niż byłby możliwy na rynku krajowym). Postawą zysku są występujące między krajami różnice w stopie procentowej oraz różnice kursowe.

• Kredyty handlowe: kredyty związane bezpośrednio z wymianą towarową. Są udzielane przez eksportera importerowi i często są elementem zwiększającym konkurencyjność towarów. Szczególną rolę odgrywają w dziedzinie obrotu gotowymi obiektami przemysłowymi, statkami, samolotami.

• Inwestycje portfelowe: długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, zwłaszcza w obligacjach i akcjach. Najpowszechniejszą współcześnie lokatą w tej formie jest zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw. Wywóz kapitału w tej postaci jest motywowany różnicą w stopie zysku między dwoma krajami, wynikającą z niejednakowego wyposażenia w czynniki produkcji i z różnic natury technicznej.

Współcześnie wiele krajów jest jednocześnie eksporterami i importerami inwestycji portfelowych- przyczynę wyjaśnia teoria portfolio: inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób. Tak mianowicie, że spadkowi stopy zysku części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych. Na rynku międzynarodowym polityka zróżnicowania portfela inwestycyjnego jest szczególnie efektywna (z tego powodu obserwuje się w ostatnich latach wzrost znaczenia tej formy głównie w Brazylii, Argentynie, Meksyku, Turcji i Korei Pd., gdzie koncentruje się ok. 80% tego wywozu).

• Kredyty finansowe: polegają na dostarczeniu kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia dotyczącego sposobu ich spożytkowania. Najczęściej stosowane przez banki, a niekiedy agendy rządowe i organizacje międzynarodowe.

Ze względu na rodzaj stopu procentowej, można wyróżnić:

- kredyty finansowe udzielane według stałej stopy procentowej- obsługa kredytu (spłata odsetek i

rat kredytowych) odbywa się przez cały okres spłaty według stałej, uzgodnionej stopy procent.

- kredyty finansowe udzielane według płynnej stopy procentowej- stopę procentową ustala się na

podstawie aktualnej stopy oferowanej w pożyczkach międzybankowych w określonym miejscu i

walucie. W praktyce najczęściej jako punkt odniesienia przyjmuje się stopę procentową

stosowaną przy pożyczkach eurowalutowych udzielanych innym bankom przez banki

zlokalizowane w Londynie.

Przepływ kapitału w postaci zagranicznych kredytów finansowych wiąże się z pewnym ryzykiem dla

kredytodawcy. Udzielając pożyczki podmiotowi znajdującemu się poza granicami kraju

pożyczkodawca znacznie zmniejsza możliwości dochodzenia swych wierzytelności na drodze

prawnej.

Naraża się również na jednostronne ogłoszenie przez kraj-pożyczkobiorcę niewypłacalności lub też

jednostronne zawieszenie obsługi długu.

Aby się ubezpieczyć pożyczkodawca stara się zapewnić sobie gwarancje rekompensaty poniesionych

szkód. Najpewniejsze z nich to gwarancje udzielane przez rząd lub jego agendę.

Zasadniczą przyczyną korzystania przez dany kraj z kredytów zagranicznych jest dążenie do zwiększenia poziomu absorpcji krajowej- czyli zużycia dóbr na potrzeby konsumpcji i inwestycji raz wydatków rządowych ponad możliwości gospodarki narodowej.

• Inwestycje bezpośrednie: polegają na samodzielnej działalności gospodarczej za granicą, lub też na przejmowaniu kierownictwa już nieistniejącego przedsiębiorstwa. Cechą odróżniającą inwestycje bezpośrednie od portfelowych jest właśnie kierowanie działalnością gospodarczą.

Inwestycje bezpośrednie są zdominowane przez korporacje transnarodowe. Sprawia to, ze wywóz kapitału transfer ten uzupełniany jest transferem technologii i know-how, jak również technik zarządzania. Eksport kapitału odbywający się za pośrednictwem korporacji transnarodowych ma miejsce w ramach tej samej branży, np. naftowej, komputerowej, co pozwala na znaczy wpływ takich przedsiębiorstw na rynek międzynarodowy. Zdominowanie inwestycji bezpośrednich przez wielkie firmy transnarodowe przyczynia się do:

- szybszego i sprawniejszego przepływu informacji w zakresie postępu technicznego

- przyspieszenia procesów integracyjnych, zwłaszcza w Europie Zachodniej

- nasilenia procesu internacjonalizacji gospodarowania

* Znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej:

- ważny czynnik zwiększający internacjonalizację procesu gospodarowania

- czynnik przyspieszający procesy integracyjne, zwłaszcza w Europie Zachodniej

- prowadzenie przez poszczególne kraje polityki ekonomicznej zmierzającej do masowej prywatyzacji całych branż dotychczas państwowych

- rozwój wielkich korporacji transnarodowych

* Wpływ inwestycji bezpośrednich na gospodarkę kraju wywożącego i przywożącego kapitał:

• Gospodarka kraju wywożącego kapitał

- inwestycje bezpośrednie w krótkim czasie prowadzą do pogorszenia bilansu płatniczego, a w długim odwrotnie.

- wpływ inwestycji na wielkość zatrudnienia: na krótką metę wpływ ten zależy od tego, czy kapitał wywożony za granicę byłby w przypadku braku tego wywozu zastosowany w kraju. Jeżeli byłoby to realne, to wywóz równałby się utracie potencjalnych miejsc pracy. Jeżeli byłoby to mało prawdopodobne, to niebezpieczeństwo takie nie występuje.

- wpływ na rozmiar eksportu towarów i usług: może zostać znacznie zmniejszony na skutek zagranicznej produkcji, jednakże w długim czasie produkcja zagraniczna, uruchomiona dzięki inwestycjom bezpośrednim z reguły stymuluje produkcję i eksport kraju pochodzenia kapitału, co również dodatnio wpływa na wielkość zatrudnienia.

• Gospodarka kraju przywożącego kapitał:

Kraje takie należy rozpatrywać w dwóch grupach- kraje rozwijające się i kraje rozwinięte gospodarczo.

W krajach rozwijających się:

- inwestycje zagraniczne stają się ważnym środkiem zwiększającym fundusz inwestycji, a co za tym idzie poziom aktywności gospodarczej i zatrudnienia.

- szansa poprawy bilansu płatniczego zarówno w krótkim, jak i w długim okresie

- ze względu na fakt, że inwestycjom zagranicznym towarzyszy najczęściej także transfer technologii, kraje rozwijające się mają możliwość podniesienia w ten sposób poziomu zaawansowania technicznego swej gospodarki

Wpływ obcego kapitału w postaci inwestycji bezpośrednich może przyczynić się do upadku i likwidacji krajowego przemysłu produkującego analogiczne dobra. Bywają także sytuacje, kiedy technologia okazuje się zbyt nowoczesna i jej spożytkowanie przekracza możliwości kraju.

W krajach rozwiniętych:

Aspekty pozytywne:

- transfer nowoczesnej technologii, który wzbogaca metody produkcji już w tych krajach stosowane

- zwiększenie podaży środków kapitałowych dla wyrównania poziomu rozwoju między regionami

- normalizacja sytuacji rynkowej- zwiększenie konkurencji w ramach branż dotychczas zmonopolizowanych (przełamania monopolu)

Aspekty negatywne:

- obawa przed zdominowaniem przez obcy kapitał całych gałęzi produkcji czy usług

- obawa przed nadmierną i nieracjonalną eksploatacją bogactw naturalnych przez obce przedsiębiorstwa i tym samym większe uzależnienie od importu

- ograniczona nierzadko możliwość montażu urządzeń chroniących środowisko naturalne

- obawy, aby zbytnio zaostrzone przepisy, warunkujące funkcjonowanie obcych firm, nie zniechęciły obcych inwestorów

38. MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW SIŁY ROBOCZEJ

Przepływ ten odbywa się na mniejszą skalę i w mniejszym natężeniu. W odróżnieniu od przepływu kapitału stosunkowo rzadkie są okresy masowego przepływu czy odpływu siły roboczej. Międzynarodowe przepływy siły roboczej pozostają, bez porównania w większym stopniu niż przepływy kapitałowe, pod wpływem czynników pozaekonomicznych względy polityczne lub ideologiczne, prześladowania religijne, narodowe, rasowe.

Migracje – kierunki:

XIX w. z Europy do USA, po 1945 Europa też stała się celem

Inne: Zatoka Perska (Palestyńczycy, Pakistańczycy)

Chiny -> USA (nieprzerwanie od XIX w.); W całej Azji pd. – wsch. duża diaspora chińska, ekonomicznie istotna (Indonezja, Malezja, Tajlandia, Filipiny, Birma).

Skutki:
- Korzyści: lepsze życie, przekazy pieniężne napływające do kraju
- Straty: zwiększenie koszów państwa na utrzymanie obywateli

39. POWSTANIE I EWOLUCJA KORPORACJI

Korporacja - jest prawnym i umownym mechanizmem powołanym do tworzenia i prowadzenia biznesu dla zysku, używającym kapitał inwestorów, którym zarządzają w ich imieniu dyrektorzy i urzędnicy.

Nadawanie osobowości prawnej przedsiębiorstwom zaczęło się w czasach Elżbiety I kiedy to spółkom akcyjnym, z prywatnym kapitałem, nadawano publiczne statuty określające ich działalność. Początkowo jednak w USA legislatury stanowe nadawały statuty zasadniczo spółkom służby publicznej oraz bankom i spółkom ubezpieczeniowym. Dopiero w 1811r. stan Nowy Jork przyjął ogólną ustawę o nadawaniu osobowości prawnej. Po 1825r. liberalizacja w rejestrowaniu nowych spółek następowała też w Wielkiej Brytanii, Francji i w Niemczech. Odtąd coraz szybciej dokonywał się proces tworzenia się nowych korporacji.

Źródła finansowania przedsiębiorstw akcyjnych są mocno zróżnicowane. Wśród wew. wyróżnić można amortyzację i nierozdzielone zyski, zaś zew. obok akcji są obligacje, kredyty bankowe i inne formy zadłużenia krótkoterminowego. Daleko posunięte rozproszenie własności kapitału akcyjnego doprowadziło do rozdziału własności i kontroli, a wraz z tym ciągle rosło znaczenie profesjonalnych menedżerów. Znikli "kapitanowie przemysłu" z poprzedniej epoki i stopniowo zastępowali ich menedżerowie nowego gatunku, absolwenci szkół ekonomicznych. Współcześnie staje znowu wobec kolejnych zasadniczych zmian i to nie tylko wew. korporacji jak i zmiany ich środowiska zew., coraz to bardziej globalnego, wymuszą jednak demokratyzację procesu podejmowania decyzji również wew. korporacji.

Podział zarządzania na trzy okresy wg. Riesa:

1) po I wojnie światowej nacisk kładziono na proces wytwarzania, najważniejsze było dostarczenie towaru szybciej i taniej od konkurencji

2) po II wojnie światowej nacisk kładziono na finanse, wygrana dla tego kto najlepiej potrafi kupować i sprzedawać przedsiębiorstwa.

