PRĄD STAŁY
Prądem stałym jest taki prąd elektryczny, który w czasie przepływu nie zmienia kierunku ani wartości natężenia. Prąd ten jest stosowany do wielu zabiegów elektroleczniczych. Uzyskuje go się z aparatów elektroterapeutycznych tzw. elektrosymulatorów, wyposażonych w obwód wytwarzający również prąd stały.
Prąd stały stosuje się przy galwanizacji, jonoforezie i kąpielach elektryczno-wodnych.
WPŁYW PRĄDU STAŁEGO NA ORGANIZM
Tkanki żywe można z fizycznego punktu widzenia traktować jako zespół przewodników jonowych, półprzewodników i izolatorów, tworzących sieć przestrzenną połączonych ze sobą równolegle i szeregowo oporności i pojemności. Należy jednak pamiętać, że jest to ujęcie schematyczne, nie uwzględniające zmian zachodzących w tkankach w wyniku działania na nie bodźców pochodzenia wewnętrznego i zewnętrznego. Tkanki i płyny ustrojowe wykazują różnice w przewodnictwie elektrycznym, które zależą od uwodnienia oraz stężenia zawartych w nich elektrolitów. Największe przewodnictwo wykazuje płyn mózgowo-rdzeniowy, mniejsze – osocze krwi, krew, mięśnie, wątroba, mózg, tkanka łączna oraz tkanka kostna.
W zabiegach elektroleczniczych istotny wpływ wywiera opór skóry, a ściślej mówiąc warstwy rogowej naskórka. Głębsze warstwy tkanek, ze względu na ich znaczne uwodnienie i obecność elektrolitów, nie stwarzają większego oporu dla przepływu prądu. Prąd przepływa drogami o najmniejszym oporze, którymi są znajdujące się w skórze ujścia i przewody wyprowadzające gruczołów potowych. Przewody te wypełnione potem, który jest roztworem elektrolitów, stanowią dobre przejścia dla prądu elektrycznego. W tkankach głębiej położonych prąd przepływa również drogami o najmniejszym oporze, tzn. wzdłuż naczyń krwionośnych, limfatycznych i nerwów.
Warstwowa budowa tkanek oraz obecność w nich elektrolitów decydujących o właściwościach pojemnościowych sprawiają, że przypływowi prądu elektrycznego towarzyszy polaryzacja jonowa. Polega ona na miejscowym zgrupowaniu jonów, wytwarzających różnicę potencjału o znaku przeciwnym w stosunku do przyłożonego z zewnątrz napięcia. Na rysunku 1 przedstawiono obwód złożony z oporności R połączonej równolegle z pojemnością C, odwzorowujący z dużym uproszczeniem układ tkankowych wielkości elektrycznych. Przyłożenie do takiego obwodu prądu stałego powoduje jego przepływ przez oporność R oraz krótko trwający przepływ prądu ładowania tkankowej pojemności C. Czas przepływu prądu ładowania jest zbliżony do tzw. stałej czasowej układu elektrycznego, zawierającego oporność i pojemność. Wartość stałej t zależy od iloczynu oporności i pojemności: t=R×C Wartość stałej czasowej odpowiada zwykle ułamkowi sekundy. Przepływowi prądu stałego przez tkanki towarzyszy wiele zjawisk fizykochemicznych, a także fizjologicznych, do których należy zaliczyć:
— zjawiska elektrochemiczne,
— zjawiska elektrokinetyczne,
— zjawiska elektrotermiczne,
— reakcje nerwów i mięśni na prąd stały,
— odczyn ze strony naczyń krwionośnych.
Rys. 2. Układ odwzorowujący występujące w tkankach wielkości elektryczne.
Zjawiska elektrochemiczne są związane z elektrolizą, występującą w czasie przepływu prądu przez elektrolity tkankowe. W warunkach wykonywania zabiegów elektroleczniczych wtórne reakcje, występujące w trakcie elektrolizy, zachodzą w podkładzie oddzielającym elektrodę od skóry. Wprowadzenie jednak do tkanek metalowych elektrod igłowych powoduje występowanie w ich otoczeniu reakcji wtórnych, zachodzących między wodą a substancjami wydzielającymi się na elektrodach w trakcie elektrolizy.
Jeśli wyobrazi się organizm ludzki jako worek ze skóry, wypełniony wodnym roztworem chlorku sodowego, w którym występują jony sodu i chloru (Na+ i Cl-), to wiadomo, że po wprowadzeniu do tego roztworu dwóch elektrod metalowych i połączeniu ich ze źródłem prądu stałego wystąpi ruch jonów w kierunku elektrod. Jony sodu będą dążyć ku elektrodzie o znaku przeciwnym do ich ładunku, tzn. ku katodzie, jony zaś chloru — ku anodzie. Po osiągnięciu katody każdy z jonów sodowych pobiera jeden elementarny ładunek ujemny z elektrody i wydziela się na niej w postaci wolnego, obojętnego elektrycznego sodu. Podobnie jony chloru po osiągnięciu anody oddają jej swoje ładunki ujemne i wydzielają się w postaci wolnego chloru. W obecności wody zarówno sód, jak i chlor nie mogą pozostawać w stanie wolnym i wchodzą natychmiast w następujące
reakcje:
2Na + 2H2O® 2NaOH + H2
2Cl + H2O® 2HCl + O
Tak więc w wyniku wtórnych reakcji, zachodzących w trakcie elektrolizy roztworu chlorku sodowego, na katodzie wydziela się gazowy wodór i powstaje wodorotlenek sodowy, który dysocjuje na jony sodu Na+ i jony wodorotlenku OH-. Obecność jonów wodorotlenowych w pobliżu katody powoduje wystąpienie zasadowego odczynu w jej otoczeniu. Powstały na anodzie kwas solny dysocjuje pod wpływem wody na jony wodoru H+ i chloru Cl- . Jony wodorowe powodują wystąpienie kwaśnego odczynu wokół anody. Opisane reakcje wtórne, zachodzące w czasie elektrolizy roztworu chlorku sodowego, zostały wykorzystane do tzw. Elektrolizy tkanek. W zabiegu tym wpływ jonów wodorowych lub wodorotlenowych, powstających w pobliżu elektrod, wykorzystuje się do niszczenia patologicznych tworów skóry. W wyniku działania jonów wodorowych w otoczeniu elektrody igłowej, połączonej z dodatnim biegunem źródła prądu, występuje koagulacja tkanek, której istota polega na ścięciu zawartych w nich białek, podobnie zresztą jak przy działaniu na nie stężonych kwasów. Powstające w pobliżu katody jony wodorotlenowe powodują martwicę rozpływną tkanek, analogiczną do występującej pod wpływem stężonych zasad.
Reakcje wtórne, zachodzące na elektrodach w czasie elektrolizy roztworu chlorku sodowego, wykorzystuje się do oznaczania biegunów źródła prądu stałego. W tym celu do naczynia zawierającego roztwór chlorku sodowego wprowadza się dwa obnażone z izolacji przewodniki, połączone z biegunami źródła prądu. Obserwacja ilości wydzielonych na nich gazów pozwala z łatwością określić bieguny źródła prądu. Ponieważ wodór wydziela się w podwójnej ilości w stosunku do tlenu, zgodnie z opisanymi wyżej reakcjami wtórnymi elektroda, na której wydzieli się więcej pęcherzyków gazu, jest katodą (rys.3.)
Rys. 3. Określanie biegunów źródła prądu stałego. [4]
Zjawiska elektrokinetyczne polegają na przesunięciu względem siebie faz rozproszonej i rozpraszającej koloidów tkankowych pod wpływem pola elektrycznego. Do zjawisk elektrokinetycznych należą elektroforeza i elektroosmoza.
Elektroforeza to ruch naładowanych jednoimiennie cząsteczek fazy rozproszonej układu koloidowego względem fazy rozpraszającej. Kataforezą nazywa się ruch dodatnio naładowanych cząsteczek ku katodzie, anaforezą zaś ruch ujemnie naładowanych cząsteczek ku anodzie.
Elektroosmoza polega na ruchu fazy rozpraszającej układu koloidowego, w stosunku do fazy rozproszonej. Zjawisko to zachodzi na błonach półprzepuszczalnych, które unieruchamiają fazę rozproszoną na swej powierzchni. W tych warunkach zdolność poruszania się pod wpływem pola elektrycznego ma tylko faza rozpraszająca.
