1. Carl von Linné (Linnaeus), jego dzieło i wpływ na współczesną systematykę i nomenklaturę biologiczną.

Karol Linneusz (1707-1778) podjął wysiłek opracowania szczegółowej klasyfikacji roślin i zwierząt (jego dzieło Systema Naturae z 1735 roku stworzyło podstawy nowoczesnej klasyfikacji), by zgłębić szczegóły Boskiego planu stworzenia. [gdyż jeszcze w XVIII wieku uważno, że rolą nauk przyrodniczych jest odkrywanie Boskiego planu przejawiającego się w stworzeniu mające na celu docenienie Bożej mądrości]. Linneusz klasyfikował “spokrewnione” gatunki w rodzaje, “spokrewnione” rodzaje w rzędy i tak dalej, przy czym “pokrewieństwo” oznaczało dla niego powstanie według podobnego projektu Stwórcy.

(Analiza filogenetyczna- czyli analiza pokrewieństw między organizmami- była historycznie blisko związana z klasyfikacja i nazewnictwem organizmów ->czyli TAKSONOMIĄ. Obie dziedziny są dziedzinami SYSTEMATYKI).

Na początku XVIII wieku europejscy naturaliści wierzyli, że wszystkie gatunki stworzył Bóg według pewnego założonego planu. Ówczesny religijnie usposobiony badacz stawiał sobie za zadanie odtworzenie “”planu Stworzenia” przez porządkowanie dzieł Stwórcy, aby odkryć ich “naturalną” prawdziwą klasyfikację. Przyjęty wtedy system tej klasyfikacji, dotąd będący w użyciu opracowany został właśnie przez Karola Linneusza- szwedzkiego botanika.

Linneusz wprowadził BINOMINALNĄ (podwójną) NOMENKLATURĘ- nazwy dwuczłonowe złożone z nazwy rodzaju i przymiotnika będącego nazwą gatunkową (np. Homo sapiens- człowiek rozumny). Zaproponował HIERARCHICZNĄ KLASYFIKACJĘ- system grupowania gatunków w obrębie większych grup (np.. rodzaje w obrębie rodzin). Poziomy klasyfikacji, jak: królestwo, typ, klasa, rząd, rodzina, rodzaj i gatunek, to kategorie taksonomiczne, a konkretna grupa organizmów przypisana danej kategorii to takson. np.. małpa rezus należy do rodzaju Macaca (makak), w rodzinie Cercopithecidae, w rzędzie Primates. Macaca, Cercopithecidae i Primates są taksonami kategorii taksonomicznych, odpowiednio: rodzaju, rodziny i rzędu. Istnieją też pośrednie kategorie taksonomiczne, jak NADRODZINA i PODGATUNEK, wprowadzone dodatkowo w grupach lepiej poznanych. Przypisując gatunek wyższej kategorii (ponadgatunkowej), Linneusz wykorzystywał cechy, które, jak sądził, obrazują pokrewieństwa w planie Stwórcy. np.. zdefiniował rząd naczelnych, jako zwierzęta charakteryzujące się następującymi cechami: “cztery równolegle zęby przednie (siekacze); dwa piersiowe gruczoły mleczne”. ale tak naprawdę z braku obiektywnych podstaw ewolucyjnych ówczesni przyrodnicy nie byli w stanie dokonać wiarygodnej klasyfikacji ssaków (np.. nie było wiadomo czy należy kierować się budową zębów czy też raczej umaszczeniem czy wielkością ciała).

PODSUMOWUJĄC:

W dziele Systema naturae opisał podstawy stworzonego przez siebie systemu klasyfikacji organizmów oraz upowszechnił zasadę binominalnego (dwuimiennego) nazewnictwa biologicznego (zaproponowaną wcześniej przez braci Bauhin), a także klasyfikacji minerałów. Opisał około 7 700 gatunków roślin i 4 162 gatunki zwierząt (obecnie oznacza się je skrótem "L" za nazwą łacińską taksonu). Stworzony przez niego system taksonomiczny, choć był sztuczny, stał się podwaliną współczesnej taksonomii. Początkowo był kreacjonistą, uważał, że wszystkie istniejące gatunki zostały stworzone równocześnie. Pod koniec życia dopuszczał możliwość powstawania nowych gatunków wskutek krzyżowania się istniejących już form życia.

2. Bakterie jako przedstawiciele Procaryota.

Komórki o budowie prokariotycznej mają bardzo prostą strukturę: materiał zawierający informację genetyczną to kwas deoksyrybonukleinowy i nie jest on izolowany od cytoplazmy. Brak jądra oddzielonego od cytoplazmy powoduje, że komórki tych organizmów nie mają precyzyjnych mechanizmów podziału komórkowego, takich jak mitoza i mejoza nie maja też chromosomów (w książkach spotyka się nazwę chromosom bakteryjny ale “struktura” tego chromosomu jest zupełnie inna od struktur chromosomów organizmów eukariotycznych! Dlatego najczęściej struktury te u bakterii nazywa się GENOFOREM). W komórkach organizmów prokariotycznych brak również organelli komórkowych, takich jak mitochondria, plastydy, struktury Golgiego. Taką prostą budowę mają właśnie BAKTERIE a także sinice i prochlorofity.

Królestwo: Prokaryota- bezjądrowe

Podkrólestwo: Eubacteria- eubakterie

Gromada: Cyanophyta (Cyanobacteria)- sinice

Gromada: Prochlorophyta- prochlorofity

GROMADA: BACTERIA (= SCHIZOMYCETES)- BAKTERIE

Gromada ta zawiera duża liczbę różnorodnych organizmów! Ta rozmaitość jest tak duża, że trudno dać ogólną charakterystykę całej gromady obowiązującą wszystkich jej przedstawicieli.

BUDOWA

Bakterie to organizmy o budowie komórkowej- prokariotycznej. Centrum komórki bakteryjnej wypełnia nukleoid. Jest to obszar cytoplazmy zawierający pozwijaną, kolista nić DNA, czyli genofor. W nim zapisana jest informacja genetyczna komórki. Nukleoid nie jest odgraniczony od reszty cytoplazmy żadna błoną plazmatyczną, czyli nie tworzy jądra komórkowego. Dodatkowo w cytoplazmie bakterii zazwyczaj występują inne , zdecydowanie mniejsze, koliste nici DNA zwane plazmidami.

W cytoplazmie bakteryjnej znajdują się też rybosomy (synteza białek) i ziarna materiału zapasowego. Jest nim zazwyczaj glikogen bądź wolutyna.

Błona komórkowa bakterii ulega w niektórych miejscach pofałdowaniu, tworząc wpuklenia na obszarze cytoplazmy. Ich kształty mogą być różne: od niewielkich koncentrycznych mezosomów (prawdopodobnie biorących udział w oddychaniu komórkowym i będących miejscem przyczepu genoforu) po duże blaszkowate twory wypełnione barwnikami zwane tylakoidami (inaczej chromatoforami).

Protoplast komórki bakteryjnej otoczony jest białkowo lipidową błoną plazmatyczną, do której przylega ściana komórkowa, zbudowana z misternej sieci włókien utworzonych z mureiny- substancji będącej polimerem białkowo-cukrowym. Grubość ściany bywa różna i bierze się ją pod uwagę w klasyfikacji tej grupy organizmów. Bakterie o cienkiej ścianie wytwarzają dodatkowo drugą błonę kom. na zewnątrz ściany komórkowej (tzw. błonę zewnętrzną). Dokoła ściany komórkowej dość często wykształca się też tak zwana OTOCZKA która zbudowana jest najczęściej z substancji śluzowych. Otoczki pełnią funkcje ochronne(np.. chronią przed wyschnięciem lub wchłonięciem przez inne organizmy)

Bakterie to organizmy przeważnie jednokomórkowe, ale niekiedy mogą tez tworzyć wielokomórkowe nici. W zależności od kształtu wyróżnia się różne formy bakterii. Formy kuliste- ziarenkowce mogą występować pojedynczo lub w skupieniach.: po 2komórki jako dwoinki, w formie łańcuszków- jako paciorkowce, w formie grona- jako gronkowce. Odmienna grupę stanowią bakterie typu pałeczek i typu laseczek, wyraźnie wydłużone w stosunku do szerokości. Ponadto wyróżnia się bakterie spiralne, jedne o słabym skręci- przecinkowce, inne mocno skręcone na kształt spirali- śrubowce.

Wiele bakterii ma zdolność aktywnego ruchu. Możliwy jest on przez wytwarzanie jednej lub wielu rzęsek. Niektóre bakterie nie mają rzęsek i mogą poruszać się ruchem ślizgowym podobnie jak sinice.

RZĘSKI- składają się ze spiralnie skręconych włókien flageliny (białko zbliżone do miozyny występującej we włóknach mięśniowych), osadzone są na zewnętrznych powłokach komórki za pomocą haczyka i kilku białkowych pierścieni, tworzących swoisty silnik wprawiający rzęskę w ruch obrotowy.

Powłoki komórek bateryjnych mogą być zaopatrzone też w fimbrie.

FIMBRIE- występują zazwyczaj u bakterii o cienkiej ścianie komórkowej. Maja postać delikatnych, białkowych rurek, sterczących z cytoplazmy, tak że niektóre komórki przypominają przez to kolczaste jeże. Przypuszczalnie ułatwiają bakteriom przytwierdzanie się do podłoża a pewien rodzaj fimbrii tzw. Pile płciowe służą do łączenia się komórek bakteryjnych w trakcie procesu płciowego (koniugacji) .

CZYNNOŚCI ŻYCIWE BAKTERII;

ROZMNAŻANIE

- prosty podział komórek na dwie części, odgraniczone nową ścianą poprzeczną narastającą od brzegów ku środkowi komórki; następnie ściana ta ulega rozszczepieniu

-niektóre bakterie rozmnażają się przez pączkowanie,

-nitkowate formy promieniowców odcinają konidia- kuliste komórki, tworzące całe łańcuszki na końcach nitek,

- tworzenie przetrwalników tzw. ENDOSPOR np. laseczki, maczugowce. Endospory nie służą jednak w sposób bezpośredni do rozmnażania- są to swego rodzaju kapsuły ratunkowe. Powstają wewnątrz komórki przez obudowanie genoforu (wraz z pewną ilością cytoplazmy, bł. komórkową i rybosomami) wielowarstwową ścianką złożoną z białek i cukrowców wysyconych tłuszczami. Endospory są odporne na wysoką i niską temperaturę, na wiele czynników chemicznych, wysychanie, promienie UV, niekorzystne pH itd.. W stanie życia utajonego-anabiozy, mogą przebywać wiele lat, a chwilą poprawy warunków-odtworzyć całą komórkę spełniającą wszystkie funkcje życiowe.

ODŻYWIANIE

Bakterie to przeważnie organizmy cudzożywne, rozwijające się na podłożu organicznym. Wyróżniamy wśród nich:

-roztocza (saprofity) żyjące na martwej materii organicznej,

-pasożyty- na i w organizmach żywych,

-symbionty- wchodzące w różne formy współżycia z organizmami samożywnymi. Za pomocą enzymów bakterie powodują rozkład podłoża, z którego czerpią na budowę własnego organizmu gotowe związki organiczne, jak cukry proste, aa, peptydy, białka, związki tłuszczowe i inne.

Istnieje tez grupa bakterii samożywnych, które dzięki barwnikom asymilacyjnym mogą prowadzić fotosyntezę z wykorzystaniem energii światła. Inne przeprowadzają chemosyntezę, która polega na wykorzystaniu przez bakterie bezzieleniowe energii chemicznej do procesu asymilacji CO2. Energie te czerpią z utleniania różnych związków nieorganicznych.

ODDYCHANIE I FERMENTACJA

W procesach tych uwalnia się energia zmagazynowana w związkach organicznych, w szczególności w cukrze. U bakterii żyjących w warunkach tlenowych, tzw. Tlenowców (aeroby), odbywa się to przez oddychanie przy udziale tlenu z powietrza. Wśród bakterii jest też znaczna grupa żyjąca w warunkach beztlenowych- beztlenowców (anaeroby), u których uwalnianie energii następuje bez udziału tlenu, przez fermentację, to jest rozkład cukru. Końcowym produktem fermentacji obok dwutlenku węgla są proste związki organiczne np.. kw. mlekowy, kw. masłowy,

kw. octowy.

3.Rola grzybów w ekosystemie.

Grzyby pojawiają się wszędzie, gdzie istnieje materia organiczna, potrzebna im do życia jako organizmom cudzożywnym. Masowemu rozprzestrzenianiu się sprzyja idące w biliony wytwarzanie zarodników, przenoszonych przez powietrze i wodę. Grzyby występują w wodach i na lądzie; najwięcej żyje ich w glebie. Skład gatunkowy jest zależny od rodzaju gleby i czynników ekologicznych siedliska, tj. wilgotności, temperatury, zakwaszenia. Gatunki pasożytnicze rozprzestrzeniają się zależnie od obecności żywicieli.

Grzyby odgrywają niezmiernie ważna rolę biologiczną w przyrodzie:

-grzyby wspólnie z bakteriami rozkładają martwą materię organiczną (destruenci), co prowadzi do jej mineralizacji i decyduje o krążeniu pierwiastków w przyrodzie m. in. obieg węgla,

(dzięki zdolności do rozkładu materii organicznej same uzyskują substancje pokarmowe, oczyszczając w ten sposób środowisko),

-występujące w glebie grzyby saprofityczne przekształcają złożone związki organiczne na bardziej proste, przyswajalne dla roślin wyższych. Podnoszą urodzajność gleby przez tworzenie próchnicy (związki organiczne takie jak węglowodany- skrobia, celuloza - białka i inne przetwarzane są w związki próchnicy)

Grzyby, wydzielają enzymy o dużej aktywności: celulazę, hemicelulazę i ligninazę.

Celulozę rozkładają workowce, a ligninę niektóre podstawczaki. Grzyby stanowią więc ważne ogniwo w łańcuchu bezustannych procesów biologicznych, przygotowujących glebę do użytku roślin zielonych.

Czerpane przez nie związki węgla musza być uprzednio zsyntetyzowane przez rośliny zielone. Związki te są następnie rozkładane przez zwierzęta i mikroorganizmy z uwalnianiem włożonej w nie energii; grzyby włączają się w ten proces w różnych momentach jego przebiegu, przy czym mogą zwykle wykorzystywać pozostałe, niezbędne dla nich związki.

Azot, siarka, fosfor, jony magnezu i innych metali mogą być pobierane i wykorzystywane głównie w formie związków nieorganicznych.

Pierwszym warunkiem do rozwoju grzybów w środowisku naturalnym jest uprzednie lub jednoczesne opanowanie siedliska przez inne organizmy. Dlatego grzyby spotykane są praktycznie wszędzie.

Grzyby dzięki zdolności do współżycia w mikoryzie sprzyjają rozwojowi roślin wyższych, co ma szczególnie duże znaczenie w hodowli drzew leśnych.

Bardzo charakterystyczne dla grzybów jest zjawisko alleopatii czyli wydzielania przez prze nie do podłoża specyficznych związków, które uniemożliwiają rozwój na tym terenie innych organizmów. (W 1928 roku Aleksander Fleming zauważył to zjawisko i dzięki temu odkryciu rozpoczęto produkcję penicyliny - antybiotyku stosowanego w infekcjach bakteryjnych. Grzyby wydzielają antybiotyki, których biologicznym zadaniem jest zahamowanie rozwoju bakterii i innych grzybów, np. przez blokowanie syntezy ich białek (Penicillum wytwarza penicylinę, a Acremonium - cefalosporynę)

Poza tym grzyby pasożytnicze przynoszą wiele szkód, gdyż wywołują choroby roślin uprawnych a także zwierząt i ludzi co jest negatywne w znaczeniu grzybów w przyrodzie.

4. Grzyby zagrożeniem dla zdrowia człowieka.

Grzyby mogą występować na ludzkim ciele a także w jego wnętrzu (w każdym przypadku należy uważać to za objaw choroby, która trzeba zwalczać).

Znane są trzy podstawowe źródła zagrożenia człowieka przez grzyby:

-zatrucia produktami ich przemiany materii (zatrucia, mikotoksykozy),

-nadwrażliwość wobec nie trujących substancji w grzybach (alergie grzybowe),

-choroby infekcyjne (grzybice), podczas których pewną rolę odgrywają również działania toksyczne i reakcje alergiczne.

ZATRUCIA grzybami SA wywołane działaniem toksycznych peptydów znajdujących się pierwotnie w owocnikach lub powstałych tam w wyniku nieprawidłowego ich przechowywania lub przygotowywania grzybów. Substancje te działają na układ pokarmowy lub nerwowy. W niektórych przypadkach zatruć można uniknąć przez samą tylko popularyzację wiedzy o grzybach!

Istota mikotoksykoz polega na tym, że grzyby wytwarzające toksyny zakażają zewnętrznie , czyli zasiedlają różne organy roślin, wytwarzając toksyny, które swą zjadliwość zachowują aż poza okres przetworzenia roślin na środki żywnościowe. W przeciwieństwie do zatruć grzybowych w przypadku mikotoksykoz grzyby nie SA zjadane świadomie, lecz stanowią nie rzucająca się w oczy i niespodziewaną zawartość pożywienia. Najczęściej spotykaną miko toksykozą jest alfatoksykoza powodowana przez alfatoksyny lub pokrewne metabolity (np.. sterygmatocystyna, wersykoloryna) tworzone przez Aspergillus flavus oraz sporadycznie przez inne gatunki z rodzaju Penicillium. Źródłem tych toksyn jest np.. śruta z orzeszków ziemnych. Zatrucia nimi powodują u ludzi uszkodzenia wątroby, a po dłuższym działaniu stają się czasem przyczyną raka.

Producentami toksyn są z reguły Ascomycetes lub Deuteromycetes; często wymienia się rodzaje: Aspergillus, Penicillium, Fusarium, Pithomyces. Mikotoksyny należą do rozmaitych grup związków; znajdują się tu między innymi: dekumbina, fumagilina, patulina, rorydyna i wiele innych metabolitów

ALERGIE GRZYBICZE

Skóra ludzka i śluzówka o specjalnych skłonnościach alergicznych lub po chorobie może silnie reagować na kontakt z pewnymi cząsteczkami. Objawy kataru siennego, które Ida w parze z objawami astmy wywoływane są w 20% głównie przez zarodniki grzybów, a w 3-6% przypadków wyłącznie przez nie. Przyczyną alergii są zarodniki grzybów (przeważnie konidia zwykłych ubikwistycznych saprofitów). Sam alergen nie został jeszcze nigdy stwierdzony u jakiegokolwiek grzyba. Prawdopodobnie są w nim białka, tak jak alergeny pyłkowe, zwłaszcza gdy zarodniki grzyba wywołują reakcje skórne. Reakcje skórne przebiegają pod wpływem histaminy i innych mediatorów, które zostały uwolnione wskutek działania alergenu. Poza wymienionymi objawami przy alergiach nieraz występują zapalenia skóry i uszkodzenia przewodu pokarmowego. Jako alergeny identyfikowano często Cladosporium herbarum, Alternaria alternaria, różne gatunki Rhizopus.

GRZYBICE

Niekorzystnym dla człowieka jest właśnie pasożytnictwo grzybów mogące wywoływać grzybice, czyli choroby nie tylko ludzi ale też i zwierząt wywoływane przez grzyby chorobotwórcze, głównie z grupy grzybów niedoskonałych. Rozróżnia się grzybice powierzchowne, naskórkowe (np. łupież pstry), struktur skeratynizowanych (naskórka, włosów, paznokci — wywoływane przez dermatofity), błon śluzowych i skóry wywoływane przez drożdżaki i pleśniowce (np. niektóre drożdżyce) oraz grzybice głębokie, podskórne i układowe (drożdżyce — np. blastomykozy, histoplazmozy). Zakażeniom sprzyja ogólne osłabienie organizmu w wyniku chorób wyniszczających (np. cukrzycy), załamanie sił odpornościowych, długotrwałe leczenie antybiotykami, kortykosterydami i lekami immunosupresyjnymi. Większość grzybic jest zakaźna dla otoczenia.

Człowiek często odczuwa tę negatywną rolę grzybów. Kobiety często zapadają na dość proste w leczeniu choroby drożdżakowe układu rozrodczego, a grzybice stóp stanowią niemal codzienne utrapienie wielu ludzi. Grzyby, których strzępki penetrują powierzchniowe warstwy skóry i błon śluzowych, nie są szczególnie groźne. Nie powodują bowiem głębokich ran ani poważnych zmian cytologicznych.

Znacznie poważniejszą chorobą są grzybice organów wewnętrznych. Powodowane są przez grzyby niedoskonałe lub sprzężniaki , a ulega im układ oddechowy, rzadziej wątroba lub mózg. Grzybnia patogenicznych gatunków rozrasta się w śluzówce , zatyka naczynia krwionośne ,a dodatkowo wydziela toksyczne substancje zatruwające organizm chorego. Na szczęście , układ immunologiczny człowieka jest tak doskonały, że na grzybice układowe ludzie zapadają rzadko. Choroba ta dotyka czasem ludzi o obniżonej odporności ( AIDS , białaczka ).

5. Mikoryza i jej zastosowania praktyczne.

Mikoryza jest to występujące w wielu korzeniach współżycie z grzybami, z którego obaj partnerzy czerpią pewne korzyści. Grzybom mikoryza ułatwia zaopatrzenie w organiczne substancje odżywcze, przede wszystkim cukry. Dla korzeni natomiast związek ze strzępkami grzybni oznacza znaczne zwiększenie powierzchni chłonnej, poza tym grzyb, rozkładając próchnicę glebową, tworzy w otoczeniu korzenia strefę bogatszą w proste związki odżywcze. Prócz tego, grzyby wytwarzają substancje witaminowe i hormonalne, pobudzające wzrost i przemianę materii komórek korzenia.

Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje mikoryzy: zewnętrzną (ektotroficzną) i wewnętrzną (endotroficzną). W mikoryzie zewnętrznej strzępki grzyba oplatają krótkie korzenie boczne i tworzą dokoła nich coś w rodzaju „mufki”. Strzępki wnikają także do kory pierwotnej, ale rozrastają się tylko w przestworach międzykomórkowych i nie przechodzą do wnętrza komórek. Wzrost korzenia na długość zostaje zahamowany, ale tworzy on za to charakterystyczne rozgałęzienia. Włośniki zanikają, a ich funkcje przejmują strzępki grzyba. Mikoryza zewnętrzna jest charakterystyczna dla wielu drzew (dąb, brzoza, sosna, śliwa, jabłoń, grusza i inne) i dla wielu z nich stanowi czynnik niezbędny do normalnego rozwoju.

W mikoryzie wewnętrznej strzępki grzyba wnikają głębiej do wnętrza korzenia, natomiast na zewnątrz nie tworzą większej otoczki , tak że włośniki na korzeniach zostają zachowane. Strzępki grzyba nie ograniczają się tu do przestworów międzykomórkowych, ale wnikają tez do wnętrza komórek. Mikoryza wewnętrzna występuje u niektórych drzew i wielu roślin zielnych, m. in. U roślin zbożowych (owies, żyto, pszenica, kukurydza).

Bardzo rozpowszechnione są też formy pośrednie między mikoryzą zewnętrzną i wewnętrzną, w których występuje dobrze rozwinięta grzybnia zewnętrzna, a równocześnie strzępki wrastają do wnętrza komórek.

FUNKCJE MIKORYZY:

-zwiększa zasięg penetracji gleby przez roślinę dzięki sieci strzępek pozakorzeniowych grzyba (mykosfera),

-ułatwia roślinie pobieranie wody i składników pokarmowych (makro i mikroelementów)

-może zwiększać ochronę (bierną i czynną) rośliny przed grzybami chorobotwórczymi,

- uczestniczy w tworzeniu struktury gleby (agregaty wodoodporne, glomaliny).

ZNACZENIE PRAKTYCZNE MIKORYZY:

- współżycie grzybów w mikoryzie sprzyja rozwojowi roślin wyższych, co ma szczególnie duże znaczenie w hodowli drzew leśnych (ponieważ bez grzybów drzewa leśne rosną bardzo słabo),

-szczepionki mikoryzowe- wzmacniające odporność roślin oraz ich urodzajność,

6.Grzyby lichenizujace jako bioidykatory stanu środowiska.