3) obecnie najważniejszy jest

40. KORPORACJE WIELONARODOWE

Dla gospodarki światowej szczególnie ważną rolę mają wielkie korporacje wielonarodowe. Dynamika zmian Wśród korporacji była znacznie wyższa niż dynamika gospodarki światowej, jak też i gospod. krajów macierzystych korporacji

Na przestrzeni lat 90 w najściślejszej czołówce pojawiły się 22 korporacje, z czego 11 amerykańskich, 9 japońskich i 2 brytyjskie. Czołówka z 1999 roku to korporacje dwu sektorów2 gospodarki: z jednej strony odzwierciedlały rewolucję informacji ( komputery i telekomunikacja), z drugiej wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej. Wartość rynkowa 10 największych korporacji w 1999 roku przekroczyła wartość 2 biliony 200 mld dolarów. Telekomunikacja Polska znalazła się na liście na 21 miejscu z wartością rynkową 8,5 mld $. Ranking ten jest dokonywany przez inwestorów.

Można również oceniać korporacje wg stosunku aktywów, sprzedaży i zatrudnienia w filiach zagranicznych w stosunku do firmy macierzystej. Wynosił on w 1966 r. 55% dla 100 największych korporacji krajów rozwiniętych i 35% dla 50 korporacji krajów rozwijających się.

Ważne przy analizie korporacji są również wielkości strumieni kapitałów wpływających i wypływających w związku z bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi. Wyraźnie widać, że w krajach rozwiniętych napływ kapitału jest niższy od jego wypływu. Odwrotnie kształtuje się strumień ten w krajach rozwijających się. One łakną kapitału.

44. HIPOTEZA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU

To wielkość sprzedaży wyrobu w kolejnych jednostkach czasu w

- cyklu katalogowym - od momentu wpisania go do katalogu wyrobów do momentu wykreślenia go z katalogu

- cyklu rzeczywistym - od momentu wprowadzenia go na rynek do momentu wycofania go ze sprzedaży.

Fazy cyklu życia produktu:

1) Faza wprowadzenia towaru na rynek

2) Faza wzrostu sprzedaży

3) Faza dojrzałości- wzrost sprzedaży a następnie =ego zahamowanie

4) Faza spadku sprzedaży

Przebieg c.ż.p nie jest identyczny dla wszystkich wyrobów. Podstawowe dobra spożywcze utrzymują się niezmiennie w fazie dojrzałości. C.ż.p dla wyrobów zaspakajających te same potrzeby w różnych krajach jest różny. Zależy on od wysokości dochodów społeczeństwa, nasilenia konkurencji, częstotliwości wprowadzania innowacji, modelu konsumpcji. Im wyższe są dane czynniki tym krótszy c.ż.p. Znajomość tego zagadnienia w handlu zagranicznym ma podstawowe znaczenie dla eksportera.

Międzynarodowy cykl życia produktu - towar jest wytwarzany i sprzedawany najpierw w kraju o wysokim poziomie rozwoju techniki, następnie w formie licencji odsprzedawany do krajów mniej rozwiniętych.

45. BILANS PŁATNICZY KRAJU

Bilans płatniczy- jest syntetycznym zestawieniem wszystkich płatności dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą, dotyczących określonego okresu, zazwyczaj jednego roku kalendarzowego.

Głównym celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą. Oddziałuje on na kierunki polityki gospodarczej państwa, zwłaszcza monetarnej, fiskalnej, handlowej i na kurs walutowy. Informacje zawarte w bilansie są też niezwykle ważne dla banków i przedsiębiorstw, wpływają, bowiem na kurs walutowy oraz poziom ryzyka kursowego, tj. dwie podstawowe kategorie ekonomiczne mające istotny wpływ na transakcje międzynarodowe.

- Transakcje kredytowe to transakcje, które powodują otrzymanie płatności od podmiotów zagranicznych.

W bilansie są zapisywane ze znakiem plus.

- Transakcje debetowe zaś to takie transakcje, które wymagają płatności na rzecz podmiotów zagranicznych ze strony danego kraju i są zapisywane ze znakiem minus.

Eksport napływ kapitału i darowizny otrzymane od obcokrajowców są zapisywane w bilansie na koncie kredytowym ze znakiem dodatnim, ponieważ powodują wpłatę ze strony obcokrajowców. Import zaś towarów i usług, darowizny na rzecz obcokrajowców i wywóz kapitału za granicę są zapisywane na koncie kredytowym ze znakiem ujemnym(odpływ).

Całość transakcji w bilansie płatniczym dzieli się na dwie podstawowe części:

• Rachunek bieżący- rachunek bieżący obejmuje transakcje towarowe, usługowe, dochody z pracy i kapitału oraz transfery nieodpłatne. Na rachunku tym jest zapisywana pełna wartość towarów i usług eksportowanych bądź importowanych. Są na nim też księgowane odsetki i dywidendy, a więc dochody związane z obrotem kapitałowym, podczas gdy same obroty kapitałowe znajdują odzwierciedlenie na rachunku kapitałowym.

• Rachunek kapitałowy- rachunek kapitałowy obejmuje zagraniczne transakcje finansowe krótkoterminowe i długoterminowe. W przeciwieństwie do rachunku bieżącego, rachunek kapitałowy odzwierciedla tylko zmiany stanu, a nie cała wielkość transakcji. W bilansie płatniczym odnotowuje się wzrost lub spadek różnego rodzaju należności i zobowiązań zagranicznych, przyrost lub ubytek majątku rzeczowego za granicą lub zagranicznego w kraju oraz zmiany zapasu złota monetarnego i zasobu specjalnych praw ciągnienia(SDR).

Z formalnego, rachunkowego punktu widzenia bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony. Bilans obrotów bieżących i bilans kapitałowy wraz z rezerwami są ze sobą ściśle powiązane. Saldo obrotów bieżących powinno być równe saldu obrotów kapitałowych skorygowanych o zmianę stanu rezerw. Obroty kapitałowe wyjaśniają nam, z jakich źródeł został sfinansowany deficyt lub, na co została zużyta nadwyżka rachunku bieżącego.

Jeśli obroty kapitałowe nie równoważą deficytu lub nadwyżki obrotów bieżących, to funkcje te są przejmowane przez rezerwy płatnicze. Niezrównoważony przez obroty kapitałowe deficyt obrotów bieżących powoduje odpowiednie ich zmniejszenie. Z kolei nadwyżka obrotów bieżących powoduje wzrost rezerw płatniczych.

Gdy spadek rezerw płatniczych jest znaczny i szybko się zwiększa zagraniczne zadłużenie długoterminowe, zmniejsza się wiarygodność płatnicza kraju. Nadwyżka całkowitych zobowiązań nad należnościami na rachunku bieżącym i kapitałowym określa rozmiary deficytu płatniczego. Deficyt w bilansie płatniczym może, więc zostać zmierzony albo przez nadwyżkę zobowiązań ponad należności na rachunku bieżącym i kapitałowym, albo przez zmiany stanu rezerw. Bilans kraju osiąga nadwyżki wówczas, gdy należności przewyższają zobowiązania na rachunku bieżącym i kapitałowym oraz powodują wzrost rezerw dewizowych. Wszystkie transakcje na rachunku bieżącym oraz kapitałowym są nazywane transakcjami autonomicznymi, tj. podejmowanymi wyłącznie z chęci osiągnięcia zysku niezależnie od sytuacji w bilansie płatniczym. Natomiast

do transakcji wyrównawczych, zaliczamy zmiany stanu oficjalnych rezerw państwowych i te pożyczki zagraniczne, których celem jest poprawa równowagi płatniczej.

Równowaga bilansu płatniczego występuje wówczas, gdy bilans nie wykazuje ani deficytu, ani nadwyżki.

Czynniki zakłócające równowagę wynikają ze źródeł zewnętrznych; zależą więc zarówno od gospodarki wewnątrz kraju, jak i od jej relacji z gospodarką światową.

Przyczyny zakłóceń bilansu płatniczego:

- zmiany w rozmiarze strukturze dochodu narodowego

- zmiany relacji cen krajowych do zagranicznych, czyli term sof trade

- zmiany wysokości stopy procentowej zagranicą w stosunku do krajowej

- klęski żywiołowe

- zmiany w popycie zagranicy na eksport danego kraju

- czynniki natury politycznej.

Środki przywracania równowagi w krajach o gospodarce rynkowej dzielimy na dwie grupy:

1- Procesy przystosowawcze

Procesy przystosowawcze zachodzą w gospodarce narodowej automatycznie lub w wyniku odpowiedniej polityki ekonomicznej władz państwowych. Dokonują się one za sprawą mechanizmu rynkowego, wpływającego na rozmiary i strukturę strumienia towarów i usług, przeznaczonych na rynek wewnętrzny i na eksport. Są to środki niedyskryminacyjne i nieselektywne. Przystosowanie gospodarek jest też realizowane za sprawą programów MFW (IMF) Banku Światowego, których kraje członkowskie mogą liczyć na stabilizację gospodarek drogą:

- opanowania inflacji poprzez kontrolę podaży pieniądza

- stosowanie odpowiedniej (liberalnej) polityki fiskalnej

- ograniczenia wydatków budżetowych, zwłaszcza na cele socjalne

Konsekwentne stosowanie się do programów ma na celu osiągnięcie długookresowej-co najmniej 5-letniej-równowagi bilansu płatniczego. Zostaje to osiągnięte wtedy, gdy wzrostowi gospodarczemu towarzyszy wzrost krajowych oszczędności i napływ zagranicznych.

2- Środki polityki gospodarczej

Środki polityki gospodarczej mogą mieć charakter selektywny i dyskryminacyjny. Wśród nich możemy wymienić:

- zmianę kursu waluty

- politykę pieniężno – kredytową

- kontrolę dochodów ludności poprzez kontrolę płac

- system podatkowy, zachęcający bądź zniechęcający do inwestowania

- subwencje eksportowe

- ograniczenia wydatków na import

- reglamentacja dewizowa, dotycząca transakcji towarowych, usługowych kapitałowych.

Stosowanie powyższych środków koryguje w krótkim czasie obroty wewnętrzne, a tym samym bilans płatniczy.

46. GDP, GNP a PPP

• GDP- Gross Domestic Product, czyli Produkt Krajowy Brutto, PKB.

W skrócie: PKB = wartość globalna – zużycie pośrednie (koszty półfabrykatów, surowców, itp.

Produkt krajowy brutto, PKB, miernik produkcji wytworzonej na obszarze danego kraju. Jest sumą

wydatków gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych, wydatków sektora prywatnego

na zakup dóbr i usług inwestycyjnych, wydatków państwa na zakup dóbr i usług oraz salda bilansu handlu

zagranicznego. PKB może być wyrażony w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie lub - po

ich potrąceniu - w cenach czynników wytwórczych (cenach netto). PKB różni się od produktu narodowego brutto (PNB) tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat zagranicznych.

• GNP- Gross National Product, czyli Produkt Narodowy Brutto, PNB.

W skrócie: PNB = PKB + dochody z czynników produkcji za granicą (kapitał i praca).

Produkt narodowy brutto, miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany przez powiększenie

produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą.

Te ostatnie stanowią różnicę pomiędzy napływem dochodów uzyskanych przez obywateli danego kraju za granicą (głównie transfer zysków z kapitałów zainwestowanych za granicą, ale także dochody z pracy) a wypływem dochodów uzyskanych przez cudzoziemców w danym kraju. Dodatnia wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą powiększa produkt krajowy brutto (PNB > PKB), ujemna - pomniejsza go (PNB < PKB). PNB jest miarą całkowitych dochodów osiąganych w ciągu roku przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez należące do nich czynniki wytwórcze. PNB w ujęciu względnym (tempo wzrostu) jest miarą wzrostu gospodarczego. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wykorzystywany jest jako miara poziomu dobrobytu społeczeństwa.