Zjawiska elektrotermiczne polegają na powstawaniu w tkankach ciepła, pod wpływem prądu elektrycznego, w wyniku tarcia między poruszającymi się w polu elektrycznym jonami a środowiskiem. Ilość ciepła wytworzona w czasie przepływu prądu stałego przez tkanki jest niewielka i praktycznie nie wpływa w istotny sposób na zachodzące w nich procesy. Istotny natomiast wpływ na zwiększenie ciepłoty tkanek wywiera rozszerzenie naczyń krwionośnych zachodzące pod wpływem prądu. Powstaje ono w wyniku bezpośredniego, pobudzającego oddziaływania prądu na naczynia oraz pod wpływem wytworzonych w tkankach ciał.
Reakcja nerwów i mięśni na prąd stały. Zgodnie z prawem sformułowanym przez Du Bois Reymonda przyczyną powstania bodźca elektrycznego nie jest sam prąd, lecz dostatecznie szybka zmiana jego natężenia w czasie. Z tego względu prąd stały nie wywołuje w czasie przepływu skurczu mięśnia; oczywiście może on wystąpić tylko w czasie włączania i wyłączania prądu, pod warunkiem jednak, że powstająca wówczas zmiana natężenia będzie dostatecznie szybka. Przepływ prądu stałego przez tkankę nerwową i mięśniową powoduje zmianę pobudliwości mięśni. Stan ten określa się jako elektrotonus. Powstaje on w wyniku przemieszczenia jonów i zmian w polaryzacji błon komórkowych, zachodzących w czasie przepływu prądu. W czasie przepływu prądu stałego pobudliwość pod katodą wzrasta, a pod anodą maleje. Stan zwiększonej pobudliwości występujący pod katodą określa się jako katelektrotonus, zaś stan zmniejszonej pobudliwości pod anodą — jako anelektrotonus.
Odczyn ze strony naczyń krwionośnych. Stały prąd elektryczny powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych. Odczyn ten, wyrażający się zaczerwienieniem skóry, występuje najwyraźniej pod elektrodami. Pod katodą rozszerzenie naczyń jest intensywniej wyrażone, pod anodą zaś jest słabsze. W przebiegu odczynu rozszerzenia naczyń krwionośnych wyróżnić można trzy okresy. W okresie pierwszym występuje rozszerzenie naczyń powierzchownych skóry, powodujące jej zaczerwienienie, w okresie drugim rozszerzenie naczyń po upływie ok. 30 min słabnie lub ustępuje, w trzecim zaś okresie występuje głębokie przekrwienie tkanek, utrzymujące się do kilku godzin. Ogrzanie skóry po ustąpieniu odczynu ze strony powierzchownych naczyń krwionośnych powoduje wystąpienie intensywniejszego rumienia cieplnego w miejscu poddanym uprzednio działaniu prądu, co należy tłumaczyć utrzymywaniem się przekrwienia naczyń głębiej położonych.
Omówione zjawiska elektryczne oraz zachodzące pod wpływem prądu stałego odczyny ze strony tkanek nerwowej, mięśniowej oraz naczyń krwionośnych stwarzają szerokie możliwości leczniczego stosowania tego prądu. Przeciwbólowe działanie bieguna dodatniego wynika z opisanego wyżej wpływu na tkankę nerwową. Pobudzający wpływ bieguna ujemnego znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń czucia oraz zapobieganiu procesom degeneracji włókien nerwowych w uszkodzonym nerwie. Pamiętać jednak należy, że biegun dodatni prądu oddziałuje niekorzystnie na włókna uszkodzonego nerwu, stąd w sprawach chorobowych, związanych np. z przerwaniem ciągłości nerwów, stosuje się zawsze katodę jako elektrodę czynną.
GALWANIZACJA
Galwanizacja jest zabiegiem elektroleczniczym, w którym wykorzystuje się prąd stały. Nazwa zabiegu wiąże się z nazwiskiem włoskiego lekarza i przyrodnika Luigi Galvaniego, którego prace stworzyły podstawy elektrolecznictwa. Galwanizacja polega na przyłożeniu elektrod do wilgotnej skóry. Do tego celu stosuje się elektrody płaskie (prostokątne lub kwadratowe o różnych wymiarach, zaokrąglonych krawędziach i kontach oraz o równej powierzchni), a także elektrody o specjalnym kształcie mające wymiary i kształty przystosowane do wykonywania określonych rodzajów galwanizacji. Należą do nich elektrody do wykonywania galwanizacji w okolicy gałek ocznych, uszu, elektrody dyskowe, elektrody wałeczkowe oraz tzw. Elektroda Bergoniego, zwana również półmaską. Przepływ prądu między elektrodami jest uzależniony od rozmiarów elektrod, ich wzajemnego ułożenia, przewodnictwa różnych tkanek znajdujących się między elektrodami oraz od odległości między elektrodami. W zależności od ułożenia elektrod w stosunku do długiej osi części ciała poddanej galwanizacji wyróżnia się: galwanizację podłużną oraz galwanizację poprzeczną.
Rys. 4. Przepływ prądu przez tkanki w zależności od ułożenia i rozmiarów elektrod wg[4].
Jony wewnątrz organizmu zaczynają się przemieszczać pod wpływem prądu (kationy do katody, aniony do anody). W skutek tego zabiegu dochodzi do przekrwienia, do którego dochodzi w następstwie tworzenia się ciał histaminopodobnych. Podrażniony zostaje układ nerwowy i pobudzone mięśnie. Celem tego zabiegu jest poprawa napięcia mięśni.
Występujące pod anodą zmniejszenie pobudliwości nerwów oraz wpływ przeciwzapalny zabiegu wykorzystuje się w leczeniu nerwobólów, przewlekłych zapaleń nerwów, splotów i korzeni nerwowych, zespołów bólowych w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa i choroby dyskowej. Występujące pod katodą przekrwienie naczyń pozwala stosować galwanizację w leczeniu porażeń wiotkich oraz zaburzeń krążenia obwodowego. Galwanizację podłużną lub poprzeczną stosuje się również w przypadkach utrudnionego zrostu po złamaniach kości.
Przeciwwskazania do stosowania galwanizacji stanowią ropne stany zapalne skóry i tkanek miękkich, wypryski, owrzodzenia, stany gorączkowe, porażenia spastyczne, miejscowe zaburzenia czucia, nowotwory łagodne i złośliwe, skaza krwotoczna, ostre procesy zapalne i infekcje ogólne, osobnicza nietolerancja prądu, wszczepiony rozrusznik sera, zakrzepy, zagrożenie zatorami, zakrzepowe zapalenie żył, metale w tkankach poddawanych zabiegowi, endoproteza oraz miażdżyca zrostowa tętnic.
JONTOFOREZA
Jontoforeza lub jonoforeza jest to zabieg elektroleczniczy polegający na wprowadzeniu do tkanek siłami pola elektrycznego jonów działających leczniczo. Do jontoforezy mogą zatem być używane tylko związki chemiczne ulegające dysocjacji elektrolitycznej. Związki chemiczne mające tę właściwość nazywa się elektrolitami. Celem tego zabiegu jest dostarczenie skórze specjalnych substancji czynnych do głębnych warstw skóry. Ilość dostarczonych substancji zależy od długości zabiegu, natężenia prądu oraz wielkości elektrod. Do jontoforezy używa się roztworów różnych leków. Najczęściej stosuje się tu roztwory wodne, np. preparaty w ampułkach, w których rozpuszczone są substancje czynne zdolne do jonizacji. Aniony, czyli anionowe substancje czynne, wprowadza się do skóry za pomocą katody. W tym wypadku katoda jest elektrodą czynną, anoda - bierną (przeciwelektrodą). Kationy, czyli kationowe substancje czynne, wprowadzane są anodą (elektrodą czynną), katoda jest tu przeciwelektrodą.
Mechanizm leczniczego działania jontoforezy jest bardzo złożony, ale wyróżniamy w nim podstawowe kierunki takie jak działanie lecznicze jonów, wpływ na tkanki bieguna prądu stosowanego w jontoforezie oraz oddziaływanie odruchowe na narządy głębiej położone.
Podstawowe wskazania do jontoforezy:
Ø Jontoforeza jodu: blizny, przykurcza bliznowate.