Grzyby lichenizujące to takie, które wchodzą w symbiozę z glonami tworząc porosty. Porosty są bardzo trwałymi, wieloletnimi organizmami pionierskimi, tzn. potrafią zasiedlić nawet najmniej sprzyjające środowisko, np. jako pierwsze zasiedlają nagie skały. Mogą żyć zarówno w najzimniejszych jak i najgorętszych regionach Ziemi.
Porost to komórki glonów otoczonych strzępkami grzyba. Grzyb ochrania glon i dostarcza mu odpowiednie ilości wody, natomiast glon dzieli się z grzybem produktami fotosyntezy. Mimo iż porosty nie przypominają grzybów, większość biologów traktuje je jako szczególną kategorię workowców, które do życia i rozmnażania potrzebują obecności zielonego partnera.

Ciekawostka: Naukowcy do tej pory spierają się, czy ten związek glon-grzyb to rzeczywiście symbioza przynosząca równe korzyści obu stronom. Niektórzy badacze dowodzą, że ma on raczej charakter antagonistyczny: grzyb mogący sam się rozmnażać płciowo więzi i pasożytuje na glonie, który tę zdolność utracił. Dowodów na tę teorię dostarczyły badania, które wykazały, że w pewnych warunkach strzępki grzyba wnikają ssawkami do komórek glonowych i z nich bezpośrednio czerpią substancje odżywcze.

Porosty jako twory symbiotyczne rozmnażają się bezpłciowo poprzez wyrostki lub urwistki. Urwistek to pojedyncze komórki glonowe otoczone kilkoma strzępkami grzyba. Urwistki wysypują się przez pękniętą zewnętrzną okrywę porostu i porwane z wiatrem rozprzestrzeniają organizm. Wyrostki natomiast to cienkie i kruche odgałęzienia plechy łatwo odłamujące się i rozrastające w nowe plechy.
Plecha porostów najczęściej przyjmuje trzy formy: skorupiastą, listkowatą bądź krzaczkowatą. Porosty skorupiaste występują na twardych i niegościnnych podłożach np. wzorzec geograficzny, który zielonożółtymi plechami porasta skały . Plechę listkowatą najłatwiej znaleźć na korze drzew lub kamieniach np. złotorost o pomarańczowo-szarej plesze lub pustułka. Plechy krzaczkowate natomiast występują na ściółce, pniach i gałęziach drzew liściastych i iglastych np. płucnica czy chrobotek.
Bardzo charakterystyczną cechą porostów jest brak wrażliwości na siarkowe zanieczyszczenia powietrza. Porosty w ogóle nie występują na terenach uprzemysłowionych i w dużych miastach. Występuje tam pustynia porostowa. Ta nieodporność porostów na zanieczyszczenia pozwoliła na skonstruowanie skali porostowej. Najbardziej odporne na zanieczyszczenia są porosty skorupiaste, które występują w miarę blisko terenów zanieczyszczonych. Ponieważ dzięki porostom można ustalić stopień skażenia powietrza, mówi się o nich, że są bioindykatorami czyli biologicznymi wskaźnikami zanieczyszczenia powietrza.

Porosty potrafią czerpać związki organiczne bezpośrednio z atmosfery. Jednak nie przeprowadzają selekcji między związkami pożytecznymi i trującymi. Wchłaniają wszystko wraz z zanieczyszczeniami. Akumulują te substancje wewnątrz organizmu. Zbyt duże stężenie zanieczyszczeń powoduje zamieranie porostów. Dzięki temu są świetnym wskaźnikiem zanieczyszczenia atmosfery. Najbardziej wrażliwe są na związki siarki. (..w pierwszej kolejności uszkodzeniu lega aparat fotosyntetyczny; chlorofil, barwnik zielony glonów i roślin, zostaje unieczynniony.; bardzo duże stężenie dwutlenku siarki SO₂ doprowadza do śmierci glonów symbiotycznych w bardzo krótkim odcinku czasowym. Następuje wymarcie porostów na zanieczyszczonym terenie. Mniejsze stężenia nie prowadzą wprost do śmierci wszystkich porostów. Porosty w wyniku zmian w komórkach glonów( zwiększa się przepuszczalność błon komórkowych, zniszczeniu ulega plecha) szybciej wchłaniają toksyny i pyły. Warstwa zanieczyszczeń pokrywa porosty i uniemożliwia im wymianę gazową.

Siarka i jej związki dostają się do atmosfery wraz z produktami spalania ropy, węgla i benzyny. Do atmosfery dostaje się SO₂ który pod wpływem tlenu atmosferycznego utlenia się w SO₃. Cząsteczki tlenku siarki(VI) w reakcji z wodą dają kwas siarkowy H₂SO_{4 .} opisane reakcje prowadzą do powstania kwaśnych deszczy, które spadają z deszczówką na Ziemię.

W klimacie umiarkowanym spotyka się cztery typy porostów na czterech typach podłoża:

1. EPIFITY- porosty epifityczne- kora drzew i krzewów

2. EPIKSYLE- porosty epiksyliczne- drewno

3. porosty naziemne- ziemia

4. EPILITY- porosty naskalne- skały. W monitoringu powietrza atmosferycznego wykorzystuje się zazwyczaj epifity, czyli porosty nadrzewne. W środowisku naturalnym rosną one na wszystkich drzewach.

Stopień zanieczyszczenia określa się porównując porosty z danego terenu ze skalą porostową. Pod uwagę bierze się nie tylko gatunki porostów, ale również kształt i barwę.

SKALA POROSTOWA (wg Hawkswortha i Rosa)

Strefa I >170 mikrogram SO2/m3

Strefa II 150-170 mikrogram SO2/m3

Strefa III 100-150 mikrogram SO2/m3

Strefa IV 70-100 mikrogram SO2/m3

Strefa V 40-70 mikrogram SO2/m3

Strefa VI 10-40 mikrogram SO2/m3

Strefa VII < 10 mikrogram SO2/m3"

STREFY

Strefa I - bardzo silnie zanieczyszczona, charakteryzuje się brakiem porostów na korze drzew, mogą występować glony. Jest to "bezwzględna pustynia porostowa".

Strefa II - bardzo silnie zanieczyszczona, mogą występować tylko porosty skorupiaste, np. Misecznica proszkowata, Liszajec zwyczajny. Jest to "względna pustynia porostowa".

Strefa III - silnie zanieczyszczona, występują w niej porosty o plechach skorupiastych i łuseczkowatych. Spotkać można: brunatkę kropkowatą, obrost wzniesiony, złotorost postrzępiony. Jest to "wewnętrzna strefa osłabionej wegetacji".

Strefa IV - średnio zanieczyszczona, na korach drzew rosną porosty listkowate: Pustułka pęcherzykowata, Tarczownica bruzdkowana. Jest to "środkowa strefa osłabionej wegetacji".

Strefa V - względnie mało zanieczyszczona, kora drzew porastają porosty krzaczkowate o mniejszej wrażliwości. Spotkać można mąklę tarniową, mąklika otrębiastego i gatunki odnożycy. Jest to "zewnętrzna strefa osłabionej wegetacji".

Strefa VI -nieznacznie zanieczyszczona. Na korze spotkać można porosty wrażliwe na zanieczyszczenie powietrza- porosty listkowate, krzaczkowate, np. włostka, brązowa, brodaczka kępkowa, płucnik modry. Jest to "wewnętrzna strefa normalnej wegetacji".

Strefa VII - czyste powietrze albo znikomo zanieczyszczone. Czynnikiem, który ogranicza wzrost porostów nie jest zanieczyszczenie powietrza a warunki siedliskowe. Strefę tą zamieszkują porosty bardzo wrażliwe na poziom zanieczyszczeń. Są to włostka, granicznik, pawężniczka, brodaczka. Jest to " strefa normalnej wegetacji.

7. Rozmnażanie i plechy grzybów jako podstawowe kryterium podziału na główne jednostki systematyczne (podgromady).

GROMADA: Eumycota- grzyby właściwe

PODGROMADA: Chytridiomycotina- skoczkowe

Pływki tych grzybów maja tylko jedną wić, umieszczoną na tylnym biegunie komórki; pływka taka porusza się ruchem podobnym do ruchu kijanki;

W obrębie tej podgromady obserwujemy przejście od form prostych, jednokomórkowych, do form o dobrze wykształconej, nitkowatej grzybni. Rozmnażanie płciowe jest również różnorodne: od zlewania się jednakowych gamet (izogamia) do oogamii i gametangiogamii u form bardziej wyspecjalizowanych. Prymitywni przedstawiciele są są jeszcze często holokarrpiczni (tj. całe ciało grzyba przekształca się w zarodnię, produkującą pływki lub gamety).

RZĄD: skoczkowców (Chytridiales)

Charakteryzują się prosta budowa plechy-jest ona często jedną niewielką komórką. Pływki powstają w zarodniach. Rozmnażanie płciowe jest tu różnorodne; część gatunków tworzy izogamety, które kopulując tworzą zygotę, początkowo opatrzona wicią- te organizmy wyróżnia się czasem jako odrębny rząd olpidiowców. U pozostałych gatunków- tworzących właściwy rząd skoczkowców- gamety nie tworzą się (ale są pływki!!), a proces płciowy polega na zlaniu się zawartości całych, często bardzo prostych i drobnych gametangiów.

PODGROMADA: Zygomycotina- sprzężniowe

KLASA: Zygomycetes- sprzężniaki

Charakteryzuja się zupełnym brakiem aktywnie ruchliwych komórek, zarówno w trakcie rozmnażania płciowego, jak i bezpłciowego.

Procesy rozmnażania bezpłciowego są różnorodne; u form prymitywnych tworzone są zarodnie z wieloma aplanosporami, tj. zarodnikami pozbawionymi zdolności wykonywania aktywnych ruchów. U form bardziej wyspecjalizowanych zmniejsza się liczba zarodników w zarodni aż do wytwarzania zarodni jednozarodnikowych, pełniących w całości funkcję diaspory (diaspora- każda struktura wytworzona przez organizm i służąca do rozsiewania).Zarodnie te nie różnią się już od konidiów. Rozmnażanie płciowe jest dość jednolite w obrębie całej klasy; polega na kopulacji dwóch, przeważnie zewnętrznie podobnych gametangiów. Po czym tworzy się zygota, z reguły otoczona grubą i ciemną ścianą. Zygota ta ma charakter przetrwalnikowy (zygospora). Kiełkowanie zygospory odbywa się poprzez pęknięcie jej ściany i wytworzenie krótkiej strzępki, na szczycie której powstaje zarodnia. Procesowi kiełkowania towarzyszy podział redukcyjny , tak wiec przedstawiciele sprzężniaków to organizmy haploidalne. , zygota jest jedynym diploidalnym odcikiem ich cyklu rozwojowego.

PODGROMADA: Ascomycotina- workowce

Wytwarzają niezwykle charakterystyczne zarodnie zwane workami. Worek tworzy się z dikariotycznych strzępek workotwórczych, wyrastających z lęgni (zwanej askogonem) lub komórki równoważnej. Strzępki korkotwórcze tworzą zwykle sukcesywnie wiele komórek macierzystych worka. W komórkach tych następuje kariogamia i mejoza, jądro komórki macierzystej worka jest jednym odcinkiem diploidalnym w cyklu życiowym workowca. Dojrzały worek zawiera najczęściej 8 zarodników zwanych askosporami. (na wytworzenie zarodników zużywana jest jedynie część plazmy komórki macierzystej).

U workowców worek- zarodnia jest miejscem, gdzie przebiega mejoza; u Zygomycetes podział redukcyjny zachodzi w kiełkującej zygocie, zarodnia jest więc od początku haploidalna; U workowców worki tworzą się głównie wewnątrz różnorodnych owocników. Mamy 4 zasadnicze ich typy: *klejstotecja (u form prymitywnych; tworzą się na kulistawych całkowicie zamkniętych owocnikach), *perytecja (kulistawe, a na ich szczycie znajduje się otwór przez który worki lub zarodniki wydostają się na zewnątrz), *apotecja (miseczkowaty kształt. Na dnie miseczki znajdują się worki), *askostromy (worki powstają wewnątrz istniejącej podkładki- stromy, w ten sposób powstają skupienia worków otoczone jedynie strzępkami podkładki).

Worki znajdujące się w owocnikach tworzą hymenium- warstwę rodzajną.

W życiu workowca dominuje haplofaza, dikariofaza ograniczona jest do strzępek korkotwórczych a diplofaza do jądra komórki macierzystej worka.

Proces płciowy występuje u workowców przeważnie raz w roku, pod koniec sezonu wegetacyjnego. Do tego czasu grzybnia wytwarza jednak organy rozmnażania wegetatywnego, będące najczęściej konidiami. Powstają one na końcach strzępek stojących luźno, pojedynczo lub w pęczkach; W ciągu roku workowce przechodzą więc przez dwa wyraźne stadia, różniące się sposobem rozmnażania. Wiosną i latem wytwarzają one organy rozmnażania wegetatywnego (najczęściej konidia), jesienią zaś (lub późnym latem) organy rozmnażania płciowego. Pierwsze nazywane bywają często stadiami niedoskonałymi (anamorfami), drugie natomiast doskonałymi (telomorfami). Rozróżnienie to jest o tyle istotne, że istnieje wielka grupa grzybów (głównie workowców) które zatraciły zdolność do wytwarzania organów rozmnażania płciowego. Rozmnażając się wyłącznie wegetatywnie, znajdują się przez całe życie w stadium niedoskonałym. Ponieważ zaś kryteria systematyki grzybów opierają się na organach rozmnażania płciowego, omawiana grupa gatunków stanowi wielki problem taksonomiczny. Grzyby te zgrupowano w prowizorycznym taksonie (w randze podgromady) tzw. Grzybów niedoskonałych.

PODGROMADA: Basidiomycotina- podstawczaki

Cechą podstawczaków- różniącą je od workowców jest sposób tworzenia mejospor. Powstają one u prawie wszystkich przedstawicie lina tzw. Podstawce (bazydium). Podstawka jest komórką, w której następuje zespolenie się jąder (kariogamia; potem od razu zachodzi mejoza, i powstają 4haploidalne jądra; jądra te potem wędrują do czterech wyrostków górnego bieguna podstawki; szczyty tych wyrostków zwane są sterygmami- nabrzmiewają, odcinają się ścianą od reszty podstawki i przeistaczają w zarodniki zwane bzydiosporami).

Podstawka odgrywa więc u podstawczaków podobną rolę jak komórka macierzysta worka, a następnie sam worek u workowców. Jednakże zarodniki u workowców powstają endogenicznie (wewnątrz komórki worka), a u podstawczaków egzogenicznie- na zewnątrz podstawek.

Druga cecha podstawczaków odróżniającą je od workowców jest ich cykl życiowy- stosunek haplofazy do dikariofazy. W większości przypadków haploidalny zarodnik (bazydiospora) kiełkuje, dając strzępki tworzące tzw. Grzybnię pierwotną. Strzępki te pierwotnie komórczakowe (nie maja przegród poprzecznych, są więc wielojądrowe) ale wkrótce dzielą Siena jednojądrowe fragmenty, Grzybnia pierwotna to twór krótkotrwały i dalszy jej rozwój uwarunkowany jest przejściem w stan dikariofazy. Dokonuje się to najczęściej poprzez somatogamię tj. zrośnięcie się strzępek odmiennej płci, nie tworzą się tu z reguły żadne organy rozmnażania płciowego. Powstająca w wyniku grzybnia wtórna, dikariotyczna zbudowana jest z komórek zawierających dwa jądra + i -.

Ściany poprzeczne (septy) dzielące komórki są perforowane: maja w środku jeden otwór.

U wielu gatunków podstawczaków komórki dikariotyczne strzępek dzielą się w bardzo charakterystyczny sposób, tworząc tzw. sprzążki. (sprzążka- boczny wyrostek, powstający w wyniku podziału komórki strzępki).

W stanie dikariotycznym grzybnia może rosnąć latami, nadchodzi jednak moment gdy zaczyna tworzyć owocniki. Powstają one poprzez ścisłe splecenie się strzępek grzybni dikariotycznej. Na terenie owocnika końcowe komórki niektórych strzępek nabrzmiewają i powstają komórki macierzyste podstawek. W komórkach tych jądra zlewają się (kariogamia) i powstaje jedyna u podstawczaków komórka diploidalna. Następnie zachodzi redukcja i powstaja 4 jądra haploidalne. Jednocześnie na szczycie tworzą się 4 palczaste wyrostki, sterygmy, do których wnikają następnie haploidalne jądra. Końce wyrostków nabrzmiewają, otaczają się grubą ścianą odcinają je od reszty komórki i przekształcają się w zarodniki- bazydiospory. Po ich odrzuceniu podstawka traci turgor i degeneruje.

U podstawczaków nie występują gametangia, a proces płciowy polega na zespoleniu się strzępek o przeciwnych znakach- somatogamia.

Podstawki wykazują stosunkowo dużą jednolitość budowy; wyróżniamy dwa zasadnicze typy:

*podstawka jednokomórkowa, holobazydium- nie wytwarza ścian poprzecznych ani podłużnych, sterygmy wykształcają się na jej szczycie,

*podstawka czterokomórkowa, fragmobazydium- po redukcji wytwarza ściany komórkowe, dzielące ją na cztery części. Z każdej komórki wyrasta jedna sterygma i tworzy się na niej jeden zarodnik.

Podstawki zebrane są zazwyczaj w warstwę rodzajną- hymenium.

Podstawki rozmnażają się głównie przez bazydiospory tworząc ogromną ich liczbę. Rozmnażanie wegetatywne odbywa się przez konidia i oidia.

8. Od ścisłego uzależnienia od wody do epifitycznych form kiełkujących bez wody? Proszę wyjaśnić i uzasadnić przykładami rozwój rodowy (filogenezę) grzybów w kontekście dostępu do wody, jako przystosowania.

9. Nec Hercules contra plures (Nawet Herkules nie poradzi wielu) – lepiej z jednym zarodnikiem czy z wieloma? Wielopostaciowość form rozwojowych u grzybów. Proszę wyjaśnić te zagadnienia.

Wielopostaciowość form rozwojowych u grzybów wiąże się ze zdolnością tych organizmów do wytwarzania zróżnicowanych pod względem morfologicznym form w cyklu życiowym. Związana z tym jest różnorodność morfologiczna grzybów, zdolność wytwarzania form zarodnikowych i przetrwalnikowych (chlamydospor).

Zjawisko wielopostaciowości inaczej polimorfizmu.

Budowa ciała grzybów, zwanego grzybnia jest bardzo zróżnicowana. (Jest to jedyna grupa lądowych organizmów, które nie wykształciły tkanek).

Spotykamy formy jednokomórkowe mające jedno jądro, większość ma jednak ciało (grzybnię) zbudowane z nitkowatych rozgałęzionych strzępek. Takie strzępki mogą być jedna bardzo dużą komórką ze znaczna liczbą jąder komórkowych- strzępka komórczakowa lub też jądra mogą być odgrodzone przegrodami- to strzępka wielokomórkowa. (Strzępka z przegrodami przypomina częściowo wielokomórkowe układy u roślin i zwierząt, jednak w odróżnieniu u od nich u grzybów w poprzecznych przegrodach występują centralnie położone otwory. Jądra i inne organelle komórkowe mogą przez nie przechodzić z segmentu do segmentu i z tego powodu trudno tu mówić o typowych komórkach). W pojedynczych segmentach zwykle może się znajdować po jednym haploidalnym jądrze- strzępka jednojądrowa

lub też po dwa haploidalne jądra sprzężone- to tak zwana strzępka dikariotyczna czyli dwujądrowa.

Ciało grzybów (grzybnia) może być zbudowane z luźnych, rozgałęzionych strzępek, przypominających strukturą watę, czasami jednak strzępki te splatają się i zlepiają ze sobą. Nazywa się to strzępką plektenchymatyczną. Tworzą wówczas solidniejsze struktury, najczęściej służce do rozrodu płciowego i wytwarzania zarodników. Noszą one nazwę owocników, maja zaś kształty kojarzące się zazwyczaj z popularnie pojmowanym grzybem. U podstawczaków owocniki przyjmują najczęściej postać kapelusza na prostym trzonku (tzw. Grzyby kapeluszowe), u workowców mogą być bardziej zróżnicowane- w postaci kulistej lub miseczkowatej.

Grzybnia służy do pobierania pokarmów przytwierdzania się do podłoża, ale w wielu przypadkach pełni funkcję rozmnażania, co następuje przez podział grzybni na fragmenty, albo przez wytworzenie specjalnych komórek rozmnażania jak np.. chlamidospory, oidia, gemmy, które powstają bezpośrednio z grzybni, przez jej rozpad i stanowią przykład rozmnażania wegetatywnego.

Grzyby rozmnażają się jednak głównie za pomocą zarodników, które powstają w wyniku rozmnażania bezpłciowego lub płciowego.

Najbardziej powszechne jest rozmnażanie bezpłciowe za pomocą zarodników konidialnych. Ten typ zarodników występuje głównie u workowców (Ascomycetes) i grzybów niedoskonałych (Fungi inperfecti), a w mniejszym stopniu u podstawczaków. Zarodniki konidialne powstają na końcu specjalnych strzępek grzybni, zwanych trzonkami konidialnymi.

Inny typ zarodników które powstają bezpłciowo to zarodniki pływkowe opatrzone jedną lub dwiema rzęskami. Powstają one w zarodniach pływkowych- zoosporangiach. Ten typ zarodników występuje u pragrzybów (Archimycetes) i u glonowców (Phycomycetes). Zarodniki pływkowe poruszają się w wodzie. W wyniku rozmnażanie bezpłciowego powstają też zarodniki sporangialne, wytwarzające się w sporangiach tj. zarodniach powietrznych. Zarodki te rozsiewają się głównie przez prądy powietrzne.

U wszystkich grzybów oprócz grzybów niedoskonałych występuje rozmnażanie płciowe. Wyróżniamy dwa typy kopulacji: PLANOGAMIA- łączenie się dwóch elementów ruchomych np.. dwóch zarodników pływkowych (u pragrzybów i niższych glonowców); APLANOGAMIA- łączenie się dwóch elementów nieruchomych. W obrębie aplanogamii wyróżniamy: IZOGAMIA- łączenie się nieruchomych elementów nie zróżnicowanych morfologicznie, lecz tylko fizjologicznie (sprzężniaki); ANIZOGAMIA- łączenie nieruchomych elementów zróżnicowanych zarówno pod względem morfologicznym jak i fizjologicznym (niektóre glonowce i workowce).

Wyróżniamy dwa typy zarodników powstających płciowo:

1) zarodniki powstające bezpośrednio po procesie płciowym, zawierające jądro diploidalne (u glonowców);

a) zygospory-powstają przez połączenie dwóch jednakowych morfologicznie elementów płciowych(gametangiów).

b) oospory- powstające przez połączenie dwóch morfologicznie różnych gametangiów.

2) zarodniki powstające jako wynik uprzednio odbytego procesu płciowego oraz mejozy i zawierają jądra haploidalne.;

a) zarodniki workowe- askospory (powstają u workowców w specjalnych zarodniach tzw. workach)

b)zarodniki podstawkowe- bazydiospory (wytwarzane na specjalnych strzępkach, zwanych podstawkami).

U pragrzybów w wyniku płciowego procesu rozmnażania powstają specjalne organy, tzw. Zarodnie przetrwalnikowe.

Znaczna część grzybów wytwarza więcej niż jeden typ zarodników. Zwykle obok zarodników powstających w wyniku procesu płciowego grzyby wytwarzają jeden lub więcej typów zarodników powstających sposobem bezpłciowym. Zjawisko to występuje głównie u glonowców i workowców. Mówimy wtedy o dwóch stadiach rozwojowych grzybów. Przyjęto, że stadium grzyba wytwarzające zarodniki sposobem bezpłciowym, to stadium niedoskonałe, lub konidialne, stadium zaś wytwarzające zarodniki w rezultacie procesu płciowego- to stadium doskonałe.

Niektóre gatunki grzybów z klasy podstawczaków (Basidiomycetes) wśród nich zwłaszcza grzyby rdzawnikowe (Uredinales), i z klasy workowców (Ascomycetes) wytwarzają więcej niż swa typy zarodników. Zjawisko występowania różnych typów zarodników u grzybów nazywamy wielopostaciowością lub polimorfizmem zarodników. Wielopostaciowość zarodników u grzybów pasożytniczych łączy się często ze zjawiskiem tzw. Dwudomowości, czyli rozwoju grzyba na dwóch różnych roślinach żywicielskich, należących niekiedy do odległych od siebie grup systematycznych (np.. jedne zarodniki rdzy źdźbłowe rozwijają się na berberysie. inne zaś- na źdźbłach zbóż i różnych traw). Zarodniki grzybów mogą być jedno- lub wielokomórkowe, te ostatnie mogą być podzielone przegrodami poprzecznymi i podłużnymi.

