7

Tomasz Maruszewski

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Interakcje społeczne na sali sądowej

(materiały)

1. Pojęcie interakcji społecznej

• Interakcja to wzajemne oddziaływanie na siebie co najmniej dwóch osób, realizujących własne cele. Interakcja nie wymaga kontaktu bezpośredniego, natomiast elementem koniecznym jest możliwość odebrania komunikatu przez każdą ze stron interakcji oraz odpowiednie zareagowanie na zachowanie drugiej strony.

• Na sali sądowej interakcje mają charakter bezpośredni, ale różnią się one od interakcji spotykanych w życiu codziennym stopniem rytualizacji.

2. Podstawowe wymiary stosunków interpersonalnych

• Przyciąganie - odpychanie (atrakcyjność interpersonalna, relacje intymne; samotność i jej przyczyny; potrzeba afiliacji)

• Dominacja - uległość (stosunki w zakładzie pracy, determinanty dominacji i uległości - biologiczne i społeczne).

• Rywalizacja - kooperacja - główne pola:

• czynności instrumentalne (podział pracy, facylitacja społeczna, próżniactwo społeczne)

• motywacja prospołeczna - udzielanie pomocy

• Partnerzy: jednostka - jednostka (diada); jednostka - grupa (przywództwo); jednostka - grupa (podporządkowanie się, nacisk społeczny; konformizm); grupa - grupa (konflikty międzygrupowe, współpraca).

• Układ interesów: interesy sprzeczne; interesy wspólne (podział zysków; strategia indywidualistyczna i kooperacyjna).

• Dziedziny: atrakcyjność interpersonalna, udzielanie pomocy i altruizm, agresja, konflikt; dylemat więźnia, pułapki związane z interesem indywidualnym i grupowym

3. Tworzenie ogólnego obrazu drugiej osoby

• Ludzie spotykając się z dużą ilością danych starają się je połączyć w spójny obraz: łączenie cech może następować poprzez ich sumowanie lub poprzez integrację konfiguracyjną. W tym ostatnim przypadku ta sama cecha może nabierać zupełnie innego znaczenia w różnych kontekstach.

• Na przykład, wysoka inteligencja bohatera Milczenia owiec (Hannibal Lecter, wielokrotny morderca) nabiera innego wymiaru niż inteligencja jego przeciwniczki (Sterling, początkująca agentka FBI).

4. Tworzenie ogólnego obrazu drugiej osoby – model konfigeruracyjny

• Koncepcja Solomona Ascha: model konfiguracyjny – nowy wykładowca.

• Cechy centralne i peryferyczne:

• modyfikacja wielu innych cech

• płodność inferencyjna

• zasada ekonomii poznawczej

• rozwój koncepcji – ukryte teorie osobowości

• Przykład współczesny: „warchoł” i po tygodniu nowy partner koalicyjny.

5. Tworzenie ogólnego obrazu drugiej osoby - model ocen cząstkowych

• Ogólny obraz powstaje w wyniku analizy poszczególnych cech.

• Cechy są równoważne i niezależne od siebie i każda z nich w jednakowym stopniu wpływa na obraz ogólny.

• Reguły składania: sumowanie (inteligentny i przystojny jest bardziej sympatyczny niż inteligentny), uśrednianie (znika efekt wielkości zbioru) i multiplikatywny (ocena siły motywacji).

6. Spostrzeganie osób a spostrzeganie obiektów

• Cechy wspólne: zasada strukturalizacji na figurę i tło

• Reguła pierwszeństwa - informacje odebrane wcześniej odgrywają większą rolę aniżeli informacje odebrane później. Etykietowanie i jego rola w modyfikowaniu zachowania.

• Rozciągnięcie w czasie - informacje pochodzące z pojedynczego kontaktu uznaje się za świadectwo trwałych cech pewnego obiektu.

• Organizacja część-całość

• Generalizacja metaforyczna.

• Wnioskowanie funkcjonalne.

• Generalizacja z osoby znaczącej i odgrywającej dużą rolę w życiu danej jednostki. Rola adaptacyjna generalizacji.

• Używanie ograniczonej liczby kategorii.

• Thornton, 1944: ludzie noszący okulary są traktowani jako bardziej inteligentni

• Efekt aureoli (halo, Pollyanny)

• Efekt diabelski

• Oba efekty są wyrazem dążenia do ujednolicenia afektywnego obrazu drugiej osoby

• Asymetria między spostrzeganiem siebie a spostrzeganiem innych.

7. Perspektywa dramaturgiczna - Goffman

• Każdy człowiek gra jakąś rolę – jest to ekspresja werbalna i niewerbalna, za pośrednictwem której komunikujemy innym oraz sobie pogląd na sytuację.

• „Maska” – pozytywne wartości, jakie przypisuje sobie jednostka podczas interakcji z innymi.

• Autoprezentacja ma charakter wyidealizowany – zachowujemy się bardziej zgodnie ze idealnymi standardami społecznymi niż faktycznie to ma miejsce.

• W procesie atrybucji i rozumienia innych bierze się pod uwagę poprawkę na to, że inni chcą na nas zrobić wrażenie.

• Poszukiwanie społecznego konsensusu (Dyzma).

8. Znaczenie stroju a perspektywa dramaturgiczna

• Wyniki badań empirycznych: amerykeńscy badacze Frank i Gilovich (1988) stwierdzili, że zawodnicy ubrani w czarne stroje byli częściej karani przez sędziów niżeli zawodnicy ubrani inaczej.

• Pierwsze wyjaśnienie: sędziowie przypisywali im bardziej agresywne właściwości (atrybucja).