Ø Jontoforeza wapnia: stany zapalne gałki ocznej, obwodowe zaburzenia naczynioruchowe, zespół Sudecka, utrudniony zrost kości.
Ø Jontoforeza cynku: przyżeganie trudno gojących się owrzodzeń, drożdżyca paznokci.
Ø Jontoforeza prokainy lub lidokainy: nerwobóle, zespół rwy kulszowej, bóle głowy, zaburzenia wymowy (transcerebralnie), dychawica oskrzelowa (na okolice kłębków szyjnych), epikondylopatje, zapalenia tkanki okołostawowej.
Ø Jontoforeza histaminy: samorodna sinica kończyn, odmroziny, zespół bólowy rwy kulszowej, przewlekłe stany zapalne stawów i tkanki okołostawowej, owrzodzenia troficzne.
Ø Jontoforeza adrenaliny: stany zapalne gałki ocznej, wspólnie z lidokainą lub prokainą w leczeniu stanów bólowych.
Ø Jontoforeza antybiotyków: bakteryjne stany zapalne skóry i tkanek miękkich.
Ø Jontoforeza hydrokortyzonu lub preparatu Solu-Dacortin: stany zapalne skóry, tkanek miękkich, drobnych stawów i pochewek ścięgnistych, stany zapalne gałki ocznej.
Ø Jontoforeza tolazoliny (Pridazolu): zaburzenia w ukrwieniu nerwu wzrokowego i siatkówki, zaburzenia ukrwienia obwodowego.
Przeciwwskazania nie odbiegają w zasadzie od przeciwwskazań do stosowania innych zabiegów elektroleczniczych. Pamiętać jednak należy, że jony działające korzystnie w schorzeniu podstawowym mogą być przeciwwskazane ze względu na współistniejące inne schorzenia. Wskazania i przeciwwskazania do jontoforezy ustala lekarz.
KĄPIELE ELEKTRYCZNO-WODNE
Nazwą tą określa się zabiegi elektrolecznicze, w których część lub całe ciało, znajdujące się w kąpieli wodnej, poddane zostaje działaniu prądu stałego. Wyróżnia się kąpiele elektryczno-wodne komorowe oraz kąpiele elektryczno-wodne całkowite.
Kąpiel elektryczno-wodna komorowa jest to kąpiel lecznicza, którą wykonuje się z użyciem specjalnego zestawu, przedstawionego na rysunku 4. Kończyny osoby poddanej zabiegowi są zanurzone w specjalnych wanienkach, napełnionych wodą o temperaturze od 35 do 38°C, stanowiącą w tych warunkach środowisko przewodzące prąd elektryczny. Spośród możliwych połączeń najczęściej stosuje się czterokomorową kąpiel wodną o wstępującym kierunku przepływu prądu oraz kąpiel o zstępującym kierunku przepływu prądu. Działanie czterokomorowej kąpieli elektryczno-wodnej zależy od kierunku przepływu prądu.
W kąpieli o wstępującym kierunku prądu biegun ujemny źródła prądu jest połączony z elektrodami znajdującymi się w wanienkach dla kończyn górnych, a dodatni — z elektrodami wanienek dla kończyn dolnych. Kąpiel o wstępującym kierunku prądu powoduje zwiększenie pobudliwości ośrodkowego układu nerwowego. Jej wpływ na układ sercowo- naczyniowy polega na zwiększeniu odpływu krwi żylnej z kończyn dolnych i narządów objętych „dorzeczem" żyły wrotnej, dopływu krwi tętniczej do płuc i kończyn górnych, odpływu krwi żylnej z serca do płuc. W kąpieli o zstępującym kierunku prądu dodatni biegun jest połączony z elektrodami wanienek dla kończyn górnych, biegun zaś ujemny — z elektrodami wanienek dla kończyn dolnych. Kąpiel o takim kierunku przepływu prądu obniża pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego. Wpływ jej na układ sercowo-naczyniowy polega na zwiększeniu dopływu krwi z krążenia małego do serca, odpływu krwi żylnej z płuc i kończyn górnych, dopływu krwi tętniczej do narządów objętych „dorzeczem" żyły wrotnej oraz do kończyn dolnych.
Wskazania do kąpieli elektryczno-wodnej czterokomorowej to zapalenia wielonerwowe, nerwobóle, niedowłady, zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa, choroba zwyrodnieniowa stawów, nerwica wegetatywna oraz zaburzenia ukrwienia obwodowego. Kąpieli elektryczno-wodnych czterokomorowych nie wolno stosować w podciśnieniu tętniczym, znacznym nadciśnieniu tętniczym, stanach gorączkowych oraz niewydolności krążenia.
Kąpiel elektryczno-wodna całkowita. Wykonuje się ją w specjalnej wannie z materiału izolującego, w której ścianach są umieszczone duże płaskie elektrody węglowe. Elektrody są zabezpieczone osłonami uniemożliwiającymi zetknięcie z ciałem chorego. Wanna do kąpieli elektryczno-wodnych całkowitych nie może mieć stałego dopływu ani też odpływu wody, ze względu na niebezpieczeństwo jej uziemienia przez połączenie z rurami wodociągowymi, czy też kanalizacyjnymi. Temperatura wody wynosi 34-38°C. Źródłem prądu stałego jest specjalny aparat, wyposażony w zespół przełączników, umożliwiających połączenie odpowiedniego bieguna z poszczególnymi elektrodami. Na rysunku 6 przedstawiono urządzenie i kierunki przepływu prądu. W kąpieli elektryczno-wodnej całkowitej stosuje się natężenie prądu stałego od 20 do 50 mA. Czas zabiegu wynosi od 5 do 15 min. Kąpiele wykonuje się zwykle dwa razy w tygodniu.
Wpływ kąpieli elektryczno-wodnej całkowitej na ustrój polega na działaniu prądu stałego na dużą powierzchnię ciała, termicznym i hydrostatycznym wody, chemicznym, występującym w wypadku stosowania wody mineralnej lub dodania do kąpieli wyciągów roślinnych; działanie to może być jontoforezą obecnych w wodzie jonów.
Wskazania do kąpieli elektryczno-wodnej całkowitej: Zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa, choroba zwyrodnieniowa stawów, niedowłady, nerwobóle.
PRĄDY MAŁEJ CZĘSTOTLIWOŚCI
Do prądów małej częstotliwości zalicza się prądy złożone z impulsów elektrycznych o różnym przebiegu i częstotliwości od 0,5 do 500 Hz.
PODZIAŁ PRĄDÓW MAŁEJ CZĘSTOTLIWOŚCI
Prądy małej częstotliwości dzielimy na trzy grupy:
- prądy złożone z impulsów o prostokątnym przebiegu znajdują szerokie zastosowanie w elektrostymulacji mięśni i nerwów oraz w elektrodiagnostyce. Prąd złożony z impulsów prostokątnych, o czasie trwania 2ms i przerwie 5ms, wywołuje skurcze tężcowe mięśni szkieletowych, a w ich następstwie zmniejsza napięcie mięśniowe. Ponieważ działa on również uśmierzająco na ból, znajduje zastosowanie w leczeniu zespołów bólowych, bólów mięśniowych oraz w choroby zwyrodnieniowej stawów
- prądy, zwane eksponencjalnymi, złożone z impulsów o przebiegu trójkątnym wykorzystywane są do stymulacji wybiórczej mięśni porażonych wiotko. Podczas zabiegów uzyskujemy możliwość zapobiegania zanikom mięśniowym i utrzymujemy jak największą, zdolność do skurczu masę mięśniową do czasu kiedy nastąpi powrót unerwienia. Możemy również usprawnia upośledzone grupy mięśniowe, ten cel uzyskujemy dzięki zwiększeniu masy mięśniowej oraz eliminowaniu ruchów zastępczych, które występują w porażeniach i w znacznym stopniu utrudniają usprawnianie
- prądy powstałe w wyniku prostowania prądu sinusoidalnie zmiennego nazywane inaczej prądami diadynamicznymi. Wskazaniami do stosowania prądów diadynamicznych to:
a. zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa:
· bóle okolicy szyjnego odcinka kręgosłupa, potylicy i pasa barkowego,
· bóle pleców i kręgosłupa
· zespół rwy kulszowej
b. nerwobóle:
· nerwoból splotu barkowego
· nerwoból nerwu międzyżebrowego
· nerwoból nerwu trójdzielnego
· rwa kulszowa w przebiegu choroby dyskowej
c. zapalenia okołostawowe
· zapalenie okołostawowe stawu ramiennego
· zapalenie oko3ostawowe stawu łokciowego
· choroba zwyrodnieniowa stawów
· stany po urazach stawów i mięśni oraz ścięgien
· porażenie obwodowe nerwu twarzowego
· zaniki mięśni z nieczynności
- przezskórna elektrostymulacja elektryczna TENS nazwą tą określa się stymulacje metodą elektroleczniczą, stosowaną w zwalczaniu bólu głównie chronicznego.