Kształt zarodników, ich wielkość i zabarwienie są różnorodne (kuliste, owalne, wydłużone, nitkowate; zabarwienie od zupełnie przejrzystego do ciemnobrunatnego i i prawie czarnego; wielkość od 0,5 do stu kilkudziesięciu mikrometrów).

Ilość zarodników wytwarzanych przez grzyby jest zwykle bardzo duża. np.. ilość zarodników śnieci cuchnącej pszenicy w jednym tylko ziarnie wynosi 3-4 miliony. Szczególnie dużo zarodników wytwarzają grzyby z rzędu wnętrzniaków właściwych lub liczne gat. Hub niszczące drewno drzew, przy czym okres wytwarzania zarodników w ciągu roku u poszczególnych gatunków waha się od kilku dni do kilku miesięcy. np.. huba spłaszczona wytwarza zarodniki przez 6miesięcy, przy czym jednego dnia może wydać 30 miliardów zarodników.

Grzyby wytwarzają zarodniki letnie i przetrwalnikowe różniące się właściwościami biologicznymi. Zarodniki letnie maja zwykle cienką ścianę, krótka zdolność kiełkowania, są wrażliwe na wpływ niekorzystnych warunków zewnętrznych i służą do rozprzestrzeniania się grzyba w okresie wegetacyjnym. Zarodniki przetrwalnikowe opatrzone są zwykle grubą ścianą i przeznaczone są do przetrwania okresów nie sprzyjających rozwojowi.

Natomiast jeżeli chodzi o pytanie czy lepiej z jednym zarodnikiem czy z wieloma to moim zdaniem lepiej z wieloma, ponieważ im większa liczba zarodników jest produkowana tym istnieje większa szansa na ich przetrwanie i rozwój nowego osobnika. Gdyż np.. zarodniki które są przenoszone przez wiatr nie zawsze mogą znaleźć odpowiednich warunków do rozwoju. A im większa ich liczba jest rozsiewana tym większa szansa na to, że odpowiednie warunki panujące w miejscu, w którym obecnie będą się znajdowały będą sprzyjały ich rozwojowi.

10.Proszę przedstawić znane hipotezy tłumaczące pochodzenie kwiatu okrytozalążkowych.

Pierwszą z hipotez, usiłujących objaśnić pochodzenie kwiatu okrytozalążkowych, nazwano szyszkokwiatową (inaczej antostrobilową lub hipotezą euancjum).

Zakłada ona , że kwiat okrytozalążkowych powstał z jednoosiowego (tj. nierozgałęzionego) końcowego odcinka pędu, niosącego organy rozmnażania w postaci liści zarodnionośnych. Był to więc niewątpliwie strobil. Ponieważ ogromna większość współczesnych okrytozalążkowych ma kwiaty obupłciowe, zwolennicy omawianej hipotezy uważają, że na takich końcowych odcinkach pędu musiały znajdować się zarówno żeńskie, jak i męskie liście zarodnionośne. Inaczej mówiąc, omawiane strobile były utworami obupłciowymi, a na szczycie ich znajdowały się żeńskie liście zarodnionośne (makrosporofile), pod nimi męskie (mikrosporofile), a dalej ku dołowi występowały liście płonne. Początkowo wszystkie te liście (zarodnionośne i płonne) ułożone były na łodydze (osi strobila) skrętolegle (spiralnie). Kwiat powstał poprzez skracanie się osi, zbliżenie się liści zarodnionośnych i przejście ich w ułożenie okółkowe. Liście płonne, znajdujące się w dolnej partii, przekształciły się w okwiat pełniący podwójną funkcję: osłony młodych liści zarodnionośnych, a następnie powabni w kwiatach rozwiniętych.

W świetle tej hipotezy kwiat jest skróconym pędem, jego części przekształconymi liśćmi. Ponadto kwiaty jednopłciowe (tj. rozdzielnopłciowe) są wg tej hipotezy zjawiskiem wtórnym wśród okrytozalążkowych.

Druga hipoteza nazwana została kwiatostanową (hipoteza pseudancjum). Jej zwolennicy zwracają uwagę na fakt, że ogromna większość nagozalążkowych ma kwiaty jednopłciowe, zebrane w mniej lub więcej gęste kwiatostany. Takie jednopłciowe (tj. męskie lub żeńskie) kwiatostany miały stanowić punkt wyjścia dla powstania kwiatu okrytozalążkowych. Odbyło się to prawdopodobnie drogą redukcji poszczególnych kwiatów męskich i żeńskich do ich najistotniejszej części , tj. do pręcików w przypadku kwiatów męskich czy do zalążków w kwiatach żeńskich. Redukcji ulegały więc wszystkie płonnej. Nie związane ściśle z mikrosporangiami czy zalążkami, elementy kwiatostanów jak np.. przysadki, podsadki.. Natomiast łuski znajdujące się u podstawy całego kwiatostanu przekształciły się w okwiat.

W świetle tej hipotezy pierwotne okrytozalążkowe miały kwiaty jednopłciowe. Kwiaty obupłciowe pojawiły się natomiast poprzez wytworzenie zalążków w szczytowych partiach prymitywnych kwiatostanów męskich.

PODSUMOWANIE:

Obie hipotezy są względem siebie przeciwstawne.

Hipoteza szyszkokwiatowa wychodzi z założenia, że kwiat jest skróconym pędem. Wobec tego za prymitywne uznać należy takie kwiaty, które wykazują jeszcze dość wyraźnie charakter pędowy, cechując się przy tym obupłciowością. Takie kwiaty znaleziono u magnolii i roślin pokrewnych. Na wyraźnie wydłużonej osi kwiatu (dnie kwiatowym) znajduje się tu duża liczba słupków, pręcików i listków okwiatu. Elementy te ułożone są przy tym skrętolegle, co jeszcze bardziej podkreśla pędowy charakter tych utworów. Wg tej hipotezy magnolia i rośliny pokrewne byłyby najprymitywniejszymi współczesnymi okrytozalążkowymi. Ponieważ pyłek u tych roślin przenoszony jest przez zwierzęta, zoidiogamię należy tu uznać za stan pierwotny.

Głównym założeniem hipotezy kwiatostanowej natomiast było przyjęcie istnienia rozdzielnopłciowych kwiatów u przodków okrytozalążkowych. Konsekwencja tego było umieszczenie w systemie na pierwszym miejscu roślin o takich właśnie kwiatach. Są to głównie gatunki australijskiego rodzaju kazuaryna oraz wiatropylne drzewa o rozdzielnopłciowych kwiatach takie jak, orzechy, buki, brzozy, dęby. Według założeń tej hipotezy wiatropylność jest więc stanem pierwotnym u okrytozalążkowych.

Najwięcej zwolenników posiada hipoteza szyszkokwiatowa. Wynika to głównie ze stwierdzenia, że wśród przedstawicieli magnoliowych (uważane ze względu na budowę kwiatu za prymitywne) znajduje się wiele roślin wykazujących inne bardzo prymitywne cechy (np.. brak naczyń w drewnie wtórnym, obecność niecałkowicie zamkniętych słupków, wytwarzanie pręcików o mikrosporangiach umieszczonych na powierzchni liściowatych utworów). Natomiast rośliny uważane za prymitywne przez zwolenników hipotezy kwiatostanowej sprawiają wrażenie bardziej wyspecjalizowanych. Przez to, że obecnie hipoteza szyszkokwiatowa jest lepiej udokumentowana i powszechniej przyjęta niż kwiatostanowa przyjmuje się ja jako podstawę konstrukcji systemu okrytozalążkowych.

Hipoteza szyszkokwiatowa zakłada, że w strobilach znajdowały się żeńskie liście zarodnionośne bz umieszczonymi na brzegach zalążkami. Słupek miał powstać poprzez zwinięcie się tych utworów, tak że zalążki znalazły się w środku zamkniętej ze wszystkich stron struktury (czyli że owocolistki z których zbudowany jest słupek należy uważać za utwory homologiczne liściom zarodnionośnym).

Hipoteza kwiatostanowa zakłada, że słupek mógł powstać przez otoczenie szczytowo umieszczonego zalążka różnymi przysadkami lub podsadkami istniejącymi w wyjściowym kwiatostanie. Zgodnie z tym, owocolistki nie muszą być homologiczne liściom zarodnionośnym, lecz tworom całkowicie płonnym tj. przysadkom lub podsadkom. Zwolennicy trzeciej hipotezy powstania okrytozalążkowych uważają natomiast, że słupek mógł powstać na obu drogach: słupki o łożyskach brzeżnych mogły powstać z liści zarodnionośnych, natomiast słupki o łożyskach centralnych powstały z płonnych liści wspierających. Uważają oni też, że różnica między dwoma sposobami powstania słupka jest tak istotna iż należy przyjąć polifiletyczne pochodzenie okrytozalążkowych z różnych grup roślin nagozalążkowych. Koncepcja polifiletycznego pochodzenia okrytozalążkowych zakłada, że ich charakterystyczne cechy, odróżniające je od wszystkich innych roślin powstały niezależnie co najmniej dwa razy. Cechy te to: wytworzenie słupka ze znamieniem, na którym kiełkują ziarna pyłku; gametofity zarówno męskie jak i żeńskie silnie zredukowane o zasadniczo podobnej budowie u wszystkich znanych nam pod tym względem przedstawicieli; podwójne zapłodnienie prowadzące do powstania diploidalnego zarodka i triploidalnego bielma. Jednak większość badaczy zwraca szczególna uwagę na fakt, że wyżej wymienione cechy okrytozalążkowych występują prawie zawsze razem, c zmniejsza prawdopodobieństwo ich niezależnego powstania. Dlatego większość systematyków opowiada się za monofiletycznym charakterem okrytozalążkowych.

?11.Filogenetyczne związki zachodzące pomiędzy dwu- i jednoliściennymi.

Klasa Magnoliopsida (=Dicotyledones)- dwuliścienne

Klasa Liliopsida (Monocotyledones)- jednoliścienne

Podgromada okrytozalążkowych dzieli się na dwie klasy: jedno- i dwuliścienne. Dwuliścienne są prawdopodobnie pierwotniejsze. Charakteryzują się one posiadaniem zarodka o najczęściej dwóch liścieniach. Kwiaty zbudowane są przeważnie z pięcio- lub czterodzielnych okółków, liście o różnorodnych kształtach wykazują zwykle pierzaste lub nieregularnie siatkowate użyłkowanie( tj. wiązki przewodzące blaszki liściowej rozgałęziają się, tworząc nieregularną siateczkę) i osadzone są często na wyraźnych ogonkach. Ponadto walec osiowy ich pędów ma charakter eusteli (łodyga z koncentrycznie ułożonymi wiązkami przewodzącymi), a przyrost wtórny na grubość jest częsty i odbywa się poprzez tworzenie drewna wtórnego, w skład którego wchodzą naczynia.

Istnieje ponadto szereg innych cech, właściwych większości dwuliściennych, jak np.. obecność korzenia głównego, częste wykształcanie przylistków. Żadna z wymienionych cech nie może służyć pojedynczo do oddzielenia dwuliściennych i jednoliściennych. Jednakże cały ich zespół charakteryzuje tę grupę dostatecznie ściśle.

Jednoliścienne charakteryzują się wytwarzaniem zarodka o jednym liścieniu, ataktosteliczną budową łodygi (łodyga z rozrzuconymi wiązkami przewodzącymi) oraz często trójkrotnymi kwiatami. Wtórny przyrost na grubość występuje wyjątkowo i odbywa się zupełnie inaczej niż u dwuliściennych: zakładający się w peryferycznych partiach łodygi merystem odkłada do środka całe wiązki przewodzące wraz z miękiszem. Najczęściej występuje liść siedzący, równowąski, o unerwieniu równoległym, bez wyraźnego nerwu głównego. Dalsza cecha spotykaną u jednoliściennych jest wczesne zanikanie korzenia głównego (pierwotnego), który zostaje później zastąpiony przez szereg korzeni przybyszowych mniej więcej równej wielkości- charakterystyczny dla przedstawicieli tej grupy wiązkowy system korzeniowy. Podobnie jak w przypadku klasy dwuliściennych żadna z wymienionych cech jednoliściennych nie może pojedynczo służyć jako kryterium oddzielenia obu klas. Ponieważ brak danych paleobotanicznych objaśniających pochodzenie jednoliściennych, botanikom pozostaje jedynie wnioskowanie na podstawie danych uzyskanych z badań nad roślinami współczesnymi.

Przeważająca większość botaników sądzi, że jednoliścienne pochodzą od dwuliściennych i to od bardzo prymitywnych-z pewnością wymarłych - ich przedstawicieli (tymi wymarłymi przodkami musiały być rośliny o cechach podklasy magnoliowych).

Jednoliścienne wykazują szereg podstawowych cech wspólnych, takich jak: obecność plastydów typu P (z kryształami białka) w rurach sitowych wszystkich zbadanych dotychczas gatunków. Plastydy tego typu znane są wśród dwuliściennych jedynie u niektórych przedstawicieli magnoliowych- reszta ma w rurach sitowych plastydy typu S z ziarnami skrobi. Druga cecha podobnego charakteru jest obecność u wielu jednoliściennych jednobruzdowych ziarn pyłku- takie ziarna spotyka się u dwuliściennych także jedynie wśród magnoliowych.

Jeśli przodkami jednoliściennych były rośliny zbliżone do magnoliowych, to musiały mieć one bardzo prymitywny charakter. Ponadto- ze względu na specyficzna izolację szeregów rozwojowych jednoliściennych- musiały one powstać z dwuliściennych bardzo dawno. Obecnie nie ma wątpliwości, że jednoliścienne pochodzą od dwuliściennych i że oddzieliły się od nich wkrótce po utworzeniu się roślin okrytozalążkowych.

Stosunki filogenetyczne w obrębie okrytozalążkowych przedstawia rysunek:

12.Dlaczego w systemach filogenetycznych magnoliowe (Magnoliidae) uważane są za grupę wyjściową dla głównych szeregów ewolucyjnych roślin okrytozalążkowych?

Magnoliowe są uważane za najstarsze i najprymitywniejsze rośliny okrytozalążkowe, dlatego czasami nazywa się je również pierwotnymi okrytozalążkowymi. Rośliny tego typu pojawiły się na Ziemi w okresie kredy (140-66 mln lat p.n.e.).

Magnoliowe (Magnoliidae) są roślinami tropikalnymi uznawanymi za najprymitywniejszą grupę dwuliściennych, ponieważ zachowały prawdopodobnie bardzo wiele cech przodków wszystkich okrytonasiennych. Są to krzewy lub niewielkie drzewa o drewnie wtórnym, zbudowanym u niektórych wyłącznie z cewek (jak u typowych nagonasiennych). Ich duże, najczęściej pojedyncze liście, maja pierzastą nerwację. Bardzo pierwotna jest budowa kwiatu. Jego oś jest wydłużona i przypomina oś kłosa zarodnionośnego. Wszystkie elementy kwiatu- listki okwiatu, także pręciki i słupki- rozmieszczone są na osi spiralnie (a nie w okółkach jak u pozostałych). Słupki mają bardzo prymitywną budowę: czasami owocolistki, z których się składają, nie są nawet do końca zrośnięte.

Magnoliowe wykazują swoistą mieszaninę cech bardzo prymitywnych z oznakami wysokiej niejednokrotnie specjalizacji. Obok roślin o beznaczyniowym (tj. zbudowanym jedynie z cewek) drewnie wtórnym, kwiatach o spiralnie umieszczonych elementach i całych, nie podzielonych blaszkach liściowych , występują rośliny o liściach przekształconych w specyficzne organy chwytające drobne zwierzęta (rośliny owadożerne), bezzieleniowe pasożyty pozbawione liści w ogóle i o skrajnie zredukowanych organach wegetatywnych, a także rośliny wodne o blaszkach liściowych podzielonych na równowąskie odcinki. Magnoliowe charakteryzują się występowaniem zjawiska heterobatmii (u których pewne cechy są bardzo prymitywne, inne zaś świadczą o specjalizacji). Inaczej mówiąc jest to zjawisko niejednakowego tempa zmian ewolucyjnych w różnych organach. Zjawisko to jest oznaką, że współcześni przedstawiciele tej podklasy są reliktami z czasów, gdy Magnoliidae były dużą i silnie zróżnicowaną grupą. Współcześni przedstawiciele mają więc za sobą długą historię, w czasie której zmieniali się, zależnie od konieczności, tracąc pewne cechy prymitywne na rzecz bardziej wyspecjalizowanych, a pozostawiając inne bez zmian w stanie podobnym do tego, jaki istniał u przodków.

?13. Proszę wymienić oraz omówić cechy apomorficzne roślin naczyniowych.

Apomorficzna cecha, apomorfia, w zaproponowanej przez W. Henniga kladystycznej terminologii taksonomicznej jest to cecha ewolucyjnie nowa, wyspecjalizowana (w odróżnieniu od cechy plezjomorficznej). Cechy nowe wspólne dla rozważanych taksonów to synapomorfie, a swoiste tylko dla danego taksonu - autapomorfie. Analiza cech apomorficznych (współcześnie zwykle wspomagana komputerowo) ma decydujące znaczenie dla poprawnego odtwarzania filogenezy i tworzenia naturalnego systemu klasyfikacji organizmów, gdyż to właśnie wspólne apomorfie świadczą o bliskich pokrewieństwach ewolucyjnych.

roślin naczyniowych- lignina, zdrewniałe ściany wtórne, sklerenchyma, drewno, łyko, endoderma, niezależny i długożyjący sporfit, ulistniony pęd, korzeń

Lignina (drzewnik) - jeden z podstawowych składników drewna (obok celulozy i hemicelulozy); jest substancją lepiszczową, powodującą zwartość struktury komórek drewna; nadaje drewnu wytrzymałość i utrzymuje jego sztywność; rozkład ligniny przeprowadzają grzyby, poprzez wytworzenie białej lub brunatnej zgnilizny.

Sklerenchyma (twardzica) - tkanka wzmacniająca roślin; zbudowana z grubościennych komórek, przeważnie z komórek przenchymatycznych (podłużnych). Dojrzałe komórki sklerenchymatyczne mają mocno zgrubiałe i na ogół silnie zdrewniałe ściany wtórne, inkrustowane ligniną, z licznymi jamkami; w czasie rozwoju tych komórek ich protoplasty najczęściej zamierają i zanikają - są to więc komórki martwe; w rozwoju powstają z merystemów pierwotnych lub wtórnych.

Twardzica występuje u dorosłych roślin i tworzy struktury takie jak łupiny nasion roślin (orzechy, pestki).

Funkcją sklerenchymy jest przede wszystkim nadawanie sztywności poszczególnym częściom rośliny.

Występuje w dwóch postaciach:

0. stereidy (włókna sklerenchymatyczne) - forma podłużna,

1. sklereidy (komórki sklerenchymatyczne, komórki kamienne) - forma kulista.

Drewno, ksylem- złożona złożona tkanka roślin naczyniowych, zajmująca przestrzeń między rdzeniem, a kambium; jejej główną funkcją jest rozprowadzanie wody i rozpuszczonych w niej soli mineralnych, pobieranych przez korzenie, po całej roślinie

Drewno tworzą cztery typy elementów:

0. elementy przewodzące:

1. cewki (tracheidy)

2. naczynia (tracheje)

3. elementy wzmacniające i spichrzowe:

4. Włókna drzewne

5. Miękisz drzewny

Łyko– żywa tkanka roslinna niejednorodna, wchodząca w skład zespołu tkanek przewodzących, pełniących funkcję przewodzącą w roślinach naczyniowych; łyko przewodzi produkty fotosyntezy, czyli związki organiczne.

Ze względu na pochodzenie wyróżnia się łyko pierwotne i łyko wtórne

Endoderma- tkanka śródskórna, najbardziej wewnętrzna warstwa kory pierwotnej chroniąca głębsze części korzenia. Może zawierać zgrubienia w kształcie litery "V" lub w kształcie litery "O" -pasemka Caspary'ego zbudowane z suberyny które powodują wybiórczość endodermy i ograniczają przepływ wody do perycyklu;

14. Proszę narysować i omówić budowę kormusu roślin kwiatowych.

Kormus, ciało roślin wyższych zbudowane z pędu i korzenia. Kormus w przeciwieństwie do plechy roślin niższych wykazuje wysoki stopień organizacji wewnętrznej.

Korzeń występuje u wszystkich roślin naczyniowych (wyjątek: psylotowe).

Sporofit jest zasadniczą rośliną nasiennych. Głównymi jego organami są: ulistniona łodyga (pęd) z kwiatem, będąca częścią naziemną rośliny, i system korzeniowy, stanowiący część podziemną.

Sporofit rozwija się z zarodka, który cały zbudowany jest z cienkościennych, zdolnych do podziału komórek. Zasadnicze organy powstające w rozwoju osobniczym rośliny biorą początek z określonych części zarodka; korzeń- z zawiązka korzenia, pęd- z zawiązka pędu.

Korzeń. Wzrost korzenia powodowany jest działalności tkanki twórczej zlokalizowanej w szczytowej jego części. Tkankę twórcza osłania czapeczka zbudowana z komórek miękiszowych sukcesywnie złuszczających się. Część korzenia, zawierająca zgrupowanie komórek twórczych nosi nazwę stożka wzrostu. Powyżej stożka wzrostu znajduje się strefa wydłużenia, nazywana inaczej strefą wzrostu, a dalej strefa różnicowania się komórek odpowiadająca strefie włośnikowej. W obrębie tej strefy zachodzą procesy różnicowania się komórek, polegające na zmianach ich struktury w wyniku specjalizowania się do pełnienia określonych funkcji. Z peryferycznie położonych komórek w strefie różnicowania korzenia powstaje tkanka okrywająca- skórka, zwana tu ryzo dermą. Stanowi ją warstwa cienkościennych komórek, ściśle do siebie przylegających, zawierających żywy protoplast. Ich celulozowe ściany tworzą charakterystyczne uwypuklenia, zwane włośnikami, za pomocą których pobierana jest z gleby woda z solami mineralnymi (stąd nazwa tej strefy- strefa włośnikowa). Pod tkanką okrywającą znajduje się tkanka miękiszowa, którą tworzą cienkościenne, żywe komórki tworzące luźne układy, wskutek czego powstają liczne przestwory międzykomórkowe ułatwiające wymianę gazową. Obszar ten w korzeniu nosi nazwę kory pierwotnej. Najbardziej wewnętrzna warstwa kory pierwotnej, nosząca nazwę śródskórni lub endodermy, zbudowana jest z drobnych komórek, której ściany sukcesywnie ulegają suberynizacji i lignifikacji. Pośród nich, w ściśle określonych miejscach, położone są komórki pozbawione zgrubień skorkowaciałych i zdrewniałych (tzw. Komórki przepustowe), którymi woda pobierana przez włośniki dostaje się do centralnej części korzenia. Centralna część korzenia stanowi walec osiowy, którego pierwsza warstwa zachowuje charakter twórczy i nosi nazwę okolnicy (perycyklu). Warstwa ta daje początek korzeniom bocznym. Pozostałą część walca osiowego wypełnia tkanka miękiszowa, wśród której znajdują się zespoły komórek o charakterystycznej budowie spełniające funkcje przewodzenia wody i asymilatów. Zespoły tych komórek to wiązki przewodzące W korzeniu wiązki sitowe (floem) i naczyniowe (ksylem) tworzą niezależne pasma, Orzy czym leżą one w stosunku do siebie na przemian tworząc układ na przemian legły promienisty.

Funkcje korzenia:

*pobiera z gleby wodę z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi,

*umocowuje roślinę w podłożu.

*u buraka, marchwi, dalii- organ spichrzowy, gromadzący substancje zapasowe,

*korzeń pewnych storczyków mających bardzo silnie zredukowane liście (i łodygę) spełnia funkcję organu asymilacyjnego,

*u lian- organ czepny.

Korzenie rośliny tworzą system korzeniowy. Wyróżniamy system z korzeniem głównym, czyli palowym, i wyrastającymi z niego korzeniami bocznymi oraz system wiązkowy, złożony z licznych i jednakowych korzeni przybyszowych.

