PYTANIA I ODPOWIEDZI NA PZRP

1. Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski, 1918-2005

• Typologia uwarunkowań polityki zagranicznej państwa

1. obiektywne wewnętrzne

1. środowisko geograficzne

2. potencjał ludnościowy

3. potencjał naukowo-techniczny

4. system społeczno-polityczny

2. subiektywne wewnętrzne

1. percepcja otoczenia międzynarodowego przez państwo

2. oczekiwania stawiane innym państwom

3. własne koncepcje polityki zagranicznej

4. jakość i aktywność własnej służby zagranicznej i dyplomacji

3. obiektywne zewnętrzne

1. trendy rozwojowe środowiska międzynarodowego najbliższego danemu państwu

2. pozycja państwa w systemie stosunków i ról międzynarodowych

3. zakres oraz charakter zobowiązań umownych państwa

4. subiektywne zewnętrzne

1. międzynarodowa percepcja danego państwa

2. oczekiwania i wymagania stawiane państwu przez inne

3. koncepcje polityki zagranicznej innych państw

4. jakość i aktywność służby zagranicznej i dyplomacji innych państw

• Dynamika uwarunkowań polskiej polityki zagranicznej w latach 1918-2005 

Długość granic: dziś: 3582 km wg tego co było najbliższe sercu dr Zając

1918: 5529 km

1. granice

II RP
Niemcy	1912 km
ZSRR	1412 km
Czechosłowacja	984 km
Litwa	507 km
Rumunia	349 km
W. M. Gdańsk	121 km
Łotwa	109 km
PRL
Czechosłowacja	1310 km
ZSRR	1244 km
NRD	460 km
III RP
Czechy	790 km*
Słowacja	539 km
Ukraina	529 km
Niemcy	467 km
Białoruś	416 km
Rosja	210 km
Litwa	103 km

*Czesi twierdzą, że jest to dokładnie 761,8 km. Prawdę ma ustalić polsko-czeska komisja, która podobno jest w trakcie mierzenia granicy.

Mniejszości narodowe w II RP.

Druga Rzeczpospolita: obszar o powierzchni 388 tys. km2

27 milionów osób (według spisu z 1921)

69,2 % Polacy

15-16 % Ukraińcy

8-10 % Żydzi

4-6 % Białorusini

2-3 % Niemcy

.

2. Reorientacja polityki zagranicznej Polski po II wojnie światowej. Udział Polski w regulacji pokojowej w powojennej Europie (1945-1949) 

Zmiana układu sił w Europie i świecie w rezultacie zwycięstwa nad faszyzmem

• Decyzje jałtańskie w sprawie Polski

1. dotyczące wschodniej granicy POL:

• powinna opierać się na linii Curzona z ew. odchyleniami 5-8 km na korzyść POL

2. dotyczące zachodniej granicy POL:

• POL powinna uzyskać znaczny przyrost terytorialny na zachodzie i północy

• konieczne jest w tej mierze zasięgnięcie opinii rządu polskiego, zreorganizowanego w myśl postanowień konferencji

• ostateczne ustalenie granicy nastąpi na konferencji pokojowej z NIE

3. dotyczące rządu polskiego:

• obecnie działający Rząd Tymczasowy RP powinien zostać zreorganizowany na szerszej podstawie demokratycznej, z włączeniem przedstawicieli demokratycznych z kraju i z zagranicy, taki rząd powinien otrzymać nazwę Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej

• dla organizacji konsultacji środowisk polskich ws. utworzenia takiego rządu zostanie utworzona Komisja Dobrych Usług (tzw. komisja moskiewska) w składzie: Mołotow – Clark-Kerr – Harriman

4. dotyczące wyborów w POL:

• w POL zostaną przeprowadzone możliwie najszybciej po utworzeniu rządu wolne i nieskrępowane wybory parlamentarne w..... ???

• Zmiana ustroju w Polsce; program PKWN, Rządu Tymczasowego i TRJN w zakresie polityki zagranicznej

Data uznania TRJN przez mocarstwa:

TRJN powstał 28 VI 1945. FRA uznała go 29 VI 1945, a USA i UK 5 VII 1945. ZSRR nie wystąpił z osobnym aktem uznania, bo uważał, że zgodnie z postanowieniami jałtańskimi TRJN jest zreorganizowaną formą Rządu Tymczasowego, uznanego już przez ZSRR 4 I 1945

Program PKWN w zakresie polityki zagranicznej:

1. potrzeba ścisłego sojuszu z ZSRR w interesie bezpieczeństwa POL oraz sojusz z innymi państwami, których tradycje historyczne stawiają je w jednym szeregu z POL

2. odzyskanie terenów na zachodzie i nad Bałtykiem, uzyskanie odszkodowań wojennych od NIE, uznanie prawa narodów białoruskiego i ukraińskiego do samostanowienia jako podstawę uregulowania granicy wschodniej

generalna zasada międzynarodowej współpracy ze wszystkimi państwami w interesie rozwoju i postępu gospodarczego, pokoju i bezpieczeństwa

Tajne porozumienia PKWN-ZSRR:

Chodzi o 2 porozumienia, podpisane 26 VII 1944 (wg innych źródeł 27 VII) w Moskwie przez delegację PKWN:

1. Porozumienie ws. administracji wyzwalanych ziem POL – administracja polska będzie podporządkowana dowództwu Armii Czerwonej

5. Porozumienie ws. przyszłych granic POL – granica wschodnia będzie przebiegać w przybliżeniu na linii Curzona z poprawkami na rzecz POL na Suwalszczyźnie i w Puszczy Białowieskiej, część Prus Wschodnich z Królewcem zostanie włączona do ZSRR, który zobowiązał się popierać na forum międzynarodowym żądania POL wytyczenia granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej

• do tego porozumienia zawarto potem umowy wykonawcze o obustronnej wymianie ludności z BSRR i USRR 9 IX 1944 oraz z LSRR 22 IX 1994

• na 100% tajne (niepodane do publicznej wiadomości) było porozumienie ws. granic, ws. administracji chyba też, ale nie jestem całkowicie pewien

• Decyzje poczdamskie w sprawach Polski

Umowa poczdamska z 2.08.1945 w rozdziale IX- część B :

• terytoria niemieckiej na wschód od Świnoujście -Odra- Nysa zachodnia + Wolne Miasto Gdańsk + część Prus Wschodnich (rozdział VI), której nie wzięli ZSRR pod administrację Polski

• ostateczna delimitacja zachodniej granicy Polski w uregulowaniu pokojowym będzie

• rozdział XIII: przesiedlenia ludności niemieckiej z terenów Polski, Czech i Węgier

• rozdział IX- część A: poparcie mocarstw dla TRJN i propozycja przeprowadzenia w Polsce wolnych wyborów z udziałem wszystkich demokratycznych, antyhitlerowskich sił

Granica wschodnia Polski

11 II 1945 – Jałta, wzdłuż linii Curzona z odchyleniami od niej na 5 do 8 km na korzyść Polski

16 VIII 1945 – umowa z ZSRR, potwierdzenie zapisów z Jałty
15 II 1951 – umowa z ZSRR o zamianie odcinków terytoriów państwowych: Polska dostała 480 km² w obwodzie drohobyckim, a oddała obszar takiej samej powierzchni województwa lubelskiego, ludność wymienionych obszarów została wysiedlona.
18 III 1958 – protokół o rozgraniczeniu wód terytorialnych w Zat. Gdańskiej, granicą jest linia prostopadła do linii brzegu, wyprowadzona z końcowego punktu polsko-radzieckiej granicy państwowej.
17 VII 1985 – umowa o rozgraniczeniu mórz terytorialnych, stref ekonomicznych, stref rybołóśtwa morskiego i szelfu kontynentalnego na Bałtyku.

• Udział Polski w wypracowaniu traktatów pokojowych dla b. sojuszników III Rzeszy

Zgodnie z klasyfikacją przedstawioną przez Zając na ćwiczeniach (i Ziębę w książce) -

Polska w negocjacjach traktatów pokojowych z sojusznikami Niemiec występowała w związku z klauzulami które można podzielić na:

• TERYTORIALNE

Spory graniczne:

1. Jugosławia – Włochy (o Triest i Krainę Julijską)

2. Bułgaria – Grecja (o Trację Zachodnią i Rodopy)

• POLITYCZNE

1. Uznanie Bułgarii za stronę wojującą w koalicji antyfaszystowskiej

2. „Defaszyzacja” Włoch zawarta w traktacie

• EKONOMICZNE

1. Żądania restytucji dóbr wobec Węgier i Rumunii

2. Żądania reparacji – Włochy, Rumunia i Węgry

• WOJSKOWE

1. Demilitaryzacja granicy bułgarsko-greckiej

2. Zakaz posiadania kutrów torpedowych przez bułgarską flotę

Paryska konferencja ws. traktatów pokojowych z pięcioma sojusznikami Niemiec hitlerowskich 29 VII-15 IX 1946:

• 21 państw

• 1 faza – proceduralna: w celu rewizji decyzji Rady MSZ i uzyskania korzystnych zapisów układów USA i UK udało się przeforsować zasadę głosowania zarówno większością kwalifikowaną 2/3, jak i zwykłą, a także niestosowanie zasady głosowania w kolejności alfabetycznej (chcieli, by mocarstwa głosowały na początku)

• 2 faza – komisyjna, spory wokół kwestii polityczno-ustrojowych

• podpisanie traktatów pokojowych – Paryż, 10 II 1947 (po rozpatrzeniu ustaleń konferencji w I 1947 przez Radę MSZ w Nowym Jorku), weszły w życie 15 IX 1947

Kiedy Polska przedstawiła swoje oficjalne stanowisko wobec projektów traktatów pokojowych z sojusznikami III Rzeszy?