TENS tradycyjny , wysokiej częstotliwości za pomocą tego rodzaju prądy stymulujemy grube i średnio-grube włókna nerwowe , co zamyka ,,bramkę” do transmisji bólu przez cienkie włókna nerwowe.
TENS niskiej częstotliwości, ten typ elektrostymulacji działa na sekrecje endorfin.
TENS Burst, lepiej tolerowany przez pacjenta, efekty przeciwbólowe utrzymują się około 4h w wyniku działania endorfin.
Brief Intense TENS, powoduje skurcze tężcowe oraz znieczulenia po około 15 minutach.
TENS modulowany, w którym modulacja wywołuje wrażenia typu masażu. [1], [7]
[1]
ELEKTROSTYMULACJA
Elektrostymulacja to zabieg elektroleczniczy, w którym wykorzystuje się prąd impulsowy. Najczęściej wykonuje się elektrostymulację nerwów i mięśni. Wyróżnia się dwie metody elektrostymulacji układu nerwowo-mięśniowego, a mianowicie tzw. elektrostymulację elektrodą czynną oraz elektrostymulację dwuelektrodową. Określenia te wiążą się z ułożeniem elektrod i sposobem oddziaływania prądu.
Elektrostymulacja elektrodą czynną polega na pobudzeniu nerwu lub mięśnia czynną elektrodą w miejscu na skórze odpowiadającym tzw. punktowi motorycznemu. Jest ona połączona z biegunem ujemnym źródła prądu. Jej wymiary są wiele razy mniejsze od elektrody biernej, umieszczonej na skórze w dostatecznie dużym oddaleniu.
Elektrostymulacja dwuelektrodowa to metoda polegająca na ułożeniu na skórze dwóch małych, równej wielkości elektrod w miejscach odpowiadających przejściu mięśnia w ścięgno. Metodę tę stosuje się zwykle w wypadku elektrostymulacji mięśni odnerwionych, tzn. mięśni, które w wyniku uszkodzenia komórek ruchowych rdzenia lub nerwu ruchowego zostały wyłączone spod wpływu impulsów nerwowych. W takim wypadku punkty motoryczne nie istnieją, uszkodzone bowiem włókna nerwowe straciły zdolność przewodzenia prądu. Metodę dwuelektrodowej elektrostymulacji można stosować również z dobrymi wynikami w pobudzaniu do skurczu mięśni zdrowych lub nieznacznie uszkodzonych. W elektrostymulacji dwuelektrodowej biegun ujemny łączy się z elektrodą ułożoną obwodowo.
IMPULSY PROSTOKĄTNE
Prąd złożony z impulsów prostokątnych nazywa się również prądem galwanicznym przerywanym. Składa się on z impulsów prostokątnych oddzielonych przerwami w przepływie prądu. Nowoczesne elektrostymulatory wytwarzają impulsy prostokątne o czasie trwania od 0,1 do 1200 ms i różnie długiej przerwie (od 20 do 3000 ms), której czas dobiera się w zależności od wskazań. Prąd ten, jak już wspomniano, można również otrzymać przez przerywanie prądu stałego. Do tego celu używa się elektrody dyskowej z przerywaczem prądu. Uzyskane za pomocą tej elektrody impulsy prostokątne są jednak różnie długie, w zależności od czasu przepływu prądu stałego. Cechą charakterystyczną impulsu prostokątnego jest bardzo krótki, bliski zera, czas narastania i opadania wartości natężenia.
Impulsy prostokątne znajdują szerokie zastosowanie w elektrostymulacji mięśni i nerwów oraz w elektrodiagnostyce. Występująca w impulsach prostokątnych szybka zmiana natężenia czyni ją ze względów elektrofizjologicznych przydatnymi tylko do pobudzania mięśni nie wykazujących zaburzeń w pobudliwości, tzn. mięśni zdrowych lub nieznacznie uszkodzonych. Prądem tym nie można pobudzać do skurczu mięśni odnerwionych (porażonych wiotko), ponieważ wówczas byłoby konieczne użycie bardzo dużych wartości natężenia, boleśnie odczuwanego przez chorego.
W elektrolecznictwie stosuje się również prądy złożone z impulsów prostokątnych modulowane, o obwiedni w kształcie trójkąta, trapezu lub połówki sinusoidy. Prądy te są stosowane do elektrostymulacji mięśni. Wpływ pobudzający na mięsień wywiera cała, modulowana seria impulsów. Prąd złożony z impulsów prostokątnych, o czasie trwania 2 ms i przerwie 5 ms, wywołuje tężcowe skurcze mięśni szkieletowych, a w ich następstwie zmniejszenie napięcia mięśniowego. Ponieważ działa on również uśmierzająco na ból, znajduje zastosowanie w leczeniu zespołów bólowych, bólów mięśniowych oraz w chorobie zwyrodnieniowej stawów.
IMPULSY TRÓJKĄTNE
Zasadniczą cechą impulsu trójkątnego jest powolne narastanie natężenia. Ponieważ narastanie natężenia w poszczególnym impulsie przebiega zgodnie z funkcją wykładniczą (eksponencjalną), prądy złożone z tego rodzaju impulsów nazywa się również prądami wykładniczymi lub eksponencjalnymi. Tak więc w impulsie trójkątnym natężenie osiąga wartość szczytową, wzrastając wykładniczo w postaci płaskiej krzywej, a następnie obniża się do wartości zerowej.
Wiadomo, że drażniąc nerw ruchowy prądem o pewnym natężeniu w określonym czasie uzyskuje się skurcz mięśnia tylko wtedy, gdy natężenie i czas jego działania osiągną pewną wartość progową, konieczną do wywołania skurczu. Istotne znaczenie dla uzyskania skurczu mięśnia ma również szybkość narastania natężenia. Prawo Du Bois Reymonda głosi, że nie sam prąd, lecz dostatecznie szybka zmiana jego natężenia jest przyczyną powstania bodźca elektrycznego. Prąd galwaniczny nie powoduje skurczu mięśnia, ponieważ w czasie jego przepływu natężenie nie ulega zmianie. Skurcz powstaje tylko przy zamykaniu i otwieraniu tego obwodu prądu, pod warunkiem jednak, że zmiana natężenia jest dostatecznie szybka. Zmniejszając stopniowo szybkość narastania natężenia można dojść do takiego kąta, przy którym występuje jeszcze skurcz mięśnia, jednak dalsze zmniejszanie szybkości narastania natężenia, któremu odpowiada kąt o mniejszej wartości, nie daje w efekcie skurczu, ze względu na zbyt wolną zmianę natężenia prądu. Ten najmniejszy kąt, przy którym uzyskuje się jeszcze skurcz mięśnia, określa się jako kąt graniczny. Wolniejsze narastanie natężenia, aniżeli odpowiadające wartości tego kąta, nie wywołuje skurczu mięśnia. Istnieje zatem możliwość wybiórczego pobudzania do skurczu mięśnia odnerwionego, znajdującego się w otoczeniu mięśni zdrowych. Ważnym momentem, istotnym ze względów praktycznych, jest znaczna zdolność przystosowania się receptorów nerwów czuciowych do impulsów trójkątnych. Dzięki temu zabiegi wykonywane przy użyciu impulsów trójkątnych są prawie bezbolesne. Prądem tym można również oddziaływać na mięśnie gładkie, które odznaczają się małą akomodacją, czyli zdolnością przystosowania się do wolno narastającego natężenia, podobnie jak porażone wiotko mięśnie prążkowane. Impulsy trójkątne stosuje się również w leczeniu zespołów bólowych.