Łodyga. Łodyga w porównaniu z korzeniem, wykazuje większą różnorodność, zarówno w budowie zewnętrznej jak i wewnętrznej. Łodyga wraz z liśćmi nosi nazwę pędu. ( Pełni ona funkcję rusztowania dla liści, a także przewodzi wodę i substancje odżywcze między liśćmi i korzeniami. Może też pełnić rolę organu spichrzowego). Dzięki obecności chloroplastów w komórkach kory pierwotnej może brać czynny udział w procesie fotosyntezy. Na szczycie łodygi znajduje się stożek wzrostu otulony zawiązkami liśćmi, a w okresie zimy jeszcze dodatkowymi łuskowatymi liśćmi. Stożek wzrostu utworzony jest przez intensywnie dzielące się komórki tkanki twórczej. Zewnętrzna część łodygi niezdrewniałej pokryta jest skórką (epidermą), na powierzchni której znajduje się zwykle kutykula- cienka warstwa ściany komórkowej nieprzepuszczalna dla wody i gazów. Komórki skórki przylegają ściśle do siebie, są żywe i najczęściej pozbawione chloroplastów. Na skórce znajdują się często różne włoski, będące wytworem jej komórek i pełniące funkcje ochronne. W skorce znajdują się aparaty szparkowe odgrywające istotną role w procesie wymiany gazowej. Pod skórką, stanowiącą pierwotny układ pokrywający znajduje się kora pierwotna, która w łodydze zajmuje znacznie mniejsza przestrzeń niż w korzeniu. Także granica miedzy korą pierwotną a walcem osiowym w łodydze jest mniej wyraźna niż w korzeniu. Komórki miękiszu kory pierwotnej często zawierają chloroplasty. Na terenie kory pierwotnej zlokalizowane są również tkanki wzmacniające: zwarcica (kolenchyma) złożona z komórek żywych, mających celulozowe zgrubienia ścian, występująca w rosnących częściach rośliny, i twardzica (sklerenchyma) w skład której wchodzą komórki martwe, o ścianach zdrewniałych, wzmacniająca organy już wyrośnięte.

Znaczną przestrzeń łodygi zajmuje walec osiowy, którego duża część wypełniona jest tkanką miękiszową. W centralnej części walca, zwanej rdzeniem, miękisz ten pełni funkcję spichlerzową. W peryferycznej części walca znajdują się wiązki przewodzące, ale o innej budowie niż w korzeniu. Każda wiązka przewodząca składa się bowiem z dwóch części: sitowej i naczyniowej., przy czym pierwsza znajduje się od zewnętrznej strony łodygi, druga zaś od jej strony wewnętrznej. U dwuliściennych części te przedzielone są pasmem tkanki twórczej zwaną miazgą lub kambium, wskutek czego mogą być odkładane nowe elementy sitowe i naczyniowe; wiązka taka nosi nazwę otwartej. U jednoliściennych natomiast, części te stykają się bezpośrednio i brak tu tkanki twórczej, w związku z czym w wiązce nie przybywa nowych elementów i nie może ona przyrastać na grubość; jest to tak zwana wiązka zamknięta. Poza tym wiązki przewodzące u dwuliściennych tworzą pierścień, podczas gdy u jednoliściennych rozproszone są w całej łodydze. U roślin rocznych i bylin łodygi nadziemne są zielone- w korze pierwotnej mają komórki z chloroplastami, cały swój rozwój przeżywają w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego, a tkanki ich zbudowane są głownie z komórek o ścianach celulozowych. Rośliny drzewiaste- krzewy i drzewa- mają łodygi trwałe, wieloletnie, a główną ich masę stanowią tkanki o komórkach ze ścianami zdrewniałymi. Pod względem anatomicznym łodyga różni się więc zasadniczo od korzenia, aczkolwiek zespoły tkanek występujących w obu tych organach są prawie takie same.

Liść. Zawiązki liści tworzą się na wierzchołku łodygi. Powstające z nich liście ułożone są na łodydze w określonym porządku. Układ ten nazywamy ulistnieniem. (Trzy zasadnicze typy ulistnienia: *skrętoległe. *naprzeciwległe, *okółkowe). Liść właściwy zróżnicowany jest na płaską blaszkę liściową, ogonek liściowy i nasadę liściową (tworzącą czasem pochwę lub przylistki), bywają również liście siedzące- pozbawione ogonka. Mamy różne formy blaszki liściowe, która ma istotne znaczenie przy identyfikacji roślin. (np.. równowąskie, lancetowate, łopatkowate, jajowate, eliptyczne, nerkowate itd..)

Blaszka liściowa okryta jest skórką i wypełniona tkanką miękiszową, której komórki zawierają chloroplasty. W górnej części blaszki komórki miękiszu zawierają dużo chloroplastów, mają kształt cylindryczny i ustawione są prostopadle do powierzchni liścia; tak uformowany miękisz nosi nazwę miękiszu palisadowego. Pod nim znajduje się miękisz gąbczasty o komórkach rożnego kształtu, między którymi znajdują się duże i liczne przestwory międzykomórkowe. Bywają jednak liście o miękiszu nie wykazującym zróżnicowania morfologicznego. W miękiszu liścia zachodzi proces fotosyntezy. Wymiana gazowa z otoczeniem zachodzi przez aparaty szparkowe, które znajdują się w skórce dolnej strony liścia. Doprowadzenie wody do liścia i odpływ powstających w nim asymilatów zachodzi przez wiązkę przewodzącą połączoną z systemem przewodzącym łodygi. Wiązka ta przez ogonek liściowy dociera do blaszki liściowej, gdzie rozgałęzia się w różny sposób, tworząc sieć wiązek tzw. Nerwację.

Inną budowę mają liście drzew iglastych, zwane igłami. Igły sosny zwyczajnej w przekroju poprzecznym są półokrągłe. Miękisz asymilacyjny nie jest zróżnicowany na część palisadową i gąbczastą, lecz zbudowany jest z jednakowych komórek o pofałdowanych ścianach (powiększa to powierzchnię asymilacyjną). Przez środek liścia przechodzą dwie wiązki przewodzące.

Liście nawet jednej rośliny, bywają różnie wykształcone. Liścienie na siewce zwykle giną prędko, a budowa ich jest znacznie prostsza niż liści właściwych. Liście łuskowate okrywają zwykle delikatne części szczytu pędu; występują też na pędach podziemnych. Liście przykwiatowe występują w pobliżu kwiatów i ochraniają te organy, a niekiedy też służą jako powabnia.

U niektórych roślin liście mają postać kolców (np.. kaktusy) lub innych tworów, np.. wąsów czepnych.

Kwiat. To organ rozrodczy, który u nasiennych osiągną wysoką specjalizację i ogromną różnorodność budowy. Kwiatem nazywamy pęd o ograniczonym wzroście, różniący się zwykle od pędów wegetatywnych i stanowiący skupienie liści zarodnionośnych i płonnych.

Najważniejsze części kwiatu:

* pręciki-wytwarzające ziarnka pyłku,

* owocolistki- na nich osadzone są zalążki.

Kwiaty, na których razem występują pręciki i owocolistki nazywamy kwiatami obupłciowymi. A gdy narządy te występują w oddzielnych kwiatach są to kwiaty jednopłciowe (rozdzielnopłciowe), przy czym te które zawierają pręciki to kwiaty męskie, a te z owocolistkami- żeńskie. Jeśli kwiaty męskie i żeńskie występują na tych samych osobnikach, to nazywamy je jednopiennymi. Jeśli zaś na osobnych osobnikach- dwupienne. W kwiatach roślin okrytonasiennych występują często okazałe i barwne liście płonne, które tworzą okrywę kwiatową (okwiat). Pręciki, które są liśćmi zarodnionośnymi (sporofilami, opatrzone są woreczkami pyłkowymi (czyli mikrosporangiami- w nich powstają ziarna pyłku). Owocolistki są również liśćmi zarodnionośnymi. Osadzone na nich zalążki nie mają właściwego odpowiednika wśród poznanych dotychczas organów roślinnych. Zewnętrzną część zalążka tworzą jedna lub dwie osłonki nie zrastające się w części szczytowej. Wskutek tego znajduje się tu otworek zwany okienkiem (mikropyle), który prowadzi do wnętrza zalążka. Wnętrze to zajmuje wielokomórkowy twór , zwany ośrodkiem. W ośrodku wyróżnicowuje się jedna komórka, która dzieli się mejotycznie, przez co powstają cztery haploidalne komórki potomne. Trzy z nich giną i tylko jedna rozwija się w gametofit żeński. W kwiecie roślin nasiennych, który odpowiada Klosowi zarodnionośnemu, formują się więc, dwa rodzaje zarodników- drobne, liczne mikrospory (ziarna pyłku) i znacznie od nich większe makrospory.

15. Proszę scharakteryzować trzy wybrane typy należące do Protista.

KRÓLESTWO: pierwotniaki- Protista

TYP: wiciowce- Flagellata

TYP: sporowce- Sporozoa

TYP: korzenionóżki- Rhizopoda

TYP: otwornice- Foraminifera

TYP: promienionóżki- Actinopoda

TYP: orzęski- Ciliata

TYP: WICIOWCE

Należą do niego jednokomórkowce zaopatrzone w jedna, dwie lub więcej wici. Mają jedno lub więcej jąder, pełniących te same funkcje. Powierzchniowa warstwa komórki jest stosunkowo “sztywna” i określa kształt pierwotniaka. Wiele wiciowców to pasożyty i symbionty, a więc środowiskiem życia dla nich są inne organizmy, roślinne i zwierzęce. Gatunki wolno żyjące wchodzą w skład planktonu. Podział u wiciowców odbywa się w charakterystyczne sposób- Komorka dzieli się zgodnie z długą osią. Często podłużny podział komórki jest tylko jedną z faz złożonego cyklu rozwojowego. Do wiciowców należy wiele grup pierwotniaków o odmiennej nieco budowie. Do jednej z nich należą drobne cudzożywne wiciowce, często pasożytujące na roślinach i zwierzętach. Maja wrzecionowaty kształt i zaopatrzone są w jedną lub dwie wici. Wewnątrz komórki, obok innych organelli, znajduje się duże zmodyfikowane mitochondriom. U niektórych gatunków (np.. u świdrowców) pomiędzy komórką a wicią rozciąga się błonka falująca, będąca fałdem błony komórkowej. W środowisku tak gęstym jak krew, gdzie żyje świdrowiec, błonka wspomaga wić w pełnieniu funkcji napędowej.

U wielu opisywanych wiciowców, pobieranie pokarmu, którym SA maleńkie kropelki np.. surowice, odbywa się w miejscu zwanym cytostomem leżącym w pobliżu podstawy wici.

Przykładem wolno żyjących wiciowców glebowych są gatunki należące do rodzaju Bodo (Bodo saltans), odżywiające się bakteriami.

Inne wiciowce pasożytują w krwi kręgowców (świdrowce), powodując groźne choroby. (świdrowce gambijski i rodezyjski wywołują śmiertelną chorobę- śpiączkę afrykańską).

Świdrowce przenoszone są przeważnie przez stawonogi, które są również żywicielami tych pasożytniczych pierwotniaków. Świdrowce powodujące śpiączkę u ludzi przenosi mucha tse-tse. Zarażenie następuje na skutek ukłucia i wprowadzenia pierwotniaków do krwi. W początkowej fazie świdrowce namnażają się w węzłach chłonnych i okresowo przedostają do krwi i limfy. Schorzenie objawia się gorączką, bólami i uszkodzeniem węzłów chłonnych, wątroby i śledziony oraz wychudzeniem. W drugiej fazie wiciowce przedostają się do płynu mózgowo- rdzeniowego, a toksyny przez nie wydzielane zatruwają mózg. U chorych pojawiają się zaburzenia psychiczne, okresy śpiączki na zmianę z okresami pobudzenia i halucynacji. Objawy te stopniowo nasilają się i ostatecznie przez skrajne wyniszczenie organizmu, prowadzą do śmierci chorego.

Drugą grupę wiciowców tworzą pierwotniaki cudzożywne, które maja co najmniej trzy wici i rozbudowany cytoszkielet. Ze zwielokrotnieniem liczby wici często idzie w parze zwielokrotnienie liczby jąder. Te pierwotniaki zawsze żyją wewnątrz innych organizmów, jako pasożyty lub symbionty. Wiele gatunków tych ostatnich żyje w symbiozie z termitami, umożliwiając im odżywianie się drewnem (np.. rodzaj Lophomonas). Pierwotniaki te żyją z kolei z prokariontami, które są zdolne do trawienia m. in. Celulozy.

Pasożytniczymi przedstawicielami tej grupy są rzęsistki (rzęsistek pochwowy lub jelitowy wywołujące stany zapalne zaatakowanych narządów). Zarażenie rzęsistkiem pochwowym jest bardzo rozpowszechnione u kobiet, rzadziej u mężczyzn. Pierwotniak ten przenoszony jest podczas kontaktów seksualnych, ale zarażenie może nastąpić także podczas kąpieli w basenie lub po użyciu zarażonego ręcznika. Rzęsistek atakuje drogi rodne i układ moczowy, wywołując stany zapalne, a w skrajnych przypadkach może powodować groźne powikłania, w tym bezpłodność. Zapobieganie i zwalczanie rzęsistkowicy polega na diagnozowaniu choroby i leczeniu chorych oraz ich partnerów seksualnych, przestrzeganiu zasad higieny w basenach oraz na dezynfekcji wody. Leczenie jest obowiązkowe.

TYP: KORZENIONÓŻKI

Do tego typu należą pierwotniaki poruszające się za pomocą płatowatych nibynóżek. Nie maja “usztywnionej” powierzchni komórki, stad zmienność kształtu każdego osobnika. Niektóre z nich tworzą zewnętrzne pancerzyki o ustalonym kształcie. Zamieszkują wody słone i słodkie. Wchodzą w skład planktonu. Są cudzożywne, nierzadko pasożytnicze. Komórka ameby podobnie jak komórki wszystkich korzenionóżek, składa się z cytoplazmy dwóch rodzajów o nieco odmiennym składzie chemicznym i strukturze. Centralną część komórki zajmuje półpłynna endoplazma, z widocznymi ziarnistościami (organellami), na peryferiach rozmieszczona jest zaś gęściejsza ektoplazma. W endoplazmie można zobaczyć jądro komórkowe, wodniczkę tętniącą, położona niedaleko jądra, wodniczki pokarmowe i wiele ziarnistości odpowiadających pozostałym organellom komórkowym oraz skupieniom substancji zapasowych. Ze względu na obecność nieusztywnionej pelikuli wodniczki pokarmowe mogą być tworzone w niemal dowolnym miejscu na powierzchni pierwotniaka.

Środowiskiem życia ameb są zbiorniki z wodą słodka, gdzie obficie występują gnijące substancje organiczne- podstawa ich wyżywienia. Żyją również w morzach.

Wiele gatunków ameb są pasożytami człowieka (pełzak czerwonki- Entamoeba histolytica). Występuje epidemicznie w klimacie tropikalnym, na terenach o niskim poziomie sanitarnym. W Polsce pojawia się sporadycznie, jako choroba przywleczona. Pełzak ten powoduje groźne schorzenia jelit, objawiające się krwawa biegunką, osłabieniem i wyniszczeniem organizmu. Choroba ta może doprowadzić do śmierci.

TYP: ORZĘSKI

Stanowią najlepiej rozwinięta i najbardziej wyspecjalizowana grupę pierwotniaków. Są jak na jednokomórkowce bardzo duże- maksymalnie osiągają 3mm. Ich rozmiary sprawiają, że niektóre z nich można zobaczyć gołym okiem. Cecha wyróżniającą te pierwotniaki jest obecność orzęsienia, pokrywającego cała lub dużą część komórki. Pod względem biologii bardzo różnią się między sobą. Większość żyje wolno w wodach słodkich lub słonych. Są też gatunki Symbiotyczne i pasożytnicze. Cecha, która wyróżnia orzęski spośród wszystkich pierwotniaków oraz spośród innych komórek zwierzęcych, jest obecność dwóch jąder: mikronukleusa (Mi), odpowiedzialnego za przekazywanie informacji genetycznej potomstwu, oraz makronukleysa (Ma), odpowiedzialnego za sterowanie wszystkimi procesami życiowymi pierwotniaka. Mikronukleus zawiera charakterystyczny dla gatunku garnitur chromosomów i jest diploidalny. Makronukleus zawiera część informacji genetycznej mikronukleusa w postaci bardzo wielu kopii. Dodatkowo każde z jąder może być zwielokrotnione np.. aparat jądrowy trąbika (Stentor sp.) składa się z długiego, serdelkowatego makronukleusa i licznych, leżących obok niego, mikronukleusów. Niektórzy badacze sądzą, że obecność aparatu jądrowego (Ma i Mi) ma związek z ogromnymi rozmiarami orzęsków.

Pelikula ma złożona budowę i dużą liczbę rzęsek. U orzęsków pod błona komórkową znajdują się liczne pęcherzyki, a pomiędzy nimi ciałka podstawowe rzęsek ustawionych w rzędach. Rzęski połączone są włókienkami cytoszkieletalnymi wzdłużnymi, poprzecznymi i skośnymi, i pokryte błoną komórkową. Powierzchnia pierwotniaka wygląda jak kołderka, przypikowana w miejscu “wyrastania” każdej rzęski.

Orzeski najczęściej poruszają się dzięki ściśle skoordynowanym ruchom rzęsek pokrywających komórkę. Komórka przemieszcza się, obracając się jednocześnie wokół własnej osi. Komórka może zwolnic ruch, zatrzymać się, zawrócić bądź się cofnąć. Ruchy orzęsków uzależnione są od wielu czynników., np.. bodźców ze środowiska zewnętrznego wpływających na szybkość i kierunek ruchu.

Orzęski są drobnymi myśliwymi nie tylko dzięki sprawnemu i szybkiemu poruszaniu się. Niektóre z nich dysponują zaczepno- obronna bronią w postaci mikroskopijnych “strzałek”, zwanych trychocystami, wystrzeliwanych z miejsc na powierzchni pierwotniaka- działanie ich polega na paraliżowaniu ofiary.

Nie wszystkie orzęski pływają w toni wodnej. Rzęski mogą zlepiać się ze sobą i tworzyć grube szczecinki, za pomocą których pierwotniaki krocza po dnie (np.. małżynek- Stylonychia sp.). Nierzadko można spotkać orzęski osiadłe, które przytwierdzają się do podłoża za pomocą “nóżek” (np.. wirczyk Vorticella sp.).

Miejsca pozbawione rzęsek i pokryte “gładka” błoną to cyt ostom i cytopyge. W cystotomie, położonym często w zagłębieniu, wytwarzane są wodniczki pokarmowe. Cytopyge jest miejscem usuwania nie strawionych resztek pokarmowych.

Orzęski, podobnie jak przedstawiciele innych grup pierwotniaków, maja w cytoplazmie zawieszone kropelki substancji zapasowych. Pozostałe organelle komórkowe są trudne do bezpośredniej obserwacji w mikroskopie optycznym. Orzęski rozmnażają się przez podział poprzeczny. Średnio co kilkadziesiąt podziałów zachodzi proces płciowy- koniugacja. Wiele orzęsków np. trąbik ma duże zdolności regeneracyjne.

Koniugacja- proces płciowy, w którym dochodzi do wymieszania materiału jądrowego dwóch osobników. Proces ten o tyle łączy się z rozmnażaniem płciowym, że bezpośrednio po koniugacji następują podziały.

16. Proszę omówić teorie dotyczące powstania Metazoa.

Rozważania dotyczące filogenezy wielokomórkowców napotykają na zasadnicze trudności, gdyż brakuje dowodowych materiałów kopalnych. Życie pojawiło się ok..

3 500 mln lat temu. Najstarsze szczątki wielokomórkowców znane SA z utworów młodszego proterozoiku, a więc tych, które występowały ok.. 1 200 mln lat temu. Były to szczątki zaliczane przez paleozoologów do parzydełkowców i prymitywnych robaków, to jest do grup stosunkowo wysoko uorganizowanych pod względem morfologicznym. W kambrze, ok.. 550 mln lat temu, występowali już przedstawiciele wszystkich współcześnie znanych bezkręgowców.

Najprawdopodobniej więc pierwsze wielokomórkowce były zwierzętami niewielkimi, zbudowanymi z niewielu komórek, ciało miały miękkie, bez twardych elementów szkieletowych i stąd nie pozostawiły śladów swojego istnienia. Przy braku śladów kopalnych pozostaje wnioskowanie oparte na porównywaniu znanych prostych form wielokomórkowców z formami złożonymi i na podstawie tych porównań wyprowadzanie ustaleń filogenetycznych.

Powszechnie przyjęty jest pogląd, że świat organiczny tworzy jedność oraz, że podlegał ewolucji. W trakcie ewolucji z prostszych organizmów żywych powstawały bardziej złożone. Przyjmując takie założenie, najbardziej logiczne jest wyprowadzenie pochodzenia wielokomórkowców podkrólestwa zwierząt jednokomórkowych. Obecnie systematycy powszechnie zgadzają się z tą hipotezą. Różnice poglądów dotyczą jedynie grup jednokomórkowców, które można by uznać za wyjściowe dla wielokomórkowców.

Teoretycznie istnieją trzy drogi, którymi organizmy zwierzęce mogły przejść od poziomu jednokomórkowego do wielokomórkowego.

1. Kolonia jednokomórkowców mogła ulec tak silnej integracji morfologicznej i fizjologicznej, że całość zaczęła funkcjonować jako pojedynczy osobnik, stając się przez to organizmem wielokomórkowym.

2.Druga droga mogła polegać najpierw na zwielokrotnieniu jąder komórkowych i substruktur cytoplazmatycznych. Następnie cytoplazma została rozdzielona, w wyniku pooddzielania jąder i otaczających ich partii cytoplazmy błonami komórkowymi na podjednostki, w procesie zwanym celularyzacją. Ostatecznie, organizm jednojądrowy przekształcił się w wielojądrowy (wielojądrowość jest częsta u jednokomórkowców), a ten ostatni w wielokomórkowy.

3. Trzecia droga to pochodzenie wielokomórkowców kilku, dwu lub więcej grup wyjściowych, to jest polifiletyczna.

Wszystkie trzy możliwości były i są nadal. rozważne. Nie można ich jednak bliżej rozpatrywać bez szczegółowego zapoznania się z typami wielokomórkowców.

-17. W jaki sposób organizmy hermafrodytyczne mogą utrzymać różnorodność?

Organizmy hermafrodytyczne nazywane inaczej- obupłciowymi. Posiadają one obojnaczy układ rozrodczy. Zjawisko to występuje na wielu szczeblach ewolucji zwierząt bezkręgowych i jest charakterystyczny zwłaszcza dla pasożytów i form osiadłych. Znane są różne rodzaje tego układu. Gamety męskie i żeńskie mogą być produkowane w oddzielnych gonadach, jądrach i jajnikach, co jest częstsze (płazińce, obleńce, pierścienice), albo we wspólnej męsko- żeńskiej gonadzie (ovotestis), co jest rzadkie (niektóre mięczaki). Mogą także występować oddzielne lub wspólne drogi wyprowadzające.

Mechanizmy pozwalające utrzymać różnorodność u organizmów hermafrodytycznych:

Dichogamia – to wytwarzanie przez jednego osobnika gamet męskich i żeńskich w różnym czasie. Jest to jeden z mechanizmów mający na celu zapobieganie niekorzystnemu samozapłodnieniu. Wyróżnia się dwa rodzaje dichogamii:

0. protandria – wcześniejsze dojrzewanie gamet męskich. U roślin kwiatowych polega to na wcześniejszym dojrzewaniu pręcików niż słupków i nosi nazwę przedprątności.

1. protogynia – wcześniejsze dojrzewanie gamet żeńskich. U roślin kwiatowych polega to na wcześniejszym dojrzewaniu słupków, przed pręcikami i nosi nazwę przedsłupności.

Dichogamia może być całkowita, gdy różnice w terminie dojrzewania gamet męskich i żeńskich u jednego osobnika są tak duże, że praktycznie wykluczają możliwość samozapłodnienia, lub częściowa, gdy terminy te częściowo się pokrywają i przez pewien czas istnieje możliwość samozapłodnienia. Na przykład, u wielu gatunków roślin przedprątnych pod koniec dojrzewania pręcików zaczynają już dojrzewać słupki.

U roślin zapylenie krzyżowe (ksenogamia, allogamia) to rodzaj zapylenia, podczas którego pyłek dostający się na słupek pochodzi z pręcików kwiatu tego samego gatunku rośliny, ale znajdującego się na innej roślinie. Dla większości roślin zapylenie krzyżowe jest korzystne, gdyż gwarantuje większą różnorodność genową osobników potomnych. Większość roślin wykształciła więc różne mechanizmy zapobiegające samozapyleniu:

0. przedprątność

1. przedsłupność

2. dwupienność

3. różnosłupkowość

4. samopłonność

*gąbki- są głównie organizmami hermafrodytycznymi; u obojnaków występuje zjawisko protandrii lub protogynii, co ma zapobiec samozapłodnieniu;

*płazince- samozapłodnieniu zapobiega głównie protandria,

- (u prymitywnych grup wirków występuje zapłodnienie hipodermalne, polegające na przebiciu cirrusem wora powłokowego i wprowadzeniu nasienia do parenchymy, skąd plemniki dostają się do żeńskich dróg rodnych).