♦ PNN- (Produkt Narodowy Netto): PNN = PNB – amortyzacja kapitału trwałego.

♦ Dochód narodowy = PKN + subsydia jakie państwo udziela przedsiębiorstwom – podatki pośrednie (akcyza, VAT).

• PPP, czyli Siła Nabywcza Pieniądza.

Siła nabywcza pieniądza, realna wartość pieniądza, ilość dóbr i usług, którą można zakupić za określoną

jednostkę pieniężną. W ujęciu statycznym (w określonym momencie) jest ona wyznaczona przez ceny

towarów, w ujęciu dynamicznym (w czasie) zmiany siły nabywczej pieniądza są odwrotnie proporcjonalne

do zmian wskaźnika ogólnego poziomu cen (stopy inflacji): wzrost poziomu cen obniża siłę nabywczą

pieniądza, spadek cen zwiększa ją. Dlatego miernikiem siły nabywczej pieniądza jest odwrotność wskaźnika

ogólnego poziomu cen.

47. RODZAJE ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH

Są to operacje związane z regulowaniem należności i zobowiązań pieniężnych powstających między krajami z tytułu obrotu handlowego, kapitałowego i różnego rodzaju świadczeniami jednostronnymi ( renty, dary, składki dla organizacji międzynarodowych).

Podmiotami mogą być wszystkie typy jednostek gospodarczych  osoby fizyczne, przedsiębiorstwa, banki, instytucje państwowe, organizacje międzynarodowe).

Mogą być:

- dwustronne - kompensuje się przez pewien okres należności i zobowiązania dwóch krajów, a saldo rozrachunkowe ustalone na koniec okresu reguluje się dostawami towarów, wolnym dewizami albo złotem, w zależności od warunków umowy.

- wielostronne - kompensuje się należności i zobowiązania trzech lub więcej krajów, natomiast umowa płatnicza lub zwyczaj wskazują sposób uregulowania salda. Zapewnia wymienialność walut.

48. PAPIERY WARTOŚCIOWE

Papier wartościowy- dokument uosabiający przysługujący jego posiadaczowi prawa majątkowe.

Do najpopularniejszych papierów wartościowych zalicza się

- akcje

- obligacje

- bony skarbowe

- bony oszczędnościowe

- banknoty

- czeki

- weksle

A także jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych (w Polsce także świadectwa udziałowe programu NFI) i losy loteryjne.

Z punktu widzenia rodzaju praw majątkowych można je podzielić na papiery wartościowe reprezentujące współwłasność (akcje) albo wierzytelność (pozostałe). Charakter dochodu uzyskiwanego dzięki posiadaniu papierów wartościowych pozwala wyodrębnić papiery wartościowe przynoszące stały dochód (akcje uprzywilejowane, obligacje o kuponie zerowym lub stałej stopie oprocentowania, weksle) oraz papiery wartościowe przynoszące zmienny dochód (m.in. akcje zwykłe, obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych).

W zależności od sposobu przenoszenia praw własności rozróżnia się:
1) papiery wartościowe imienne - nazwisko (nazwa) właściciela umieszczona jest na papierze, a przeniesienie praw własności może odbyć się na drodze umowy notarialnej, często tylko za zgodą emitenta (wymaga też odnotowania w odpowiednim rejestrze) lub przez indos.
2) papiery wartościowe na okaziciela - przeniesienie praw własności odbywa się przez wręczenie ich innej osobie.

Papiery wartościowe mogą mieć określony okres funkcjonowania na rynku finansowym, po upływie którego podlegają obowiązkowo wykupowi przez emitenta (np. obligacje, bony skarbowe, weksle) lub umorzeniu (np. losy loteryjne). Mogą mieć też charakter bezterminowy i nie podlegać obowiązkowi wykupu (np. akcje, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, banknoty).

Papiery wartościowe mają cenę nominalną, wypisaną na nich i stanowiącą podstawę praw majątkowych, oraz cenę emisyjną, którą należy za nie zapłacić w momencie zakupu na pierwotnym rynku papierów wartościowych. Cena emisyjna jest zazwyczaj wyższa lub równa cenie nominalnej (zależy to od decyzji emitenta lub od wyniku ofert cenowych w subskrypcji), czasem jednak może być też niższa (w przypadku obligacji o kuponie zerowym lub przetargowej sprzedaży bonów skarbowych).

Papiery wartościowe będące przedmiotem obrotu na rynku wtórnym mają także cenę rynkową, zależną od aktualnej relacji między popytem na nie i ich podażą. Emitentami papierów wartościowych mogą być przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, organy samorządu terytorialnego i państwo, ich nabywcami mogą być wszystkie podmioty gospodarcze, choć ze względu na poziom ceny emisyjnej lub rynkowej nie każdy papier dostępny jest dla każdego nabywcy.

49. MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY WALUTOWE

Parytet walutowy, parytet złota- sposób określania wartości jednostki walutowej danego kraju. W przeszłości, w warunkach pełnej wymienialności waluty na złoto, a później w systemie stałego kursu walutowego (system walutowy), stosowany był do tego celu parytet złota, wyrażający ilość czystego złota (w g) "zawartą" w jednostce monetarnej danego kraju.

Obowiązywał on z mocy ustawy ogłaszanej przez władze państwowe, po II wojnie światowej - w uzgodnieniu z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW). Obniżenie parytetu złota oznaczało dewaluację, a jego podwyższenie rewaluację waluty. Z czasem kolejne kraje rezygnowały z ustalania wartości swej waluty w oparciu o parytet złota, prawna jego likwidacja nastąpiła w wyniku ratyfikacji w dniu 1 IV 1978 zmienionego statutu MFW.

Obecnie poszczególne kraje mają pełną, gwarantowaną prawem międzynarodowym swobodę w ustalaniu zasad kursowych swych walut. Ich wartość mogą ustalać w stosunku do waluty międzynarodowej, koszyka walutowego, europejskiej jednostki walutowej (ECU) lub specjalnych praw ciągnienia (SDR).

W niektórych krajach, niebędących członkami MFW, utrzymano parytety złota, jednakże nie mają one związku z wzajemnymi kursami ich walut i walut innych państw.

System dewizowo – złoty: banknoty mogą być wymieniane na dewizy, a dopiero one na złoto.

* Dewizy- należności zagraniczne opiewające na waluty, które z uwagi na swoją formę i stopień płynności mogą stanowić środek płatniczy w transakcjach międzynarodowych.
Dewizy występują w postaci

- weksli

- czeków

- akredytyw

- przekazów bankowych, pocztowych itp.

Mogą mieć postać dokumentów lub zapisów na rachunkach bankowych.

Dewizy umożliwiają regulowanie należności bez konieczności transferu złota i walut. Transakcje dewizowe dokonywane są przez banki między sobą lub bezpośrednio z klientami.
Kursy dewiz w systemie wymienialności walut (system walutowy) kształtują się na giełdach pieniężnych zazwyczaj nieco powyżej kursów walut, na które opiewają. W systemie waluty niewymienialnej kursy dewiz ustalane są przez rząd.

W 1976, w wyniku uprzedniej rezygnacji z wymiany dolarów na złoto, MFW wprowadził wielodewizowy system walutowy. Zniesiono parytet złota, jego cenę urzędową i stałe kursy walut, rozszerzono natomiast stosowanie w rozliczeniach MFW specjalnych praw ciągnienia

50. HISTORIA SYSTEMÓW WALUTOWYCH

System walutowy- zespół norm prawnych, reguł, zasad i zwyczajów określających warunki i regulujących sposoby funkcjonowania pieniądza w transakcjach międzynarodowych.
Wyróżnia się:

- krajowe (narodowe) systemy walutowe: są tworzone i dostosowywane do potrzeb gospodarki na mocy decyzji właściwych organów władzy państwowej i określają przede wszystkim zasady kształtowania kursów walutowych, warunki i zakres wymienialności waluty krajowej na waluty obce oraz reguły obrotu walutami obcymi na obszarze kraju.
- międzynarodowy system walutowy: kształtuje się w wyniku dwu- lub wielostronnych umów międzypaństwowych, często z udziałem międzynarodowych organizacji finansowych lub jako rezultat praktycznych doświadczeń uczestników światowego obrotu gospodarczego. W warunkach istnienia odrębnych systemów pieniężnych i walutowych w poszczególnych krajach zachodzi konieczność regulowania stosunków walutowych między krajami, w tym przede wszystkim ustalania kursów walut, zasad wyrównywania bilansów płatniczych i tworzenia pieniądza międzynarodowego.

Do I wojny światowej powszechny był system waluty złotej o stałej wartości zewnętrznej (opartej na parytecie złota), doskonale ułatwiający wymianę międzynarodową, wyrównywanie bilansów i stosunki kredytowe. W okresie międzywojennym obok systemu waluty złotej pojawił się, zwłaszcza w Europie, system waluty dewizowo-złotej, w której poszczególne państwa prowadzą niezależną politykę walutową, utrzymują jednak stałe kursy walutowe (nadal oparte na parytecie złota), a nierównowagę bilansu płatniczego finansują z rezerw utrzymywanych obecnie nie tylko w złocie, ale także w walutach wymienialnych na złoto.

System waluty dewizowo-złotej funkcjonował także w latach 1944-1971 (system z Bretton Woods, gdzie na konferencji międzynarodowej utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju) dzięki utrzymaniu w tym czasie przez Stany Zjednoczone wymienialności dolara na złoto w obiegu międzynarodowym.

W 1976, w wyniku uprzedniej rezygnacji z wymiany dolarów na złoto, MFW wprowadził wielodewizowy system walutowy. Zniesiono parytet złota, jego cenę urzędową i stałe kursy walut, rozszerzono natomiast stosowanie w rozliczeniach MFW specjalnych praw ciągnienia

51. RODZAJE KURSÓW WALUT

Rodzaje kursów walutowych:

W różnych przekrojach:

 podmiotowym, przedmiotowym, geograficznym

• Kursy walut narodowych oparte na otwartym koszyku walut zagr.

• Wg. stosunku do kursu równowagi

- kurs podwartościowy

- kurs nadwartościowy

• Wg. różnych systemów kształtowania kursów walutowych

- kurs stały – jest to cena pieniądza danego kraju wyrażona w pieniądzu innego kraju

- kurs zmienny – odpowiednia władza monetarna kontroluje wahania kursu

- kurs arbitralny – cena pieniądza danego kraju ustalana jest przez władzę monetarną i nie ulega

zmianom w długim okresie

• Wg. stosunku kursu do inflacji

- kurs nominalny – gdy nie uwzględnia się stopy inflacji

- kurs realny – skorygowany o stopę inflacji

• Wg. kształtowania się siły nabywczej walut, których one dotyczą

- kurs efektywny

- efektywny realny kurs walutowy

• Wg. sposobu obliczania i przedstawienia kursów

- kurs bezpośredni – tj. DEM/USD

- kurs krzyżowy – uzyskuje się przez podzielenie kursu dwóch walut notowanych w stosunku do tej

samej trzeciej waluty

• Wg. rynków, na których kursy się kształtują

- kursy bieżące

- kursy terminowe

• Wg. innych kryteriów

- kurs jednolity – o okr. poziomie stosowan. przy zawieraniu transakcji znajdujących swoje

odzwierciedlenie w bilansie

- kurs zróżnicowany) kursy walut narodowych oparte na zamkniętym koszyku innych walut według stałych wag

W krajach może istnieć podwójny system kursu, gdy wyróżniamy:

- urzędowe kursy walut

- prywatne kursy walut

Podstawową zasadę określania poziomu kursu waluty narodowej stanowi:

1. Dla systemu waluty złotej – parytet walut określony w gramach złota,

2. Dla systemu sztabowo-złoty i dewizowo-złoty – parytet walut określonych w sztabkach złota lub w stosunku do parytetu walut wymienialnych na złoto,

3. Dla systemu kontrolowanego kursu zmiennego – brak opierania się na parytetach wyznaczonych w złocie,

4. Dla systemu nie kontrolowanego kursu zmiennego – brak opierania się na parytetach wyznaczonych w złocie czy też w walutach wymienialnych.