• Wyjaśnienie alternatywne. Sędziowie mieli podstawy do bardziej surowego traktowania zawodników ubranych na czarno. Zawodnicy ci łatwiej wchodzili w rolę „czarnych charakterów i faktycznie byli bardziej agresywni.

• Problem polega na tym, że wyniki te nie mają waloru uniwersalności.

• W Turcji nie udało się stwierdzić analogicznych zależności. Nie wiadomo, z czego to wynika:

• inne symboliczne znaczenie czerni

• ocena agresywności na podstawie innych wskaźników symbolicznych

• odmienne traktowanie agresywności – nie jest ona potępiana, ale jest pozytywnym atrybutem społecznym

9. Symboliczne znaczenie stroju na sali sądowej

• Togi są strojem „roboczym”, co różni je od tóg na uczelniach, gdzie są strojem uroczystym.

• Czarna barwa ma znaczenie symboliczne odmienne od czerni strojów piłkarskich. Podkreśla powagę i znaczenie funkcji.

• Jest ona także pewnego rodzaju formą umundurowania.

• Jeśli tak, to należy wspomnieć o innych funkcjach umundurowania.

• Mundur jest przyczyną deindywiduacji. Człowiek w mundurze nie jest sobą, ale jest przedstawicielem instytucji, w imieniu której działa.

10. Deindywiduacja

• Badania Eda Dienera wykazały, że w sytuacji deindywiduacji ludziom obniża się zdolność do samokontroli i wykonują czyny o bardziej skrajnym charakterze.

• Jeśli to jest prawdą, to sędziowie w togach winni wydawać bardziej „radykalne” (spolaryzowane) wyroki niż sędziowie w cywilu.

• Nikt jednak takiej hipotezy nie sprawdzał; tradycja i obyczaj są znacznie silniejsze.

• Wpływ deindywiduacji słabnie, kiedy człowiek konfrontuje się ze sobą, np. wtedy, kiedy widzi w lustrze swoje odbicie (Beaman).

11. Procesy atrybucji na sali sądowej

• Atrybucja jest procesem przypisywania innym cech na podstawie ich zachowań oraz procesem określania przyczyn zachowań tak innych ludzi, jak i samego siebie.

• Proces atrybucji polega na wnioskowaniu ze skutków o przyczynach, które doprowadziły do pojawienia się tych skutków.

• Dlatego też może być podatny na błędy typu post hoc ergo propter hoc.

• Atrybucja może również ulegać innym zniekształceniom.

12. Zniekształcenia procesu atrybucji

• Efekt aktor-obserwator: asymetria w wyjaśnianiu własnego zachowania i zachowania drugiej osoby.

• Efekt fałszywej zgodności: traktowania własnego zachowania jako normalnego i dobrze przystosowanego, a zachowań alternatywnych jako odbiegających od normy.

• Niedocenianie znaczenia siły oddziaływania czynników wynikających z pełnienia określonych ról społecznych (jak facet ją kocha, to może ją bić; jak ona go kocha, to nie wolno go tknąć - przykład ról związanych z płcią, typowych dla społeczeństwa patriarchalnego).

13. Schematy

• Schemat społeczny to uogólniona i abstrakcyjna reprezentacja pewnego wycinka rzeczywistości ważnego dla osoby posiadającej ten schemat.

• W niektórych dziedzinach nie tworzymy schematów, ponieważ informacje dotyczących tych dziedzin mają da nas bardzo małe znaczenie i nie odbieramy ich zbyt często.

14. Właściwości schematów

• Upraszczanie wiedzy

• Interpretowanie danych w sposób spójny i uogólniony

• Uwolnienie od konieczności analizowania szczegółów

• Pomijanie danych, które mogą być ważne

15. Rodzaje schematów

• Schematy osób (obejmują cechy i cele, do których dążą te osoby). Przykładem może być schemat przestępcy.

• Schematy siebie

• Schematy ról społecznych (schemat sędziego, obrońcy, prokuratora).

• Schematy zdarzeń

• Schematy beztreściowe (schemat przechodniości lub schemat przyczynowy)

16. Funkcje schematów

• Kodowanie - rejestracja informacji percepcyjnych

• wykorzystywanie wskaźników najłatwiej dostępnych (wiek, płeć i rasa)

• minimalizacja różnic wewnątrzgrupowych i maksymalizacja różnic międzygrupowych

• homogenizacja innych grup poza grupą własną przy jednoczesnym traktowaniu własnej jako wewnętrznie zróżnicowanej

• Wykrycie jednej cechy schematowej zniekształca interpretację i spostrzeganie innych cech w kierunku zgodnym ze schematem

• możliwe jest odbieranie informacji niezgodnych ze schematem, ale zabiera to więcej czasu

17. Rola języka w utrzymywaniu stereotypów

• Te same określenia mają różny ton afektywny:

• My: patrioci, ideowi, oszczędni, ostrożni, odważni

• Oni: nacjonaliści, fanatycy, skąpi, tchórzliwi, lekkomyślni.

• Przypisanie cech negatywnych wymaga mniej dowodów niż cech pozytywnych (nieuczciwy vs uczciwy).

• Rezygnacja z cech negatywnych, w które się wierzyło, wymaga więcej dowodów niż rezygnacja z cech pozytywnych.

• Łatwiej opinię sobie zepsuć niż naprawić.

18. Stereotypy etniczne w języku

• ocyganić = naciągnąć oszwabić = oszukać

• udawać Greka

• tureckie kazanie austriackie gadanie czeski film

• francuski piesek angielska flegma

• niemiecki porządek / pruski dryl / polnische Wirtschaft

• hiszpańska choroba / francuska choroba / polska choroba

• Nie gniotsia – nie łamiotsia