Zasady elektrostymulacji wybiórczej mięśni porażonych wiotko. Wskazania do leczniczego stosowania trójkątnych impulsów prądu wynikają z ich właściwości i działania biologicznego. Porażenie wiotkie po przebytej chorobie Heinego-Medina oraz po uszkodzeniach obwodowych nerwów ruchowych stanowią zasadnicze wskazania do leczenia tym prądem, ze względu na możliwość wybiórczego pobudzenia do skurczu mięśni porażonych wiotko. Prąd eksponencjalny pozwala osiągnąć zasadnicze cele, stojące przed elektrolecznictwem porażeń wiotkich, a mianowicie: zapobieganie zanikom mięśniowym i usprawnianie upośledzonych grup mięśni. Elektrostymulację mięśni porażonych wiotko wykonuje się metodą dwuelektrodową, pamiętając by biegun ujemny przyłożyć do elektrody ułożonej obwodowo. W przypadku, gdy ze względu na małe rozmiary mięśnia nie można ułożyć na jego przebiegu dwóch elektrod, elektrostymulację wykonuje się, pobudzając mięsień w punkcie motorycznym.
Zasady elektrostymulacji mięśni gładkich. Możliwość pobudzania do skurczu mięśni gładkich z użyciem trójkątnych impulsów prądu została wykorzystana w leczeniu stanów chorobowych związanych z nieprawidłową czynnością mięśni gładkich. Przez zastosowanie odpowiedniej serii impulsów jest możliwe wybiórcze oddziaływanie na mięśnie gładkie pęcherza moczowego i jelit. Najwięcej doświadczenia uzyskano w leczeniu tym prądem zaparcia oraz pooperacyjnej atonii pęcherza moczowego.
PRĄD FARADYCZNY
Do prądów impulsowych małej częstotliwości zaliczyć można również prąd faradyczny. Prąd ten znajdował do niedawna szerokie zastosowanie w elektrolecznictwie, obecnie jednak, w dobie rozwoju elektroniki, wychodzi z użycia. Prąd faradyczny jest asymetrycznym prądem indukcyjnym o częstotliwości od 50 do 100 Hz, który otrzymuje się z induktora. Prąd faradyczny wywołuje tężcowy skurcz mięśnia, trwający przez cały czas jego przepływu, ponieważ impulsy działają na mięsień w krótkich odstępach czasu, uniemożliwiając jego rozkurcz. Bodźcami dla mięśnia są dodatnie wychylenia przebiegu prądu faradycznego. W przypadku obniżonej pobudliwości mięśnia jego reakcja na prąd faradyczny jest osłabiona. Brak reakcji na prąd faradyczny świadczy o ciężkim uszkodzeniu mięśnia. Zależność reakcji mięśnia na prąd faradyczny od stanu jego pobudliwości wykorzystuje się w elektrodiagnostyce. Prąd faradyczny powoduje również rozszerzenie naczyń krwionośnych w okolicy jego oddziaływania na skórę.
Dzięki elektrostymulatorom uzyskano prąd o działaniu analogicznym do prądu faradycznego, jednak o ściśle określonym czasie trwania impulsów i przerw między nimi. Prąd którego stosowanie umożliwia dawkowanie natężenia nazwano prądem neofaradycznym. Jest on złożony z impulsów trójkątnych o czasie trwania 1 ms i przerwie między impulsami 20 ms. Prąd neofaradyczny znajduje zastosowanie w elektrostymulacji oraz elektrodiagnostyce.
PRĄD MAŁEJ CZĘSTOTLIWOŚCI W LECZENIU PORAŻEŃ KURCZOWYCH
Metody leczenia porażeń kurczowych (spastycznych) elektrostymulacją prądami małej częstotliwości znajdują w ostatnich latach coraz częstsze zastosowanie.
Metoda Hufschmidta (metoda podwójnego impulsu) polega na stymulacji porażonych kurczowo mięśni i ich antagonistów tzw. podwójnymi impulsami elektrycznymi, o przebiegu prostokątnym. Jest to próba wykorzystania prądów małej częstotliwości do normalizacji stanu napięcia mięśni antagonistycznych w stosunku do grupy mięśni porażonych spastycznie. Omawiana metoda polega na stymulacji mięśnia spastycznego krótkim impulsem, który wywołuje jego skurcz, a następnie trwające bardzo krótko rozluźnienie. Stosując w okresie rozluźnienia mięśnia spastycznego następny impuls na mięsień antagonistyczny, uzyskuje się jego skurcz w warunkach wyeliminowania oporu stawianego przez mięsień porażony spastycznie. Powtarzając tego rodzaju pobudzenia można symulować rytmiczne ruchy wywołane przez dwa przeciwstawne w swym działaniu mięśnie. Ruchy te pozwalają w pewnym stopniu normalizować grę mięśniową.
Metoda tonolizy jest modyfikacją metody Hufschmidta i polega również na stymulowaniu mięśnia spastycznego krótkim impulsem prostokątnym lub trójkątnym, jednak w okresie jego rozluźnienia mięsień antagonistyczny pobudza się serią impulsów (pakietem) o obwiedni trapezowej, trójkątnej lub sinusoidalnej.
Elektrostymulacja czynnościowa jest to specjalna metoda elektrostymulacji, zwana inaczej funkcjonalną, określana również jako FES od skrótu angielskiego terminu functional electrical stimulation. Polega ona na stymulacji mięśni, które wykazują brak lub upośledzenie ośrodkowej kontroli ich czynności i napięcia, jak to występuje w przypadku uszkodzenia górnego neuronu ruchowego, np. porażeniu połowiczym czy w kurczowych postaciach mózgowego porażenia dziecięcego. Celem metody jest wywołanie użytecznych czynnościowo ruchów. Najlepiej opracowana jest elektrostymulacja czynnościowa nerwu strzałkowego, umożliwiająca kontrolę zgięcia grzbietowego i odwracania stopy w odpowiedniej fazie chodu. Znajduje ona zastosowanie u osób z porażeniem połowiczym, w którym ułatwia chód utrudniony patologicznym ustawieniem stopy, pełniąc w istocie rolę protezy wspomagającej funkcję ruchową upośledzonej kończyny. Jak już wspomniano, metoda ta jest również stosowana w niektórych postaciach dziecięcego porażenia mózgowego oraz w różnych okresach stwardnienia rozsianego.
Wyróżnia się:
- stymulację czynnościową odśrodkową, jeśli celem jest bezpośrednia kontrola skurczu porażonych kurczowo mięśni i ruchu wywołanego tym skurczem,
- stymulację czynnościową dośrodkową, której celem jest pośredni wpływ na stan czynnościowy (torowanie lub hamowanie) odpowiednich jednostek motorycznych lub mięśni, bez bezpośredniego wywoływania ich skurczu.
Opracowano również metodę elektrostymulacji czynnościowej nerwu promieniowego u chorych z porażeniem połowiczym i w tym celu skonstruowano specjalny stymulator. Uzyskane wyniki nie są tak korzystne, jak w wypadku stymulacji nerwu strzałkowego.
Istnieje kilka odmian elektrostymulacji czynnościowej, spośród których wymienić należy:
- jednokanałową stymulację kontralateralną, w której impulsy elektryczne organizujące czynność porażonej kończyny wyzwala kończyna zdrowa w odpowiedniej fazie chodu,
- stymulację dwukanałową, dzięki której możliwe jest stymulowanie dwóch nerwów unerwiających mięśnie antagonistyczne lub synergiczne,
- stymulację wielokanałową, polegającą na odpowiednio zsynchronizowanym w czasie, sekwencyjnym stymulowaniu nerwów, mięśni lub grup mięśniowych w celu stymulacji pracy mięśni, występującej w czasie prawidłowego chodu.
PRZEZSKÓRNA STYMULACJA ELEKTRYCZNA TENS (transcutaneous electrical nerve stimulation)
Nazwą tą określa się stymulacyjną metodę elektroleczniczą, stosowaną w zwalczaniu bólu, w której wykorzystuje się prądy impulsowe małej częstotliwości, wytwarzane przez specjalnie w tym celu skonstruowane miniaturowe stymulatory. Są to prądy impulsowe zwykle o przebiegu prostokątnym, ale również trójkątnym lub sinusoidalnym i częstotliwości powyżej 10 Hz, najczęściej w granicach od 40 do 100 Hz. Stosuje się małe natężenie prądu, poniżej progu bólu, wywołujące wyraźne uczucie mrowienia lub wibracji. Elektrody umiejscawia się zgodnie ze zleceniem lekarza w punktach bólowych, miejscach wywołujących ból (trigger points) lub wzdłuż przebiegu nerwu czuciowego zaopatrującego bolesną okolicę.