Paryż 1946 – chyba 2 X w przemówieniu Rzymowskiego na sesji plenarnej, ale może już 2 VIII, tj. w jego inauguracyjnym przemówieniu na tej konferencji.

Kwestia Triestu na konferencji pokojowej w Paryżu.

W sprawie Triestu Polska popierała prawa Jugosławii do spornego obszaru, jednocześnie liczyła na jugosłowiańskie poparcie dla polskich granic w przyszłych dyskusjach na temat traktatu pokojowego dla Niemiec.

Polska proponowała przyznanie Jugosławii Istrii, miasta Rijeka (Fiume) i Zadar (Zara). Miasto Triest miałoby otrzymać autonomię w ramach Jugosławii, a port miałby otrzymać statut międzynarodowy i być dostępny także dla państw środkowoeuropejskich (w tym Polski).

Propozycja ta została odrzucona przez komisję. Mocarstwa postanowiły, że Obszar sporny zostanie Wolnym Terytorium Triestu, którego granice miały dopiero zostać ustalone.

Udział Polski w sporze o statut Wolnego Terytorium Triestu:

Problem statutu WTT podjęła paryska konferencja 21 państw. Wielka Brytania i USA zaproponowały powołanie organizmu quasi-państwowego z cudzoziemskim gubernatorem wyposażonym w bardzo daleko idące uprawnienia. ZSRR opowiadał się za neutralizacją i pełną demilitaryzacją Triestu. Francja przedstawiła projekt bardziej umiarkowany niż brytyjsko – amerykański, zakładała też ustalenie odpowiedzialności RB NZ za zabezpieczenie integralności i neutralności Wolnego Terytorium Triestu.

Polska była niechętna umiędzynarodowieniu Triestu. Rząd polski opowiedział się za zwierzchnictwem Jugosławii nad tym obszarem. Gdy zdano sobie sprawę, że jest to niemożliwe, postanowiono zgłosić do statutu poprawki, które zabezpieczyły interesy jugosłowiańskie.

- Doświadczenia W.M. Gdańska pokazał, że nie jest możliwa niezależność tego obszaru.

- Polska była zdania, że Triest powinien stać się najważniejszym portem jugosłowiańskim.

- Racje etnograficzne – miasto Triest co prawda w większości włoskie, ale okolice zamieszkane przez Słoweńców i Chorwatów.

- W zakresie powiązań ekonomicznych Polska zażądała wspólnej administracji linii kolejowej z Jugosławią oraz połączenie systemów monetarnych WTT i Jugosławii i ustanowienie pełnej unii ekonomicznej.

- Polska delegacja stała na stanowisku, że władza w Trieście powinna być wybrana w sposób demokratyczny.

- Polska popierała propozycję jugosłowiańską domagającą się wzajemnych praw dla obywateli Jugosławii i Triestu do osiedlania się, pracy i handlu.

- Delegacja polska proponowała, by prowadzenie spraw zagranicznych Triestu powierzyć Jugosławii.

Ostatecznie przyjęto projekt francuski – mówiący o stworzeniu WTT i podzieleniu go na dwie strefy – A- okupowaną przez wojska aliantów zachodnich i B okupowana przez armie jugosłowianska.. Koniec końców strefa A weszła w skład Włoch a B jest dziś częścią Słowenii – ale to ustalono dopiero w 1975. Przyjęto też polską propozycję, która mówiła o wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych w Trieście.

Polska a traktat z Bułgarią

Stosunki polsko-bułgarskie były w okresie konferencji pokojowej wyjątkowo dobre, toteż Polska, dopuszczona do negocjacji traktatów, stała się rzecznikiem interesów Bułgarii.

Wystąpienia polski dotyczyły kilku kwestii:

1. Bułgaria – Grecja (o Trację Zachodnią i Rodopy)

Grecja zażądała pewnych korekt granicznych w Rodopach – argumentując to względami strategicznymi (chodziło o bezpieczeństwo biegnącej tuż przy istniejącej granicy linii kolejowej). W odpowiedzi Bułgaria domagała się zwrotu Tracji Zachodniej, która została włączona do Grecji po I wojnie.

Polska argumentacja przeciw postulatowi greckiemu poskutkowała. W drugiej sprawie Polacy nie zabierali jednak głosu na forum komisji polityczno-terytorialnej, wspomniano jednak o etnicznych uwarunkowaniach przeważających na korzyść Bułgarii. Granica koniec końców pozostała niezmieniona.

2. Uznanie Bułgarii za stronę wojującą w koalicji antyfaszystowskiej

Pomysł cokolwiek absurdalny – popierany jednak przez wszystkie państwa tworzącego się bloku wschodniego. Sprzeciwiała się temu Grecja argumentując, iż Bułgaria nie tylko nigdy nie była nastawiona antyfaszystowsko, ale także po wojnie nie zaniechała polityki agresywnej i ekspansjonizmu. Postulat (autorstwa delegacji białoruskiej) odrzucono większością 2/3 głosów.

3. Demilitaryzacja granicy bułgarsko-greckiej

Grecja żądała demilitaryzacji przygranicznych terenów Bułgarii – zakazu budowy fortyfikacji i umocnień w pasie szerokości takiej jak zasięg artylerii (bardzo ogólne stwierdzenie) – by Bułgarska armia nie mogła z twierdz ostrzeliwać terytorium Grecji. Zapis ten znalazł się w traktacie.

4. Zakaz posiadania kutrów torpedowych przez bułgarską flotę

Uznane za broń ofensywną kutry zostały traktatowo zakazane – Bułgaria nie mogła ich posiadać gdyż była państwem agresywnym.

Traktaty pokojowe z sojusznikami Niemiec

10 II 1947 – Paryż – traktat z Bułgarią, Rumunią, Węgrami, Finlandią i Włochami

15 IX 1947 – weszły w życie

- Starania Polski o wykonanie umowy poczdamskiej w odniesieniu do Niemiec 

2. Nowe traktaty sojusznicze (1945-1949), współudział Polski w tworzeniu „obozu państw socjalistycznych”. Druga seria traktatów sojuszniczych (1965-1970) 

Układy o przyjaźni i współpracy Polski z innymi krajami socjalistycznymi:
a) pierwsza seria:
ZSRR – 21 IV 1945
Jugosławia – 18 III 1946

Czechosłowacja – 10 III 1947
Bułgaria – 29 V 1948
Węgry – 18 VI 1948

Rumunia – 26 I 1949

b) druga seria:
ZSRR – 8 IV 1965

Czechosłowacja – 1 III 1967
NRD – 15 III 1967
Bułgaria – 6 IV 1967
Węgry – 16 V 1968
Rumunia – 12 XI 1970

Casus foederis w I i II serii układów sojuszniczych PRL

I seria – agresja Niemiec lub państw(a) z nimi sprzymierzonego(-ych)
II seria – brak dokładnie określonego agresora – jakiekolwiek państwo podejmujące agresję; tylko w układach z ZSRR, Czechosłowacją i NRD określono agresora jako zachodnioniemieckie siły militaryzmu i odwetu (RFN) lub jakiekolwiek inne państwo lub grupa państw, która by się z nim sprzymierzyła.

• Układ polsko-radziecki o przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy powojennej, 21 IV 1945 r.

Art. 3 – współdziałanie na rzecz pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego (czytaj – przeciw Niemcom)

Art. 4 – casus foederis – na wypadek wciagnięcia w konflikt przeciw Niemcom, „któreby wznowiły politykę agresji” lub ich sojusznikom

Ktoś coś wiecej o tym?

Umowy moskiewskie z 16 VIII 1945:

1. Umowa graniczna:

• dokładny opis przebiegu granicy na całej jej długości, wskazanie poprawek na rzecz POL, powołanie mieszanej komisji demarkacyjnej

• właściwie to było tylko potwierdzenie tego, co merytorycznie zdecydowało się już w tajnej umowie z 26 VII 1944 i w umowach przesiedleńczych z 9 i 22 IX, ale teraz był już uznany przez wszystkich TRJN i chodziło o to, by to on zawarł umowę

2. Umowa ws. wypłat reparacji wojennych dla POL:

• POL będzie otrzymywać 15% odszkodowań ściąganych z radzieckiej strefy okupacyjnej i 30% tego, co dostanie ZSRR ze stref zachodnich, ale będzie musiała część tych ostatnich kompensować własnymi dostawami do ZSRR

• przez cały okres okupacji NIE POL zobowiązuje się dostarczać ZSRR węgiel kamienny w określonej ilości po specjalnej umownej cenie, ok. 10-krotnie niższej od rynkowej

• wybitnie jednostronne korzyści z tej umowy dla ZSRR – POL nie ma możliwości kontroli, czy rzeczywiście dostaje tyle, ile jest zapisane, a sama oddaje coś właściwie za darmo

Cieśnina Pilawska.