- (u tasiemców członowanych samozapłodnienie w obrębie danego członu jest bardzo rzadkie; najczęściej występuje zapłodnienie krzyżowe pomiędzy dwoma tasiemcami, jeżeli osobniki występują liczniej u gospodarza. U gatunków u których osobniki występują pojedynczo u gospodarza, zachodzi zapłodnienie krzyżowe pomiędzy członami. Samozapłodnieniu zapobiega protandria, w odniesieniu do danego osobnika, czy w odniesieniu do danego członu).

*pierścienice; głównie skąposzczety są obojnakami; występuje u nich zapłodnienie krzyżowe; Charakterystyczną strukturą występującą u skąposzczetów i biorącą udział w rozmnażaniu jest siodełko (klitellum), wytwarzające śluz sklejający osobniki;

(u dżdżownicy podczas kopulacji dwa osobniki przekazują sobie plemniki, które są magazynowane w zbiorniczkach nasiennych położonych przed otworami płciowymi; siodełko utworzone jest z kilku poszerzonych pierścieni i znajduje się za otworami płciowymi; gdy dżdżownica osiągnie dojrzałość płciową, wokół siodełka tworzy się szeroka śluzowata mufka, która przesuwa się ku przodowi zwierzęcia i gdy znajdzie się nad otworami płciowymi wówczas zostają złożone do niej niezapłodnione jaja; kiedy mufka z jajami przesuwając się do przodu obejmie ujścia zbiorniczków nasiennych zostają z nich uwolnione plemniki pochodzące od partnera i zapładniają jaja).

*mięczaki, np.. bezpłytkowce są hermafrodytami; samozapłodnieniu zapobiega głównie protandria;

18. Proszę omówić przystosowania do pasożytnictwa u zwierząt robakokształtnych.

Przystosowania do pasożytnictwa u robakokształtnych:

*Płazince (Platyhelminthes)

- gatunki pasożytnicze mają najczęściej różnego typu urządzenia czepne zapobiegające przypadkowemu wypłukaniu z ciała żywiciela; mogą to być przyssawki, bruzdy przylgowe lub też haki czy kolce; u przywr i tasiemców urządzenia czepne znajdują się z przodu ciała,

- ciało pokryte jest jednowarstwowym nabłonkiem ektodermalnym, który u form pasożytniczych pokryty jest bezpostaciowym oskórkiem, który u przywr i tasiemców chroni zwierzę przed strawieniem przez enzymy gospodarza,

- tasiemce w ogóle nie posiadają układu pokarmowego, ponieważ- żyjąc w jelicie- są całe zanurzone w strawionym pokarmie i mogą chłonąć cała powierzchnią swego płaskiego ciała,

- u pasożytów wewnętrznych , które mają utrudniony dostęp do tlenu, podstawowy proces dostarczania energii odbywa się dzięki oddychaniu beztlenowemu

-pasożyty, w związku z prowadzonym trybem życia, mają słabo rozwinięty układ nerwowy i właściwie pozbawione są wyspecjalizowanych narządów zmysłów; występują u nich jedynie komórki czuciowe i proste receptory chemiczne,

- przywry wnętrzniaki- np.. motylica wątrobowa; bezwarunkowe pasożyty wewnętrzne; mają dwie przyssawki- okołogębową i brzuszną; innym gatunkiem jest przywra krwi- jej cerkarie w odróżnieniu od motylicy wątrobowej, nie czekają na zjedzenie, lecz potrafią aktywnie wniknąć przez skórę do tkanek i naczyń krwionośnych człowieka,

- wypłukaniu tasiemca z przewodu pokarmowego żywiciela zapobiega zespół narządów czepnych zwany skoleksem lub główką, znajdujący się przed szyjką,

*Nicienie (Nematoda)

- posiadają oskórek (kutikula) zbudowany z substancji białkowej o złożonej strukturze, który jest przepuszczalny wyłącznie dla wody i gazów; żadne inne substancje nie przenikają przez powłokę ciała nicieni; u pasożytów żyjących w jelitach zwierząt oskórek zapobiega strawieniu nicienia przez enzymy trawienne żywiciela,

- posiadają otwór gębowy otoczony wargami, zaopatrzony w różnego typu ząbki, szczęki, sztyleciki w zależności od gatunku i trybu życia nicienia,

-włosień kręty- jego larwy gdy już znajdują się w przewodzie pokarmowym, wydostają się z osłonek i wgryzają w ścianki jelita; bardzo szybko dojrzewają i po kilku dniach zdolne są do rozrodu płciowego; samce po kopulacji giną, samice zaś w ciągu swego życia, trwającego około 1 miesiąca, rodzą do 1500 larw,

*Pierścienice

- nieliczne tylko gatunki pierścienic (pijawki) są pasożytami;

- u pijawek kilka przednich segmentów uległo przekształceniu- i współtworzą one przyssawkę przednią, otaczającą otwór gębowy; natomiast kilka ostatnich metamerów bierze udział w tworzeniu dużej przyssawki tylnej,

- u pijawek (w układzie pokarmowym) silnie rozwinięte wole tworzy liczne odgałęzienia i kieszonki służące do magazynowania krwi a jej krzepnięciu zapobiega specjalna substancja- hirudyna produkowana przez gruczoły ślinowe,

- przedstawicielem jest np.. pijawka rybia (Piscicola geometra)

19. Proszę podać cechy wyróżniające owady Insecta spośród pozostałych Arthropoda. Zaproponuj i uzasadnij hipotezę, która wyjaśnić może sukces ewolucyjny owadów.

CECHY WYRÓŻNIAJĄCE: (głównie te pogrubione)

*ciało składa sie z 3 tagm: głowy, tułowia (3 segmenty), odwłoku

Głowa otoczona 1 puszką chitynową; zawsze 3 pary odnóży na tułowiu- na każdym segmencie; u niektórych skrzydła zawsze na 2 i 3 segmencie tułowia.

Ciało z 19 somitów (+ acron i telson): głowa(5), tułów(3), odwłok(11). Na segmentach głowy: oczy proste(przyoczka), oczy złożone, czułki, warga dolna, warga górna, żuwaczki, szczęki. Ciało pokryte jednowarstwowym naskórkiem (hypoderma) i pokrywającym go oskórkiem (cuticula).

Tułów, podzielony na przedtułów, śródtułów i zatułów; każdy segment tułowia składa się z czterech płytek (sklerytów): grzbietowej (tergit), brzusznej (sternit) i dwóch bocznych (pleuryty).

*większość gatunków jest zdolnych do lotu- jedyna grupa wśród bezkręgowców.

Skrzydła- kształt i budowa bardzo różny. Wyróżniamy kilka typów skrzydeł owadów:

^ siatkowe: ważki, siatkoskrzydłe

^ błoniaste: błonkówki, muchówki, motyle

^ pokrywy: chrząszcze, karaczany

^ półpokrywy: prostoskrzydłe; pluskwiaki różnoskrzydłe

Skorupiaki: głowotułów, odwłok

Szczękoczułkowce: głowotułów, odwłok

Wije: głowa, tułów

Odnóża:

Czułki (1 para; jednogałęziste; osadzone na drugim segmencie przed otworem gębowym, po stronie grzbietowej głowy)

Skorupiaki: - czułki I pary (antenule) jednogałęziste, osadzone na drugim segmencie

- czułki II pary (anteny) dwugałęziste, osadzone na trzecim segmencie

[obie pary przed otworem gębowym po stronie grzbietowej]

Szczękoczułkowce: brak czułków

Wije: (tak, jak owady!)- 1 para jednogałęzistych, osadzonych na drugim segmencie

Narządy/przysadki gębowe - 3 pary: żuwaczki (1para), szczęki I i II pary.

Skorupiaki: - 6 par: żuwaczki, szczęki (2pary), szczękonóża (3 pary)

Szczękoczułkowce: - 2 pary: szczękoczułki, nogogłaszczki

Wije: (tak, jak owady!)- 3 pary: żuwaczki, szczęki I i II pary

*Odnóża kroczne z pazurkami - 3 pary

Skorupiaki: 5 par, dwugałęziste

Szczękoczułkowce: 4 pary z pazurkami

Wije: każdy segment 1 para odnóży

Odnóża zbudowane z 6 segmentów: biodro, krętarz, udo, goleń, stopa, zastopie.

W poszczególnych grupach owadów nastąpiły daleko idące przekształcenia odnóży krocznych; wyróżniamy kilka typów nóg:

- kroczne (bieżne) – chrząszcze (biegaczowate)

- pływne – chrząszcze (pływakowate)

- skoczne – prostoskrzydłe, pchły

- chwytne – modliszki

- grzebne – prostoskrzydłe (turkuć podjadek)

Układ mięśniowy

Mięśnie stawonogów są rozdzielone na zespoły o różnym znaczeniu funkcjonalnym. Wszystkie mięśnie są poprzecznie prążkowane. Mięśnie stawonogów odznaczają się dużą sprawnością ruchową i przede wszystkim owadów- np. latające- mucha potrafi wykonać skrzydłami 350 uderzeń na sekundę.

Układ pokarmowy

Do jelita środkowego stawonogów z uchodzi wątrobotrzustka, tj. palczasty gruczoł trawienny, który trawi i wchłania pokarm. U owadów brak wątroby i gruczołów z wyjątkiem gruczołów ślinowych, które u niektórych owadów przekształcają się w gruczoły przędne.

Owady posiadają uchyłki trawienne jelita, tj. wyrostki pyrolyczne zwiększające powierzchnię chłonną. Mają także membranę perytroficzną (błona, która wydziela do jelita enzymy i wchłania substancje z trawienia).

Przystosowaniem do pobierania pokarmu są również różnego typu narządy gębowe.

Narządy gębowe: najpierwotniejszy jest aparat gębowy gryzący (ortopteroidalny), inne powstały w wyniku przekształceń; podstawowe typy:

-gryzący: bezskrzydłe, ważki, prostoskrzydłe, widelnice, chrząszcze, siatkoskrzydłe

-gryząco- liżący: błonkówki (osy, szerszenie)

-kłująco-ssący: muchówki (komarowate); pluskwiaki różno- i równoskrzydłe

-ssący: motyle

-liżący: muchówki (muchowate)

Układ oddechowy

Tchawki- ale to nie jako jedyne!- mają je także np. wije i niektóre pajęczaki.

U owadów silny rozwój tchawek dlatego układ krwionośny jest uproszczony a bezbarwna hemolimfa nie bierze udziału w transporcie gazów oddechowych. U owadów bardzo małych lub wodnych inne organy oddechowe; bezskrzydłe pobierają tlen całą powierzchnią ciała.

Tchawki-owady lądowe; tchawki i tracheole (najcieńsze rozgałęzienia tchawek); przetchlinki; teoanidia; trichomy(włoski ułożone w kępki, które pokrywają ciało np. chrząszczy, utrzymują krople wydzieliny gruczołów na powierzchni ciała owada, oraz chronią np. chrząszcze przed mrówkami).

Skrzelotchawki-np. larwy jętek; skrzela oskórkowe- poczwarki Culex.

Układ krwionośny

Hemolimfa, na ogół bezbarwna, biaława lub żółtawa, u niektórych gatunków kolor czerwony.

Funkcje krwi: roznosi składniki pokarmowe, hormony, transportuje produkty przemiany materii (raczej nie przenosi tlenu)

Układ nerwowy

Mózg z 3 części: proto-, deuto-, tritocerebrum

(pająki tylko z 2 części-w związku z tym brak czułek)

Oczy owadów- najwyższa sprawność wśród stawonogów

Po obu stronach głowy znajdują się oczy złożone (oculi; składają się z licznych jednostek wzrokowych – ommatidiów- nawet do 28 tys. w 1 oku, np. ważka), a na czole i ciemieniu (lub tylko na ciemieniu; u niektórych owadów w ogóle ich brak) występują oczy proste (przyoczka, ocelli) – zwykle w liczbie trzech. Każde omatidium odbiera wąskiwycinek pola widzenia. Daje to obraz mozaikowy:

- oko apozycyjne – każde z omatidiów otoczone jest komórkami barwnikowymi (pigmentami- powodują one izolację poszczególnych omatidiów. Oko apozycyjne- izolacja pełna). Pochłaniają one większość promieni świetlnych przepuszczając do soczewki tylko prostopadłe -> owady dzienne.

- oko superpozycyjne – liczba omatidiów jest stosunkowo niewielka. Obraz jest jaśniejszy(nie ma wygaszania takiej ilości promieni świetlnych, jak w oku apozycyjnym – traci na ostrości. Owady prowadzące nocny i zmierzchowy tryb życia oraz liczne skorupiaki.

Oczy proste: pajęczaki

Oczy złożone: owady, niektóre wije i skorupiaki.

Układ wydalniczy

Głównym elementem są bardzo dobrze rozwinięte cewki Malpighiego (są to ślepo zakończone rurki zbierające metabolity z jamy ciała i uchodzące do jelita). Znajdują się pomiędzy jelitem środkowym i tylnym. Wydalają kryształki kwasu moczowego.

Poza owadami też u wijów i wyżej uorganizowanych pajęczaków.

Rozmnażanie i rozwój

(wodne-skorupiaki, zapłodnienie zewnętrzne, rozwój złożony-1 lub kilka postaci larwalnych; lądowe-owady i pajęczaki, zapłodnienie wewnętrzne, pajęczaki też lądowe, ale rozwój mają prosty )

Owady- rozwój złożony z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym:

-hemimetabola- niezupełne- larwa często nazywana jest nimfą (podobna do imago- postaci dorosłej), najczęściej brak jej skrzydeł i narządów rozrodczych

jajo-larwa-imago

-holometabola- zupełne- rózni się od imago wyglądem i trybem życia, kilkakrotnie linieje; układ nerwowy-najmniejsza przebudowa, pozostałe- duża.

jajo-larwa-poczwarka-imago

Występuje też partenogeneza (dzieworództwo- rozwój organizmu z niezapłodnionego jaja). Heterogonia- naprzemiennewystępowanie partenogenezy i rozmnażania płciowego (np. mszyce).

Gonady parzyste; parzyste przewody wyprowadzające, otwierające się wspólnym genoporem na odwłoku przed telsonem. Otwory płciowe na segmencie 7, 8 lub 9.

Przysadki płciowe: u samic (VIII i IX segm.) występuje pokładełko- narząd służący do składania jaj, spotykany przede wszystkim u owadów (ważki, pasikoniki, pluskwiaki, błonkoskrzydłe). Występuje też u pajęczaków (kosarze, roztocze). U żądłówek przekształcone w aparat żądłowy)

U samców (IX segm.) znajduje się narząd kopulacyjny.

Hormony odpowiadające za metamorfozę

- ekdyzon- (gruczoły przedtułowiowe) hormon przeobrażenia

- hormon juwenilny- hormon linienia (bez przeobrażenia).

Odbiór informacji o napięciu mięśni i sklerytów oskórka.

Narządy chordotonalne- (szczeciny) sensillae chordotonalne = skolopofory włoski czuciowe, pełnią funkcję sensoryczną, odbierają bodźce.

Narządy tympanalne (bardziej skomplikowana wersja):

Skolopofory + błony tympanalne + pnie tchawkowe(rezonatory)

Arista- szczecina u muchówek

Buławka- u wodnych, przez nią odbierane są drgania

Narządy strydulacyjne

Smyczek (powierzchnie ząbkowane: ząbki na odnóżu, skrzydle) + lusterko (rezonator, np. wysoka żyłka na skrzydle i inne ząbkowane powierzchnie)

HIPOTEZA: Wejście w strefę adaptacji sprzyja szybkiemu różnicowaniu się.

Można powiedzieć, że z czasem „tolerancja ekologiczna ewoluuje”. Pewne gatunki szybko przystosowują się do nowych warunków środowiskowych - adaptacja owadów do siedlisk lub do określonych gatunków roślin (pokarmowa) i ich rozpoznawania.

Adaptacja - proces zmian genetycznych w populacji prowadzących w wyniku działania doboru naturalnego do polepszenia wydajności cechy w pełnieniu określonej funkcji lub do lepszego dopasowania sie populacji do jakiegoś aspektu środowiska. Termin adaptacja (przystosowanie) może też oznaczać cechę, która rozprzestrzeniła się w populacji z powodu przewagi selekcyjnej nadawanej swoim nosicielom.

Różnorodność cech budowy i fizjologii owadów przyczyniły się do ich sukcesu ewolucyjnego.

Ewolucyjne powstanie skrzydeł u owadów można rozpatrywać jako adaptację do dyspersji (rozprzestrzeniania się) między drobnymi zbiornikami i adaptację umożliwiającą przekraczanie barier. Dla organizmów wodnych środowisko lądowe jest taką barierą.

Sukces ewolucyjny owady osiągnęły na lądzie. Do środowiska wodnego przystosowały się wtórnie. Dzięki przystosowaniom biologicznym są szeroko rozpowszechnione, występują we wszystkich biotopach.

Przystosowania:

Duża rozrodczość

Jedzą niemal wszystko, co organiczne

Niewielkie rozmiary pozwalają żyć i rozmnażać się w skrajnie małych siedliskach jak np. nasionach

Postacie dojrzałe żyją różnie długo, np. jętki 1 dzień, królowe pszczół 10 lat

Ogromna rola w przyrodzie: istotny wpływ na równowagę w biocenozach (pasożyty, przenosiciele wielu chorób, formy pożyteczne i szkodniki)

Postacie rozwojowe i dojrzałe osobniki mogą zapadać w diapauzę i przetrwać niekorzystne warunki. Termin diapauzy stosowany jest głównie w odniesieniu do bezkręgowców, a zwłaszcza właśnie owadów. Polega na zahamowaniu procesów rozwojowych, zdolność do obniżania procesów metabolicznych w zależności od czynników ekologicznych.

Diapauza fakultatywna- ze względu na czynniki środowiska; diapauza obligatoryjna-(konieczna)-stale zachodzi, niezależnie od warunków ekologicznych, warunkuje prawidłowy rozwój.

20.Szkarłupnie Echinodermata znalazły się w grupie zwierząt dwubocznie symetrycznych, pomimo iż przejawiają symetrię promienistą. Proszę podać argumenty przemawiające za pochodzeniem Echinodermata od dwubocznie symetrycznego przodka.

Szkarłupnie mają bardzo charakterystyczna budowę. Dane paleontologiczne, anatomii porównawczej, embriologii rzucają pewne światło na ich ewolucję i pomagają zrozumieć swoistość ich budowy.

W rozwoju osobniczym szkarłupni zwraca uwagę występowanie u larw symetrii dwubocznej. Dwuboczność symetrii larw wskazuje na to, że przodkowie szkarłupni byli swobodnie żyjącymi, dwubocznie symetrycznymi zwierzętami; symetria promienista wytworzyła się u nich później w wyniku przejścia do osiadłego trybu życia.

Potwierdzeniem tego przypuszczenia jest fakt zachowania osiadłego trybu życia u najbardziej prymitywnych szkarłupni współczesnych- liliowców oraz czasowe przechodzenie larw rozgwiazd do życia osiadłego.

Stopniowe kształtowanie się w typie szkarłupni symetrii promienistej można doskonale obserwować u form kopalnych z gromady Cystoidea. W pokładach kambryjskich oraz sylurskich wykryto Aristocystis. Ciało tej formy miało kształt nieprawidłowego worka. Zwężonym końcem Aristocystis przytwierdzał się do podłoża. Otwór gębowy znajdował się na przeciwległym końcu, a w pewnej odległości od gęby leżał otwór odbytowy.

Z dolnego syluru znany jest drugi przedstawiciel gromady Cystoidea- Sphaeronis. Był on bardzo podobny do Aristocystis, jednak miał już na pancerzu bruzdy z rzęskami, schodzące się przy otworze gębowym. Dalszy rozwój ewolucyjny Cystoidea polega na wydłużaniu bruzd przywodzących, zwiększeniu ich ilości z trzech do pięciu (na skutek rozgałęzienia się dwóch bruzd) oraz na określonym uporządkowaniu rozmieszczenia płytek wapiennych. Cechy te zaobserwowano u dolno sylurskiego Proteroblastus. Płytki jego szkieletu rozgraniczone są na dwie grupy: a) część płytek ma prawidłowe kształty i rozmieszcza się w pięciu podwójnych rzędach; b) pozostała część płutek rozmieszcza się pomiędzy rzędami płytek prawidłowych, ale nie ma jeszcze regularnych kształtów. Podczas dalszego rozwoju ewolucyjnego nieregularne płytki szkieletu przybierają prawidłową postać i rozmieszczają się wg symetrii promienistej. (U Cystoidea symetria promienista występowała początkowo tylko w odpowiednim rozmieszczeniu bruzd przywodzących; następnie symetria ta objęła układ nerwowy, tworzący się układ ambulakralny, układ rozrodczy i inne narządy).

Powstawanie symetrii promienistej u Cystoidea obrazuje w jaki sposób rozwinęła się ona u innych szkarłupni.

Prymitywne Cystoidea są pierwowzorem przodka szkarłupni, od którego pochodzą współczesne liliowce i pozostałe szkarłupnie.

PODSUMOWANIE

Wiadomo, że w kambrze występowały już zarówno formy asymetryczne jak i wykazujące symetrię promienista; form stopniowo przejściowych między kambryjskimi, a współcześnie występującymi szkarłupniami jednak brak. Jedno nie budzi wątpliwości, u najstarszych kopalnych szkarłupni w różnym stopniu zaznaczała się symetria dwuboczna i były to formy osiadłe. W obrębie współczesnych szkarłupni tylko liliowce są w pełni osiadłe, a u nich ramiona i nóżki wodne służą do zdobywania drobnego pokarmu. Wniosek z tego, że typowa symetria promienista i zwarty szkielet wewnętrzny wykształciły się w związku z osiadłym trybem życia, a współczesne wolno żyjące szkarłupnie rozwinęły się z osiadłych. U wolno żyjących współczesnych form, ramiona i nóżki przystosowały się do pełnienia różnych funkcji. Potwierdza to rozwój osobniczy współczesnych szkarłupni, ich larwy są dwubocznie symetryczne, a u rozgwiazd larwy czasowo, przed przekształceniem się w młode osobniki, przyczepiają się do podłoża.

21. Proszę omówić typy przemiany pokoleń u Metazoa.

Wszystkie wielokomórkowce mają zdolność do rozmnażania płciowego. U tych, które rozmnażają się wyłącznie płciowo, cykle życiowe polegają na produkowaniu przez dojrzałe, diploidalne organizmy, haploidalnych komórek rozrodczych (gamet)- jaj i plemników. Po połączeniu się jaja z plemnikiem w wyniku zapłodnienia powstaje diploidalna zygota, która rozwija się w dojrzały organizm i cykl się powtarza.

Niewielka część wielokomórkowców składa się wyłącznie z samic (np.. wrotki), wtedy w cyklu życiowym produkowane wyłącznie gamety żeńskie rozwijające się partenogenetycznie. Cykle życiowe komplikują się u tych gatunków, które mają zdolność do rozmnażania bezpłciowego, wtedy mogą występować po sobie pokolenia rozmnażające się płciowo i pokolenia rozmnażające się bezpłciowo, takie zjawisko nazywa się przemianą pokoleń (metageneza). Przemiana pokoleń może być regularna lub nieregularna. W pierwszym przypadku na przemian, regularnie, następują pokolenia płciowe i bezpłciowe, w drugim nieregularnie. np.. jedno pokolenie płciowe może być przegrodzone jednym lub wieloma pokoleniami bezpłciowymi, bez wykazywania określonej regularności. Niekiedy występuje głównie rozmnażanie bezpłciowe, a płciowe pojawia się w związku z pogarszającymi się warunkami w środowisku zewnętrznym (metageneza ekologiczna). Odmianą przemiany pokoleń jest heterogonia. W tym typie rozrodu pokolenia produkujące dwa rodzaje gamet, jaja i plemniki, przegradzają pokolenia rozmnażające się bez zapłodnienia, produkujące tylko jaja rozwijające się dzieworodnie. Heterogonia może także wiązać się ze zmianami w środowisku zewnętrznym.

22.Proszę wymienić typy należące do królestwa Animalia i podać krótką charakterystykę każdego z nich.