Współczesne warianty kształtowania poziomu kursu walutowego są następujące:

1. Kurs stały, ale sporadycznie zmieniany

- kurs stały w dłuższych okresach

- kurs stały pełzający

2. Kurs zmienny

- kurs zmienny regulowany

- kurs swobodnie zmienny

Kurs walutowy stały w dłuższych okresach, ale sporadycznie zmieniany, był charakterystyczny dla funkcjonującego do 1973r. systemu walutowego z Bretton Woods.

W latach 70-tych w wielu krajach wprowadzono mechanizm kursu stałego, ale “pełzającego”.

W wielu krajach stosuje się współcześnie kursy zmienne regulowane lub nie regulowane.

Najczęściej chodzi o kursy kontrolowane (regulowane). Oznacza to, że władze monetarne tych krajów nie pozostawiają kształtowania się kursu walutowego wyłącznie siłom rynku.

Mechanizm czystego kursu zmiennego (tzw. czystego floatingu) jest stosowany okresowo, i to przez nieliczne kraje. Władze monetarne większości krajów starają się zazwyczaj w mniejszym lub większym stopniu regulować wahania wymienialnej waluty narodowej.

Kurs walutowy, cena waluty danego kraju za granicą. Kurs walutowy jest ogłaszany przez bank centralny i wyrażany w liczbie jednostek waluty własnej odpowiadającej jednostce waluty obcej.

52. SYSTEM Z BRETTON WOODS

W Bretton Woods odbyła się konferencja międzynarodowa z udziałem 44 krajów (też Polski).

Zwyciężyła koncepcja White’a, w myśl, której równowaga płatnicza krajów uczestniczących miała być osiągananie za pomocą ograniczenia wymienialności walut i nie przez zdanie się na działanie wyłącznie mechanizmów rynkowych (jak w systemie waluty złotej), lecz przez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej, do czego zobowiązywały się kraje uczestniczące w systemie.

Podstawowe cele i zasady tego systemu.

CELE:

- przywrócenie wymienialności walutowej w krajach o gosp. rynkowej;

- utrzymanie stabilności kursów walutowych;

- zapewnienie w ten sposób sprawnego funkcjonowania międzynarodowego obrotu gospodarczego.

ZASADY:

- waluty poszczególnych krajów mają ściśle określony parytet (w złocie lub w stos. do dolara),

- dopuszczalna amplituda wahań rynkowych kursów w stosunku do parytetowego wynosi -/+1%

- złoto jest środkiem rezerwowym i ostatecznym środkiem rozliczeniowym,

- stała cena złota (35 USD za tzw. uncję trojańską złota,

- wymienialność dolara na złoto,

- możliwość skorzystania z kredytów MFW w przyp. trudności płatniczych,

- możliwość zmiany kursu waluty, w przyp. większej niż 10% jedynie za zgodą władz MFW

Krótkookresowa nierównowaga bilansu płatniczego miała być likwidowana w drodze wykorzystania rezerw walutowych (złota i dolara USA)lub zaciągania kredytów zagranicznych.

Długookresowa nierównowaga bilansu płatniczego miała być przezwyciężana przez kraje deficytowe przez odpowiednią politykę gospodarczą. Dewaluacja musiała być poprzedzona zgodą MFW i nie mogła przekraczać 10%.

Funkcję waluty kluczowej systemu pełnił dolar USA jako jedyna waluta wymienialna na złoto według parytetu. Inni musieli swoje kursy, przedstawiać w dolarze ( 1$=0.888 gr. złota). W oficjalnych transakcjach złotem i walutami wymienialnymi dopuszczalne były odchylenia +/-1% od kursów parytetowego, czyli kurs dolara wokół parytetu mógł się wahać max o 2%. Natomiast kurs jednej waluty w stosunku do drugiej mógł się wahać o 4%. W stosunku narastającego deficytu bilansu płatniczego USA na początku lat 60-tych pojawiło się zjawisko nadmiaru dolarów.

53. POWSTANIE I ORGANIZACJE MFW

Międzynarodowy Fundusz Walutowy, International Monetary Fund- międzynarodowa organizacja finansowa, o której powołaniu postanowiono jednocześnie z powołaniem Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju w VII 1944. Istnieje jako wyspecjalizowana organizacja ONZ od XII 1945 z siedzibą w Waszyngtonie.

Do zadań MFW należy przede wszystkim:

- popieranie międzynarodowej współpracy walutowej oraz uporządkowanych stosunków walutowych,

- tworzenie warunków dla wielostronnego regulowania należności za bieżące operacje w handlu międzynarodowym,

- udzielanie pomocy w likwidacji trudności płatniczych,

- wpływanie na zachowanie pożądanego stopnia płynności międzynarodowych systemów płatniczych,

- podejmowanie działań zmierzających do uporządkowanego rozwoju i wzrostu handlu międzynarodowego.

Państwa członkowskie MFW zobowiązane są udostępniać szczegółowe informacje gospodarcze, dzięki którym władze MFW mogą oceniać ich sytuację gospodarczą i finansową oraz podejmować określone decyzje. Finansowanie działalności MFW jest oparte na kapitale zakładowym, który powstał z wpłat udziałów przez państwa członkowskie. Wysokość udziału poszczególnych państw-członków MFW jest uzależniona od stopnia rozwoju gospodarczego danego kraju, jego pozycji w światowej gospodarce, udziału w handlu światowym oraz zdolności płatniczej.

Polska należała do MFW od chwili jego założenia do 1950, kiedy to wystąpiła z niego, by następnie, po złożeniu w 1981 wniosku o ponowne przyjęcie, zostać w 1986 jego członkiem.

Podstawowe systemy kursowe stosowane przez kraje członkowskie MFW to:

- kurs płynny (nieograniczony) – kształtuje się na rynku walutowym pod wpływem swobodnej gry podażowo – popytowej bez interwencji władz monetarnych

- kurs płynny kierowany (ograniczony) – wymaga od władz monetarnych interwencji na rynku walutowym jedynie w przypadku długoterminowego utrzymywania się różnicy między kursem rynkowym a kursem uważanym przez bank centralny za właściwy

- kurs centralny – dopuszcza wahania kursu w bardzo wąskim przedziale. Dokonywanie interwencji na rynku walutowym jest bardzo częste.

54. POLITYKA POŻYCZKOWA MFW

MFW prowadzi również działalność kredytową wobec swoich członków mających deficyt bilansu płatniczego. Polega ona na umożliwieniu państwu członkowskiemu zakupu potrzebnych walut innych państw członkowskich za walutę własną lub tzw. SDR oraz na udzielaniu pożyczek na pokrycie deficytu bilansu płatniczego. Działalność ta jest prowadzona w porozumieniu z rządami poszczególnych państw i jest obwarowana warunkiem przestrzegania, nałożonych przez MFW ścisłych ustaleń, które mają na celu kontrolę nad gospodarką pożyczkobiorcy. Kontrola ta może dotyczyć m.in. ograniczenia wydatków rządowych, ograniczenia wzrostu płac, poziomu inflacji itp.

8 rodzajów kredytowych:

- promesa kredytowa
- ułatwienie rozszerzone (określony cel: program uzdrowienia gospodarki)
- polityka rozszerzonego dostępu (głownie Ameryka Łacińska, Brazylia, Meksyk)
- kompensacyjne i awaryjne ułatwienia (dotyczą spadku importu, zwiększenia cen ropy, zboża, zmniejszenia wpływu usług i turystyki)
- ułatwienie finansowania zapasów buforowych
- wzmocnione ułatwienia dostosowań strukturalnych
- systemowe ułatwienia transformacyjne (po rozpadzie Bretton Woods i kryzysie naftowym)

55. SDR

Specjalne prawa ciągnienia, Special Drawing Rights, SDR- międzynarodowa jednostka walutowa o charakterze pieniądza bezgotówkowego, emitowana przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy od 1970.

SDR są praktyczną realizacją i rozwinięciem projektu pieniądza międzynarodowego- bankoru - autorstwa J.M. Keynesa (1943).

Uczestnikami systemu SDR są członkowie MFW, a ich udziały w nim są proporcjonalne do udziałów członkowskich w Funduszu. Przydzielone SDR służą do zakupu - od innych uczestników systemu - walut niezbędnych do spłaty zobowiązań z tytułu bieżących obrotów bilansu płatniczego. Uruchomienie systemu SDR miało na celu zwiększenie zdolności poszczególnych krajów do wywiązywania się z tych zobowiązań. Przydzielone przez MFW lub kupione od innych uczestników SDR są częścią rezerw walutowych. Pełnią też rolę jednostki porównawczej walut w rozliczeniach międzynarodowych.
Początkowo wartość jednostki SDR powiązana była z wartością złota (1 SDR = 0,888671 g czystego złota), od 1974 jej podstawą jest wartość koszyka walutowego.

SDR mają trzy cechy korzystne dla krajów mających trudności płatnicze:

- bezzwrotność

- nieuwarunkowany przydział

- niskie oprocentowanie

56. KRYZYSY ZADŁUŻENIOWE ORAZ SPOSOBY ROZWIĄZAŃ

Nasilenie się zjawiska kryzysu zadłużeniowego, na które złożyły się:

- sytuacja krajów rozwijających się

- wzrost kosztów obsługi długów

- kapitalizacja odsetek, zwiększająca substancje długu

- załamanie dopływu kapitału do tych krajów

- transfer zasobów i nadwyżek do krajów wierzycielskich

- postrzeganie tych krajów jako nieatrakcyjnych partnerów gospodarczych

Bezpośrednie przyczyny kryzysu to:

- wzrost cen rop naftowej (konieczność importu ropy powodowała sięganie po kredyty)

- pogarszanie się terms of trade artykułów surowcowo – rolnych względem przemysłowych

- wahania stopy procentowej na rynku finansowym, zwłaszcza zaś jej nagłe spadki akurat okresach, kiedy zadłużone kraje przystępowały do spłaty kredytów

- zmiany tempa wzrostu gospodarczego krajach uprzemysłowionych, a w szczególności załamania koniunktury, co doprowadziło do zmniejszenia się popytu na import towarów produkowanych przez kraje rozwijające się.

Łagodzenie skutków polega przede wszystkim na konkretnych rozwiązaniach. Jako podstawowe należy uznać konwersję długu, to jest transakcję polegającą na sprzedaży lub zamianie na międzynarodowym rynku finansowym posiadanego przez bank zobowiązania dłużnika. Są to tzw. transakcje “swap”, do których zalicza się:

- zmianę długu na dług (debt for debt swap)

- zmianę długu na udziały kapitałowe (debt for captial swap)

- zmianę długu na towary pochodzące z danego kraju (debt for commodity swap)

- zmianę długu na wydatki na ochronę środowiska (debt for nature swap)

- zmianę długu na obligacje (debt for bond swap)

- zmianę długu przez kraje dłużnicze (buy – back)

Najbardziej radykalny sposób na zmniejszenie zadłużenia to umorzenie całości lub części zaciągniętych kredytów. Umorzenie długów Polski daje nam możliwość pełnej obsługi pozostałego zadłużenia.