Sporna kwestia w stosunkach Polski i innych państw Morza Bałtyckiego z Rosją. Protokół między ZSRR a PRL z 1945 r. dopuszczający ruch polskich statków handlowych przez cieśninę w okresie pokoju nie był realizowany wobec sprzeciwu strony rosyjskiej, podnoszącej kwestie ekonomiczne (koszty) i ekologiczne. Faktycznie jednak, Moskwa zaczęła łączyć problem cieśniny z polską zgodą na budowę autostrady Kaliningrad – Elbląg i stworzenie korytarza tranzytowego Białorusi do Kaliningradu przez nasze terytorium. Jako że Polska była zainteresowana współpracą regionalną, m.in. z Kaliningradu, stąd 2 października 1992 r. podpisano serię porozumień: Porozumienie o współpracy polskich województw z obwodem kaliningradzkim, obwodem leningradzkim i o współpracy transgranicznej. Rosja zgodziła się na ruch przez Cieśninę Pilawską statków pod polską banderą.

• Idea solidarności słowiańskiej  w polskiej polityce zagranicznej;

Przesłanki idei solidarności słowiańskiej:

1. wspólnota kulturowa

2. podobne doświadczenia historyczne

3. zbliżony stopień rozwoju społeczno-ekonomicznego

4. podobne struktury społeczne

• układy sojusznicze z Jugosławią, Czechosłowacją i Bułgarią; stanowisko Polski w sprawie sporu między WKP(b) a KPJ

Przesłanki sojuszu polsko-jugosłowiańskiego:

1. wspólnota doświadczeń historycznych (brak własnego państwa, tradycje walki narodowowyzwoleńczej, czynny opór przeciw okupantowi podczas II wojny światowej); solidarność słowiańska (kongres wszechsłowiański – 1946)

2. wspólnota interesów w polityce zagranicznej (maksymalne osłabienie agresywnych sąsiadów, minimalizacja zagrożenia ponowną agresją, realizacja roszczeń terytorialnych wobec pokonanych państw Osi – Tito chce Triestu i ma poparcie POL, w zamian on popiera granicą na Odrze i Nysie Łużyckiej)

Różnice między traktatami Polski z Jugosławią i Czechosłowacją
Jugosławia
- układ łatwy do wynegocjowania, brak kwestii spornych – biorąc pod uwagę jugosłowiańskie poparcie dla polskiej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej i polskiego Szczecina oraz polskie poparcie dla jugosłowiańskich roszczeń wobec Triestu
- chęć rozwijania więzów przyjaźni

- casus foederis: agresja Niemiec lub byłych sprzymierzeńców III Rzeszy (de facto Włoch)

- oświadczenie przywódców, że sojusz nie jest realizacją polityki blokowej, a ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa

Czechosłowacja
- trudny do wynegocjowania, kwestie sporne to:
* granica (Zaolzie – roszczenia Polski, Kotlina Kłodzka – roszczenia Czech, a także Racibórz – Głubczyce i Morskie Oko)
* ochrona praw mniejszości polskiej w Czechosłowacji

- wynik realizacji polityki blokowej „trójstronnego sojuszu”

- załącznik: kwestie sporne mają być rozstrzygnięte w przeciągu 2 lat – faktycznie stało się to dopiero poprzez umowę o ostatecznym uregulowaniu z granic z 1958, a więc po 11 latach.

- Układy sojusznicze z Węgrami i Rumunią

- Odrzucenie Planu Marshalla i zacieśnienie współpracy gospodarczej z ZSRR, udział w RWPG

-  Stanowisko Polski w sprawie powstania dwu państw niemieckich, układ zgorzelecki z NRD

- Udział Polski w blokowej polityce tzw. obozu państw socjalistycznych, rola w Układzie Warszawskim

• Odnowienie układów sojuszniczych z lat 1965-1970; udział w interwencji wojskowej Układu Warszawskiego w Czechosłowacji

Przedłużenie Układu Warszawskiego.

26 kwietnia 1985 r. UW przedłużyło na 20 lat z możliwością utrzymania na następne 10. Podpisanie tego układu o przedłużeniu w Warszawie świadczy o odzyskaniu przez Polskę pozycji wiarygodnego uczestnika wspólnoty państw socjalistycznych i odbudowie jej roli w Europie.

Stosunki z innymi państwami socjalistycznymi, stanowisko Polski ws. sporu KPZR-KPCh

Stosunki z Chinami. Uznanie 4 X 1949, zaraz po proklamowaniu Chińskiej Republiki Ludowej, wiązało się ze zerwaniem stosunków z rządem w Kantonie. Republika Chińska zajęła miejsce w RB (do lipca 1973), co Polska no forum NZ krytykowała, żądając inkorporacji Tajwanu do ChRL i przywrócenia miejsca w RB tej ostatniej.

29 I 1950 umowa o współpracy gospodarczej

3 IV 1951 -”- kulturalnej

W lipcu 1954 wizyta premiera Czou En-laja w Warszawie, we wrześniu rewizyta Bieruta. Styczeń 1957 i znowu chiński premier w Polsce. Rewizytuje Cyran. W tym okresie ożywiona współpraca kulturalna, naukowo-techniczna oraz gospodarcza (Chiny piątym partnerem pod względem obrotów handlowych). W związku z tym liczne delegacje ministerialne.

Współpraca kończy się na skutek poparcia, jakie Polska udzieliła ZSRR w sporze ideologicznym z ChRL i jej rewolucją kulturalną. Zaczęło się od XXII zjazdu KPZR (X 1961). Chruszczow potępił Partię Albańską za „dogmatyzm i sekciarstwo”. Chiński premier Czou stanął po stronie bratniej Albanii i zaczął się kryzys, doszło do starć zbrojnych na granicy (rz. Amur). Polska opowiedziała się za sojuszem z „podstawową siłą obozu socjalistycznego” czyli ZSRR (stanowisko Gomułki na XXIII Plenum KC w VII 1963, które kończy proces liberalizacji w Polsce). W VI 1964 tow. Kliszko oskarżył KPCh o frakcyjność i naruszenie ideowej jedności ruchu komunistycznego.

Stosunki są zamrożone aż do 1986 i nieoficjalnej wizyty Jaruzela w Chinach. Podpisano umowę o współpracy kulturalnej i naukowej, otwierając „nowy rozdział” w stos polsko-chińskich. W VI 1987 sygnowano program rozwoju wieloletniej współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej, umowę o współpracy gospodarczej i technicznej, w sprawie popierania i ochrony inwestycji oraz konwencję konsularną (Ta ostatnia z VI 1988)

Stosunki z Koreańską RL-D. Krytyka działań USA na Półwyspie. Uznanie 15 X 1947, pierwszy układ handlowy w VI 1952. Polska w Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych (VI 1953). Polska udziela nieodpłatnej pomocy w odbudowie gospodarki KRLD (dostawa maszyn&urządzeń, pomoc naukowa). XI 1953 i delegacja koreańska w Warszawie. Umowa o pomocy gospodarczej, co zapoczątkowało wymianę kadr między oboma krajami.

W 1957 do KRLD jedzie Cyrankiewicz (w ramach tournée po Azji). W 1986 podpisano Deklarację o przyjaźni i współpracy między PRL a KRLD.

Mongolia. Stos nawiązane w IV 1950. Wizyty premierów PRL w 1957 i 1986. W 1986 podpisano „Wspólny komunikat”. O umowach nic nie wiadomo.

- Stosunki z Kubą, Albanią…?    

2. Aktywizacja polskiej polityki zagranicznej na wszystkich kierunkach geograficznych, działania na rzecz odprężenia międzynarodowego (1956-1981) 

- Nowe uwarunkowania (dialektyka odprężenia i napięć , „duch Genewy”, decyzje XX zjazdu KPZR, Przełom Październikowy w Polsce, normalizacja stosunków w Europie) 

• Odnowa w stosunkach z ZSRR po Przełomie Październikowym 1956 r.