Królestwo zwierząt (Animalia) obejmuje następujące typy:

Typ: płaskowce (Placozoa)

DIAGNOZA: zwierzęta wielokomórkowe w kształcie płytki z nieregularnymi brzegami, poruszające się pełzakowato, zbudowane z kilku tysięcy komórek ułożonych w 3 warstwy, nie mające jamy ciała ani narządów,

*żyją w litoralu mórz stref subtropikalnych i tropikalnych, spotykane są rzadko

*prowadzą wolny, przydenny tryb życia

*rozwój zarodkowy słabo poznany,

*ciało jedynie o grzbieto- brzusznej polaryzacji, innych elementów symetrii nie wykazuje; orzęsione; grzbietowa część ciała jest lekko wypukła, brzuszna zaś skierowana do podłoża- spłaszczona, (wpuklenie funkcjonuje jako jama służąca do pobierania i trawienia pokarmów)

*w ciele 3 warstwy komórek: grzbietowa, brzuszna środkowa,

*na brzegach ciała występują dwie warstwy: grzbietowa i brzuszna, połączone ze sobą, mające charakter nabłonków,

Nabłonek grzbietowy tworzą komórki płaskie zaopatrzone w wici oraz w wypustki przypominające mikrokosmki; jądra tych komórek, z częściami otaczającej ich cytoplazmy uwypuklone są do wnętrza ciała;

Nabłonek po stronie brzusznej tworzą komórki cylindryczne zróżnicowane na dwa typy: komórki z wiciami i komórki gruczołowe. Na wolnych powierzchniach obu typów komórek występują liczne sfałdowania, które ulatwiają przyleganie ciała do podłoża i prawdopodobnie pełnią znaczącą rolę podczas trawienia, zwiększając powierzchnię wydzielniczą dla enzymów

*odżywiają się sinicami, glonami, jednokomórkowcami,

* pomiędzy tymi dwoma nabłonkami grzbietowym i brzusznym, występuje żel z zawieszonymi, wydłużonymi komórkami; tworzą one tkanke charakterze mezenchymatycznym- ma ona znaczenie podporowe, i stanowi główną część kurczliwą organizmu płaskowca;

*oddychanie i wydalanie zbędnych produktów metabolizmu- całą powierzchnią ciała

*rozmnażają się płciowo i bezpłciowo

BEZPŁCIOWO: przez podział na dwa osobniki potomne oraz przez pączkowanie

PŁCIOWO: u dojrzałych osobników powstaje jedna rzadziej dwie lub więcej komórek jajowych; Oogeneza jest nieznana, niektórzy twierdzą, że oocyty pochodzą z przekształconych komórek nabłonka brzusznego, które przemieszczają się do wnętrza ciala i podlegają mejozie; na zewnątrz wydostają się poprzez pęknięcie ciała albo po rozpadzie się organizmu macierzystego; plemników nie udało się zidentyfikować; jaja bruzdkują całkowicie i równomiernie; dalszych etapów rozwoju zarodkowego nie zaobserwowano

Typ: wielokomórkowce pośrednie (Mesozoa)

DIAGNOZA: pasożyty wewnętrzne, osiągające w trakcie rozwoju jedynie stadium moruli

*typ obejmuje 50 gatunków,

*zaliczane tu zwierzęta są drobne, mikroskopijnej wielkości, a ich ciało zbudowane z niewielkiej liczby komórek do 40,

*wszystkie są pasożytami wewnętrznymi niektórych bezkręgowców morskich

*rozmnażają się bezpłciowo (wegetatywnie) i płciowo ( generatywnie) ale nie występuje regularne następstwo; rozmnażanie płciowe zwykle zachodzi, gdy pogarszają się warunki życiowe pasożytów (starzenie się, choroby gospodarza).

Postacie młodociane, powstałe w wyniku rozmnażania płciowego, mogą opuszczać ciało gospodarza i wydostawać się do wody morskiej

Postacie dojrzał, rozmnażające się płciowo, mają stałe kształty, poziomem organizacji morfologicznej odpowiadają moruli.

*komórki budujące ich ciało zróżnicowane są na:

- okrywowe (somatyczne) spełniające funkcje życiowe i niezaangażowane w rozmnażanie,

- wewnętrzne (osiowe) służące do rozmnażania.

Typ: jednowarstwowe (Monoblastica)

DIAGNOZA: wielokomórkowce zbudowane z pojedynczej warstwy komórek, obejmującej jamę pokarmową, z otworem gębowym i odbytowym.

*typ obejmuje tylko jeden gatunek Salinella salve, wykryty w słonych wodach Argentyny,

* zwierzęta o przydennym trybie życia i mikroskopijnej wielkości,

*ciało zbudowane z ok.. 150 komórek, w zarysie owalnym i symetrii dwubocznej,

*strona grzbietowa lekko wypukła, brzuszna- spłaszczona,

*na przodzie ciała występuje otwór gębowy, na stronie brzusznej, z tyłu ciała- odbytowy,

*ściana ciała zbudowana z jednej warstwy komórek orzęsionej po zewnętrznej i wewnętrznej stronie,

*ściana ciała obejmuje jamę pokarmową,

*rzęski służą do pływania, naganiania pokarmu, przesuwania pokarmu w jamie pokarmowej jak i usuwania niestrawionych cząstek przez otór odbytowy,

*odżywiają się jednokomórkowcami,

*niewiadomo czy trawienie jest zewnątrz- czy wewnątrzkomórkowe,

*rozmnażają się prawdopodobnie bezpłciowe, poprzez poprzeczny podział ciała, na dwa osobniki potomne

Typ: gąbki (Spongiaria)

DIAGNOZA: dwuwarstwowe nie mające tkanek, narządów i układów; żyjące w wodzie; jama występująca w ich ciele łączy się ze środowiskiem zewnętrznym licznymi kanałami,

*większość to organizmy morskie, nieliczne słodkowodne,

*postacie dojrzałe- osiadłe; larwy pływają wolno,

*zazwyczaj żyją w koloniach,

*wrażliwe na zanieczyszczenia przemysłowe,

* nieliczne mają ciało przejrzyste, zazwyczaj jest różnie zabarwione (brązowo, niebiesko, czerwono, zielono, żółto),

*ciało przypomina nieregularny worek skierowany otworem ku górze,

*Otwór na górnym biegunie worka nosi nazwę wyrzutowego (oskulum); jamę w ciele określa się jako spongocel,

*kolonie gąbek przybierają kształty całkowicie nieregularne,

*w ścianach gąbek liczne otwory zwane porami lub ostiami, które prowadzą albo bezpośrednio do wewnętrznej jamy <tak jak u najprymitywniejszych gąbek, zwanych gąbkami typu ascon>, albo do mniej lub bardziej rozbudowanego systemu kanałów <gąbki typu sycon i leucon>),

*ściany gąbek wapiennych i pospolitych tworzą dwie warstwy komórek:

-zewnętrzną tworzą płaskie komórki- pinakocyty

- wewnętrzną- kołnierzykowa te komórki- choanocyty

Między tymi warstwami bezpostaciowa galaretowata mezoglea.

*szkielet gąbek ma najczęściej postać igieł- spikul- tkwiących w mezoglei i przybierających różnorakie kształty; mogą być one zbudowane z węglanu wapnia lub krzemionki i są spojone substancją białkową przypominającą kolagen zwaną sponginą;

*mogą się rozmnażać bezpłciowo, zazwyczaj przez pączkowanie, i płciowo, przy czym występują gatunki zarówno obojnacze jak i rozdzielnopłciowe,

*gamety powstają bezpośrednio w mezoglei (nie ma tu gonad); komórki jajowe pozostają w gąbce macierzystej i tu dochodzi do zapłodnienia plemnikami pochodzącymi od innego osobnika; rozwijający się zarodek opuszcza organizm gąbki i przekształca w swobodnie pływającą larwę, która przytwierdza się do dna i stopniowo przekształca w dorosłego osobnika; mamy tu do czynienia z rozwojem złożonym,

*gąbki wykazują duże zdolności do regeneracji,

*komórki gąbek zachowują zdolność do podziałów, przemieszczania się w obrębie organizmu, a nawet przekształcania w inne typy komórek (np.. choanocyty mogą się przekształcać w amebocyty, te zaś w gamety), dlatego mówi się, że są one totipotencjalne,

-gąbki krzemionkowe sześcioosiowe (szkliste) np.. Euplectella zwana koszyczkiem Wenery

-gąbki wapienne np.. Sycon

-gąbki pospolite np.. nadecznik, gąbka grecka

Typ: parzydełkowce (Cnidaria)

DIAGNOZA: tkankowce dwuwarstwowe, mające parzydełka;

*żyją głównie w wodach słonych,

*ciało o symetrii promienistej, zbudowane wyłącznie z dwóch warstw komórek odpowiadających Endo- i ektodermie gastruli; pierwotna jamę ciała pomiędzy tymi warstwami wypełnia mezoglea,

*mogą przybierać dwie różne formy morfologiczne- osiadłego polipa, lub swobodnie pływającej meduzy,

*ciało polipa i meduzy ma kształt worka,

*wnętrze worka stanowi obszerna jama astralna- odpowiednik prajelita; do jamy astralnej prowadzi otwór gębowy (funkcjonalnie będący jednocześnie otworem odbytowym), u polipa od górnej strony zwierzęcia, u meduzy od spodniej; u polipów okolony dodatkowo wieńcem czułków; meduz zaś czułki te są na brzegu dzwon, a przy otworze gębowym znajdują się niekiedy ramiona (płaty przygębowe),

*meduzy posiadają ciałka brzeżne (ropalia)- złożone narządy zmysłów zlokalizowane w regularnych odstępach na brzegu dzwonu; w skład ropalii wchodzą: oczka(w postaci skupisk komórek barwnikowych, spełniające rolę soczewki) oraz prosty narząd równowagi statocysta,

*podstawowe typy komórek wchodzące w skład ekto- i endodermy:

-kom. nabłonkowo-mięśniowe (tworzą one wypustki plazmatyczne zawierające kurczliwe włókienka białkowe)

-kom. Interstycjalne (maja charakter embrionalny, nie są wyspecjalizowane i mogą się poruszać pomiędzy warstwami i przekształcać w inne typy komórek np.. w komórki rozrodcze),

*endoderma posiada dodatkowo:

-kom. gruczołowe (produkujące enzymy trawienne),

*ektoderma zaś posiada specyficzne komórki parzydełkowe zawierające parzydełka, czyli knidocysty, oraz komórki nabłonkowo- nerwowe o długich wypustkach plazmatycznych, które przebiegają w mezoglei i łącząc się ze sobą tworzą jednolitą sieć oplatającą całe zwierzę; tworzą one prymitywny układ nerwowy bez wydzielonego centrum nerwowego, zwany układem rozproszonym (dyfuzyjnym),

*parzydełkowce żywią się zazwyczaj zawiesiną organiczna i planktonem,

*występuje u nich specyficzne zjawisko podwójnego trawienia (pokarm wprowadzany jest do jamy astralnej, gdzie rozpoczyna się pierwszy etap jego obróbki- trawienie zewnętrzne za pomocą enzymów produkowanych przez komórki gruczołowe; wstępnie nadtrawiony i rozdrobniony pokarm jest potem fagocytowany przez komórki endodermy i rozpoczyna się drugi etap- trawienie wewnętrzne; niestrawione resztki usuwane są na zewnątrz z powrotem przez otwór gębowy),

*u parzydełkowców występują dwa sposoby rozmnażania- bezpłciowe i płciowe;

- bezpłciowo- zazwyczaj polipy (rzadko meduzy) przez pączkowanie

- rzadziej u polipów dochodzi do podziału osobnika wzdłuż długiej osi ciała, a zupełnie wyjątkowo do podziału poprzecznego.

- specyficznym sposobem rozrodu bezpłciowego polipów jest strobilizacja; polega ona na tym, że dojrzały polip zaczyna dzielić się poprzecznie na swego rodzaju talerzyki, które u nasady polipa są jeszcze słabo zaznaczone. Im wyżej, tym stają się wyraźniejsze a szczytowe talerzyki odrywają się i przekształcają w młode meduzy zwane eforami, te zaś po kilku tygodniach przekształcają się w dorosłe meduzy

- rozmnażanie płciowe zachodzi zarówno u polipów jak i u meduz. Gamety powstają z komórek interstycjalnych, w gonadach.

Parzydełkowce są rozdzielnopłciowe z nielicznymi wyjątkami, a rozwój mają złożony. Występuje w nim dwubocznie symetryczna, orzęsiona larwa- planula

*chełbia modra np.. wykazuje regularną przemianę pokoleń ze zmianą sposobu rozmnażania (polip- bezpłciowo przez strobilizację, meduzy zaś płciowo tworząc planuję; oba te pokolenia są diploidalne)

Przemianę pokoleń parzydełkowców nazywa się metagenezą.

Typ: żebropławy (Ctenophora)

DIAGNOZA: tkankowce dwuwarstwowe, z zaczątkami trzeciej środkowej warstwy, mające narząd zmysłowy szczytowy i narządy ruchu w postaci ośmiu południkowych rzędów płytek, powstałych ze sklejonych rzęsek

*wyłącznie morskie; zazwyczaj na powierzchniowej warstwie wód,

*tryb życia wolny, samotny, nie tworzą kolonii,

*drobne, mikroskopijnej wielkości,

*wiele gatunków współżyje z bakteriami bioluminescencyjnymi; część to komensale koralowców, rozgwiazd, mięczaków,

*ciało sferoidalne- gruszkowate, jajowate, dzwonowate, lub spłaszczone tarczowato,

*u form sferoidalnych występują dwa ramiona a wzdłuż ciała, biegnie 8 rzędów płytek rzęskowych,

*szczytowy narząd zmysłowy jest organem czuciowo- motorycznym; jest to zagłębienie w ektodermie wyścielone orzęsionymi komórkami zmysłowymi; we wgłębieniu występuje kulisty statolit;

*u form spłaszczonych, boczne obszary części gębowej są wyciągnięte w 4 kurczliwe płaty gębowe, a ramiona silnie skrócone,

*żebropławy zbudowane są z ektodermy, mezoglei i endodermy,

*warstwa okrywająca, pochodna ektodermy ma postać nabłonka płaskiego najczęściej orzęsionego,

*kolloblasty występują pomiędzy komórkami naskórka okrywającego ramiona; każdy składa się z kopułki, nici osiowe, i włókna spiralnego; kopułka sterczy nad powierzchnią naskórka i pokryta jest lepka wydzieliną; nić osiowa tkwi w mezoglei i służy jako kotwica; w mezoglei pogrążone jest też włókno spiralne, które przy podrażnieniu kolloblastu jest wyrzucane i przyczepia się do zdobyczy, a ponieważ jest kurczliwe przyciąga zdobycz do ramienia;

* układ nerwowy tworzy sieć komórek nerwowych, wielobiegunowych występujących u podstawy nabłonka ektodermalnego,

*mezoglea- gruba, silnie uwodniona; zbudowana z substancji galaretowatej utkanej komórkami podpierającymi i gładkimi komórkami mięśniowymi,

*wewnętrzna warstwa- wyściela jamę, rozwojowo jest pochodną prajelita, zbudowana z nabłonka płaskiego, orzęsionego; pomiędzy nimi komórki gruczołowe produkujące enzymy trawienne;

*jama będąca pochodną prajelita, jest różnie wykształcona u poszczególnych grup; służy do częściowego trawienia pokarmów i jego rozprowadzania- odpowiada więc układowi chłonno- trawiącemu;

*zdolności do regeneracji są różne; większość może regenerowąć poszczególne części ciała,

Rozmnażania płciowe (większość jest hermafrodytyczna nieliczne rozdzielnopłciowe) i bezpłciowe (nieliczne gatunki bentoniczne poprzez lacerację- oddzielanie z brzegów fragmentów ciała)

*bruzdkowanie całkowite, nierównomierne; gastrulacja przez epibolię;

Gastrula rozwija się w wolno pływającą larwę zwaną cydippidą;

* w bardzo ciepłych porach roku, kiedy występuje obficie pokarm, larwy niektórych gatunków mogą produkować komórki rozrodcze i dawać potomstwo (neotenia). W dalszym rozwoju, u takich larw, następuje zanik gonad, larwy rozwijają się w postacie dojrzałe, z jednoczesnym odtworzeniem gonad. Takie przemiany związane z rozmnażaniem płciowym nazwano dissogonią- zwiększa ona produkcję potomstwa.

Typ: płazińce (Platyhelminthes)

DIAGNOZA: wielokomórkowce trójwarstwowe; dwubocznie symetryczne, grzbieto- brzusznie spłaszczone, bez jam ciłaa z przestrzeniami pomiędzy ścianą ciała a narządami wewnętrznymi, wypełnionymi parenchymą.

*obejmuja wirki przywry i tasiemce

*połowa żyje wolno, przydennie w wodach słodkich i morskich; też komensale bezkręgowców, reszta to pasożyty bezkręgowców i kręgowców;

*ciało wydłużone; przód bez wyodrębnionej głowy, strona brzuszna i grzbietowa,

*u tasiemców ciało dodatkowo podzielone poprzecznymi segmentami- proglotydami,

* pasożyty maja różnego typu urządzenie czepne (ssawki, bruzdy przylgowe, haki, kolce),

*ciało pokryte jednowarstwowym nabłonkiem ektodermalnym (u wirków jest orzęsiony; przywry, skrzelowe, tasiemce komórki nabłonka nie mają rzęsek i zlewaja się w jednolitą warstwę- syncytium)

*pod nabłonkiem mięśnie gładkie,

*nabłonek wraz z mięśniami tworzy zewnętrzna okrywę ciała robaków zwaną worem powłokowo- mięśniowym,

*wew. Jama ciała pomiędzy worem powłokowo- mięśniowym a jelitem tzw. wypełniona jest luźną tkanką- parenchymą; parenchyma służy do gromadzenia substancji odżywczych i jednocześnie bierze udział w rozprowadzaniu ich po całym organizmie

*układ pokarmowy u wirków, przywr i skrzelowców rozpoczyna się otworem gębowym, za nim mięsista gardziel (u wirków dodatkowo gardziel może być wynicowana na zewnątrz w postaci rurki lub rękawa i pełni rolę narządu czepnego), za nią proste lub rozgałęzione jelito zawsze jednak ślepo zakończone bez otworu odbytowego (niestrawione resztki usuwane przez otwór gębowy); u tasiemców brak tego układu,

*wymiana gazowa zachodzi całą powierzchnią ciała; pasożyty wewnętrzne oddychają beztlenowo,

*brak układu krążenia, układ nerwowy ma prostą budowę; „centrum dowodzenia” w postaci dwóch zwojów nerwowych położonych zazwyczaj w przedniej części ciała; od zwojów tych odchodzą liczne parzyste pnie nerwowe połączone poprzecznymi spoidłami;

*mogą występować dobrze wykształcone narządy zmysłów: receptory chemiczne, dotykowe, proste oczka, czasem też statocysty np. u wirków

*układ wydalniczy ma postać kanalików rozmieszczonych w parenchymie, zakończonych komórkami płomykowymi (komórki te mają liczne gwiaździste wypustki oraz skierowany do światła kanalika ruchliwy pęczek zlepionych rzęsek-płomyk); układ zamkniety od strony jamy ciała- układ protonefrydialny; główna jego funkcja to nie tyle usuwanie ubocznych produktów metabolizmu co osmoregulacja czyli utrzymanie odpowiedniego stężenia płynów tkankowych

*głownie obojnaki; zapłodnienie najczęściej krzyżowe; rozwój płazińców jest zróżnicowany; wirki nie maja larw czyli u nich rozwój jest prosty; przywry, wnętrzniaki, tasiemce mają rozwój złożony- nieraz z kilkoma odrębnymi pokoleniami larwalnymi, które dodatkowo mogą się rozmnażać bezpłciowo.

Typ: wstężnice (Nemertea)

DIAGNOZA: miąższniaki silnie grzbieto- brzusznie spłaszczone; z chwytnym ryjkiem, osadzonym z przodu ciała nad przewodem pokarmowym, w kieszeni otoczonej jamą; mające drożny układ pokarmowy i prosty układ krwionośny,

*najbardziej charakterystyczne cechy odróżniające je od płazińców:

-występowanie ryjka, narządu służącego do zdobywania pokarmu, obrony i ataku, drożność układu pokarmowego, zbudowanego z trzech odcinków funkcjonalnie zróżnicowanych i występowanie zamkniętego układu krwionośnego,

*większość to gatunki morskie, występuje w przybrzeżnych płytkich wodach przydennie lub zagrzebana w mule lub piasku,

*większość wstężnic wykazuje zabarwienie mleczne, lub szarawe,; spotyka się też brązowe, czerwone, zielone; gatunki tropikalne- zabarwienie żywe błyszczące,

*ciało taśmowate, część gatunków ma pokrój płatowate lub listkowate,

*otwór gębowy występuje blisko przedniego końca ciała, po stronie brzusznej; tylny odcinek ciała jest ostro zakończony, łagodnie zwężony, płasko ścięty lub u gatunków pływających, rozpłaszczony funkcjonujący jak płetwa,

*ciało pokrywa wysoki cylindryczny naskórek, złożony głównie z komórek orzęsionych, pomiędzy którymi występują komórki interstycjalne, gruczołowe i zmysłowe,

*u wstężnic występuje tak zwany gruczoł przedni, uchodzący w okolicy kanału ryjka, produkujący substancje lepkie lub trujące, ułatwiający zdobywanie pokarmu,

*układ nerwowy podobny jak u płazińców,, z tym że jego część głowowa w związku z występowaniem złożonych narządów zmysłu, jest bardziej rozbudowana,

*narządy zmysłów są różnorodne co wiąże się z aktywnym trybem życia w tym głównie z drapieżnictwem; występują komórki zmysłowe, odbierające wrażenia dotykowe i chemiczne, szczególnie w przedniej okolicy ciała oraz narządy zmysłowe w postaci dołków i szczelin zmysłowych, narządu przedniego, oczek, statocyst i narządu głowowego,

*narząd zwany ryjkiem występuje u wszystkich wstężnic; składa się z otworu prowadzącego do krótkiego kanału (rynchodeum), właściwego ryjka i jamy otaczającej ryjek właściwy (rynchocel),

*układ pokarmowy jest różnie wykształcony ale zawsze jest drożny i składa się z trzech odcinków: jelita przedniego- ektodermalnego, środkowego- endodermalnego i tylnego- ektodermalnego, przy czym jelito tylne jest stosunkowo krótkie; otwór gębowy z przodu ciała,

*oddychanie- całą powierzchnią ciała,

*układ krwionośny- zamknięty, bez części motorycznej pompującej krew,

* większość jest rozdzielnopłciowa; hermafrodytyzm głównie u gatunków słodkowodnych i żyjących w wilgotnej ziemi,

*dymorfizm płciowy słabo zaznaczony,

*duże zdolności do regeneracj

Typ: szczękogębe (Gnathostomulida)

DIAGNOZA: miąższniaki; mikroskopijne; z narządem szczękowym, służącym do zgarniania pokarmu

*głównie gatunki morskie,; występujące w strefach płytkich, nie mniej spotykane też na dnie dużych głębin,

*cecha charakterystyczna to występowanie w gardzieli aparatu szczękowego,

*brak układów oddechowego i krwionośnego,

*ciało przejrzyste, nitkowato wydłużone lub walcowate,

*otwór gębowy po stronie brzusznej, u podstawy ryjka albo na wysokości przewężenia,

*ciało pokrywa jednowarstwowy orzęsiony naskórek, nie wytwarzający oskórka;pod naskórkiem 3-4 pasma podłużnych mięśni

*układ nerwowy w postaci sieci komórek nerwowych, pozostających w ścisłym kontakcie z naskórkiem,

* w naskórku rozmieszczone pojedynczo komórki zmysłowe

*jama ciała nie występuje; przestrzenie między narządami wewnętrznymi wypełniają komórki parenchymalne,

*oddychanie przez pokrycie ciała

*dominuje hermafrodytyzm, nieliczne rozdzielnopłciowe

*zapłodnienie zależne od budowy układu rozrodczego może być wewnętrzne lub zewnętrzne

Typ: wrotki (Rotatoria)

DIAGNOZA: wtórnojamowce pozorne drobne, mikroskopijne, z narządem rzęskowym (wrotnym), służącym do naganiania pokarmu albo do poruszania się, z narządem szczękowym w gardzieli

*żyją głównie w wodach słodkich, w morzach, na lądzie spotykane są wśród porostów, w mchu i wilgotnym piasku,

*narząd wrotny zbudowany jest z 2 wieńców rzęsek, w każdym poruszających się przeciwstawnie,

* w gardzieli występuje narząd szczękowy- mastaks,

*ciało przejrzyste, u form z grubym oskórkiem brązowe,

*kształt ciała cylindryczny, workowaty, albo lekko grzbieto- brzusznie spłaszczony,

*u większości wyróżniamy 3 odcinki: głowowy, tułowiowy i nożny,

*na odcinku głowowym brodawki orzęsione, będące narządami zmysłów; u gatunków pływających występuje wyrostek przedni- rostrum, zaopatrzony w komórki czuciowe,

* odcinek tułowiowy u większości form samotnych, pływających posiada 3 wyrostki, zwane czułkami tułowiowymi lub tastrami,

*u wrotków planktonowych występuje cyklomorfoza tj. zmiana kształtu i długości u kolejnych generacji rozmnażających się dzieworodnie, łącząca się z sezonowymi zmianami w gęstości wody,

* odcinek nożny zwykle wąski i wykazuje pierś cieniowanie oskórka; na jego zakończeniu mogą występować 1-4 wyrostków, na których znajdują się ujścia gruczołów, których wydzielina ułatwia przyczepianie ciała na stałe lub czasowo do podłoża;

*wrotki charakteryzuje eutelia- stała liczba komórek budująca ciało, ustalona w oresie rozwoju zarodkowego, charakterystyczna dla danego gatunku,

*pokrycie ciała:

-od zewnątrz skleroproteinowy oskórek,

-naskórek, tu komórki gruczołowe produkujące śluzowate wydzieliny;

-pasma mięśni ułożone okrężnie i podłużnie,

*układ nerwowy wykazuje znaczna koncentrację neuronów; występują trzy centra leżące pod ścianą ciała w pseudocelu:

-po stronie grzbietowej pojedynczy lub parzysty zwój mózgowy,

-po stronie brzusznej zwój narządu wrotnego,

-w końcu odcinka tułowiowego zwój nożny.