57. RODZINA BANKU ŚWIATOWEGO

Bank Światowy jest ściśle powiązany z MFW, bo członkiem Banku może być tylko kraj należący do Funduszu. Wszyscy członkowie MFW są jednocześnie udziałowcami Banku Światowego.

Głównym zadaniem banku jest ułatwianie rozwoju krajom członkowskim przez udzielanie im długoterminowych kredytów na inwestycje.

Bank udziela kredytów jedynie instytucjom rządowym lub jednostkom gospodarczym, które posiadają gwarancję państwowa. Finansuje przede wszystkim inwestycje w zakresie infrastruktury, rolnictwa, przemysłu wydobywczego.

Stowarzyszone z Bankiem, tworząc grupę BŚ, są:

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD)

• Międzynarodowe Towarzystwo Finansowe (IFC) - powołane do popierania inwestycji bezpośrednich w krajach słabiej rozwiniętych

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA) - zadaniem jego jest udzielanie pożyczek najbiedniejszym krajom na wyjątkowo ulgowych warunkach.

• Wielostronną Agencję Gwarancji Inwestycji (MIGA) – jej celem jest pobudzenie przepływu kapitału z krajów rozwiniętych do rozwijających się.

58. POWSTANIE I ORGANIZACJA IBRD

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, International Bank for Reconstruction and Development (IBRD), popularnie nazywany Bankiem Światowym, wraz z afiliowanymi przy nim:

- Międzynarodową Korporacją Finansową

- Międzynarodowym Stowarzyszeniem Rozwoju

Stanowi największą międzynarodową organizację finansową udzielającą pomocy kredytowej przede wszystkim krajom rozwijającym się.

O jego powołaniu postanowiono jednocześnie z powołaniem Międzynarodowego Funduszu Walutowego na konferencji w Bretton Woods w VII 1944. Istnieje jako wyspecjalizowana organizacja ONZ od XII 1945 z siedzibą w Waszyngtonie. Członkami banku mogą być kraje należące jednocześnie do Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Środki na udzielanie pożyczek MBOiR czerpie przede wszystkim z emisji obligacji na rynkach kapitałowych krajów wysoko rozwiniętych, z wpłat gotówkowych krajów członkowskich oraz z własnych funduszy rezerwowych zgromadzonych w ciągu całego okresu istnienia i działania.

MBOiR udziela kredytów jedynie rządom krajów członkowskich lub podmiotom gospodarczym działającym w tych krajach, ale pod warunkiem uzyskania na spłatę tych kredytów gwarancji rządowych. Kredyty udzielane przez MBOiR są przeznaczane z reguły na finansowanie konkretnych przedsięwzięć i projektów, ale również na finansowanie strukturalnych przemian w gospodarkach krajów rozwijających się. Oprócz kredytów MBOiR udziela również fachowej pomocy doradczej, wysyłając do krajów, którym pomaga, swoich ekspertów.
Polska była jednym z krajów założycielskich MBOiR, po czym w 1950 wystąpiła z niego, a następnie, po złożeniu w 1981 wniosku o ponowne przyjęcie, jest od 1986 członkiem MBOiR.

59. GŁÓWNE TEORIE INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

Międzynarodowa integracja gospodarcza- scalanie gospodarek narodowych poszczególnych krajów i tworzenie z nich jednego organizmu gospodarczego przez usuwanie ograniczeń w przepływie towarów i czynników produkcji oraz tworzenie podobnych warunków konkurencji. Odbywa się to przede wszystkim dzięki działaniu mechanizmu rynkowego.

1. Integracja rozumiana jako stan i jako proces: zdaniem Z.Kameckiego, przez integrację należy rozumieć wytworzenie się na podstawie wykształconej jednolitej struktury ekonomicznej, pewnego organizmu gospodarczego obejmującego grupę krajów.

2. Integracja rozumiana jako proces regulowany przez mechanizm wolnego rynku lub też kształtowany przez państwo- wg. B.Balassy integracja jest procesem likwidacji barier w obrocie międzynarodowym towarów, pracy, kapitału i usług. Wg. J.Tinbergena integracja to proces koordynacji, a następnie unifikacji polityki ekonomicznej w obrębie grupy państw.

3. Korzyści z integracji: zdaniem P.Bożyka i M.Guzka przez pojęcie integracji międzynarodowej należy rozumieć rozwijanie takich powiązań, które wszystkim krajom należącym do ugrupowania integracyjnego przynoszą korzyści większe od możliwych do osiągnięcia w przypadku braku integracji.

60. PRZESŁANKI INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

Przesłanki integracji dzielą się na stricte polityczne, społeczno-gospodarcze i inne.

• Przesłanki (kryteria) polityczne integracji:

- jednolity ustrój

- zbieżność celów polityki zagranicznej

• Przesłanki społeczno-gospodarcze:

- wpływ na przyspieszenie tempa wzrostu dochodu narodowego i na wyższy poziom dobrobytu. Może się to dokonać na drodze poprawy warunków rozwoju handlu poprzez korzystniejszy układ cen, osiąganie większych wpływów z eksportu, rozwijanie specjalizacji i kooperacji.

- wpływa na poprawę efektywności gospodarowania dzięki poprawie warunków rozwoju techniki.

• Przesłanki inne:

- potrzeba wspólnego kształtowania infrastruktury, łączności, informatyki itp.

- potrzeba standaryzacji urządzeń i unifikacji systemów funkcjonowania

- ochrona środowiska

Warunki integracji:

- komplementarność- czyli wzajemne dopasowanie struktur gospodarczych. Może mieć charakter wewnątrzgałęziowy lub międzygałęziowy.

- odpowiednia infrastruktura- zwłaszcza rozwinięte połączenia kolejowe, drogowe, morskie, telekomunikacyjne, informatyczne, itp.

- sprzyjająca polityka ekonomiczna- wzajemne udzielanie sobie preferencji celnych, parataryfowych i pozataryfowych, wprowadzaniu przepływu kapitału, pracy i innych czynników produkcji.

Podstawowe modele integracji w gospodarce rynkowej:

- model integracji międzynarodowej: (zwany także modelem integracji nie regulowanej lub liberalnej), wszystkie decyzje integracyjne powinny być podejmowane wyłącznie przez przedsiębiorstwa w krajach członkowskich. Zarówno rola międzynarodowych ośrodków integracyjnych, jak i rola państw członkowskich jest bardzo ograniczona. Państwo jest przede wszystkim stróżem porządku. Z modelem tym koresponduje mechanizm wolnego rynku i wolnego handlu, opierający się na założeniu, że podstawowymi podmiotami gospodarczymi są producenci i konsumenci, samodzielni. A ceny krajowe i międzynarodowe, kursy walut itp. są ustalane na rynku w wyniku wolnej gry sił rynkowych.

- model integracji ponadnarodowej: (nazywany także modelem integracji regulowanej lub instytucjonalnej), w którym zarówno ośrodek ponadnarodowy, jak i ośrodki narodowe uzyskują uprawnienia do oddziaływania na procesy integracyjne w obrębie ugrupowania. Wszystkie decyzje dotyczące powiązań międzynarodowych są podejmowane przez przedsiębiorstwa, ale rola państw członkowskich i ośrodka ponadnarodowego daleko wykracza poza funkcje stróża porządku. Modelowi takiemu odpowiada mechanizm rynkowy sprzężony z interwencjonizmem państwowym.

61. STOPNIE INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

1. Strefa wolnego handlu

Najprostsza forma porozumienia integracyjnego. Polega na likwidacji wszystkich ceł i ograniczeń pozataryfowych we wzajemnych stosunkach handlowych między krajami tworzącymi strefę. Jednocześnie pozostawiając krajom członkowskim swobodę stosowania narzędzi polityki handlowej wobec krajów spoza ugrupowania. Strefa wolnego handlu może dotyczyć wszystkich krajów lub tylko ich części.

Najbardziej znanym przykładem jest Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu - EFTA(1960r.). założone przez Wielką Brytanię, Danię, Norwegię, Portugalię, Austrię, Szwecję i Szwajcarię. W późniejszym okresie dołączyły także: Islandia, Finlandia i Wyspy Owcze. Obecnie w wyniku przystąpienia większości krajów EFTA do Unii Europejskiej, jej członkami są jedynie Islandia, Lichtenstein, Norwegia i Szwajcaria.

Inne stowarzyszenia: Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (CEFTA)- 1993r. i zrzesza Polskę, Czechy, Węgry, Słowację, Słowenię, Rumunię i Bułgarię oraz Północnoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (NAFTA)- 1994r. zrzesza Stany Zjednoczone, Kanadę i Meksyk.

Strefa wolnego handlu jest rodzajem porozumienia wybieranego najczęściej przez kraje, które z określonych względów nie chcą się zdecydować na bardziej zaawansowaną formę, a jednocześnie chcą osiągnąć inne cele ekonomiczne lub polityczne.

2. Unia celna

Jest porozumieniem handlowym, w którym kraje członkowskie eliminują bariery celne i pozataryfowe we wzajemnych stosunkach oraz prowadzą wspólną politykę handlową wobec krajów trzecich.

Wśród historycznych przykładów- Niemiecki Związek Celny- 1834r., unia celna, którą w 1948r. utworzyły kraje Beneluksu. W dziedzinie obrotów handlowych przykładem unii celnej jest UE.

3. Wspólny rynek

Porozumienie, w którym kraje członkowskie znoszą we wzajemnych stosunkach ograniczenia w obrocie dobrami i usługami, prowadzą wspólną politykę handlową wobec krajów trzecich oraz wprowadzają nieskrępowany ruch czynników produkcji wewnątrz ugrupowania. Wspólny rynek jest bardzo zaawansowaną formą integracji gospodarczej i w pełnym zakresie udało się go zrealizować tylko UE.

4. Unia ekonomiczna

To wyższa forma wspólnego rynku, w którym kraje członkowskie dokonały także harmonizacji wszystkich rodzajów polityki, mających wpływ na warunki konkurencji na rynkach narodowych. Przedmiotem takiej harmonizacji są przede wszystkim polityka podatkowa, monetarna i społeczna. W przypadku, gdy w unii ekonomicznej wprowadza się także wspólną walutę, unia ta staje się też unią walutową.

Unia ekonomiczna jest przedsięwzięciem bardzo trudnym do realizacji. Jedynym ugrupowaniem integracyjnym, które przystąpiło do wcielenia jej w życie jest UE.

5. Unia polityczna

Sukces w tworzeniu unii ekonomicznej może być bodźcem do tworzenia unii politycznej. Zgodnie z porozumieniem z Maastricht, począwszy od 1992r. do stopniowej realizacji unii politycznej przystąpiły kraje UE.

6. Unia walutowa

Unia walutowa- prawnomiędzynarodowe ugrupowanie integracyjne, polegające na tym, że państwa w nim

uczestniczące przyjmują wspólną jednostkę walutową, będącą oficjalnym środkiem płatniczym tych krajów,

porozumienie rozrachunkowo-kredytowe między państwami, mające na celu zniesienie ograniczeń we

wzajemnym obrocie gospodarczym. Ponadto państwa powołują organ ponadnarodowy w postaci banku centralnego, którego zadaniem jest emisja nowego środka płatniczego, kontrola nad jego kursem w stosunku do walut państw trzecich i wypełnianie wszystkich innych obowiązków związanych z działalnością banku centralnego.