. Deklaracja polsko-radziecka z 18 XI 1956
kwestie gospodarcze:

- umorzenia zadłużenia Polski [de facto było to pokrycie strat Polski wynikających z dostarczania do ZSRR węgla w latach 1945-53 po zaniżonych cenach]

- udzielenie kredytu przez ZSRR (700 mln rubli)
kwestie polityczne:

- ustalenie statusu wojsk radzieckich stacjonujących w Polsce od 1945 – zapis o poszanowaniu przez nie integralności terytorialnej Polski (ostateczne uregulowanie: umowa o wojskach radzieckich stacjonujących w Polsce, 17 XII 1956)

- zasada repatriacji: zgoda ZSRR na powrót do Polski osób pochodzenia polskiego, które z przyczyn niezależnych od siebie nie wróciły do Polski na podstawie umowy z 1945 (ok. 60 tyś. osób)

- zasada nieingerencji i partnerstwa: uznanie suwerenności polskich decyzji co do niektórych metod i składu PZPR

• Teoria „trzech zasad” polskiej polityki zagranicznej

Zasady polityki zagranicznej PRL:
Rapacki przedstawił je w 1960 na łamach Spraw Międzynarodowych:
1. jedność, przyjaźń, sojusz i współpraca z ZSRR i innymi bratnimi krajami socjalistycznymi (deklaracje o przyjaźni i pogłębianiu współpracy)
2. solidarność i poparcie dla narodów walczących o wolność, niezależność i postęp (tzw. kraje Trzeciego Świata)

3. realizacja zasad pokojowego współistnienia między krajami o odmiennych ustrojach społeczno-politycznych

• Propozycje tzw. częściowych kroków rozbrojeniowych (plany Rapackiego i Gomułki)

. Różnice w planach Rapackiego i Gomułki
Rapacki (1957)
- stworzenie strefy bezatomowej obejmującej Polskę, Czechosłowację, NRD i RFN
- prawdziwy najważniejszy zamysł: neutralizacja terytorium Niemiec – ogłoszony 2 X 1957, tj. w przeddzień Rady NATO, która zadecydować o rozmieszczeniu broni nuklearnej w Europie (ta decyzja i tak nie została podjęta)
- sceptycyzm państw zachodnich (RFN)
- późniejsza modyfikacja – wprowadzenie 2 etapów:
1) zamrożenie zbrojeń nuklearnych w tych 4 państwach

2) negocjacje dotyczące redukacji sił konwencjonalnych

Gomułka (1963)
- zamrożenie istniejących zbrojeń – nie strefa bezatomowa
- wprowadzenie mechanizmów kontroli
- Polska, Czechosłowacja, NRD, RFN – ale z możliwością poszerzenia o inne państwa europejskie
- nigdy nie był głosowany na forum ONZ

• Stanowisko Polski w sprawie normalizacji stosunków z RFN; układ z 7 XII 1970 r.

Pełna nazwa traktatu z RFN z 7 grudnia 1970 r. i jego znaczenie:

Układ między PRL i RFN o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków: nienaruszalność granic i poszanowanie integralności terytorialnej wszystkich państw to warunek pokoju;

Art. 1 – ustalona w Poczdamie granica na Odrze i Nysie stanowi zachodnią granicę PRL i jest nienaruszalna teraz i w przyszłości oraz zobowiązanie do nie wysuwania wzajemnych roszczeń terytorialnych;

Art. 2 – zobowiązanie do przestrzegania we wzajemnych stosunkach celów i zasad Karty NZ; znaczenie:

1. RFN uznaje zachodnią granicę Polski; PRL – uznaje RFN za sukcesora Niemiec

2. Wzajemne uznanie

3. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych

4. RFN nie występuje w imieniu całych Niemiec, ale swoim własnym jedynie

Wyrzeczenie się wzajemnych roszczeń terytorialnych teraz i w przyszłości

- Dynamiczny rozwój stosunków politycznych i współpracy gospodarczej z Zachodem

- Stosunki z krajami socjalistycznymi w latach 1970-tych; nowy układ sojuszniczy z NRD. 

• Zaangażowanie Polski w procesie KBWE i w rokowaniach rozbrojeniowych

Różnica między układem zgorzeleckim a normalizacyjnym na temat granicy

W zgorzelecki (6 VII 1950) jest mowa o uznaniu granicy niemiecko-polskiej. W normalizacyjnym (7 XII 1970) mówi się o uznaniu zachodniej granicy Polski.

Daty planów rozbrojeniowych proponowanych przez PRL

Plan Rapackiego – 2 X 1957 na XII sesji ZO ONZ; 14 II 1958 – rozwinięcie w memorandum rządowym

Plan Gomułki – 28 XII 1963 na wiecu w Płocku – 29 II 1964 – memorandum rządu

Plan Jaruzelskiego – 8 V 1987, wystąpienie; 17 VII 1987 – memorandum rządu

Praska wiosna:

• 4 stycznia 1968 Alexander Dubček zostaje I sekretarzem Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KSČ).

• Rozliczanie się z epoką stalinowską (12 lat później niż w Polsce), ujawnianie skali represji lat 50-tych

• (kwiecień) Publikacja "Czechosłowackiej drogi do socjalizmu". Zapowiedzi:

wprowadzenia wielopartyjności, zniesienia cenzury, zlikwidowania zarządu centralnego we wszystkich dziedzinach życia społecznego, wprowadzenia wolnych wyborów, normalizacja stosunków z Kościołem katolickim, federalizacji kraju, Zapowiedź reformy gospodarczej (tzw. „trzecia droga”)

• 27 czerwca 1968 r. deklaracja „Dwa tysiące słów do robotników, rolników, naukowców, nauczycieli i innych”. (krytykowano w niej rządy Komunistycznej Partii Czechosłowacji)

• Zaniepokojenie władz ZSRR

• 20 czerwca 1968 r. na terenie Czechosłowacji rozpoczęły się największe w dotychczasowej historii manewry Armii Radzieckiej

• Cykl narad wewnątrz Układu Warszawskiego w Dreźnie w marcu 1968, a potem w Warszawie w lipcu

• Inwazja planowana na 29 VII ale przełożona z powodu ustępstw w Czernej konferencji w Czernej i Bratysławie, kompromis okazał się pozorny i nietrwały.

• 20 sierpnia Inwazja na Czechosłowację

• 26 sierpnia kapitulacja władz czechosłowackich. Alexander Dubček pozostaje na stanowisku.

• Wprowadzenie cenzury

• (marzec 1969) rozruchy hokejowe skutkują odsunięciem od władzy Alexandra Dubčeka. Jego następca rezygnuje z reform.

Czesi i Słowacy dążyli do wolności pod przywództwem Aleksandra Dubčeka. Reformy (zwane "Socjalizmem z ludzką twarzą"), które on wprowadził, nie miały na celu całkowitej zmiany ustroju, jak to miało miejsce na Węgrzech w 1956. Jednak rządzący Związkiem Radzieckim widzieli zagrożenie w zmianach wprowadzanych w Czechosłowacji. Odbył się szereg narad przywódców państw należących do Układu Warszawskiego, a na ostatniej z nich (w Čiernej nad Tisą) zadecydowano o interwencji zbrojnej.

W ataku brało udział 200 000 żołnierzy i 5 000 czołgów. Oddziały armii radzieckiej, polskiej, węgierskiej, bułgarskiej i niemieckiej (te ostatnie zaraz wycofane i pozostawione w odwodzie) przekroczyły granicę CSRS w nocy z 20 na 21 sierpnia, nie napotykając oporu i w ciągu doby osiągając wyznaczone cele. W pierwszym rzucie na terenie CSRS znalazło się 300 tysięcy żołnierzy wojsk Układu Warszawskiego, a niewiele ponad tydzień później liczba ta przekroczyła 800 tysięcy. Byli oni wyposażeni w 7500 czołgów, 2000 ciężkich dział oraz tysiąc samolotów transportowych i bojowych. Siły te " za wyjątkiem Armii Radzieckiej " opuściły CSRS do listopada 1968 roku. Szacuje się, że zginęło około 200 osób. W akcji tej, której nadano kryptonim "operacja Dunaj" wzięły udział wojska pięciu państw Układu Warszawskiego - ZSRR, Bułgarii, NRD, Polski i Węgier. Najliczniejszą grupą były, oczywiście, wojska radzieckie. Drugą co do wielkości były oddziały Wojska Polskiego. Polskie oddziały interwencyjne liczyły 25 000 żołnierzy i 650 czołgów - łącznie 4 dywizje. Inwazja na Czechosłowację, wbrew temu, co podawała ówczesna propaganda, nie była bezkrwawa. Pochłonęła ona 72 ofiary śmiertelne i setki rannych. Czechosłowackie wojsko, zamknięte w koszarach, nie stawiało oporu. Przeciwko agresorom wystąpili natomiast - często z gołymi rękami - cywile. Przez kilka godzin bronili oni, za pomocą podpalonych opon i koktajli Mołotowa dostępu do praskiej rozgłośni radiowej. W całym kraju ludzie przestawiali znaki drogowe, budowali barykady i kładli się na jezdnię przed czołgami i transporterami, chcąc w ten sposób utrudnić inwazję.

. SKUTKI:

1. polityczna i propagandowa klęska interwencji oraz kompromitacja czeskich konserwatystów komunistycznych

2. Zmuszenie Dubczeka i innych reformatorów do podpisania tzw. Protokołu Moskiewskiego 26 VIII 1968 roku:

- legalizacja interwencji (próba kompromitacji ekipy Dubczeka)

- zgoda na stacjonowanie wojsk radzieckich w Czechosłowacji

- zapowiedź pełnego powrotu na „socjalistyczną drogę” w sprawach wewnętrznych

3. Stopniowe odsuwanie reformatorów od władzy: Jako pierwszy 5 września 1968 r. ustąpił minister spraw wewnętrznych Josef Pavelec, 19 września do dymisji podał się minister spraw zagranicznych Jerzy Hajek, aż wreszcie 17 IV 1969 r. z funkcji I sekretarza KC KPCz zrezygnował sam Dubczek

4. Represje wobec uczestników wiosny – 150 tys. Emigracja….

5. Powrót do stanu komunistycznego zastoju

6. późniejszy rozwój społeczeństwa obywatelskiego manifest „10 punktów”, KAN (Klub Zaangażowanych Bezpartyjnych), tworzenie różnorodnych programów politycznych, od lewackich po chadeckie i ludowe

7. spadek prestiżu państw biorących udział w interwencji

8. próby przekonania społeczeństwa o kontynuacji niektórych reform: 30 października 1968 r. w Bratysławie uroczyście podpisano nową ustawę konstytucyjną, przekształcającą Czechosłowację w czecho-słowackie państwo federacyjne.