Odmianę przezskórną stymulacji elektrycznej stanowi tzw. przezskórna stymulacja wieloelektrodowa, w której dzięki specjalnemu urządzeniu, wyposażonemu w kilka niezależnych wyjść, możliwe jest umiejscowienie w danej okolicy kilku par elektrod. Sytuacja taka zwiększa liczbę aferentnych impulsów nerwowych wywołanych przez bodźce elektryczne, a tym samym szanse uzyskania działania przeciwbólowego. Uważa się, że przezskórna stymulacja elektryczna jest szczególnie przydatna w zwalczaniu bólu po przebytych uszkodzeniach nerwów obwodowych, bólu kikutów poamputacyjnych, nerwobólu po przebytym półpaścu oraz bólów fantomowych, a mniej skuteczna w bólu z dużym komponentem psychogennym, w obwodowych neuropatiach wywołanych zaburzeniami przemiany materii oraz bólu związanym przyczynowo z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.
PRĄDY DIADYNAMICZNE (DD) (PRĄDY BERNARDA)
Prądy diadynamiczne, powstałe w wyniku prostowania prądu sinusoidalnie zmiennego o 50 Hz, zostały opisane przez francuskiego lekarza P. Bernarda. Wykazują one silnie wyrażone działanie przeciwbólowe i przekrwienne. Bernard opisał sześć rodzajów prądu, w których wyróżnić można dwie składowe, a mianowicie: komponent prądu stałego oraz prądu sinusoidalnego zmiennego. Wynika to z nałożenia jednopołówkowo wyprostowanego prądu sinusoidalnego zmiennego na przebieg prądu stałego. Skrócone nazwy prądów, wywodzące się z języka francuskiego, przyjęły się powszechnie w określaniu tych prądów. Prądy diadynamiczne wywodzą się z dwóch podstawowych prądów impulsowych o częstotliwości 40 i 100 Hz. Przez zastosowanie zmiany tych prądów w odpowiednich stosunkach czasowych, ich modulowanie oraz przerywanie uzyskuje się pozostałe cztery rodzaje prądu.
Cechy charakterystyczne tych prądów przedstawiają się następująco:
® Prąd DF (diphase fixe). Prąd ten powstaje w wyniku nałożenia na jednopołówkowo wyprostowany prąd sinusoidalnie zmienny o częstotliwości 50 Hz drugiego takiego samego prądu, przesuniętego w fazie o 180°. W rezultacie tego uzyskuje się prąd impulsowy o częstotliwości 100 Hz, w którym czas trwania impulsu wynosi ok. 10 ms.
® Prąd MF (monophase fixe). Jest to jednopołówkowo wyprostowany prąd sinusoidalnie zmienny o częstotliwości 50 Hz oraz czasie trwania impulsów i przerw między impulsami ok. 10 ms.
® Prąd CP (courant module en courtes periodes). Prąd ten powstaje w wyniku okresowej zmiany prądów DF i MF, które płyną na przemian w czasie 1 s.
® Prąd LP (courant module en longues periodes). Prąd ten uzyskuje się przez nałożenie na prąd MF analogicznego prądu modulowanego w amplitudzie i przesuniętego w fazie o 180°. Czas trwania całego okresu modulacji wraz z przerwą wynosi od 12 do 6 s.
® Prąd RS (rhythme syncope). Jest to przerywany prąd MF. Czasy przepływu prądu i przerwy są sobie równe i każdy z nich trwa 1 s.
® Prąd MM (monophase module). Jest to prąd MF modulowany w amplitudzie. Obwiednia modulacji odpowiada połówce sinusoidy, czas modulacji oraz czas trwania przerwy między modulacjami wynosi ok. 1 s.
Dzięki leczniczemu stosowaniu prądów diadynamicznych można uzyskać korzystne wyniki w wielu sprawach chorobowych.
Przeciwwskazania do stosowania prądów diadynamicznych są takie same, jak przeciwwskazania do stosowania prądu elektrycznego w ogóle. Należy jednak pamiętać, że prądów diadynamicznych nie wolno stosować na okolicę serca oraz u osób z wszczepionym rozrusznikiem serca.
Wskazania do stosowania prądów diadynamicznych to zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa jak bóle okolicy szyjnego odcinka kręgosłupa, potylicy i pasa barkowego, bóle pleców i kręgosłupa, zespól rwy kulszowej, nerwobóle takie jak nerwoból splotu barkowego, nerwoból nerwu międzyżebrowego, nerwoból nerwu trójdzielnego, rwa kulszowa w przebiegu choroby dyskowej, zespoły naczyniowe czyli choroba Raynauda we wczesnym okresie, migrena, samorodna sinica kończyn, zapalenie okołostawowe stawu ramiennego, stawu łokciowego, choroba zwyrodnieniowa stawów, stany po urazach stawów, mięśni oraz ścięgien, porażenie obwodowe nerwu twarzowego, półpasiec, odmroziny, obrzęki na tle zaburzeń odżywczych, zanik mięśni z nieczynności.
PRĄDY ŚREDNIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI
W ostatnich latach w elektroterapii coraz częstsze zastosowanie znajdują prądy średniej częstotliwości, w granicach 4000-5000 Hz. Ich wykorzystanie uzasadnione jest słabszym oddziaływaniem na receptory czuciowe skóry, co czyni zabieg przy ich wykorzystaniu mniej przykrym, ograniczonym wpływem elektrochemicznym na tkanki, co wyraża się również ograniczeniem występowania uszkodzeń elektrolitycznych skóry, lepszym przenikaniem tych prądów w głąb tkanki, co związane jest z pojemnościowym charakterem oporności tkanek, jaką stawiają one przepływającemu prądowi przemiennemu. Ze wzoru na oporność pojemnościową wynika, że oporność pojemnościowa tkanek w przypadku stałej ich pojemności elektrycznej zmniejsza się w miarę zwiększania częstotliwości prądu.
W praktyce stosuje się zwykle prądy średniej częstotliwości modulowane w amplitudzie w dwojaki sposób, a mianowicie unipolarnie i bipolarnie. Częstotliwość modulacji waha się w granicach 0-150 Hz. Na tkanki zatem oddziałują serie impulsów o małej częstotliwości, uformowane z prądu średniej częstotliwości. Z tego powodu wskazania do stosowania tych prądów są zbliżone do obowiązujących w terapii prądami małej częstotliwości. Modulacji prądów średniej częstotliwości dokonuje się elektronicznie lub przez interferencję w tkankach dwóch tych prądów płynących w odrębnych obwodach.
PRĄDY INTERFERENCYJNE (PRĄDY NEMECA)
Prądy interferencyjne są to prądy średniej częstotliwości modulowane w amplitudzie z małą częstotliwością. Powstają w wyniku interferencji w tkankach dwóch prądów przemiennych średniej częstotliwości o przebiegu sinusoidalnym, których częstotliwości mało różnią się od siebie. W leczeniu wykorzystuje się prądy ok. 4000 Hz. Interferencję uzyskuje się przez zastosowanie dwóch niezależnych obwodów zabiegowych, przy użyciu dwóch par elektrod umiejscowionych w taki sposób, aby interferencja zachodziła w głębi tkanek, w okolicy umiejscowienia procesu chorobowego. Powstawanie prądów interferencyjnych można wytłumaczyć przykładem znanego z akustyki zjawiska dudnienia, w którym w wyniku nakładania się dwóch drgań harmonicznych powstaje drganie wypadkowe.
W wyniku interferencji w głębi tkanek powstaje elektryczny bodziec leczniczy, którego częstość występowania mieści się w granicach małej częstotliwości. Bodziec ten, nazywany inaczej wektorem interferencji, wykazuje bardzo złożoną strukturę przestrzenną. Jest ona uwarunkowana nie tylko skomplikowanym charakterem interferencji, ale również innymi czynnikami, jak np. warstwowe ułożenie tkanek o różnych właściwościach elektrycznych, zależnych od rodzaju tkanki i wpływu interferencyjnego bodźca elektrycznego na stan funkcjonalny ich naczyń krwionośnych. Rozkład przestrzenny omawianego bodźca elektrycznego jest również uwarunkowany sposobem aplikacji składowych prądów średniej częstotliwości, który może być statyczny i dynamiczny. Wyróżnia się zatem statyczne i dynamiczne interferencyjne pole elektryczne.