W Unii Europejskiej dokonała się częściowa realizacja unii walutowej - ponadnarodową walutą jest euro, wprowadzone w trzecim etapie Unii Gospodarczo-Walutowej w krajach, które spełnią kryteria konwergencji z Maastricht (Dania, Szwecja i Wielka Brytania z różnych względów nadal powstrzymują się od wstąpienia do tzw. strefy euro)

Obejmuje poza strefa wolnego handlu, unią celna i wspólnym rynkiem, unifikacje lub koordynację polityki

walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące w skład ugrupowania integracyjnego. W zakres koordynacji

wchodzi:

- ograniczanie wahań kursów walutowych

- tworzenie wspólnych rezerw walutowych

- wprowadzanie jednolitej waluty międzynarodowej

- bezwarunkowa pomoc kredytowa, etc.

62. MECHANIZM POWSTAWANIA KORZYŚCI I STRAT

• Efekt kreacji handlu: wyraża się we wzroście wzajemnych obrotów handlowych krajów tworzących unię celną- w wyniku usunięcia ceł i innych barier w handlu między krajami unii oraz wprowadzenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej.

• Efekt przesunięcia handlu: wyraża się w zwiększeniu udziału krajów należących do unii celnej w handlu krajów-członków unii oraz w zmniejszeniu udziału krajów trzecich- w wyniku przesunięcia się źródeł zakupu z krajów o niższych kosztach produkcji, lecz pozostających na zewnątrz unii, do krajów wchodzących w skład unii celnej. U podstaw efektu przeniesienia znajduje się zróżnicowanie stawek celnych. Wewnątrz unii pozostają one zniesione, natomiast w stosunkach z krajami trzecimi są nadal stosowane.

63. WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE I UNIA EUROPEJSKA

Wspólnoty Europejskie, termin określający trzy organizacje, które powstały na mocy Traktatu paryskiego i Traktatów Rzymskich, są to: EWWiS, EWG (przemianowana w 1993 roku na Wspólnotę Europejską) i Euratom.

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali, EWWiS, z franc. Communauté Européenne du Charbon et de

l'Acier (CECA), organizacja europejska posiadająca osobowość prawną z siedzibą w Luksemburgu, powołana na okres 50 lat, na mocy układu międzyrządowego podpisanego w Paryżu (traktat paryski) 18 IV 1951 przez przedstawicieli sześciu państw europejskich (Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN, Włoch), który wszedł następnie w życie 23 VII 1952. Traktat o EWWiS wygasł z dniem 23 VII 2002. Inicjatywa powstania była związana z planem Schumana.

Celem powstania EWWiS było utworzenie wspólnego rynku węgla i stali między Francją i RFN – bardzo istotnych gałęzi przemysłu w okresie powojennym. Francja zyskiwała w ten sposób możliwość kontroli nad ważną częścią przemysłu RFN, ta z kolei poprzez włączenie do organizacji ingerującej powojenną Europę stała się partnerem w procesie jednoczenie się kontynentu. Wkrótce przyłączyły się do tego pomysłu inne kraje Europy Zachodniej i od początku działalności organizacja składała się z 6 członków: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch. Najważniejsze zadania Wspólnoty to: pomoc w rozwoju gospodarczym państw członkowskich i poprawa stopy życiowej ich mieszkańców; zapewnienie regularnych dostaw węgla i stali i stworzenie równych szans dostępu do nich; polepszenie warunków pracy i życia robotników; rozwój wymiany międzynarodowej przy jednoczesnej likwidacji ceł, opłat, subwencji i ograniczeń ilościowych, które mogłyby naruszać wolność konkurencji.

Organy:

- Wysoka Władza - jako organ najwyższy składająca się z 9 członków mianowanych na 6 lat (funkcjonariusze tego organu posiadali status funkcjonariuszy międzynarodowych) została następnie zastąpiona na mocy konwencji z 8 IV 1965 od 1 VII 1967 Komisją Europejską jako jednym wspólnym organem zarządzającym trzema Wspólnotami Europejskimi.

- Rada Ministrów składająca się z przedstawicieli państw członkowskich na szczeblu ministerstw połączona

następnie w 1967 z Radami EWG i Euratomu.

- Trybunał Sprawiedliwości i Parlament Europejski - wspólne organy EWG, EWWiS i Euratomu.

- Komitet Doradczy jako organ pomocniczy Komisji.
Obecnie organy EWWiS stanowią I filar Unii Europejskiej.

• Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWG (1958 – 1993), z ang. European Economic Community

(EEC), z franc. Communauté Économique Européenne (CEE), międzynarodowa organizacja gospodarcza powstała w wyniku procesów integracyjnych rozpoczętych po II wojnie światowej przez europejskie państwa demokratyczne o gospodarce rynkowej. Proces ten odbywał się w kilku etapach i polegał na tworzeniu wspólnych instytucji ekonomicznych, politycznych i prawnych.

EWG rozpoczęło swą działalność z dniem 1 I 1958, na podstawie Traktatów Rzymskich podpisanych 25 III 1957. Podstawy prawne zostały modyfikowane m.in. w Traktacie fuzyjnym organów trzech wspólnot (1967), Jednolitym Akcie Europejskim (1987) oraz w Traktacie o Unii Europejskiej (Maastricht 1992). Od 1993 EWG zmieniła nazwę na Wspólnota Europejska.

Członkowie założyciele: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN (od 1990 zjednoczone Niemcy), Włochy. W 1973 do EWG przystąpiły: Dania, Irlandia, Wielka Brytania; w 1981 Grecja; w 1986 Hiszpania i Portugalia. W 1995 członkami Wspólnoty Europejskiej zostały: Austria, Finlandia, Szwecja.

Główne cele EWG to:

- równomierny rozwój gospodarczy państw członkowskich,

- spójność ekonomiczna,

- wzrost stopy życiowej

- zacieśnianie stosunków między krajami EWG.

Cele te realizowane są dzięki:

- znoszeniu w stosunkach handlowych między członkami ograniczeń celnych,

- ograniczeń ilościowych

- innych opłat i barier o podobnych skutkach;

- ustanowieniu wspólnej zewnętrznej taryfy celnej

- swobodnemu przepływowi ludzi, towarów, usług i kapitału

- wspólnej polityce w zakresie handlu, rolnictwa, transportu, ochrony środowiska, energetycznej i kulturalnej

- wspieraniu badań

- ujednoliceniu wolnego rynku i ustawodawstwa państw członkowskich

- stowarzyszeniu i szerokiej współpracy z krajami trzecimi (EWG w stosunkach gospodarczych występowała jako jednolity podmiot).

Zrealizowany został jeden z najważniejszych celów pierwotnych EWG, czyli doprowadzenie do wspólnego rynku oraz unii gospodarek i walut. Organy EWG, będącej obecnie częścią składową I filaru UE, to zarazem organy obecnej Unii. Pierwotne instytucje EWG, takie jak Rada Ministrów czy Komisja, są obecnie wspólnymi instytucjami Unii Europejskiej (Parlament Europejski, Rada UE, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Trybunał Obrachunkowy i Komitet Ekonomiczno-Społeczny).

• Europejska Wspólnota Energii Atomowej, Euratom, (ang. European Atomic Energy Community), jedna

z trzech Wspólnot, powstała na mocy Traktatów Rzymskich z 1957 (zaczęły obowiązywać od 1 I 1958). Stanowi organizację sprawującą kontrolę i koordynację w zakresie cywilnej gospodarki jądrowej.

Jej cele traktatowe to:

- stwarzanie warunków dla badań i rozwoju przemysłu atomowego,

- wspieranie powstawania i rozwoju przemysłu atomowego poszczególnych państw członkowskich,

- działalność w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii atomowej,

- nadzór i kontrola oraz ustanawianie jednolitych norm bezpieczeństwa.

Zadania prowadzące do realizacji tych założeń to m.in.:

- rozwijanie badań naukowych,

- dbałość o odpowiednie zaopatrzenie w surowce i paliwa jądrowe,

- czuwanie nad normami bezpieczeństwa związanymi z tym sektorem gospodarki,

- stworzenie wspólnego rynku materiałów i urządzeń wykorzystywanych w przemyśle jądrowym

- umożliwienie pozbawionego barier przepływu inwestycji i specjalistów w tej branży.

Ważnym zadaniem jest również pomoc krajom rozwijającym się i wykorzystującym energię atomową. Wszystko to ma służyć celowi poniekąd nadrzędnemu, jakim jest pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. Organizacja współpracuje w dziedzinie swych zainteresowań z krajami Europy Środkowej i Wschodniej i krajami powstałymi po rozpadzie ZSRR. Nie wszystkie zadania Euratom zdołał jednak dotąd spełnić, m.in. nie udało się utworzyć wspólnego rynku w zakresie przemysłu jądrowego i aktualnie elektrownie atomowe w poszczególnych państwach Unii zaopatrywane są przez krajowych producentów, co wyklucza konkurencję.

Organy: od traktatu fuzyjnego są to wspólne organy trzech Wspólnot

- Rada Unii Europejskiej,

- Komisja Europejska jako organ zarządzający,

- Parlament Europejski

- Trybunał Sprawiedliwości.

Euratom wchodzi obecnie w skład I filaru UE , zatem wszystkie jego organy są takie same, jak w przypadku UE. Instytucjami charakterystycznymi tylko dla tej organizacji są:

- Wspólny Ośrodek Badań Jądrowych składający się z czterech zakładów badawczych - Ispra (Włochy),

Geel (Belgia), Petten (Holandia) i Karlsruhe (Niemcy),

- Agencja Zaopatrzenia,

- Komitet Naukowo-Techniczny,

- Służba Bezpieczeństwa i Kontroli,

- Komitet Doradczy do Spraw Badań.

• Wspólnota Europejska, WE (European Community, EC), nazwa, która pojawiła się w związku z

przyjęciem Jednolitego Aktu Europejskiego (1987). Formalne wprowadzenie tej nazwy nastąpiło od momentu wejścia w życie Traktatu z Maastricht (1992), gdy zastąpiła ona nazwę Europejska Wspólnota Gospodarcza, stanowiąc przejście do Unii Europejskiej.

Liczy obecnie 15 państw członkowskich: Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Niemcy, Włochy, Dania,

Irlandia, Wielka Brytania, Grecja, Hiszpania, Portugalia, Austria, Finlandia, Szwecja.

Tworzą one obszar o powierzchni 3235 tys. km2, z liczbą ludności 371,6 mln.

• Unia Europejska, European Union, UE, związek państw europejskich, utworzony na mocy Traktatu z Maastricht przez państwa-członków Wspólnot Europejskich (Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej), czyli:

- Belgię,

- Danię,

- Francję,

- Grecję,

- Hiszpanię,

- Holandię,

- Irlandię,

- Luksemburg,

- Niemcy,

- Portugalię,

- Włochy

- Wielką Brytanię.

1 I 1995 członkami UE zostały: Austria, Finlandia i Szwecja, a 1 V 2004 UE przyjęła 10 państw z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej: Czechy, Cypr, Estonię, Litwę, Łotwę, Maltę, Polskę, Słowację, Słowenię i Węgry.