• Polityka wobec krajów rozwijających się i stosunki z ruchem państw niezaangażowanych

 5. Polityka zagraniczna „ekipy stanu wojennego” (1981-1989) 

- Reakcje państw bloku wschodniego i bloku zachodniego na wydarzenia sierpniowe 1980 r. i na

wprowadzenie w Polsce stanu wojennego

Stan wojenny – daty

wprowadzenie – 13 XII 1981

zawieszenie – 18 XII 1982

zniesienie – 22 VII 1983

- Przeciwdziałanie zachodnioniemieckim próbom naruszania status quo w Europie („europeizacji

problemu niemieckiego” i kwestionowaniu granic Polski)

- Próba odbudowy pozycji i roli Polski we współpracy z krajami bloku wschodniego (odnowienie

Układu Warszawskiego, starania Polski o przebudowę RWPG, nowe treści i formy stosunków polsko-radzieckich – deklaracja o współpracy w dziedzinie ideologii, nauki i kultury z 21 kwietnia 1987 r . Deklaracja handlowa z ZSRR z 1987
- podpisali Jaruzelski z Gorbaczowem.,

spór graniczny z NRD

. Spór o rozgraniczenie morza terytorialnego w Zatoce Pomorskiej
22 V 1989 – umowa PRL – NRD o rozgraniczeniu obszarów morskich w Zatoce Pomorskiej: art. 5 – północny tor podejściowy do portów Szczecin i Świnoujście zostaje uznany za znajdujący sięna polskim morzu terytorialnym bądź morzu otwartym. Jest to dobre rozwiązanie z punktu widzenia polskich interesów żeglugowych.

- Odbudowa kontaktów  politycznych z Zachodem, starania Polski o pomoc gospodarczą z Zachodu;

zniesienie sankcji amerykańskich wobec Polski i odbudowa stosunków PRL-USA

- Aktywizacja kontaktów z krajami rozwijającymi się (Ameryka Łacińska, Indie, kraje Maghrebu; pełne znormalizowanie stosunków z ChRL)

• Aktywność Polski w procesie KBWE i na rzecz rozbrojenia; plan Jaruzelskiego

Rola delegacji polskiej w tworzeniu CSBM

Madryt’80 – delegacja polska zgłasza projekt powołania KOMIR (Konferencja Odprężenia Militarnego i Rozbrojenia w Europie)

• zasięg – wszystkie państwa KBWE

• idea uzupełnienia odprężenia politycznego w Europie odprężeniem militarnym i poszerzenia procesu KBWE o sferę wojskowych aspektów bezpieczeństwa

• ta propozycja przyczyniła się do określenia mandatu i zwołania do Sztokholmu w 1984 (jednak nie w Polsce, mimo naszych zaproszeń) konferencji ws. budowy środków zaufania i bezpieczeństwa oraz rozbrojenia w Europie

• propozycja z 1980 była faktycznie motywowana niezdolnością Polski do podjęcia wysiłku finansowego związanego z gonieniem dozbrajającego się Zachodu (kryzys ekonomiczny lat 70)

6. Reorientacja polskiej polityki zagranicznej po obradach Okrągłego Stołu

- Zmiana uwarunkowań wewnętrznych i międzynarodowych

• Nowa koncepcja polityki zagranicznej

Założenia polskiej polityki zagranicznej wydane przez Komitet Obrony Kraju 2 XI 1992
- integracja gospodarcza z WE

- członkostwo w NATO

- ścisła współpraca z państwami ościennymi

- współpraca w odbudowie euroatlantyckiego systemu bezpieczeństwa

Dlaczego Polska została członkiem NATO? Przesłanki:

2. Objęcie Polski „twardymi” gwarancjami bezpieczeństwa. Nie chcieliśmy pozostawać w „szarej strefie bezpieczeństwa” (ani „krzyżowych gwarancji” NATO i Rosji).

4. Gwarancje można by uzyskać albo tworząc nowy system bezpieczeństwa w Europie albo adaptując do nowej sytuacji system istniejący. Adaptacja systemu opartego na NATO, który się sprawdza, jest szybsza i tańsza.

5. Przystąpienie do NATO sprzyja stabilizacji wewnętrznej, koniecznej dla dalszego rozwoju transformacji w Polsce (mówił o tym Kwaśniewski w orędziu noworocznym w 1997)

6. Przekonanie wśród elit, że najlepszym oparciem dla „Europy bez podziałów” są sprawdzone struktury NATO i UE (notabene 80% społeczeństwa popierało przystąpienie do Sojuszu)

- Przystąpienie Polski do Rady Europy

• Stosunki ze Stolicą Apostolską (konkordat z 28 lipca 1993 r.)

Konkordat – daty
podpisanie – 28 VII 1993
ratyfikacja – 23 II 1998
wejście w życie – 25 IV 1998

. Konkordat – kontrowersje
- został zawarty przez rząd, któremu parlament udzielił wcześniej wotum nieufności, a następnie parlament został rozwiązany

- brak zapisu o czasie obowiązywania i klauzuli wypowiedzenia

- nie było odpowiednich ustaw „okołokonkordatowych”

- porównanie konkordatu do konstytucji wskazywało na niezgodność pewnych jego fragmentów z ustawą zasadniczą: prawo obywateli do milczenia w sprawach wyznania, prawo wyższych uczelni do autonomii, prawo dziecka do uwzględnienia w procesie wychowania jego sumienia i przekonań

- kwestie sporne dotyczyły: aborcji, cmentarzy komunalnych i kościelnych, małżeństw kanonicznych, nauki religii w szkołach publicznych, finansowania Papieskiej Akademii Teologicznej

- Współpraca w ramach Trójkąta Weimarskiego

7. Przemiana w stosunkach polsko-niemieckich 

• Stosunek Polski do zjednoczenia Niemiec

Oficjalna nazwa traktatu moskiewskiego w sprawie zjednoczenia Niemiec z 12 IX 1990
Traktat o ostatecznej regulacji w sprawie Niemiec

Traktaty Polski ze zjednoczonymi Niemcami
14 XI 1990, Warszawa – układ między Polską a Niemcami o potwierdzeniu istniejącej granicy państwowej

17 VI 1991, Bonn – traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy (+ list z 4 oświadczeniami)

16 I 1992 – oba traktaty wchodzą w życie (uzależnione od siebie wzajemnie, bo Niemcy nie chcieli potwierdzić granic dopóki nie dostaną praw mniejszości niemieckiej w Polsce etc.)

- Ostateczna regulacja sprawy granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej

• Układ o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy

Co zawierał list załączony do traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17 VI 1991 między Polską a Niemcami?

Były to listy intencyjne ministrów SZ Polski i Niemiec , w których ujęto problemy doi uregulowania prawem wspólnotowym (w szczególności kwestie majątkowe, prawo powrotu do ziem ojczystych i kwestie podwójnego obywatelstwa w stosunku do Niemców)
List zawierał 4 oświadczenia:
- rządu RFN o możliwości korzystania przez osoby pochodzenia polskiego w Niemczech z praw przyznanych mniejszości niemieckiej w Polsce w art. 20-21 traktatu (z tym, że Niemcy nie przyznali osobom pochodzenia polskiego statusu mniejszości narodowej)

- rządu RP o możliwości osiedlania się Niemców w Polsce po przystąpieniu Polski do WE

- przewodniczącego delegacji Polski o powołaniu przez rząd komisji m.in. w sprawie nazewnictwa topograficznego

- obu stron o wyłączeniu z traktatu spraw obywatelstwa i majątkowych (kontekst: polskie roszczenia odszkodowawcze)

- Poparcie Niemiec dla euroatlantyckiej orientacji w polskiej polityce zagranicznej

- Problemy zakłócające współpracę polsko-niemiecką   

8. Proces integracji Polski z NATO i Unią Europejską

• Proces wchodzenia Polski do NATO (zabiegi dyplomatyczne, udział w „Pdp”, rokowania w sprawie członkostwa, starania o ratyfikację protokołu akcesyjnego); pozycja i rola Polski jako członka NATO

Partnerstwo dla Pokoju
To plan współpracy wojskowej z członkami NACC dla potrzeb przyszłych m.in. operacji pokojowych, humanitarnych i poszukiwawczo-ratowniczych

- możliwość konsultacji z NATO na wypadek zagrożenia

możliwość wyboru przez uczestników płaszczyzn współdziałania
NATO oczekiwało:
- przejrzystości planowania obronnego
- przejrzystości budżetów wojskowych
- wypracowania procedur efektywnej, demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi

Kryteria przyjęcia państw Europy Środkowo-Wschodniej do NATO:

- zostały zaprezentowane w 1995 – Studium o rozszerzeniu NATO, Bruksela
- budowa systemu demokratycznego

- budowa gospodarki rynkowej

- demokratyczna, cywilna kontrola sił zbrojnych

- uzyskanie interoperacyjności z siłami NATO

Umowy z NATO

2 II 1994 – dokument ramowy PdP

16 XII 1997 – protokół akcesyjny
12 III 1999 – złożenie aktu akcesyjnego na ręce depozytariusza Traktatu, sekretarza stanu USA; poszerzenie NATO

Koszt dostosowania do standardów NATO
1,55 mld USD

Składka członkowska Polski w NATO
Wynosi 35 mln dolarów rocznie i stanowi 2,46% całego budżetu NATO.

