Jontoforeza - (terapia jonowa, jonoforeza) metoda lecznicza, forma elektroterapii polegająca na wprowadzeniu cząstek obdarzonych ładunkiem elektrycznym - jonów - do organizmu przez skórę lub śluzówkę z pomocą odpowiedniego urządzenia emitującego galwaniczny prąd stały. Wykorzystuje się substancje, które ulegają dysocjacji elektrolitycznej, czyli są elektrolitami.

Ilość wprowadzonego leku jest proporcjonalna do natężenia prądu i czasu jego przepływu. Od anody wprowadzane są jony metali, alkaloidy, od strony katody aniony.

Najczęściej stosowanymi środkami (jonami) są:

• spod anody: acetylocholina, jad pszczeli, histamina, nowokaina, wapń, cynk, lidokaina, adrenalina, streptomycyna, neomycyna

• spod katody: diklofenak, heparyna, kwas salicylowy, ketoprofen, jod, imidazolina, hydrokortyzon, prednizolon, penicylina

Jonoforeza jest stosowana w leczeniu zwyrodnieniowych i zapalnych schorzeń narządów ruchu, w uszkodzeniach nerwów, miejscowego zaburzeniach ukrwienia tkanek.

Zabiegi na ciele wykonuje się tylko przy natężeniu w zakresie miliamperów. Podczas zabiegów z użyciem prądu stałego używa sie dwóch różnie naładowanych biegunów + i -, czyli elektrod. Dzięki temu powstaje obieg zamknięty prądu. Używa się także elektrody czynnej i biernej. Obie elektrody moga być anodami i katodami. Można zamieniać bieguny przy elektrodach. Przeciwelektroda przykładana jest do ciała pacjentki, elektroda czynna jest elektrodą "pracującą" na wybranym fragmencie ciała. Wielkość powierzchni elektrody określa intensywność oddziaływania prądu.
Jontoforeza - celem tego zabiegu jest dostarczenie skórze specjalnych substancji czynnych do głębnych warstw skóry. Ilość dostarczonych substancji zależy od długości zabiegu, natężenia prądu oraz wielkości elektrod. Najczęściej stosuje się tu roztwory wodne, np. preparaty w ampułkach, w których rozpuszczone sa substancje czynne zdolne do jonizacji. Aniony, czyli anionowe substancje czynne, wprowadza się do skóry za pomocą katody. W tym wypadku katoda jest elektrodą czynną, anoda - bierną (przeciwelektrodą). Kationy, czyli kationowe substancje czynne, wprowadzane są anodą (elektrodą czynną), katoda jest tu przeciwelektrodą.
Jonoforeza jest zabiegiem elektroleczniczym, w trakcie którego wykorzystuje się działanie prądu stałego (galwanicznego), który poprzez wprowadzanie do tkanek jonów działających leczniczo na organizm człowieka. Ustalono, że jony wprowadzone do skóry tą drogą gromadzą się na granicy naskórka i skóry właściwej, skąd zostają odprowadzone z prądem krwi w głąb ustroju. . Do jonoforezy mogą być zatem używane tylko związki chemiczne ulegające dysocjacji elektrolitycznej. Związki chemiczne mające tę właściwość nazywa się elektrolitami. W kosmetyce najczęściej stosuje się działanie jonoforezy w leczeniu różnych odmian trądziku, teleangiektazjach, przebarwieniach, podrażnieniach, bliznach. Zbyt rzadko korzystamy z dobrodziejstw dla naszego zdrowia jakie możemy uzyskać dzięki fizykoterapii, dlatego zapoznajmy się w jakich schorzeniach jest wskazana jonoforeza:…..
Jakie są podstawowe wskazania do jonoforezy?
Ogólne wskazania:
– nerwobóle,
– polineuropatie,
– zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa,
– artrozy,
– artralgie,
– obwodowe porażania,
– angioneuropatie,
– zaburzenia krążenia obwodowego,
– utrudniony zrost kostny,
– w przypadku chorób reumatycznych obejmujących więcej niż jeden staw wskazana jest kąpiel elektryczno-wodna (w JCM w trakcie zakupu).