Unia nie zastępuje Wspólnot: EWWiS, Euratomu i EWG, gdyż funkcjonują lub funkcjonowały (układ o EWWiS wygasł w 2002) one nadal. W sensie formalnoprawnym UE nie jest organizacją międzynarodową, nie ma osobowości prawnej – nazywanie jej w ten sposób stanowi pewnego rodzaju skrót myślowy.

Główne cele Unii to:

- zapewnienie bezpieczeństwa, stabilnego wzrostu gospodarczego,

- rozwoju społecznego

- ochrona praw i wolności obywateli.

W jej ramach poszczególne państwa członkowskie rozwijają współpracę w takich dziedzinach, jak: gospodarka, wymiar sprawiedliwości, transport, rolnictwo, energetyka, handel, kultura, transport czy sprawy socjalne. Koordynacji ulega też stopniowo sfera obronności i polityki zagranicznej.

Najważniejszymi organami UE są:

- Rada Europejska,

- Rada UE (dawniej Rada Ministrów),

- Komisja Europejska (dawniej Komisja Wspólnot),

- Parlament Europejski,

- Trybunał Sprawiedliwości,

- Trybunał Obrachunkowy.

2 X 1997 podpisano Traktat amsterdamski będący próbą reformy UE i dający możliwość jej rozszerzenia o kolejnych członków. Wszedł w życie 1 V 1999. Następnym krokiem dotyczącym strategii rozwojowej UE był dokument Agenda 2000.

30 III 1998 w Brukseli zapoczątkowano oficjalnie proces poszerzania Unii Europejskiej o 10 państw stowarzyszonych z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej. Rozpoczęto m.in. przegląd systemów prawnych państw kandydujących pod kątem ich zgodności z prawem obowiązującym w krajach UE.

30 VI 1998 szefowie 15 krajów Unii Europejskiej zainaugurowali działalność Europejskiego Banku Centralnego we Frankfurcie nad Menem, który od 1 stycznia 1999 zarządza europejską walutą - euro. Od III 2002 euro stało się walutą obligatoryjną w 12 krajach UGiW.

12-13 XII 2002 na szczycie w Kopenhadze Unia Europejska ustaliła warunki przyjęcia nowych państw członkowskich: Czech, Cypru, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii i Węgier. Datę przyjęcia ustalono na 1 V 2004. W lutym 2003 zakończono prace nad traktatem akcesyjnym, 16 kwietna 2003 na szczycie UE w Atenach, po uprzednim zaakceptowaniu przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej, traktat podpisało 25 krajów.

1 V 2004 zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami nastąpiło poszerzenie Unii Europejskiej.

64. EFTA

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, European Free Trade Association, EFTA (1960 – 1992), unia celna państw europejskich, utworzona w 1960 z inspiracji brytyjskiej tzw. Konwencją Sztokholmską.

Do grona państw założycieli należały:

- Austria,

-Dania,

-Finlandia,

-Lichtenstein,

-Islandia,

-Norwegia,

-Portugalia,

- Szwecja,

- Szwajcaria,

- Wielka Brytania.

W swych pierwotnych założeniach miała stanowić alternatywę dla uwikłanej w spory polityczne EWG.

Celem krajów tworzących EFTA było:

- utworzenie strefy wolnego handlu (zniesienie ceł wewnętrznych) w obrocie towarami przemysłowymi, -

- doprowadzenie do wzrostu produkcji,

- możliwie pełnego zatrudnienia

- rozwój handlu światowego opartego na zasadach uczciwej konkurencji.

Pomysłodawcą projektu była Wielka Brytania, która pozostała początkowo poza EWG i obawiała się utraty swej mocnej pozycji w gospodarce europejskiej.

W 1970 do EFTA przystąpiła Islandia, w 1986 Finlandia, a w 1991 Liechtenstein.

W 1977 EFTA podpisała porozumienie z EWG zezwalające na swobodną wymianę towarów przemysłowych.

W miarę wstępowania do Wspólnot, poszczególni członkowie stowarzyszenia opuszczali jego szeregi (1972 Wielka Brytania i Dania, 1986 Portugalia, 1995 Austria, Finlandia i Szwecja), wskutek czego traciło ono coraz bardziej na realnym znaczeniu w gospodarce europejskiej.

EFTA nigdy nie stało się konkurencją dla EWG i nie nabrało dużego znaczenia gospodarczego. Za przyczynę tego faktu uznaje się dysproporcje w ekonomicznym rozwoju jego członków, rozbicie geograficzne oraz atrakcyjność gospodarczą EWG.

Obecnie członkami EFTA są:

- Islandia,

- Liechtenstein,

- Norwegia

- Szwajcaria.

Najwyższym organem EFTA jest Rada, pracami wykonawczymi kieruje 10 komitetów. Stowarzyszenie posiada także komitet doradczy i parlamentarny. Kraje EFTA, mimo utworzenia odrębnej organizacji, ciągle współpracowały blisko z krajami Wspólnot, czego efektem było powstanie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).

65. NAFTA

Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (North American Free Trade Agreement – NAFTA, układ zawarty między

- Stanami Zjednoczonymi,

- Kanadą

- Meksykiem,

tworzący strefę wolnego handlu w 1992, wszedł w życie w 1994.

Celem układu jest zniesienie w ciągu 15 lat ceł i barier w przepływie towarów, usług, inwestycji zagranicznych, wzmacnianie wolnej konkurencji na obszarze strefy, rozszerzenie perspektyw inwestycyjnych w państwach członkowskich, zapewnienie ochrony praw autorskich, stwarzanie warunków do rozwijania współpracy trójstronnej.

NAFTA nie jest więc porozumieniem, które miałoby doprowadzić do wspólnej polityki handlowej czy koordynacji polityki gospodarczej, choć wykracza poza zwykłe umowy handlowe, omawia zasady rozwiązywania sporów, ochronę środowiska oraz własności intelektualnej, stawia zadanie zapewnienia trwałego wzrostu w regionie.

W wyniku realizacji traktatu powstaje największy w świecie rynek (375 mln ludności, 6,5 bln dolarów rocznej produkcji). Dynamicznie rozwijające się w latach 90. inicjatywy integracji regionalnej na tym obszarze prowadzą też do idei poszerzenia NAFTA na kraje Ameryki Południowej i utworzenia docelowo wolnego rynku amerykańskiego.

Głównym organem jest Rada Wolnego Handlu, która sprawuje ogólny nadzór nad działalnością układu, wytycza kierunki rozwoju oraz rozstrzyga spory dotyczące interpretacji i stosowania zawartego porozumienia; NAFTA ma własny system rozwiązywania sporów, oparty na koncyliacji i arbitrażu.

66. MERCOSUR

MERCOSUR, Mercado Comun del Cono Sur, Wspólny Rynek Południa, organizacja powołana traktatem z Asuncion (Paragwaj), podpisanym w 1991 przez:

- Argentynę,

- Brazylię,

- Paragwaj

- Urugwaj.

Kraje te postanowiły przyspieszyć proces integracji gospodarczej, zacieśniając współpracę i znosząc bariery handlowe. Od 1995 MERCOSUR stał się największą i najsilniejszą strefą wolnego handlu w Ameryce Południowej.

1990–1994 wzajemna wymiana handlowa wzrosła o 6 mld dolarów. Celem organizacji jest zwiększenie skali powiązań gospodarczych, wprowadzenie pełnej swobody przepływu osób, kapitałów, dóbr, wspólne przedsięwzięcia restrukturyzacyjne wzorem Wspólnot Europejskich.

Członkostwem są zainteresowane inne kraje regionu – Boliwia, Chile, które chcą zarazem stanowić pomost z innymi organizacjami integracji regionalnej, jak Andyjski Wspólny Rynek.
MERCOSUR również podejmuje działania na rzecz sformalizowanej współpracy ze Stanami Zjednoczonymi i NAFTA oraz Unią Europejską

67. APEC

APEC (Asia–Pacific Economic Cooperation), Układ o Współpracy Gospodarczej Azji i rejonu Pacyfiku, układ podpisany 1989 w Canberze (Australia) na konferencji ministrów spraw zagranicznych i handlu z 12 państw. Założycielami były:

- kraje ASEAN

- Australia,

- Nowa Zelandia,

- Japonia,

- Korea Południowa,

- Kanada,

USA,

W 1991 dołączyły Chiny, Tajwan i Hongkong, w 1993 – Meksyk i Papua-Nowa Gwinea, w 1994 – Chile.

APEC działa na rzecz koordynacji przedsięwzięć finansowych i rozwoju ekonomicznego państw członkowskich. Podstawowym celem jest liberalizacja handlu i wzajemnych stosunków gospodarczych, uzgadnianie stanowiska prezentowanego na forum organizacji GATT i WTO. W ramach APEC odbywają się konsultacje ministerialne oraz coroczne Konferencje Ministrów i spotkania na szczycie szefów państw. 1995, na szczycie w Bogor (Indonezja) ustalono, że w regionie Pacyfiku powstanie do 2020 strefa wolnego handlu. Byłby to najpotężniejszy gospodarczo obszar, obecnie liczący ponad 2 mld ludności, wytwarzający ponad połowę światowej produkcji dóbr i usług oraz koordynujący 40% światowego handlu. Skupia on kraje bardzo różne pod względem tradycji, kultury, rozwoju ekonomicznego i politycznego, co może stanowić przeszkodę w ich ścisłej integracji.

68. OPEC

OPEC, Organization of the Petroleum Exporting Countries, Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej, organizacja założona w 1960 na konferencji w Bagdadzie zwołanej w następstwie obniżenia cen ropy naftowej przez międzynarodowe spółki naftowe.

Głównym jej celem jest dążenie do kontroli cen ropy.

Organizacja skupia 11 państw, których podstawowym bogactwem naturalnym jest ropa naftowa, w większości są to kraje słabo rozwinięte.

W konferencji wzięli udział przedstawiciele Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu, Iraku, Iranu i Wenezueli. Formalnie początkiem działania OPEC była konferencja w Caracas w styczniu 1961, kiedy to uchwalono statut.

Do państw założycieli dołączyły później Katar (1961), Indonezja i Libia (1962), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967), Algieria (1969), Nigeria (1971), Ekwador (1973) i Gabon (1975). Kraje te dostarczają obecnie ponad 30% produkcji ropy naftowej, a na ich terytorium znajduje się ok. 25% rozpoznanych zasobów tego bogactwa naturalnego na Ziemi.

Siedzibą OPEC jest Wiedeń, najwyższym organem Konferencja, wykonawczym - Rada Gubernatorów wraz z Komisją Ekonomiczną i Sekretariatem. Działalność OPEC dotyczy wszystkich aspektów rynku, takich jak ceny, opłaty eksploatacyjne, limity wydobycia i zyski.

W wyniku kryzysu naftowego w latach 1973-1974 pozycja organizacji ogromnie wzrosła. W 1973 podwyższano wielokrotnie cenę ropy, a państwa członkowskie osiągnęły ogromne dochody stawiające je w rzędzie najbogatszych na świecie. Skutkiem tego był gwałtowny wzrost kosztów utrzymania w wysoko rozwiniętych państwach zachodnich i polityka oszczędnościowa w tych państwach.

Złagodzeniem sytuacji był fakt, że poza organizacją pozostawał jeden z największych producentów ropy - Meksyk. Spadek znaczenia OPEC wynikał także z konfliktów wojennych pomiędzy państwami członkowskimi (wojna iracko-irańska, wojna w Zatoce Perskiej). Znaczenie OPEC jest w dalszym ciągu duże, ale pozycja innych eksporterów, np. Rosji, wzrosła.