*występują fotoreceptory w postaci prostych nieparzystych plamek pigmentowych, zlokalizowanych w dolnych częściach zwojów mózgowych,

*jama ciała jest blastocelem wypełnionym płynem,

*układ pokarmowy składa się z 3 części: jelito przednie, środkowe i tylne,

*oddychanie całą powierzchnią ciała; wymiana gazów zachodzi także prawdopodobnie przy pomocy narządów wydalniczych, przez które przechodzi duża ilość wody, a z nią rozpuszczony tlen,

Układ wydalniczy typu protonefrydialnego; występują dwie komórki płomykowe w przedniej części odcinka tułowiowego; kanaliki komórek płomykowych uchodzą do pęcherzyka moczowego, który otwiera się do kloaki,

* głównie organizmy partenogenetyczne; część rozdzielnopłciowa

*rozmnażanie wyłącznie płciowe.

Typ: brzuchorzęski (Gastrotricha)

DIAGNOZA: wtórnojamowce pozorne drobne, przeważnie mikroskopijne, bez narządu szczękowego; naskórek strony brzusznej z rzęskami, oskórek z licznymi wyrostkami

*słodkowodne, morskie,

*ciało wydłużone, wrzecionowate, lub cylindryczne, lekko spłaszczone po stronie brzusznej,

*u większości gatunków ciało składa się z odcinka głowowego, oddzielonego przewężeniem od następnego odcinka zwanego tułowiowym,

*centralne części układu nerwowego leżą w jamie ciała,; w odcinku głowoym duży dwupłatowy zwój mózgowy; płaty leżą po bokach gardzieli i połączone są nad nią szeroką komisurą; od płatów ku przodowi, odchodzą krótkie nerwy do narządów zmysłów, ku tyłowi- dwa pnie podłużne, rozmieszczone po bokach ciała

*układ pokarmowy ma postać rury biegnącej przez środek ciała bez wyodrębnionych gruczołów trawiennych,

*oddychanie poprzez ścianę ciała,

*układ wydalniczy występuje u gatunków słodkowodnych i niektórych morskich, jest typu protonefrydialnego,

*dominuje hermafrodytyzm; część gatunków słodkowodnych składa się tylko z dzieworodnych samic,

*zapłodnienie wewnętrzne, krzyżowe,

Typ: ryjkogłowy (Kinorhyncha)

DIAGNOZA: wtórnojamowce pozorne drobne, mikroskopijne, mające ryjek ze szczecinkami na szczycie, z oskórkiem pierścieniowanym (pseudosegmentacja)

*morskie; żyją pomiędzy wodorostami oraz w mułach i piaskach morskich, niektóre żyją na ciele gąbek, stułbiopławów,

*ciało robakowate, po stronie brzusznej nieco spłaszczone; na przekroju poprzecznym okrągławe, owalne lub trójkątne, zbudowane z 4odcinków: ryjka, odcinka głowowego, szyjnego i tułowia,

*ciało objęte oskórkiem, który jest podzielony na pierścienie zwane zonitami; jest to jednak segmentacja niepełna, gdyż nie jest związana z pełną segmentacją wewnętrzną (pseudosegmentacja),

*ryjek osadzony szczytowo na odcinku głowowym;na jego przednim końcu otwór gębowy, otoczony wieńcem oskórkowych kolców zwanych sztyletami,

-odcinek głowowy (1 pseudosegment)- posiada wyrostki naskórka, pokryte oskórkiem, zwane skalidami; dzięki odcinkowi głowowemu mogą się wwiercać do miękkiego podłoża,

-odcinek szyjny (2pseudosegment)- otoczony oskórkowymi płytkami, zwanymi Placidami, które po wciągnięciu odc. Głowowego do odc. Szyjnego lub do tułowia nakrywają przód ciała,

-tułów składa się z reszty (10-11) pseudosegmentów; z przodu tułowia po stronie brzusznej, występuje para narządów adhezyjnych, dzięki którym mogą czasowo lub na stałe przyczepiać się do podłoża,

*brak układów oddechowego i krwionośnego; oddychanie zachodzi poprzez ścianę ciała

*oskórek zawiera w swoim składzie chitynę,

*główne części układu nerwowego są ściśle związane z naskórkiem; część centralna składa się z 10 zwojów ułożonych w pierścień dookoła gardzieli; ze zwojów zaś odchodzą podłużne pnie nerwowe,

*u niektórych gatunków na odc. głowowym występują prosto zbudowane oczka, w postaci pigmentowych kubków,

*jama ciała obszerna, wypełniona płynem z wolnymi komórkami o kształcie amebowatym,

*układ pokarmowy ma kształt rury; otwór gębowy-jama gębowa-gardziel-krótki przełyk otwierajacy się do-jelita środkowego zwanego żołądkiem-jelito tylne- otwór odbytowy,

*układ wydalniczy- protonefrydialny; słada się z pary solenocytów (kom. płomykowych z jedną witką),

*gatunki rozdzielnopłciowe ale dymorfizm płciowy bardzo słabo zaznaczony,

*ryjkogłowy są jajorodne; zapłodnienie wewnętrzne

Typ: kolczugowce (Loricifera)

DIAGNOZA: wtórnojamowce pozorne morskie; mikroskopijne; ciało złożone z 4części; stożek gębowy, odcinki głowowy i szyjny z licznymi kolczastymi wyrostkami, tułów okryty 6 płytami oskórkowymi,

*żyją na dnie mórz, w strefach płytkich i na dużych głębokościach,

-stożek gębowy-pokryty cienkim gładkim oskórkiem; na jego szczycie otwór gębowy u niektórych gatunków otoczony sztyletami;

-odcinek głowy (zwany introwertem) zaopatrzony w 9 okółków, kolczastych,iglastych albo rozgałęzionych wyrostków naskórka, pokrytych oskórkiem, zwanych skalidami- ich funkcja nie jest znana,

-odcinek szyjny oddzielony od głowowego niewielkim przewężeniem; zróżnicowany na dwa obszary zwane właściwą szyją i tułowiem;

-tułów zwany też odwłokiem objęty 6 dużymi płytkami oskórkowymi, wyciągniętymi z przodu w oskórkowe kolce;

*budowa wewnętrzna słabo poznana; brak układów oddechowego i krwionośnego,

*pokrycie ciała składa się z jednokomórkowego naskórka i oskórka; pod naskórkiem występują pasma mięśni, ułożonych w różnych płaszczyznach- nie tworzących z naskórkiem wora powłokowego;

*centralna część układu nerwowego składa się z dużego zwoju mózgowego, położonego nad gardzielą, oraz kilku mniejszych zwojów w odcinku szyjnym i w tułowiu; zwoje połączone są nerwami,

*narządy zmysłów: szczecinki zmysłowe; u niektórych gatunków występuje para brodawek zwanych floskulami, które odbierają wrażenia chemiczne,

*układ pokarmowy drożny; budowa podobna jak u ryjkogłowych;

*układ wydalniczy składa się z pary protonefrydiów, uchodzących na końcu tułowia,

*są rozdzielnopłciowe; gonady parzyste, maja krótkie przewody wyprowadzające,

*zapłodnienie najprawdopodobniej wewnętrzne; rozwój zarodkowy nieznany; w rozwoju pozazarodkowym występuje larwa Higginsa (podobnie zbudowana jak postać dojrzała, ale może wciągać do wnętrza tylko stożek gębowy i odcinek głowowy;)

Typ: nicienie (Nematoda)

DIAGNOZA: wtórnojamowce pozorne o ciele przeważnie wydłużonym, nitkowatym, na przekroju kolistym lub owalnym, z przodu i z tyłu zwężonym, pokrytym grubym oskórkiem;

*żyją wolno, są komensalami i pasożytami; można je znaleźć wszędzie: w morzach, rzekach, wodach słodkich, słonych, w glebie, w tkankach roślinnych i zwierzęcych,

*zewnętrzną powłokę ciała stanowi wór powłokowo- mięśniowy składający się z oskórka, nabłonka i pojedynczej warstwy mięśni;

*oskórek zbudowany z substancji białkowej o złożonej strukturze, przepuszczalny wyłącznie dla wody i gazów; pod oskórkiem leży jednowarstwowy nabłonek zwany hipodermą- u mniejszych nicieni ma on budowę komórkową a u większych jest syncytia lny i tworzy zazwyczaj zgrubienia tak zwane walki hypodermalne biegnące wzdłuż ciała; warstwę mięśniową wora powłokowo- mięśniowego stanowią wyłącznie mięśnie podłużne;

*jamę ciała wypełnia surowiczy płyn, który spełnia rolę hydraulicznego szkieletu, nadającego zwierzęciu pewną sprężystość; płyn ten zastępuje też układ krążenia, rozprowadzając substancje odżywcze z jelita po całym ciele zwierzęcia,

*układ pokarmowy ma postać przewodu rozpoczynającego się otworem gębowym z jednej strony, a kończący otworem odbytowym z drugiej; przedni odcinek zwany jelitem przednim oraz końcowy- jelito tylne- są pochodzenia ektodermalnego; otwór gębowy otoczony wargami, zaopatrzony w różnego typu ząbki, szczęki, sztyleciki w zależności od gatunku;

Za otworem gębowym znajduje się duża silnie umięśniona gardziel; jelito środkowe pochodzenia endodermalnego ma postać prostej rury; u pasożytów może dochodzić do redukcji układu pokarmowego i na przykład zaniku odbytu, a także jelita środkowego,

*brak układu oddechowego; wymiana gazowa całą powierzchnią ciała, pasożyty potrafią oddychać beztlenowo,

*układ nerwowy ma prostą budowę i jest związany z powłokami ciała; centralną część stanowi pierścień około gardzielowy (obrączka okołogardzielowa), w skład którego wchodzi pięć zwojów nerwowych; z pierścieniem łączy się kilka pni nerwowych; pnie nerwowe połączone są półpierścieniowymi spoidłami;

Najsilniej rozwinięte są pnie biegnące w brzusznym oraz grzbietowym wałku hypodermalnym;

*większość nicieni ma słabo rozwinięte narządy zmysłów; są to zazwyczaj receptory czuciowe rozrzucone po całej powierzchni ciała; wyjątkowo niektóre gatunki morskie mają prymitywne fotoreceptory w postaci plamek ocznych,

*układ wydalniczy- prtonefrydialny; u większych przedstawicieli ma on kształt litery H- składa się z dwóch kanałów biegnących w bocznych wałkach hypodermalnych, otwierających się wspólnym otworem wydalniczym po stronie brzusznej; kanały te są zbudowane z niewielkiej liczby komórek (u glisty ludzkiej tylko z dwóch!!) układ wydalniczy służy głównie do osmoregulacji, w mniejszym zaś stopniu do usuwania zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii,

*większość jest rozdzielnopłciowa, u niektórych wyraźny dymorfizm płciowy,

*zapłodnienie wewnętrzne (w macicy), a samice są jajorodne,

*rozwój jest złożony; larwa kilkakrotnie przechodzi proces linienia, podczas którego zrzuca warstwę oskórka pokrywającą zewnętrzną powierzchnię ciała, a także oskórek pokrywający jelito przednie i tylne;

*u pasożytów występuje larwa rabditowa, a druga to larwa filario podobna

*do rozwoju niektórych nicieni nie jest koniecznością, by zmieniały żywiciela; te które rozwijają się u przedstawicieli wyłącznie jednego gatunku żywiciela nazywają się pasożytami monoksenicznymi, te zaś które mogą pasożytować w osobnikach należących do różnych gatunków noszą nazwę pasożytów poliksenicznych

Typ: nitkowce (Nematomorpha)

DIAGNOZA: wtórnojamowce pozorne o ciele nitkowatym; układzie pokarmowym silnie zredukowanym; postacie dojrzałe żyją wolno, larwy są pasożytami skorupiaków i tchawkowców

*żyją wolno w morzach, wodach słodkich, wilgotnej ziemi.

*ciało o zabarwieniu mlecznym, żółtawym, brązowym,

*ciało pokryte worem powłokowym, z grubym oskórkiem złożonym z 2 warstw; warstwa zewnętrzna- homogeniczna, niżej leży warstwa włóknista: oskórek wytwarza hipoderma, która u większości gatunków tworzy brzuszne zgrubienie, u gatunków morskich dwa zgrubienia: grzbietowe i brzuszne; komórki mięśniowe wora powłokowego tworzą włókna podłużne, nie występują mięśnie okrężne;

*centralny układ nerwowy składa się ze skupienia komórek nerwowych leżących z przodu ciała;

*narządy zmysłów reprezentowane są przez brodawkowate struktury oskórka,

*jama ciała- pseudoceloma, jest różnie wykształcona; np.. u Gordiacea wypełniona komórkami parenchymalnymi,

* układ pokarmowy u larw i form młodocianych ma postać rury, zróżnicowany w jelito przednie, środkowe i tylne; larwy pobierają pokarm z ciała żywiciela; postacie dojrzałe nie odżywiają się; mają przewód pokarmowy w różnym stopniu uwsteczniony; układ pokarmowy u postaci dojrzałych prawdopodobnie pełni funkcje wydalnicze,

*oddychanie całą powierzchnią ciała; postacie dojrzałe wrażliwe na warunki tlenowe; larwy mogą oddychać beztlenowo;

*są rozdzielnopłciowe; samce są najczęściej większe i bardziej aktywne niż samice, które często pędzą prawie nieruchome życie

Typ: kolcogłowy (Acanthocephala)

DIAGNOZA: wtornojamowce pozorne, mające ryjek uzbrojony hakami; w stadiach dojrzałych pasożytują w układach pokarmowych kręgowców, larwy pasożytują u bezkręgowców

*wszystkie są pasożytami,

Postacie dojrzałe pasożytują w jelitach ryb, , Pszów, ptaków, głównie związanych z wodą i niektórych ssaków; larwy są pasożytami skorupiaków, owadów, rzadziej wijów i wyjątkowo pijawek,

*wykazują wiele przystosowań do pasożytnictwa: mają ryjek z hakami lub kolcami;

*brak układu pokarmowego, oddechowego i krwionośnego,

*cecha charakterystyczna nie spotykana wśród innych grup zwierząt, jest brak w stadiach dojrzałych nabłonków, które są zastąpione przez syncycja,

*ciało ma kształt obły, robakowaty, wydłużony; wyróżnia się w nim 3 odcinki: ryjek, szyjkę i tułów;

-ryjek- narząd czepny; jest walcowaty, uzbrojony w liczne haczykowate wytwory naskórka, zbudowane z białek; wciągany jest za pomocą mięśni wciągaczy do mięśniowej pochwy, położonej u nasady ryjka i przyczepionej do ściany ciała dwoma mięśniami

-szyjka tworzy przewężenie, oddzielając ryjek od tułowia; nie jest pokryta kolcami i może być wraz z ryjkiem wciągana do tułowia,

-tułów- największa część ciała; od zewnątrz może być gładki, może być w części przedniej lub cały pokryty wytworami naskórka w postaci brodawek lub kolców; stronę brzuszną tułowia można określić na podstawie lokalizacji otworu płciowego;

*ciało obejmuje wór powłokowy, zbudowany z naskórka, skórki (dermis) i mięśni

*centralny zwój nerwowy położony jest w pochwie ryjka po stronie brzusznej; od niego ku przodowi wy krótkie nerwy unerwiające ryjek, a ku tyłowi boczne pnie nerwowe, położone w mięśniach wora powłokowego dające odgałęzienia do narządów wewnętrznych;

*narządy zmysłów są słabo poznane, występują w postaci brodawek położonych na ryjku szczytowo i bocznie,

*jama ciała wypełniona jest płynem o dużym ciśnieniu osmotycznym; w części tułowiowej, jama ciała jest przegrodzona łącznotkankową strukturą, zwaną więzadłem-cecha charakterystyczna; w jamie więzadła produkowane są komórki rozrodcze,

*pobieranie pokarmu przez ścianę ciała, co ułatwiają liczne mikrokanały i kanały w naskórku

* w płynie jamy ciała występują enzymy proteolityczne i amylazy ; w ścianie ciała zaś wykryto duże ilości lipidów, cholesterolu i glikogenu,

*narządy wydalnicze występują tylko u prymitywnych kolcogłowów i są typu prtonefrydialnego,(są to niewielkie, parzyste struktury, o kształcie miseczek, osadzone na gonoduktach),

*są rozdzielnopłciowe; wyraźny dymorfizm płciowy; samice SA najczęściej 6-krotnie większe od samców;

*komórki rozrodcze są sortowane na dojrzałe i niedojrzałe, przez dzwon maciczny, który jest częścią składową dróg rodnych samicy,

*samice są jajożyworodne,

*jaja wydostają się z odchodami żywiciela ostatecznego do wody lub ziemi i zawierają larwy zwane kantorami; dalszy rozwój zachodzi w żywicielu pośrednim (skorupiak); niektóre gatunki mają dwóch żywicieli pośrednich (pasożyty ryb drapieżnych), pierwszym jest skorupiak, drugim ryba będąca pokarmem ryb drapieżnych; z jaj połkniętych przez żywiciela pośredniego, wydostaje się larwa kantorowa, która dostaje się z jelita do jego jamy ciała, gdzie ulega otorbieniu i przekształca w drugą postać larwalną zwaną akantellą; akantella, po dostaniu się do układu pokarmowego żywiciela ostatecznego, wraz z żywicielem pośrednim, uwalnia się z cysty w wykształca się postać dojrzałą;

Typ: kielichowate (Kamptozoa)

DIAGNOZA: wtórnojamowce pozorne, o ciele zróżnicowanym na stylik i tułów w kształcie kielicha; osiadłe;

*głównie morskie, kilka form słodkowodnych,

*wszystkie osiadłe, żyja przyczepione do podłoża stałego albo do ciała krabów, gąbek, koralowców,

*większość jest kolonijna,

*ciało składa się z kielicha- odpowiednik tułowia innych obleńców, w którym występują wszystkie narządy wewnętrzne, oraz ze stylika służącego do przyczepiania ciała do podłoża;

*górny brzeg kielicha powypuklany jest w ramiona (od 8 do 30); górna wklęsła część kielicha zwana jest przedsionkiem;

*ciało dwubocznie symetryczne,nieco bocznie spłszczone;

*brak układów oddechowego i krwionośnego,

*ciało okrywa komórkowy naskórek, który na zewnętrznej stronie kielicha i stylika wytwarza cienki oskórek; mięśnie ciała nie tworzą z naskórkiem mięśnia powłokowego;

*występuje tylko jeden zwój nerwowy, leżący w kielichu nad przewodem pokarmowym,

* z narządów zmysłów: występują tylko jednokomórkowe wyrostki dotykowe, rozrzucone w naskórku kielicha, najobficiej na ramionach;

*jama ciała jest obszernym pseudocelem, wypełnionym galaretowata substancją, utkaną komórkami mezenchymatycznymi utrzymującymi stałe położenie;

*przewód pokarmowy podkowiasto zagięty; otwór gębowy-przewód w postaci prostej rury-żołądek-jelito tylne- otwór odbytowy; trawienie zewnątrzkomórkowe,

*funkcjonują protonefrydia; występuje para komórek plomykowych zlokalizowana nad zwojem nerwowym; kanaliki tych komórek łączą się we wspólny kanał wydalniczy uchodzący otworem do jamy ograniczonej ściana kielicha,

*panuje hermafrodytyzm, gatunki rozdzielnopłciowe są nieliczne; gonady parzyste, uchodza krótkimi przewodami wyprowadzającymi gamety do jamy ograniczonej przez przedsionek,

Typ: pierścienice (Annelida)

DIAGNOZA: wtórnojamowcedwubocznie symetryczne segmentowane; segmentacja różnie wyrażona; pokryte worem powłokowym z oskorkiem; z metamerycznie rozmieszczonymi odnóżami zaopatrzonymi w oskórkowe szczeci lub bez odnóży, ale wtedy ze szczeciami metamerycznie rozmieszczonymi; bez odnóży i bez szczeci ale wtedy zaopatrzone w przyssawki,

*ciało wydłużone, obłe nieco grzbieto- brzusznie spłaszczone,

*segmenty pierścienic są bardzo do siebie podobne- metameria homonimiczna,

*u większości wieloszczetów kilka pierścieni z przodu i z tyłu ciała ulega przekształceniom;

*pierwszy segment- płat przedgębowy, lub czołowy zaopatrzony jest narządy czuciowe- głaszczki i czułki a także w oczy; dwa następne segmenty zlały się ze sobą tworząc tak zwany płat gębowy, w którym po spodniej stronie zwierzęcia znajduje się otwór gębowy; struktura składająca się u wieloszczetów z płata przedgębowego i gębowego nazywa się umownie głową; a proces wyodrębnienia Glowy, będący wynikiem zlewania się segmentów przedniej części ciała nosi nazwę cefalizacji;

*skąposzczety i pijawki nie mają wyodrębnionej głowy;

*ostatni segment wieloszczetów, zwany odbytowym, nieco różni się od pozostałych, a u pijawek kilka ostatnich metamerów bierze udział w tworzeniu dużej przyssawki tylnej,

*wieloszczety na wszystkich segmentach (oprócz tworzących głowę i segment odbytowy) maja po dwa boczne wyrostki zwane parapodiami;

*zewnętrzna powłoka ciała ma postać klasycznego wora powłokowo- mięśniowego; składa się z jednowarstwowego nabłonka tworzącego na zewnątrz warstwę bezpostaciowej kutykuli i często także śluz; pod nabłonkiem leży dość cienka warstwa mięśni okrężnych, i grubsza- podłużnych; wnętrze jamy ciała (wtórnej) wypełnia płyn, który może jednak krążyć tylko w obrębie jednego segmentu; wyjątek to pijawki gdyż u nich zanikają przegrody poprzeczne w jamie ciała,

* układ pokarmowy drożny; składa się z: jelita przedniego, środkowego, tylnego;

*lądowe i słodkowodne pierścienice (skąposzczety, pijawki) nie mają wyodrębnionego układu oddechowego i prowadza wymianę gazową całą ukrwiona powierzchnią ciała; gatunki morskie mają w różnym stopniu rozwinięte wyrostki skrzelowe na parapodiach, tworzące skrzela zewnętrzne, wyraźnie zwiększając powierzchnię wymiany gazowej,

Układ krwionośny ma postać systemu kanalików- naczyń krwionośnych, przebiegających wzdłuż ciała, a także poprzecznie; wzdłuż biegną dwa główne naczynia- grzbietowe i brzuszne i są połączone drobnymi naczyniami okrężnymi; nie występuje serce, jego rolę spełnia najczęściej najgrubsze naczynie grzbietowe mogące się rytmicznie kurczyć; układ jest zamknięty- krew cały czas płynie w naczyniach i nie miesza się z płynem jamy ciała;

*układ nerwowy jest oddzielony od powłok ciała i lepiej rozwinięty;

*centrum układu tworzą cztery zwoje z przodu ciała; dwa górne-nadgardzielowe, zwane też czasami mózgiem, połączone są spoidłami z dwoma zwojami podgardzielowymi; całość tworzy obrączkę około gardzielową, ponieważ środkiem przebiega przewód pokarmowy; w każdym segmencie są po dwa brzuszne zwoje segmentowe połączone komisurą; pary zwojów segmentowych połączone są podłużnymi pniami nerwowymi, wybiegającymi ze zwojów podgardzielowych i tworzy tzw. drabinkowy układ nerwowy;

*narządy zmysłów: organy dotykowe, receptory chemiczne, oczy- od prostych plamek barwnikowych po oczy pęcherzykowate, w których komórki zmysłowe tworzą pęcherzyk, a jego wnętrze zawiera soczewkowate ciałko szkliste;

*układ wydalniczy składa się z kanalików zwanych nefrydiami, które występują parami w każdym metamerze; każde nefrydiom zbudowane jest z orzęsionego lejka, otwartego do jamy ciała i krętego kanaliku wydalniczego otwierającego się na zewnątrz otworem wydalniczym- układ metanefrydialny,

*wieloszczety rozdzielnopłciowe, bez wyraźnego dymorfizmu płciowego; skaposzczety i pijawki to w większości obojnaki o zapłodnieniu krzyżowym,

Typ: niezmogowce (Priapulida)

DIAGNOZA: wtórnojamowce o ciele cylindrycznym, z grubym ryjkiem, służącym do zagrzebywania się w mule dna morskiego

*żyją w morzach o chłodnych wodach, w strefach przybrzeżnych,

*ciało walcowate, zróżnicowane na:

-ryjek- gruby; pokryty rzędami brodawek; na szczycie otwór gębowy otoczony kolcami lub hakami oskórkowymi,

-tułów- workowaty; na jego końcu występuje otwór odbytowy, który może być otoczony oskórkowymi kolcami,

*ciało pokryte oskórkiem, zawierającym chitynę; oskórek jest wytworem jednowarstwowego komórkowego naskórka; do naskórka przylegają silnie rozwinięte mięśnie okrężne i podłużne, tworząc z nim wór powłokowy,

*układ nerwowy- prymitywny, położony w naskórku; centralną część tworzy obrączka około przełykowa i pień brzuszny, z którym łączą się liczne nerwy okręzne, z odchodzącymi od nich nerwami obwodowymi,

*jama ciała, celoma, jest obszerna; wypełniona bezbarwnym płynem, mającym nieliczne amebocyty i erytrocyty, zawierające hemoerytryę; płyn jamy ciała w powiązaniu z worem powłokowym pełni role hydroszkieletu,

*układ pokarmowy ma kształt prostej rury; jelito przednie zróżnicowane na jamę gębową, mięsistą gardziel i na przełyk; jelito środkowe jest długie i łączy się z krótkim jelitem końcowym,

*oddychanie przez pokrycie ciała,

*układ krwionośny nie występuje, jego funkcję spełnia jama ciała z mająca komórki z barwnikiem oddechowym,

*układ wydalniczy typu protonefrydialnego; składa się z licznych solenocytów, zebranych w dwa zespoły rozmieszczone w tyle tułowia, po bokach układu pokarmowego; solenocyty uchodza do moczowodów, które łącza się z parą przewodów płciowych- układ moczowo- płciowy,

*rozdzielnopłciowe; zapłodnienie zewnętrzne.