Przeciwwskazania:
– ropne stany zapalne skóry i tkanek miękkich,
– wypryski, owrzodzenia,
– stany gorączkowe,
– porażania spastyczne,
– miejscowe zaburzenia czucia,
– nowotwory łagodne i złośliwe,
– skaza krwotoczna,
– ostre procesy zapalne i infekcje ogólne,
– osobnicza nietolerancja prądu,
– WSZCZEPIONY ROZRUSZNIK SERCA,
– zakrzepy,
– zagrożenia zatorami,
– zakrzepowe zapalenie żył,
– METALE W TKANKACH PODDANYCH ZABIEGOWI,
– ENDOPROTEZA,
– miażdżyca zarostowa tętnic w okresie II b – IV wg Fontaine'a.

Jakie roztwory leków używane są do jonoforezy?
Jonoforeza jodu: blizny, przykurcze bliznowate. Jonoforeza wapnia: stany zapalne gałki ocznej, obwodowe zaburzenia naczynioruchowe, zespół Sudecka, utrudniony zrost kości. Jonoforeza cynku: przyżeganie trudno gojących się owrzodzeń, drożdżyca paznokci. Jonoforeza prokainy lub lidokainy: nerwobóle, zespół rwy kulszowej, bóle głowy, zaburzenia wymowy, dychawica oskrzelowa.
Jonoforeza histaminy: samorodna sinica kończyn, odmroziny, zespół bólowy rwy kulszowej, przewlekłe stany zapalne stawów i zapalenia okołostawowe, owrzodzenia troficzne.
Jonoforeza epinefryny: stany zapalne gałki ocznej, wspólnie z lidokainą lub prokainą w leczeniu stanów bólowych. Jonoforeza antybiotyków: bakteryjne stany zapalne skory i tkanek miękkich.
Jonoforeza hydrokortyzonu lub preparatu Solu-Dacortin: stany zapalne skóry, tkanek miękkich, drobnych stawów i pochewek ścięgnistych, stany zapalne gałki ocznej.
Jonoforeza tolazoliny: zaburzenia w ukrwieniu nerwu wzrokowego i siatkówki, zaburzenia ukrwienia obwodowego.

Jodek potasu, chlorek wapnia, siarczan cynku, chlorowodorek prokainy, chlorowodorek lidokainy, chlorowodorek histaminy, chlorowodorek epinefryny, penicylina – sól sodowa lub potasowa, siarczan streptomycyny, siarczan neomycyny, hydrokortyzon i tolazolina. Wnikanie jonów do skory w trakcie jonoforezy zostało udowodnione przed wielu laty przez francuskiego uczonego Leduca, który w tym celu przeprowadził następujące doświadczenie. Na pozbawionych sierści bokach dwóch królików umocował elektrody z podkładami, włączając zwierzęta szeregowo w obwód prądu stałego. U pierwszego królika jeden z podkładów nasycił roztworem cyjanku potasu, dysocjującego na trujący anion cyjankowy i kation potasowy, pozostałe zaś podkłady znajdujące się na skórze obu zwierząt zwilżył wodą. Włączenie zwierząt w obwód prądu w taki sposób, że elektroda z podkładem nasyconym cyjankiem potasu była połączona z biegunem dodatnim prądu, nie powodowało u nich żadnych skutków ujemnych. Połączenie natomiast tej elektrody z biegunem ujemnym spowodowało padnięcie pierwszego królika, podczas gdy drugi pozostawał żywy. Jest to zrozumiałe, bo w pierwszym wypadku z podkładu zwilżonego roztworem cyjanku potasu do skóry pierwszego zwierzęcia wnikały jony potasowe, nie mające trujących właściwości, w drugim zaś wnikały trujące jony cyjankowe. Drugie zwierzę pozostało żywe, ponieważ w żadnym z wymienionych dwóch wypadków nie podlegało ono działaniu jonów trujących. Podobne doświadczenie przeprowadził Leduc z zastosowaniem roztworu siarczanu strychniny, w którym trujące właściwości wykazują kationy strychniny. Dalszych przekonywujących dowodów wnikania do skóry jonów w czasie jonoforezy dostarczyły doświadczenia, w których użyto roztworów zawierających jony pierwiastków promieniotwórczych. Doświadczenia te pozwoliły prześledzić mechanizm wnikania jonów do skóry oraz ustalić miejsca, w których się one gromadzą i skąd zostały odprowadzone w głąb organizmu. Ustalono, że jony wprowadzone do skory droga jonoforezy gromadzą się w niej na granicy naskórka i skóry właściwej, w pobliżu powierzchownej sieci naczyń krwionośnych skóry, skąd zostają odprowadzone z prądem krwi w głąb ustroju. Stwierdzono również, że jony wnikają do skóry drogą wykazującą najmniejszy opór dla prądu elektrycznego, a mianowicie przez ujścia i przewody wyprowadzające gruczołów potowych.