- Proces wchodzenia Polski do Unii Europejskiej; pozycja i rola Polski w UE (Układ stowarzyszeniowy

i jego funkcjonowanie, negocjacje akcesyjne i układ akcesyjny, stanowisko Polski na konferencji międzyrządowej 2003/2004, percepcja UE w Polsce, stosunki z UZE, stanowisko Polski w sprawie ESDI i ESDP)

Rozpoczęcie negocjacji z UE

31 III 1998 – oficjalne rozpoczęcie negocjacji
10 XI 1998 – faza merytoryczna

. Pierwszy etap integracji z WE
16 XII 1991 – układ europejski ustanawiający stowarzyszenie (wchodzi w życie 1 lI 1994)
1 II 1992 – wchodzi w życie III cześć układu europejskiego dotycząca handlu i przewidująca utworzenie w ciągu 10 lat strefy wolnego handlu między Polską a WE.

. Rozpoczęcie negocjacji z UE

13 XII 1997 – zaproszenie Polski do negocjacji (Rada Europejska w Luksemburgu, wraz z innymi 5 państwami – tzw. grupa luksemburska)

31 III 1998 – oficjalne rozpoczęcie negocjacji

10 XI 1998 – faza merytoryczna

. Układ Europejski 16 grudnia 1991 r.

Układ Europejski ustanawiający Stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi z drugiej

. Kryteria kopenhaskie
1. polityczne: demokracja, rządy prawa, prawa człowieka, mniejszości narodowych
2. gospodarcze: gospodarka rynkowa, zdolność do sprostania konkurencji wewnątrz WE
3. kryterium niezależne od nowych członków: przyjęcie nowych państw nie może spowolnić procesu integracyjnego WE

- Stosunki dwustronne z państwami Europy Zachodniej

9. Rola Polski w KBWE/OBWE 

- Motywy zaangażowania Polski w proces KBWE po 1989 r.

• Stanowisko Polski w sprawie instytucjonalizacji strukturalnej KBWE

Kiedy Polska zaproponowała kodeks postępowania w dziedzinie bezpieczeństwa?

Wrzesień 1992 r. na Wiedeńskim Forum Bezpieczeństwa KBWE. Proponuje tam 12 zasad mających sprzyjać stabilizowaniu sytuacji na obszarze KBWE.

Propozycja Mazowieckiego o stałej radzie.

W styczniu 1990 r. Mazowiecki wysunął ideę utworzenia Rady Współpracy Europejskiej, jako stałego politycznego organu KBWE, który miał forum konsultacji i koordynacji działań państw uczestniczących w procesie KBWE.

Rola delegacji polskiej na konferencji KBWE w Sztokholmie (XII 1992):

• Polska, rozumiejąc konieczność przyjęcia kompleksowego katalogu środków pokojowego rozstrzygania sporów przy użyciu procedur prawnych, poparła przyjęcie Konwencji o koncyliacji i arbitrażu oraz powołanie Komisji Pojednawczej i Trybunału Arbitrażowego z siedzibą w Genewie

• Polska była współinicjatorem (wraz z FRA) ustanowienia europejskiego mechanizmu pokojowego rozwiązywania sporów

• na konferencji utworzono także stanowisko Sekretarza Generalnego KBWE

• Udział Polski w funkcjonowaniu mechanizmów OBWE

- Udział Polski w kierowaniu pracami OBWE

- Stanowisko Polski na szczycie OBWE w Istambule 

10. Rola Polski w strukturach współpracy subregionalnej  

Polska jest pełnoprawnym członkiem:

Grupa Wyszchradzka – od początku, tj. od 1990

CEFTA – od początku, tj. od 1992

ISE – od 1991; przewodnictwo 2003

Rada Państw Morza Bałtyckiego – od początku, tj. od 1992

KBWE/OBWE – od początku, tj. od 1975: przewodnictwo w 1998

OECD – od 1996

Polska ma status obserwatora przy:

Rada Arktyczna – od 1998

Euroarktyczny Region Morza Barentsa (BEAR)

Czarnomorska Współpraca Gospodarcza (BSEC)

• Grupa Wyszehradzka i CEFTA

Pierwsze spotkanie Grupy Wyszechradzkiej i jej ostatnie spotkania:

Pierwsze:
Bratysława, 9 IV 1990

Najnowsze:

- Praga 9 VI 2000

- Kraków 1 VI 2001

- Esztergom 30 VI 2002

- Dobriš - szczyt premierów - 1 X 2003

12.05.2004. Kroměříž (Czechy)

10.06.2005. Kazimierz Dolny

. Data i pełna nazwa Deklaracji Wyszehradzkiej
15 II 1991 – Deklaracja Rzeczpospolitej Polskiej, Czeskiej i Słowackiej Republiki Federalnej i Republiki Węgierskiej w dążeniu do integracji europejskiej

Fundusz Grupy Wyszehradzkiej

- utworzony 9 VI 2000 na podstawie postanowień wspólnego stanowiska z 14 V 1999 z Budapesztu

- promocja rozwoju poprzez wspieranie bliższej współpracy, integracji z UE oraz projektów kulturalnych, edukacyjnych i naukowych

- Rada Gubernatorów zatwierdza wnioski o granty, o dany grant mogą się ubiegać NGOs pochodzące z 3 krajów wyszehradzkich.

- przywództwo: 2000 Polska, 2001 Słowacja, 2002 Czechy, 2003 Węgry
- język oficjalny – angielski

- siedziba – Bratysława

• Inicjatywa Środkowoeuropejska

Inicjatywa Środkowoeuropejska

Działa od 11 listopada 1989 r. (Pentagonalne), Polska od 26 lipca 1991 r. na spotkaniu w Dubrowniku (Heksagonalne).

- Dokument Polityczny Pentagonale przyjęty na spotkaniu Szefów Rządu w Wenecji (1 sierpnia 1990 r.)

- Regulamin IŚE przyjęty przez Premierów w Warszawie w październiku 1995 r. Na spotkaniu Szefów Rządów i MSZ w Sarajewie 28-29 listopada 1997 r. przyjęto Deklarację Sarajewską, określającą strategię IŚE, która koncentruje się na trzech priorytetach:

- umacnianie kooperacji między krajami członkowskimi,

- wzmacnianie ich udziału w integracji europejskiej,

- wspieranie (ze szczególnym akcentem na pomoc krajom najbardziej tego potrzebującym).

Uzupełnieniem Deklaracji jest, ustalany na okres dwóch lat, Plan Działań zawierający listę przedsięwzięć, projektów i programów do realizacji w ramach trzech ww. priorytetów. Na spotkaniu w Mediolanie 22 czerwca 2001 r. MSZ państw IŚE, powołuje się na pkt. 23 Regulaminu, podjęli formalną decyzję o utworzeniu w ramach IŚE Funduszu Współpracy IŚE.

• RPMB

Współpraca bałtycka:

• Rada Nordycka – SZW, NOR, FIN, ISL, DAN oraz terytoria autonomiczne WYO, GRE (duń) i WYA (fin.), od 1953

• współpraca w dziedzinie ekologii na podstawie konwencji gdańskiej o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów w Morzu Bałtyckim i Bełtach z 1973 oraz konwencji helsińskiej o ochronie środowiska morskiego obszaru Bałtyku z 1947 – ale ich realizacja zbyt kosztowna dla POL, ZSRR i NRD, państwa RN oferują pomoc

• od wiosny 1990 POL opowiada się za aktywizacją polityki na kierunku północ-południe w celu budowy nowej, demokratycznej i współpracującej Europy, bez bloków i uprzywilejowanych ugrupowań ekonomicznych

• polska inicjatywa zwołania konferencji szefów rządów państw regionu Bałtyku, potem do inicjatywy dołączyła się SZW, w rezultacie konferencja w Ronneby (2-3 IX 1990), na której przyjęto Deklarację Morza Bałtyckiego dot. kwestii ekonomicznych

• polska inicjatywa współpracy miast nadbałtyckich (konkurencja z Nową Hanzą) w Gdańsku (IX 1991), powołano Związek Miast Bałtyckich w celu realizacji współpracy w 3 dziedzinach: ochrona środowiska, telekomunikacja, polityka kulturalna

• inicjatywa NIE-DAN (konferencja MSZ w Rostocku, 1991) powołania Rady Państw Morza Bałtyckiego) – Kopenhaga 6 III 1992, szczebel ministerialny, realizacja współpracy w wielu dziedzinach, oprócz wojskowej

• Rada Bałtycka – LIT, ŁOT, EST, nieformalne kontakty od 1991, formalne od 1994

Ronneby – konferencja szefów rządów

- 2-3 IX 1990 na Gotlandii (Szwecja)
- pierwsze spotkanie szefów rządów państw regionu Bałtyku – pierwszy krok w stronę utworzenia Rady Państw Morza Bałtyckiego

- spotkanie z inicjatywy Polski i Szwecji
- skład: Niemcy, Dania, Szwecja, Finlandia, ZSRR, Norwegia, Polska, Czechosłowacja, Białoruś
- tematy: ekologiczne aspekty współpracy państw regionu, transport, komunikacja, handel, gospodarka, współpraca władz lokalnych, edukacja.