69. POJĘCIE GLOBALIZACJI

Zacieśnianie się więzi międzyludzkich, gospodarczych dzięki rewolucji informatycznej.

Dążenie do eliminacji przeszkód w prowadzeniu działalności gospodarczych (eliminacja granic ekonomicznych, przestrzennych i czasowych).

Globalizacja gospodarki, tworzenie światowego systemu gospodarczego, którego podstawowymi czynnikami są: globalny system walutowy, rozwój struktur integracji gospodarczej, wzrost ponadnarodowych korporacji, rozwój organizacji współtworzących światowy ład gospodarczy.

70. GŁÓWNE STANOWISKA WOBEC GLOBALIZACJI

Ciężko odpowiedzieć na to pytanie, ale możemy wyróżnić praktycznie tylko dwa stanowiska: negatywne i pozytywne. Oczywiście istnieje stanowisko obojętne, które odnosi się do społeczności, którym to po prostu zwisa.

♦ Pozytywne: Wielką zaletą jest to, że w warunkach globalizacji nowe technologie - głównie w telekomunikacji i transporcie - umożliwiają międzynarodowy przepływ towarów, kapitału, ludzi czy usług w większej skali. Ludzie, firmy, państwa będą wytwarzać to, co potrafią robić najlepiej i najtaniej, przez lepsze wykorzystanie wiedzy, kapitału, pracy i surowców naturalnych. Zwolennicy globalizacji podkreślają, że rodzi ona poczucie wspólnej hierarchii, wspólnego losu i wspólnej odpowiedzialności na poziomie globalnym. Sprzyja wzrostowi gospodarek narodowych dzięki znoszeniu barier w wymianie handlowej, pomaga też wyrównywaniu różnic między poszczególnymi krajami i regionami. Jest szansą dla dużych i małych przedsiębiorstw

♦ Negatywne: Warunki globalizacji zmuszają nas do wzmożonej pracy, konkurencyjność nas samych wobec innych podmiotów gospodarczych, czy osób odgrywa kluczową rolę. Stanowi również zagrożenie dla istniejących kultur, wiąże się z migracją (przemieszczaniem się) ludzi. Kraje wysokorozwinięte i zaawansowane technologicznie boją się konkurencyjnych (tańszych) wyrobów państw uboższych. W krajach, gdzie technologia jest rozwinięta w mniejszym stopniu występuje zjawisko taniej siły roboczej, która jest zagrożeniem dla rynków pracy krajów bardziej rozwiniętych. W warunkach tych - część produkcji zostanie przeniesiona do państw o niższych kosztach pracy, a napływ emigrantów z biedniejszych krajów spowoduje częściowe odebranie pracy \"lokalnym\" społecznościom.

Większość państw widząc przewagę korzyści nad zagrożeniami wynikającymi z otwarcia się na świat, zawarła porozumienie o swobodzie handlu. Korzyści z globalizacji możliwe są do osiągnięcia jedynie dla aktywnych uczestników tych procesów. Natomiast kraje, które wybrały izolację (Korea Północna, Kuba) skazały się na zacofanie i biedę. Nie jesteśmy w stanie walczyć z globalizacją Procesy globalizacji są nieuchronne. Kraje słabsze muszą włączyć się w procesy globalizacji razem z krajami bogatszymi.

71. OEEC I OECD

♦ OEEC- Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej, (1948 – 1961), organizacja gospodarcza, utworzona w 1948 przez 16 krajów Europy Zachodniej (1949 weszły do niej Niemcy, Jugosławia oraz Finlandia) w celu koordynowania rozdziału pomocy ze strony Stanów Zjednoczonych i Kanady dla procesu odbudowy zniszczonej wojną gospodarki europejskiej, w ramach planu Marshalla.

Zadaniem OEEC było także ułatwienie wymiany handlowej pomiędzy krajami członkowskimi, w tym zwłaszcza zniesienie ograniczeń ilościowych i wspomaganie rozdziału dóbr rzadkich oraz stworzenie systemu konsultacji przy podejmowaniu ważniejszych przedsięwzięć gospodarczych.

W 1961 przekształciła się w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), przyjmując do swego grona także kraje pozaeuropejskie.

♦ OECD, Organization for Economic Cooperation and Development, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, organizacja utworzona 30 września 1961 w Paryżu na mocy konwencji z 14 XII 1960, która dotyczyła przekształcenia powstałej w związku z planem Marshalla OEEC (Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej).

Była bezpośrednią reakcją Stanów Zjednoczonych na utworzenie EWG i dokonanie podziału w tzw. wspólnocie atlantyckiej.

Zadaniem organizacji jest popieranie wspólnej polityki gospodarczej i handlowej przyczyniającej się do wzrostu gospodarczego, podnoszenia poziomu zatrudnienia, stabilizacji oraz rozwoju handlu wzajemnego poprzez znoszenie przeszkadzających w nim jeszcze barier. OECD zajmuje się także pomocą krajom rozwijającym się. Do organizacji należą najbardziej rozwinięte kraje Europy, w tym wszystkie kraje UE, oraz liczące się ekonomicznie kraje pozaeuropejskie (USA, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia). Od 1996 roku członkiem organizacji jest także Polska.

Głównym organem jest Rada, w skład której wchodzą stali przedstawiciele, i która raz do roku zbiera się na szczeblu ministerstw. Wybiera corocznie dziesięcioosobowy Komitet Wykonawczy oraz na pięcioletnią kadencję sekretarza generalnego, który stoi na czele Sekretariatu. Pod auspicjami OECD działają: Agencja Energii Jądrowej (od 1958) i Międzynarodowa Agencja Energetyczna (od 1976).

72. CZTERY WOLNOŚCI

Cztery wolności rynku wewnętrznego, podstawowe reguły organizacji i funkcjonowania Jednolitego Rynku Europejskiego, fundament wspólnej polityki ekonomicznej Unii Europejskiej. Są to:

• wolność przepływu towarów – opiera się m.in. na: dostosowaniu lub wzajemnej akceptacji norm i przepisów, zniesieniu kontroli granicznych oraz harmonizacji podatków;

• wolność przepływu usług – liberalizacja usług finansowych, transportowych, telekomunikacyjnych, ujednolicenie metod kontroli banków i ubezpieczeń;

• wolność przepływu kapitału – dążenie do wspólnego rynku usług finansowych;

• wolność ruchu osobowego – prawo do pracy, życia, mieszkania i korzystania z uprawnień socjalnych w miejscu pobytu na terytorium całej UE, bez względu na przynależność państwową.

73. PROBLEMY EKOLIGICZNE

Do podstawowych zagrożeń środowiska naturalnego pod koniec XX wieku należą: niszczenie warstwy ozonowej, zanikanie różnorodności biologicznej, zanieczyszczenia wód międzynarodowych, ocieplanie klimatu.

♦ Efekt cieplarniany: jest wynikiem industrializacji i urbanizacji w skali globalnej. Temperatura podniosła się od 0,3 do 0,6 stopnia Celsjusza, podniosła się jeszcze bardziej w strefie tropikalnej, przyczyniając się do tworzenia huraganów i tajfunów. Również temperatura wód i oceanów podniosła się o 0,5 stopnia. Topnienie lodowców spowodowało, ze poziom wody morskiej podniósł się o 20 cm, a to doprowadza do powodzi, erozji brzegów, zasolenia wód gruntowych i ubytków ziemi. Zanieczyszczenia wód prowadzą do erozji gleby, wymieranie gatunków zwierząt, opadania wód gruntowych, rozszerzania obszarów pustynnych. Niesie również ze sobą szkody zdrowotne takie jak zakłócenie krążenia krwi, rak skóry, chorób oczu, schorzenia dróg oddechowych, chorób przewodu pokarmowego. Efekt cieplarniany powstaje przez wytwarzanie energii i komunikację, produkcję substancji chemicznych, niszczenie lasów, rolnictwo, emisja gazów.

♦ Dziura ozonowa: powoduje schorzenia skóry ludzi oraz tworzenia się katarakt oczu, osłabienie odporności, doprowadzenie do znieszcenia planktonu oceanicznego jako ważnego pożywienia dla ryb, niszczenie komórek różnych roślin. Działalność człowieka powoduje zanieczyszczenia gleby, niedobór wód i degradacja roślin.

♦ Degradacja ziemi: do przyczyn można zaliczyć poszerzanie się łąk w związku z hodowlą, karczowanie lasów da potrzeb budowlano przemysłowych, zwłaszcza lasów tropikalnych, intensyfikacja upraw rolnych, a więc stosowanie ciężkich maszyn niewłaściwe nawozy. Zatrucie i zanieczyszczenie ziemi przez substancje toksyczne, kurczenie się powierzchni uprawnej w wyniku wyjaławiania i wypalania, straty wynikające z działań zbrojnych i wojen

Międzynarodowe aspekty ochrony środowiska- ONZ: powołało do życia wyspecjalizowaną organizację w 1973r. Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych. Zbierano informacje oraz oceniano stopień dewastacji środowiska naturalnego w poszczególnych regionach i krajach świata. Ważną role odegrał raport Światowej Komisji do Spraw Środowiska i Rozwoju z 1987r. który precyzowała zadania i cele ochrony środowiska zarówno krajów uprzemysłowionych Zachód, jak też biednych Południe, w skali globalnej. W 1992r. na konferencji ekologicznej w Rio de Janeiro przyjęto Deklarację z Rio, w której przyjęto szereg dokumentów dotyczących: konwencja o zmianie klimatycznej, ograniczającej gazy cieplarniane, konwencję o biologicznej różnorodności, chroniąc faunę i florę, deklaracja zasad ochrony na rzecz wszystkich lasów i Agenda 21 czyli strategia postępowania w odniesieniu di wszystkich zakresów środowiska naturalnego.

Greenpeace: zbiera informacje oraz działa na rzecz ochrony środowiska w zakresie: ochrony atmosfery, zwalczanie energii atomowej oraz starych elektrowni atomowych przez organizowanie protestów, ochrona oceanów, mórz i żyjących tam zwierząt, zwalczanie materiałów i odpadów toksycznych, przeciwstawianie się rabunkowej gospodarce leśnej

Kontrowersje wokół realizacji ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatu:

W VI 1992r. na konferencji w Rio de Janeiro przyjęto konwencję o zmianach klimatycznych, do której przystąpiło 154 państw. Jej celem było osiągniecie takiego stanu stabilizacji koncentracji gazów cieplarnianych, aby zapobiec oddziaływaniu człowieka na system klimatyczny. Konwencja zobowiązała sygnatariuszy z rozwiniętych krajów zachodnich oraz przechodzących transformację z Europy Środkowo-Wschodniej do stabilizacji gazów cieplarnianych do roku 2000 na poziomie roku 1990. Konwencja weszła w życie w 1994r z chwila ratyfikowania jej przez 50 państw w tym Polskę w lipcu.

W 1997r. na konferencji w Berlinie powołano komitet negocjacyjny w celu wypracowania protokołu. Najbardziej kontrowersyjne pkt protokołu dotyczyły:

1. Przedmiotu zobowiązań, wiec czy są to trzy podstawowe gazy cieplarniane, w tym zwłaszcza dwutlenek węgla

2.Wyboru horyzontu czasowego zobowiązań

3. Możliwości handlu międzynarodowego redukcjami emisji

4.Uznania przy liczeniu emisji naturalnych źródeł pochłaniania.

48