Przygotowanie do zabiegu
Wnikanie jonów leków odbywa się poprzez ujścia i wyprowadzenia gruczołów łojowych i potowych. Jony po wniknięciu gromadzą się na granicy pomiędzy skorą właściwą a tkanką podskórną z skąd następnie lek jest rozprowadzany po całym organizmie za pomocą układu krwionośnego. Koncentracja elektronów jest największa pod elektrodą czynną. W przypadku skręcenia stawu skokowego będziemy stosować jony lignokainy ( + ) zawartego w 1-2% chlorowodorku lignokainy ( Sol. Lidocaini hydrochlorici ). Przygotowanie pacjenta jest takie samo jak to było przy prądach diadynamicznych.. Fizykoterapeuta przygotowuje odpowiedni aparat wytwarzający prąd stały i elektrody. Elektrodą czynną jest anoda a elektrodą zamykającą obwód- katoda. Na podkładzie elektrody czynnej znajduje się bibułka filtracyjna, która zapewnia dobre i równomierne rozprowadzenie leku. Jest to podkład lekowy, który się przykłada w miejscu największego bólu. Nie należy mylić tych podkładów gdyż podkłady czynne powinny być stosowane tylko do jednego rodzaju jonoforezy. Lek trzeba odmierzyć miarką na strzykawce lekarskiej i rozprowadzić. Terapeuta powinien być wyposażony w ochronne, jednorazowe rękawice. Lek należy podpisać imieniem i nazwiskiem chorego i powinny posiadać dobrze widoczną datę ważności. Płynne leki przechowujemy w ciemnych butelkach i w lodówce. Strzykawki i igły powinny być używane tylko do jednego rodzaju leku. Należy poinformować pacjenta, że na powierzchni zabiegowej nie powinien stosować żadnych innych kremów, maści i żelów. Jeżeli już wystąpi taki przypadek to zleca się tygodniową przerwę. Anodę przykładamy na stawie - skokowym ułożenie elektrod będzie zazwyczaj poprzeczne aby przepływający prąd przechodził przez środek uszkodzonego stawu. Osłania się elektrody ceratką i owija bandażem. Sprawdza się ponownie poprawność ułożenia elektrod. Na aparacie ustawia się kierunek przepływu prądu i dawkowanie natężenie. Natężenie ustawia się do odczucia pacjenta- lekkie mrowienie- ale powinno przekraczać 3mA. Lek który dysocjuje na jony wpychany jest w skórę, zgodnie z zasadą odpychania dwóch ładunków jednoimiennych. Czas pierwszego zabiegu ok10 minut, drugiego o ile nie wystąpił żaden efekt uboczny lub paradoksalny- 15minut. Czas kolejnych, 15 czasem do 20 minut co dziennie lub co dwa dni, w serii 10-20.