Statyczne interferencyjne pole elektryczne jest to pole powstałe w warunkach wyidealizowanych, nie występujących w rzeczywistości. Założono bowiem, że powstaje ono w ośrodku o jednorodnych właściwościach elektrycznych w wyniku przepływu prądów składowych między dwoma parami elektrod punktowych, usytuowanych w taki sposób, że łączące je linie krzyżują się pod kątem 90°.W takich warunkach prąd płynący w tkankach między elektrodami jest kombinacją prądu przewodzenia oraz prądów przemieszczania. Prąd przewodzenia można w danym przypadku pominąć i wówczas można omawiane pole traktować jako powoli zmienne pole elektryczne, w którym rozkład potencjału jest w przybliżeniu taki sam, jak w polu elektrostatycznym.
Dynamiczne pole interferencyjne. Sposób wytwarzania w tkankach tego rodzaju pola elektrycznego może być dwojaki. Pierwszy polega na zamianie pola interferencyjnego na dynamiczne przez ciągłą zmianę położenia elektrod. Jest to jednak bardzo trudne, ze względu na konieczność utrzymania właściwego kontaktu ze skórą w czasie całego zabiegu. Połowiczne rozwiązanie stanowi tzw. kinetyczna metoda stosowania prądów interferencyjnych, zwana również elektrokinezyterapią, w której jedna z każdej pary elektrod jest w postaci elektrody — rękawicy, umożliwiającej przesuwanie jej po powierzchni skóry w danej okolicy ciała. Drugi sposób opiera się na oddziaływaniu na rozkład potencjałów elektrycznego pola interferencyjnego. Problem ten rozwiązuje się technicznie w ten sposób, że natężenie prądów na elektrodach zmienia się przeciwstawnie, tak aby ogólna wartość natężenia nie ulegała zmianie, a tym samym nie wywoływała niepożądanych sensacji czuciowych. Tak więc do elektrod zostaje doprowadzony prąd modulowany w amplitudzie, przy czym głębokość modulacji waha się od 30 do 50%. W efekcie w tkankach powstaje wysoce złożone elektrycznie pole interferencyjne, w którym zmienia się rytmicznie wartość wektora interferencji.
Podstawowa różnica w działaniu statycznego i dynamicznego pola interferencyjnego polega na tym, że jeśli w polu statycznym „uprzywilejowane" kierunki stuprocentowej interferencji są stałe, to w polu dynamicznym są one zmienne. W związku z tym większa objętość tkanek zawartych między elektrodami podlega oddziaływaniu w miarę intensywnego zmiennego bodźca elektrycznego.
Prądy interferencyjne są w istocie przemiennymi prądami średniej częstotliwości, modulowanymi sinusoidalnie z małą częstotliwością, a zatem ich działanie na ustrój jest analogiczne i wywołuje efekty istotne ze względów terapeutycznych, a mianowicie działanie przeciwbólowe, będące wynikiem podwyższenia progu bólu, pobudzenie do skurczu mięśni szkieletowych, rozszerzenie naczyń krwionośnych, a w związku z tym usprawnienie krążenia obwodowego, wpływ na autonomiczny układ nerwowy, usprawnienie procesów odżywczych i przemiany materii tkanek.
Do dodatnich stron omawianej metody należy zaliczyć wytworzenie w głębi struktur tkankowych czynnego biologicznie bodźca elektrycznego małej częstotliwości, zwykle w granicach 0-100 Hz, możliwość celowego oddziaływania prądów przy właściwym ułożeniu elektrod oraz oddziaływanie na duże objętości tkanek.
Jako zasadę przyjąć można, że w warunkach statycznego działania, to znaczy nie zmieniającej się w czasie częstotliwości, prąd 100 Hz wywołuje silnie wyrażony efekt przeciwbólowy, zaś prąd 50 Hz intensywnie pobudza do skurczu mięśnie szkieletowe.
Stosowany w sposób dynamiczny prąd interferencyjny, którego częstotliwość zmienia się rytmicznie, zgodnie z przyjętymi poglądami, działa następująco, w zależności od zakresu zmiany częstotliwości:
0-10 Hz - wywołuje skurcze mięśni szkieletowych,
25-50 Hz - intensywnie pobudza mięśnie do skurczu i usprawnia krążenie obwodowe,
50-100 Hz - wywołuje efekt przeciwbólowy i usprawnia procesy odżywcze tkanek,
90-100 Hz powoduje efekt przeciwbólowy oraz zmniejsza napięcie współczulnego układu nerwowego,
0-100 Hz - ze względu na znaczną zmianę przestrzenną wektora maksymalnej interferencji, sumuje niejako efekty działania wymienionych częstotliwości, które sprowadzają się do efektu przeciwbólowego, przekrwienia tkanek, usprawnienia krążenia chłonki oraz usprawnienia procesów odżywczych i przemiany materii.
Wskazania do stosowania prądów interferencyjnych, ogólnie rzecz biorąc, nie odbiegają od przyjętych w terapii prądami małej częstotliwości. Dotyczy to zarówno rodzaju prądów, ich natężenia, powierzchni elektrod zabiegowych oraz czasu trwania i liczby zabiegów w serii.
Przy stosowaniu prądów interferencyjnych obowiązuje przestrzeganie zasad, że nie wolno ich stosować w okolicy serca oraz w okolicy klatki piersiowej i kończyn górnych u osób z wszczepionym rozrusznikiem serca. Elektrody zabiegowe muszą być tak umieszczone na skórze, aby linie łączące środki każdej z dwóch par elektrod krzyżowały się w okolicy umiejscowienia procesu chorobowego. Przy dawkowaniu natężenia prądu interferencyjnego uwzględnić należy osobniczą wrażliwość chorego, tak aby wyraźnie odczuwał on stosowany prąd. Częstotliwość i rodzaj zastosowanego prądu interferencyjnego zależą od rodzaju choroby i metodyki zabiegu. Czas trwania zabiegu wynosi zwykle 6-10 min, maksymalnie 15 min, a wyjątkowo 30 min. Stosuje się je zwykle codziennie, unikając dłuższych przerw. Między dwiema lub trzema seriami zabiegów stosuje się 6-8-dniowe przerwy.
PRĄDY STEREOINTERFERENCYJNE
Obecnie wprowadza się do elektrolecznictwa prądy stereointerferencyjne, a ściślej mówiąc prądy interferencyjne stereodynamiczne. Powstają one w wyniku interferencji w tkankach prądów średniej częstotliwości ok. 5 kHz, stosowanych w trzech niezależnych obwodach zabiegowych. Podobnie jak w wypadku prądów interferencyjnych, elektrody umieszcza się w taki sposób, aby linie łączące środki odpowiadających sobie par elektrod krzyżowały się w miejscu lokalizacji sprawy chorobowej. Wprowadzenie trzeciego kierunku przepływu prądu stwarza jeszcze jedną, trzecią płaszczyznę działania biologicznego. W efekcie uzyskuje się przestrzenne i wielomiejscowe oddziaływanie wektora interferencji, co zwiększa jego wpływ na tkanki pozostające między elektrodami. Jest oczywiste, że w obszarze tym powstaje wysoce złożone, dynamiczne pole interferencyjne.
Prądy stereointerferencyjne stosuje się z powodzeniem w leczeniu schorzeń narządów ruchu, głównie pochodzenia urazowego i zwyrodnieniowego, przebiegających z bólem. Właściwości tych prądów wykorzystuje się również w postępowaniu leczniczym, mającym na celu usprawnienie procesów odżywczych i przemiany materii tkanek.
MODULOWANE PRĄDY ŚREDNIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI
Są to najczęściej sinusoidalnie modulowane w amplitudzie oraz modulowane w częstotliwości sinusoidalne prądy przemienne, zwykle o częstotliwości 5000 Hz. Modulacja amplitudy prądu odbywa się z małą częstotliwością, zwykle od 0 do 500 Hz. Są one stosowane przy wykorzystaniu jednego obwodu, a zatem jednej pary elektrod. W terapii wykorzystuje się głównie ich wpływ przeciwbólowy i przekrwienny oraz oddziaływanie na normalnie unerwione mięśnie szkieletowe, wywołujące ich skurcz tężcowy. Działają one również pobudzająco na mięśnie gładkie. Wskazania do ich stosowania nie odbiegają od obowiązujących w terapii prądami małej częstotliwości.