Trzy grupy robocze Rady Państw Morza Bałtyckiego
1.wspieranie instytucji demokratycznych i praw człowieka

2. współpraca gospodarcza

3. sprawy bezpieczeństwa jądrowego i radiologicznego
(+ grupa zadaniowa ds. zwalczania przestępczości zorganizowanej)

• BEAR, BSEC, Rada Arktyczna

• Euroregiony 

. Euroregiony.

Euroregiony to obszary transgraniczne, w ramach których prowadzona jest współpraca między jednostkami reprezentującymi regiony dwóch lub więcej państw (jednostki samorządu terytorialnego). Każdy z nich jest powołany na podstawie prawa wewnętrznego danego państwa.

Celem euroregionów jest rozwój współpracy gospodarczej, rozbudowa infrastruktury, ochrona środowiska, turystyka, i działalność kulturalno-edukacyjna.

Na granicach Polski powstało 16 euroregionów. Poza regionami prowadzącymi działalność na wszystkich granicach naszego kraju, istnieje również z państwami niegraniczącymi z Polską, jak ze Szwecją, Węgrami, Rumunią, Danią, oraz Łotwą.

1. Euroregion Nysa – został powołany do życia w grudniu 1991 r. Swoim zasięgiem obejmuje przygraniczne tereny Polski, Czech i RFN.

2. Euroregion Karpacki – powołany 14 lutego 1993 r. w Debreczynie, gdzie ministrowie spraw zagranicznych Polski, Ukrainy i Węgier podpisali deklarację polityczną popierającą inicjatywę samorządów i władz lokalnych dotyczącą utworzenia Euroregion Karpackiego. Porozumienie o utworzeniu Związku Międzyregionalnego „Euroregion Karpacki” oraz Statut podpisali przedstawiciele władz regionalnych czterech państw: Polski, Węgier, Ukrainy, Słowacji.

3. Euroregion Sprewa-Nysa-Bóbr – 21 września 1993 r. w Gubinie podpisano umowę o utworzeniu Euroregionu „Sprewa-Nysa-Bóbr”. W jego skład wchodzą: ze strony polskiej 54 gminy województwa lubuskiego i po jednej z gmin z województw wielkopolskiego i dolnośląskiego oraz wojewoda lubuski jako członek wspierający, ze strony niemieckiej 3 powiaty, 2 gminy i miasta Cottbus oraz Forst (leżące na obszarze Brandenburgii).

4. Euroregion Pro Europa Viadrina – 10 gmin należące do Stowarzyszenia Gmin Lubuskich, 14 gmin wchodzących w skład Związku Gmin Gorzowskich oraz 6 powiatów i miast RFN zrzeszonych w Komunalnej Wspólnocie Roboczej „Środkowe Nadodrze” w Brandenburgii 21 grudnia 1993 r. powołały do życia Euroregion „Pro Europa Viadrina”, którego oficjalną siedzibą jest Dąbroszyn. Podstawę do współpracy stanowi opracowana wspólnie w 1993 roku „Polsko-niemiecka koncepcja rozwoju i działania”.

5. Euroregion Pomerania – w dniu 15 grudnia 1995 roku w Szczecinie powołano do życia Euroregion „Pomerania”. Stronami „Umowy o utworzeniu Euroregionu Pomerania” były Komunalny Związek Celowy Gmin Pomorza Zachodniego „Pomerania” (92 gminy i miasta Województwa Zachodniopomorskiego) oraz miasto Szczecin ze strony polskiej, Związek Komunalny Europaregion „Pomerania” (Kommunalgemeinschaft Europaregion „Pomerania”) za strony niemieckiej, w którego skład wchodzą 2 wydzielone miasta oraz 4 powiaty przygraniczne. Przystąpienie do Euroregionu już w 1996 r. zapowiedzieli przedstawiciele gmin południowej Szwecji. 20 marca 1997 r. szwedzki związek gmin Skanii wystosował formalny wniosek o członkostwo w Euroregionie. Formalna umowa została podpisana 26 lutego 1998 r. Ze strony szwedzkiej do Euroregionu należy zatem od 26 lutego 1998 r. Związek Gmin Skanii, skupiający 33 gminy.

6. Euroregion Bałtyk – w dniach 28 lutego – 1 marca 1997 r. odbyła się w Malborku międzynarodowa konferencja, podczas której sprecyzowano ideę nowego euroregionu obejmującego wybrzeże 4 państw nadbałtyckich: Polski (gminy województwa elbląskiego, gdańskiego, słupskiego i olsztyńskiego), Litwy (powiat Bałtijsk, Kłajpeda), Szwecji (Olofstrom, Karlskrona, Kalmar, Ronneby i in.) oraz Rosji (Obwód Kaliningradzki).

7. Euroregion Niemen – Idea powołania Euroregionu po raz pierwszy została sformułowana podczas III Bałtyckiego Forum Gospodarczego, które odbyło się w Suwałkach w dniach 10-11 lutego 1995 r. Uczestnicy spotkania, w tym samorządy lokalne województwa suwalskiego, złożyli wstępną deklarację utworzenia Euroregionu na pograniczu Polski, Litwy, Białorusi i Federacji Rosyjskiej 6 czerwca 1997 r. odbyła się w Augustowie uroczystość podpisania dokumentów założycielskich i statutowych Euroregionu, do którego przystąpiły przygraniczne regiony Polski (18 gmin województwa podlaskiego i warmińsko – mazurskiego).

8. Euroregion Bug – 9 września 1995 r. po wielu dyskusjach i negocjacjach utworzono Euroregion „Bug”, który swoim zasięgiem objął po stronie polskiej tereny województw i obwodów wchodzących w skład Stowarzyszenia Samorządów Euroregionu „Bug”, a ze strony ukraińskiej Obwód Wołyński. Zgodnie z deklaracją złożoną w Grodnie w kwietniu 1996 r. strona białoruska wyraziła wolę rozpoczęcia negocjacji w sprawie przystąpienia do Euroregionu „Bug”.

9. Euroregion Tatry – Euroregion „Tatry” został utworzony 26 sierpnia 1994 r. w Nowym Targu w wyniku podpisania umowy pomiędzy władzami samorządowymi Rzeczpospolitej Polskiej I Republiki Słowackiej. Członkami Euroregionu Tatry w RP są miasta: Nowy Targ, Rabka i Szczawnica oraz 13 gmin przygranicznych, a w Republice Słowackiej miasta i wsie powiatów Liptowski Mikulasz, Poprad i Stara Lubownia.

10. Euroregion Beskidy – 18 lutego 2000 r. w miejscowości Rajcza została podpisana „Umowa o Polsko-Słowackiej Wspólnocie” pod nazwą Euroregion „Beskidy”. Stronę polską w tej umowie reprezentowało Stowarzyszenie „Region Beskidy”.

11. Euroregion Śląsk Cieszyński – powstał 22 kwietnia 1998 r. w wyniku podpisania umowy o współpracy regionalnej między Stowarzyszeniem Rozwoju i Współpracy Regionalnej „Olza” z siedzibą w Cieszynie i Regionalnym Stowarzyszeniem Czesko-Polskiej Śląska Cieszyńskiego z siedzibą w Czeskim Cieszynie.

12. Euroregion Silesia – 20 września 1998 r. w Opavie i 5 października 1998 r. w Raciborzu została podpisana umowa o utworzeniu polsko-czeskiego Euroregionu „Silesia”.

13. Euroregion Pradziad – 2 lipca 1997 r. została podpisana umowa ramowa o utworzeniu polsko-czeskiego Euroregionu „Pradziad”. Euroregion został utworzony w wyniku inicjatywy samorządów polskich i czeskich, które od 1990 r. na obszarze granicznym, obejmującym powiaty Bruntal i Jesenik po stronie czeskiej oraz południową część województwa opolskiego (13 gmin) po stronie polskiej rozwijały ożywione dwustronne kontakty transgraniczne.

14. Euroregion Glacensis – 5 grudnia 1996 r. w Hradec Kralove odbyło się uroczyste podpisanie Umowy o Utworzeniu Polsko-Czeskiego Regionu Pogranicza Czech, Moraw i Ziemi Kłodzkiej – Euroregionu „Glacensis”. Siedzibą Euroregionu jest miasto Kłodzko, po stronie czeskiej – Rychnov n/Knieżnou.

15. Euroregion Dobrava – 25 stycznia 2001 r. w powiecie wałbrzyskim została podpisana umowa o utworzeniu Euroregionu „Dobrava”. Siedziba euroregionu po stronie polskiej mieści się w Wałbrzychu, natomiast po stronie czeskiej znajduje się w Policach nad Matuji.

Euroregion Puszcza Białowieska – Umowa o utworzeniu na pograniczu Polski i Białorusi międzynarodowego zrzeszenia społeczności lokalnej pod nazwą Euroregion „Puszcza Białowieska” została zawarta 25 maja 2002 roku w Hajnówce. Obejmuje on swoim zasięgiem obszary unikalnego w skali światowej kompleksu lasów pierwotnych Puszczy Białowieskiej.