PRĄDY WIELKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI
Elektrolecznictwo prądami wielkiej częstotliwości obejmuje zastosowanie lecznicze pól elektrycznych, magnetycznych i fal elektromagnetycznych prądów zmiennych o zakresie częstotliwości od 300 kHz do 300 GHz. Drgania elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości pozaprzemysłowej są stosowane w lecznictwie z powodu absorpcji w tkankach energii elektromagnetycznej i przetworzenia jej w energię cieplną. Ich stosowanie stanowi formę termoterapii, polegającą na wytwarzaniu ciepła głęboko w tkankach. Posiada to pewne zalety, ponieważ w skutek bariery fizjologicznej, jaką stanowi skóra i tkanka tłuszczowa, przenikanie w głąb ciepła dostarczonego z zewnątrz jest utrudnione. Energia drgań elektromagnetycznych wielkiej częstotliwości z łatwością dociera w głąb tkanek i dopiero w nich ulega przekształceniu w ciepło.
Absorpcja fal elektromagnetycznych wielkiej częstotliwości przez tkanki zależy od wielu czynników, zarówno od parametrów samego pola elektromagnetycznego, takich jak częstotliwość, natężenie, czas działania, jak i od cech tkanek poddanych zabiegowi, np. zawartości wody.
Prądy wielkiej częstotliwości w granicach od 1 do 5 MHz znajdują zastosowanie w diatermii chirurgicznej. Istota tej metody polega na wytwarzaniu w tkankach ciepła pod wpływem prądu wielkiej częstotliwości.
Prądy wielkiej częstotliwości wytwarzane w diatermii krótkofalowej jak i mikrofalowej dają efekty przegrzania tkanek z tą różnicą, że w DKF-ie przegrzanie tkanek następuje poprzez wytwarzanie ciepła endogennego, natomiast w mikrofalowej powoduje przegrzanie powierzchniowe.
Wskazaniami do stosowania diatermii krótkofalowej są przewlekłe postacie reumatologiczne, zapalenia stawów, artrozy bez zaostrzeń, przykurcza mięśni, tendopatie, periartropatie, przewlekłe choroby jamy ustnej, gardła, nosa i choroby kobiecie. Natomiast do stosowania diatermii mikrofalowej, z powodu płytkiego wnikania mikrofal w głąb tkanek wskazania obejmują głównie wybrane choroby laryngologiczne i skóry.
Przeciwwskazania do stosowania wszystkich rodzajów diatermii to wszystkie ostre choroby, choroby zakaźne, ostre zapalenia nerwów, neuralgie, ostre stany zapalne stawów i kości, ostre zapalenie okolostawowe barku, choroba Sudecka, zaburzenia krążenia obwodowego, zarostowe zapalenie tętnic, nowotwory wszelkiego rodzaju, ostre i podostre zapalenie żył, zakrzepy, żylaki odbytu, obrzęki, miesiączka, ciąża, psychozy, zaburzenia czucia, obecność w tkankach ciał metalowych, wszczepiony rozrusznik serca, aparat słuchowy, gruźlica stawów, gruźlica płuc, ostre stany pourazowe, krwiaki, nagromadzenie płynów w ustroju, ropnie chełboczące, ostre zapalenie gruczołu krokowego, choroba wrzodowa. Nie powinno się stosować diatermii w obrębie nadbrzusza i śródbrzusza u chorych na cukrzycę insulinozależną i u dzieci i młodzieży na okolice nasad kości. Również nie należy jej stosować u małych dzieci i u chorych krótko po leczeniach promieniami jonizującymi i w okresie pooperacyjnym. Zaleca się zachowanie ostrożności przy obrzękach. Nie należy stosować mikrofal przy świeżych ranach i w chorobach z zagrożeniem krwawieniem, ropniach oraz w stanach zwiększonej wrażliwości na światło.
PODSUMOWANIE
Prąd elektryczny jest to każdy uporządkowany ruch ładunków elektrycznych, który zazwyczaj jest powodowany obecnością pola elektrycznego. Zarówno dodatnie jak i ujemne skutki, jakie powoduje prąd elektryczny przepływając prze z organizm ludzki, od zawsze był w kręgu zainteresowań ludzkich.
Najbardziej niebezpieczne dla życia są prądy zmienne o małej częstotliwości, rzędu 30-150 okresów na sekundę. Górna granica bezpieczeństwa wynosi dla nich około 200 woltów napięcia; dla prądów stałych granica ta przesuwa się do 500 woltów. Jednak przy nieszczęśliwym zbiegu okoliczności mogą zajść przypadki śmiertelne nawet przy 60 woltach prądu zmiennego i 250 woltach prądu stałego i dlatego w technice przyjmuje się jako graniczną wartość bezpieczeństwa napięcie 42 woltów prądu zmiennego.
Wypadki porażenia prądem mogą się zdarzyć np. przy dotykaniu przewodów mokrymi rękami, szczególnie w wannie (jeśli ta łączy się przypadkowo z jednym biegunem elektrycznym, przy dotknięciu ręką drugiego bieguna itp.}. Granice bezpieczeństwa są dla różnych osób różne, poza tym nagłe, nieoczekiwane uderzenia elektryczne działają dużo silniej niż uderzenia spodziewane.
Oprócz złego wpływu prądu na organizm ludzki takiego jak różnego rodzaju urazy, poparzenia, zaburzenia wzroku, słuchu i zmysłów równowagi, zatrzymanie oddechu, zaburzenia krążenia krwi, kurcze mięśni, odczuwanie bólu, migotanie komór sercowych, utrata przytomności a w skrajnych przypadkach nawet zwęglenie ciała prądem elektrycznym można również leczyć za pomocą następujących prądów:
Ø Prąd galwaniczny - usprawnia krążenie na zasadzie działania ciepła endogennego, zmniejsza odczucia bólu poprzez przyspieszenie eliminacji substancji zapalnych i bólowych, stosowany do jonoforezy- czyli wprowadzania leku za pomocą prądu stałego.
Ø Prąd neofaradyczny - powoduje skurcze tężcowe mięśni prawidłowo unerwionych, wzmacnia siłę mięśniową, stosowany do reedukacji mięśni.
Ø TENS - (przezskórna elektryczna stymulacja nerwów) działa silnie przeciwbólowo, zarówno w przewlekłych zespołach bólowych jak i w stanach ostrych, nerwobólach, bólach nowotworowych, bólach fantomowych, bólach reumatycznych i pooperacyjnych. TENS stosowany jest do stymulacji mięśni w przypadku nietrzymania moczu. Poprawia również krążenie.
Ø Prądy diadynamiczne - mają działanie przeciwbólowe, poprawiają krążenie, obniżają napięcie mięśniowe, normalizują aktywność układu wegetatywnego.
Ø Prądy średniej częstotliwości falujące - stosowane do resorpcji obrzęków, krwiaków poprzez usprawnienie krążenia i wywoływanie skurczów mięśni, wzmacniają siłę mięśniową.
Ø Prądy interferencyjne wg Nemecka - mają działanie przeciwbólowe, normalizują równowagę wegetatywną, zmniejszają przykurcz po unieruchomieniu, przyspieszają proces gojenia się stanów zapalnych stawów.
Ø Mikroprądy - przywracają biochemiczną równowagę komórek niezbędną do procesów gojenia się ran i kości. Wspomagają procesy regeneracji tkanek. Działają przeciwbólowo poprzez usprawnianie krążenia w naczyniach włosowatych, przyspieszają rozkład kwasu mlekowego i substancji bólowych (bradykininy, histamina), zwiększają proces syntezy protein i przyspieszają proces zdrowienia tkanek.
Żyjąc w czasach w których niemożliwością było by życie bez prądu ludzie nauczyli się zapobiegać porażeniu prądem. Stosują w tym celu sprzęt ochronny izolacyjny chroniony przed porażeniem elektrycznym przez izolowanie człowieka od urządzeń będących pod napięciem lub od ziemi. Wykształcili oni również metody udzielania pierwszej pomocy osobą porażonym przez prąd elektryczny