11. Polska polityka wschodnia 

• Polityka „dwutorowości” wobec wschodnich sąsiadów w okresie rozpadu ZSRR

Polityka dwutorowości i jej autorstwo

Strategia wypracowana wiosną/latem 1990 (stosowana od jesieni 1990). Założenie: ustanowienie i rozwój stosunków z kierownictwem i elitami radzieckich republik związkowych równolegle ze stosunkami z władzami centralnymi ZSRR. Według artykułu w książce Kuźniara (Polityka zagraniczna RP 1989-2002), koncepcja ta wypracowana została w MSZ. Podobne wnioski wypływają z ćwiczeń dr Zając. Jako przykład realizacji tej polityki można podać wizyty Skubiszewskiego w ZSRR w X’90, kiedy odwiedził Moskwę (gdzie rozmawiał także z władzami Rosji, nie tylko ZSRR), ale także Mińsk i Kijów.

• Dwustronne traktaty i przyjaznej współpracy i dobrym sąsiedztwie z Ukrainą (18 V 1992),

Ukraina:

Polska, jako pierwsze państwo, uznała niepodległość UKR – 2 XII 1991 (następnego dnia po niepodległościowym referendum i przyjęciu deklaracji niepodległości). W trakcie wizyty prezydenta Krawczuka podpisano Traktat o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy – 18 V 1992, Warszawa. Był on analogiczny do POL-ROS z tą różnicą, że konsultacje nt. bezpieczeństwa miały być bardziej regularne, a zapisy o ochronie mniejszości bardziej rozbudowane. POL została „rzecznikiem” i „promotorem” UKR w Europie, a stosunki między nimi nazwano „strategicznym partnerstwem”. Odrzucono jednak kandydaturę Kijowa do Grupy Wyszehradzkiej (aby nie rozmywać jej celu – drogi do UE – i żeby nie angażować się w konflikty ROS-UKR), a później do CEFTA. Poparliśmy starania UKR o członkostwo w IŚE i RE. Ważną inicjatywą polityczną było utworzenie w 1993 Komitetu Konsultacyjnego Prezydentów POL i UKR (początek działania – wizyta Wałęsy w Kijowie w V 1993). Kwestie gospodarcze koncentrowały się wokół dynamizowania handlu oraz budowy gazociągu Odessa-Brody-Gdańsk, którego odcinek do Brodów został ukończony w 2001 (a dalej „studia”) „Partnerstwo” osłabiało kwestie: rozszerzenia UE i NATO (pewna niechęć, a dziś pasywność UKR) oraz zaszłości historycznych (sprawy mniejszości, dyskusja nt. akcji „Wisła”, kwestia Cmentarza Orląt we Lwowie, etc.)

Porozumienia na temat Cmentarza Orląt Lwowskich

W 1992 w toku rozpoczęły się negocjacje nad umową o ochronie cmentarzy i miejsc pamięci narodowej. Początkowo wydawało się, iż zostanie ona zawarta stosunkowo szybko. Jednak po wstępnym uzgodnieniu wszystkich zapisów strona ukraińska przekazała projekt do opinii innych resortów. Umowa została oprotestowana przez ukraińskie Min. Finansów, które uznało, że nie może ona być wprowadzona w życie w proponowanym kształcie ze względów finansowych. „Umowę o grobach i miejscach pamięci ofiar wojen i represji” podpisano w Krakowie 22 II 1994.

W maju 1997 – „Wspólne oświadczenie o zgodzie i pojednaniu” wydane przez Kwaśniewskiego i Kuczmę, w którym uczczono pamięć ofiar konfliktów polsko-ukraińskich (na mocy którego miała ruszyć odbudowa Cmentarza Orląt).

27-28 IX 1998 – wizyta prezydenta Kwaśniewskiego na Ukrainie, m.in. omawiano kwestie związane z odbudową Cmentarza (w związku z kontrowersjami odnośnie działania władz lokalnych torpedujących prace renowacyjne nekropolii).

• Rosją (22 V 1992),

Traktat o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy z Rosją:

Podpisany 22 V 1992 w czasie wizyty prezydenta Wałęsy w Moskwie. Podwaliny pod stosunki oparte na poszanowaniu suwerenności, partnerstwie i dobrosąsiedztwie. Tekst nie zawierał kontrowersyjnych klauzul dot. bezpieczeństwa.

• strony uznawały nienaruszalność swoich granic

• strony wyrzekały się roszczeń terytorialnych

• pokojowe rozstrzyganie sporów i nieagresja

• konsultacje w razie zagrożenia bezpieczeństwa

• życzliwa neutralność w przypadku konfliktu z państwami trzecimi

• rozwój stosunków gospodarczych i kulturalnych (łącznie ze zwrotem dóbr kultury)

• współpraca regionalna, ekologiczna, naukowa, w walce z przestępczością, etc.

• Białorusią (23 VI 1992),

• Łotwą (1 VII 1992), Estonią (2 VII 1992)

ŁOT – Traktat o przyjaźni i współpracy, Ryga, 1 VII 1992

EST – Traktat o przyjaznej współpracy i bałtyckim dobrosąsiedztwie, 2 VII 1992, Tallin

• Litwą (26 IV 1994)

LIT – Traktat o przyjaznych stosunkach i dobrosądziedzkiej współpracy, 26 IV 1994, Wilno

Spory z Litwą:

Skubiszewski wymyślił politykę „dwutorowości” i odwiedzał nowopowstające państwa b. ZSRR, ale na LIT nie pojechał, bo:

2. były spory dot. mniejszości polskiej na LIT, która obawiając się ograniczenia swoich praw, sprzeciwiła się ogłoszeniu przez LIT suwerenności, a także wysuwała żądania separatystyczne (8% Polaków na LIT, ale większość na Wileńszczyźnie)

3. były spory dot. buntu Żeligowskiego – Litwini zażądali oficjalnego potępienia tej akcji oraz uznania przez POL, że Wilno jest stolicą LIT

ostatecznie traktat POL-LIT został podpisany dopiero w 1994 (2 lata po reszcie wschodnich sąsiadów)

• Stosunki polsko-rosyjskie (reakcje Polski na zamach stanu w Moskwie w sierpniu 1991 r., sprawa wycofania wojsk ZSRR z Polski, problemy rozliczeń historycznych, problemy we współpracy politycznej i gospodarczej)

. Problemy z wycofaniem wojsk radzieckich:

W kwestii wycofania i tranzytu wojsk radzieckich kością niezgody pozostawały roszczenia finansowe i sprawy własnościowe (Polacy domagali się wypłacenia odszkodowań za straty ekologiczne – później okazało się, że były przeszacowane; ZSRR domagał się odszkodowań za mienie – nieruchomości w bazach; Rosjanie wysuwali żądania, by Polska: powstrzymała się od współpracy z obcymi wywiadami, udziału w innych sojuszach, zapewniła wolność tranzytu dla Armii Radzieckiej przez swoje terytorium; inne pomysły to: sfinansowanie ze stroną polską budowy osiedli w ZSRR dla wycofywanych żołnierzy albo utworzenie spółek polsko-radzieckich na terenach byłych baz, w których zatrudnieni byliby żołnierze). Ostatecznie pakiet dokumentów regulujących wycofanie, tranzyt oraz kwestie finansowe (na zasadzie „opcji zerowej” został podpisany w Moskwie 22 V 1992. Proces wycofania wojsk, rozpoczęty 6 VI 1991, zakończył się w uzgodnionych terminach. Ostatnie jednostki bojowe ROS opuściły Polskę 28 X 1992, a pozostałe 6 000 żołnierzy wycofano do 15 IX 1993 (przedterminowo) patrz też  Cieśnina Pilawska

• Strategiczne partnerstwo Polski z Ukrainą i Litwą

. Z kim mamy partnerstwo strategiczne?

Z Litwą, z Ukrainą (od wystąpienia Suchockiej w 1993, wielokrotnie wzmiankowane), Niemcami, i USA w formie deklaratywnej

Kto był autorem i twórcą partnerstwa strategicznego Polska – Litwa?

Autor i twórca polityki z Litwą – Juliusz Mieroszewski.

- Stosunki polsko-białoruskie (dialektyka współpracy i napięć)

12. Stosunki RP ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki

- Kierunek amerykański w polskiej polityce zagranicznej po 1989 r.

- Stosunki polityczne i gospodarcze

- Udział Polski w „koalicji antyterrorystycznej”

- Współpraca z Polonią amerykańską

- Problemy we współpracy polsko-amerykańskiej

.Jakie rady daje Kelvin Garnet polskim politykom?

1. Polska jest bardzo ważna jako „most” pomiędzy Wschodem i Zachodem albo „przedmurze”.

4. Należy położyć nacisk na politykę wschodnią. Polska nie widzi, że skuteczna Ostpolitik jest czynnikiem zapewniającym jej obecność i silną pozycję na Zachodzie.

5. Polska powinna rozwijać współpracę ze wschodem, w tym z Rosją. Istniejąca Inicjatywa Środkowoeuropejska winna być poszerzona o Republiki Bałtyckie, Białoruś, Rosję i Ukrainę.

4) Polska, przygotowana do stania się członkiem NATO, powinna zadeklarować, że nie widzi potrzeby przyjmowania na swoim terytorium broni jądrowej czy obcych sił zbrojnych.

5) Polska musi bacznie obserwować sytuację wojskową na Białorusi i jej związki z Rosją. Nie bez znaczenia dla niej są także procesy na Ukrainie.