Typ: sikwiaki (Sipunculida)

DIAGNOZA: wtórnojamowce o ciele cylindrycznym, z ryjkiem zaopatrzonym w orzęsione czułki,

*wyłącznie morskie,, większość kosmopolityczna,

*ciało workowate, zróżnicowane na ryjek i tułów; zabarwione na szarawo, brązowawo lub czerwono,

*ryjek służy do zagrzebywania się w mule lub rycia jam i do zdobywania pokarmu,

*tułów ma kształt worka, pokryty różnie urzsżbionym oskórkiem; otwór odbytowy zlokalizowany z przodu tułowia po stronie grzbietowej,

*ciało objęte przez wór powłokowy, składający się z 7warstw :

-oskórek- najbardziej na zewnątrz,

-jednowarstwowy naskórek,

-warstwa tkanki łącznej (dermis),

-warstwa mięśni okrężnych,

-warstwa mięśni ukośnych,

-warstwa mięśni podłużnych,

-nabłonek perytonealny

*centralny układ nerwowy położony jest w mięśniach wora powłokowego,

*po stronie grzbietowej występują parzyste orzęsione dołki, zwane narządmi nachalnymi- odbierające wrażenia chemiczne,

*jama ciała to obszerna celoma; w jej płynie występują amebocyty, komórki z hemoerytryną,

Jama ciała, jej płyn i wór powłokowy tworzą hydroszkielet,

*układ pokarmowy poskręcany; jego kształt przypomina literę U; sikwiaki są mułożercami,

*oddychanie przez ścianę ciała, szczególnie poprzez czułki, które pokryte są cienkim worem powłokowym,

*układ krwionośny nie występuje,

*wydalniczy tworzą metanefrydia uchodzące po stronie brzusznej tułowia;

*jeden gatunek hermafrodytyczny, reszta rozdzielnopłciowa,

*zapłodnienie zewnętrzne,

Typ: szczetnice (Echiurida)

DIAGNOZA: wtórnojamowce o ciele walcowatym, zróżnicowanym na płatowaty ryjęk, służący do zdobywania pokarmu, zaopatrzony po stronie brzusznej w orzęsioną rynienkę; z przodu tułowia po stronie brzusznej liczne szczeci,

*morskie, występują w wodach pelnosłonych; żyją w dnie, zagrzebane w mule lub piasku,

*na przednim końcu ciała jest długi niewciągalny ryjek. U jego podstawy położony jest otwór gębowy, a na tylnym końcu ciała otwór odbytowy. Ryjek bywa niekiedy rozdwojony na końcu; tylny zaś koniec ciała opasany jest dwoma wieńcami małych szczecinek. Ciało ich okrywa jednowarstwowy nabłonek, wydzielający na swej powierzchni oskórek. Pod oskórkiem jest wór powłokowo-mięśniowy. Nabłonek otrzewnowy ogranicza obszerną jednolitą jamę ciała.

*układ pokarmowy tworzy długi, kręty w jamie ciała przewód, składający się z jelita przedniego, środkowego i tylnego,

*oddychanie cała powierzchnią ciała,

*układ krwionośny zamknięty; składa się z przebiegającego nad przednią częścią jelita grzbietowego naczynia podłużnego, które dochodzi także do ryjka. Naczynie to rozdwaja się w przodzie dając dwa boczne naczynia ryjkowe, które zlewają się przy opuszczaniu ryjka we wspólne podłużne naczynie brzuszne, ciągnące się pod jelitem, aż do tylnego końca ciała,

*układ wydalniczy tworzy para lub wiele par meta nefrydiów;

*występują worki analne, które są uchyłkami jelita końcowego; na nich osadzone są orzęsione lejki otwierające się do celomy i uchodzące do worków; zbędne produkty metabolizmu są z worków wydalane na zewnątrz organizmu przez odbyt,

*rozdzielnopłciowe; rozmnażanie płciowe; zapłodnienie zewnętrzne,

Typ: stawonogi (Arthropoda)

DIAGNOZA: wtórnojamowce o metamerii heteronomicznej; segmentach zgrupowanych w tagmy, pokrytych grubym oskórkiem, zróżnicowanym w podjednostki osłonowe; mające odnóża ruchomo zestawione z ciałem, u większości form zbudowane z członów połączonych stawami,

*występują wszędzie; od głębokich mórz po bezwodne pustynie,

*segmentacja heteronomiczna- zróżnicowanie metamerów, które po zgrupowaniu dają trzy większe części ciała, tak zwane tagmy- głowę, tułów, odwłok; podstawowe tagmy u skorupiaków i pająków łączą się tworząc głowotułów;

*na głowie występują czułki oraz narządy gębowe do pobierania pokarmu;

*odnóża tułowiowe pełnią funkcje lokomocyjne,

*odnóża odwłokowe obecnie służą jako narząd kopulacyjny, narząd do podtrzymywania zniesionych jaj, albo też mogą wspomagać odnóża tułowiowe w poruszaniu się,

Ciało pokryte jest jednowarstwowym nabłonkiem, wytwarzającym grubą warstwę kutykuli,; kutykula składa się z naprzemiennych warstw białka i chityny.

*kutykula jest prawie całkowicie nieprzepuszczalna dla wody i gazów; do niej przyczepione są mięśnie-tworząc zewnętrzny szkielet,

*wzmocnienia oskórka nie są równomierne na całej powierzchni ciała; w miejscach pomiędzy segmentami tułowia i pomiędzy członami odnóży występuje sama elastyczna chityna- tworzą się tu ruchome połączenia szkieletu- stawy,

*występuje zjawisko linienia- okresowego zrzucania starego oskórka po uprzednim wytworzeniu pod nim nowego,

*wór powłokowo- mięśniowy uległ rozczłonkowaniu na odrębne grupy Miśni- poruszającymi poszczególnymi elementami szkieletu; często wyróżnia się zginacze i prostowniki;

*układ pokarmowy składa się z jelita przedniego, środkowego, tylnego; jelito przednie i tylne wysłane są kutykulą- dlatego nie zachodzą tu procesy trawienia i wchłaniania; zachodza w jelicie środkowym;

*oddychanie zależne od środowiska może zachodzić poprzez:

-skrzela u skorupiaków wodnych; maja postać rozgałęzionych cienkościennych silnie ukrwionych wyrostków, osadzonych najczęściej u nasady odnóży,

-płuca- worki płucne; wyst. u pajęczaków; są to parzyste komory polożone w odwłoku; prowadza do nich szczeliny zwane przetchlinkami;

-tchawki- u owadów i wijów; to chitynowe rurki rozgałęziające w całym ciele wnikające nawet do odnóży i czułków;

*układ krążenia jest otwarty; składa się z serca, niewielu naczyń krwionośnych oraz systemu przestrzeni i zatok krwionośnych wokół narządów wewnętrznych; płyn krążący w tym układzie to hemolimfa; serce leży po grzbietowej stronie ciała, i ma kształt mniej lub bardziej wydłużonego worka; do jego wnętrza hemolimfa wpływa przez specjalne otwory zwane ostiami, najczęściej rozmieszczone metamerycznie po brzusznej i grzbietowej stronie serca;

*u prymitywnych stawonogów układ nerwowy podobny do drabinkowego jak u pierścienic; składa się z parzystego zwoju głowowego, obrączki około gardzielowej i dwóch pni brzusznych, łączących parzyste zwoje segmentowe; ewolucja tego układu polegała na coraz większej centralizacji- brzuszna drabinka stopniowo zlewała się w pojedynczy łańcuszek nerwowy; nastąpił też rozwój zwojów głowowych do wytworzenia mózgu- trójdzielnego jak u owadów wyżej uorganizowanych, lub dwudzielnego u pajęczaków,

*narządy zmysłów: chemoreceptory, włoski dotykowe, narządy równowagi w postaci statocyst, oczy- u pajęczaków proste; jednak bardziej charakterystyczne dla stawonogów są oczy złożone- zbudowane z wielu pojedynczych elementów zwanych omatidiami;

*wyróżniamy dwa typy oczu złożonych:

-oko apozycyje: każde licznych omatidiów otoczone komórkami barwnikowymi; pochłaniają większość promieni świetlnych, przepuszczając tylko prostopadłe do soczewki,np.. u owadow dziennych

-oko superpozycyjne: niewielka liczba omatidiów,a izolacja optyczna między nimi jest mała; obraz przekazywany przez takie oko jest jasniejszy, ale za to traci na ostrości np.. u owadów nocnych;

*niektóre owady wydają dźwięki (pasikoniki) maja one narządy do odbioru fal akustycznych czyli tzw. Narządy tympanalne- które maja postać okienek w pancerzu, a od zewnątrz zamknięte są bloną; mogą one występować na przednich bądź tylnych odnóżach owada lub na jego odwłoku,

*układ wydalniczy to przekształcone metanefrydia; zlokalizowane w parzystych gruczołach czułkowych i szczerkowych lub biodrowych; innym typem narządów wydalniczych są cewki Malpighiego- maja one postać zamkniętych od strony jamy ciała cienkich kanalików , których ujście znajduje się na granicy pomiędzy jelitem środkowym i tyknym; kanaliki te zbierają zbędne i szkodliwe metabolity z płynu wypełniającego jamę ciała i przekazują je do jelita;tam zaś po resorpcji wody razem z resztakami pokarmu usuwane są na zewnątrz

*głównie rozdzielnopłciowe i jajorodne, często występuje też dymorfizm płciowy,

Rozwój może być prosty lub złożony z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym

Typ: pazurnice (Onychophora)

DIAGNOZA: bezkręgowce lądowe, o ciele cylindrycznym, robakowato wydłużonym, zróżnicowanym na głowę i tułów; głowa słabo odgraniczona, z parą pierścieniowych czułków, tułów jednolity, z 14 do 43 parami stożkowatych, nieczłonowanych odnóży;

*obecnie żyje ok.. 80 gatunków,

*oskórek podobnie zbudowany jak u stawonogów, zawiera chitynę ale nie jest impregnowany solami wapnia; jest bardzo cienki, elastyczny i przepuszczalny dla wody;

* układ nerwowy tworzą parzyste duże zwoje mózgowe, leżące nad gardzielą i odchodzące od nich dwa pnie położone po stronie brzusznej; centralne części układu leżą w hem ocelu

*na głowie maja parzyste oczy kubkowe z oskórkowymi soczewkami i rogówkami;

*jamą ciała jest hem ocel, poprzegradzany tkanką łączną w zatoki; celoma jest silnie zredukowana do światła gonad i meta nefrydiów;

*układ pokarmowy zróżnicowany na jelito przednie, środkowe i tylne;

*oddychają tchawkami, które otwierają się przetchlinkami które prowadzą do zagłębień zwanych przedsionkami, od których odchodzą pęki prostych rurowatych tchawek;

*układ krwionośny otwarty; składa się z zatoki około sercowej i długiego serca, otwartego po obu końcach, z licznymi parzystymi ostami, w liczbie odpowiadającej liczbie odnóży,

*występuja metanefrydia, ułożone metamerycznie, w boczno- brzusznych zatokach hem ocelu,

*rozdzielnopłciowe; samice jajożyworodne i żyworodne.

Typ: wrzęchy (Pentastomida)

DIAGNOZA: pasożyty narządów oddechowych niektórych kręgowców; ciało robakowate, z przodu otwór gębowy na stożku w otoczeniu 4 wyrostków z oskórkowymi hakami albo w otoczeniu 4 kieszonek z oskórkowymi hakami,

*postacie dojrzałe pasożytują w płucach i drogach oddechowych węży i krokodyli, rzadziej u ssaków, bardzo rzadko u ptaków, płazów i ryb. Do rozwoju większość gatunków wymaga żywicieli pośrednich, którymi są ssaki, rzadziej ryby,

*ciało pokryte cienkim oskórkiem zawierającym chitynę; po nim cienki naskórek, a niżej warstwa mięśni okrężnych i podłużnych tworzących z naskórkiem wór powłokowy,

*centralne część UN występują w warstwie mięśni wora powłokowego; u prymitywnych gatunków występują parzyste zwoje mózgowe, położone nad gardzielą, obrączka około przełykowa i brzuszny pień nerwowy;

*brak wyspecjalizowanych narządów zmysłów; jedynie pojedyncze komórki czuciowe,

*jama ciała jest celomą, podzieloną krezkami; krezki grzbietowa mniejsza i brzuszna wieksza zawierają w jamie ciała układ pokarmowy;

*układ pokarmowy: otwór gębowy-jama gębowa-przedgardziel-gardziel-przełyk-rurowate jelito środkowe- krótkie tylne

*rozdzielnopłciowe; samice są większe jajożyworodne; zapłodnienie wewnętrzne,

Typ: niesporczaki (Tardigrada)

DIAGNOZA: bezkręgowce mikroskopijnej wielkości, o ciele krótkim, owalnym lub cylindrycznym, spłaszczonym po stronie brzusznej, z 3-4 parami niestawowatych odnóży

*pospolite,

*ciało pokryte oskórkiem, pod nim jednowarstwowy naskórek,; mięśnie motoryczne nie tworzą wora powłokowego;

*brak układu oddechowego i krwionośnego.

*UN wykazuje metameryzację; jego centralna część składa się z mózgu; o mózgu na boki odchodzą konektywy łączące się ze zwojem podprzełykowym, od niego ku tyłowi odchodzą dwa pnie nerwowe na których występują4 pary zwojów ułożonych metamerycznie i połączonych konektywami;

*Układ pokarmowy w przedniej części gardzieli mają sztylety służące do nakłuwania liści i pokarmu. Gardziel pełni funkcję pompy ssącej. Dalej znajduje się krótki przełyk, a za nim entodermalne jelito środkowe, bez dodatkowych gruczołów trawiących, krótkie ektodermalne jelito tylne zakończone odbytem, znajdującym się pomiędzy ostatnią parą odnóży,

*jama ciała wyścielona nabłonkiem perytonealnym, jest miksocelem; celoma ograniczona do jamy gonady,

*końcowa część jelita środkowego ma 4 gruczołowate uwypuklenia, niektórzy twierdza, ze są to narządy homologiczne z cewkami Malpighiego,

*rozdzielnopłciowe i dzieworodne.

Typ: mięczaki (Mollusca)

DIAGNOZA: ciało miękkie; okryte lub nieokryte muszlą; zróżnicowane na głowę (może nie występować),worek trzewiowy, o bokach wciągniętych w fałdy, obejmujące go na kształt płaszcza oraz na nogę, mięsistą, bardzo różnie zbudowaną;

*większość to gatunki morskie, zdecydowanie mniej zamieszkuje wody słodkie,

*worek trzewiowy tworzy po stronie grzbietowej fałd nabłonkowy zwany płaszczem; między fałdem płaszcza i workiem trzewiowym jest przestrzeń zwana jama płaszczową; u większości mięczaków płaszcz wytwarza muszlę zbudowaną z węglanu wapnia i rogowej substancji organicznej zwanej konchioliną; reszta ciała jest miękka i pokryta jednowarstwowym nabłonkiem, bogatym w gruczoły śluzowe,

*mięśnie mięczaków nie tworzą jednolitego wora powłokowo- mięśniowego, a funkcję szkieletu pełni najczęściej muszla oraz ciśnienie płynu wewnątrz ciała (szkielet hydrauliczny),

*jama ciała- celoma jest u mięczaków zredukowana do niewielkiego worka otaczającego serce, zwanego workiem osierdziowym,

*przewód pokarmowy składa się z jelita przedniego, środkowego i tylnego; charakterystyczna , znajdująca się w gardzieli tarka- mięsisty fałd pokryty licznymi konchiolinowymi ząbkami; służy do zdzierania pokarmu z podłoża i do jego rozdrabniania;; dodatkowo otwór gębowy może być wyposażony w jedną lub dwie szczęki służące do odgryzania kęsów pokarmu; do gardzieli uchodzą gruczoły ślinowe, a czasem też jadowe; elementem jelita środkowego jest żołądek, do którego uchodzi duży gruczoł trawienny zwany wątrobą; otwór odbytowy znajduje się w jamie płaszczowej,

*podstawowym narządem oddechowym (u mięczaków wodnych) są pierzaste lub płatowate skrzela znajdujące się w jamie płaszczowej; u ślimaków lądowych skrzela zanikły a do wymiany gazowej dochodzi na wewnętrznej powierzchni silnie ukrwionej jamy płaszczowej nazywanej jamą płucną,

*otwarty układ krążenia; składa się z serca w worku osierdziowym, kilku krótkich tętnic, z których krew wylewa się do zatok krwionośnych pozbawionych własnych ścianek;u głowonogów jedynie układ jest półzamknięty- gdyż krew płynie prawie bez przerwy w naczyniach krwionośnych i w bardzo niewielkim stopniu wylew się do zatok; ponadto w ich układzie znajdują się dodatkowe serca skrzelowe pomagające wtłaczać krew do skrzeli; u głowonogów są więc dwa swoiste obiegi krwi: duży i mały,

*układ nerwowy pierwotnych Mieczków składa się z obrączki około gardzielowej i 4 podłużnych pni nerwowych połączonych spoidłami; u bardziej wyspecjalizowanych zatracił wszelkie ślady segmentacji i składa się najczęściej z zwojów mózgowych i zwojów nożnych połączonych tak, że tworzą obrączkę okłogardzielową oraz kilka połączonych zwojów bocznych i trzewiowych; u głowonogów nastąpiło silne scentralizowanie układu nerwowego- większość zwojów zlała się w obrębie głowy w jedną masę tworząc tzw. Mózg chroniony dodatkowo puszką mózgową,

*szczególną uwagę zwracają u mięczaków pęcherzykowate oczy, których budowa przypomina oczy kręgowców np.. ryb; oczy niektórych głowonogów zdolne są nawet do akomodacji,* narządy wydalnicze- nerki; są to silnie przekształcone metanefrydia, o czym świadczy obecność lejków którymi nerki otwierają się do wtórnej jamy ciała; z nerek do jamy płaszczowej prowadzą moczowody; większość mięczaków ma 2nerki,

*rozmnażanie płciowe; większość ślimaków i część małży to obojnaki; rozdzielnopłciowe są chitony, jednotarczowce, głowonogi

*głowonogi i prawie wszystkie ślimaki płucodyszne maja rozwój prosty, reszta w cyklu życiowym posiada larwę- trochoforę, która od razu może przekształcać się w miniaturę dorosłego osobnika albo też w następną postać larwalną zwaną veliger,

Typ: kryzelnice

DIAGNOZA: bezkręgowce morskie, osiadłe, o ciele workowatym, mającym na części górnej fałd ściany ciała z ustawionymi na nim dwoma rzędami czułków, zwiniętym dookoła otworu gębowego na kształt kryzy,

*ciało tkwi luźno w rurkowatym, chitynowym domku który jest produktem wydzielin komórek naskórka,

*ciało składa się z 3 części zwanych prosomą, mezosomą i meta somą;

-prosoma (epistom); ma kształt płata, jest częścią ściany ciała i zakrywa od góry otwór gębowy,

-mezosoma (lofofor): fałd ściany ciała, otaczający otwór gębowy, o kształcie kryzy, na któeyn osadzone są dwa wieńce orzęsionych czułków; lofofor służy do naganiania drobnego pokarmu,

-meta soma (tułów): ma kształt wałeczkowaty i we wnętrzu zawiera wszystkie narządy wegetatywne;

*ścianę ciała tworzy wór powłokowy, złożony z cylindrycznego naskórka, cienkiej warstwy mięśni okrężnych i grubszej- mięśni podłużnych; naskórek oparty jest na błonie podstawnej; nabłonek czułków jest gęsto orzęsiony; na reszcie ciała jest okryty delikatnym oskórkiem,

*centralne części UN pozostaja w kontakcie z naskórkiem, SA prosto zbudowane i maja charakter rozproszony; niewielki nieparzysty zwój mózgowy występuje u podstawy lofoforu, nad przełykiem; ma on połączenie z pniem otaczającym przełyk i pniem podłużnym położonym w przedniej części tułowia, po stronie lewej; od pnia otaczającego przełyk odchodzą nerwy do czułków, a od pnia podłużnego do narządów tułowia,

*posiadają pojedyncze komórki zmysłowe rozmieszczone głównie w naskórku czułków,

* jama ciała- celoma, podzielona na 3 części:

- pro celoma- występuje w epistosomie i jest jednolita,

-mezoceloma- występuje w lofoforze i tez jesy jednolita,

Obie są ze sobą połączone.

-metaceloma-jest przegrodzona krezka na część lewa i prawą, zawierająca układ pokarmowy w tułowiu,

* układ pokarmowy ma kształt litery U; zawieszony na krezce; słabo zróżnicowany na funkcjonalne odcinki: przełyk, żołądek, i jelito tylne.

* brak wyodrębnionego układu oddechowego; wymiana gazów cała powierzchnia ciała,

*układ krwionośny składa się z dwóch naczyń głównych stykających się z układem pokarmowym: brzusznego i grzbietowego.

*układ wydalniczy składa się z pary meta nefrydiów występujących w przedniej części tułowia,

*układ rozrodczy zbudowany prosto; dominuje hermafrodytyzm, nieliczne tylko są rozdzielnopłciowe

*duże zdolności do regeneracji,

*rozmnażają się wegetatywnie przez podział poprzeczny oraz płciowo; zapłodnienie zazwyczaj zewnętrzne;

Typ: mszywioły (Bryozoa)

DIAGNOZA: bezkręgowce kolonijne, wodne; poszczególne osobniki w koloniach są otoczone szkieletem zewnętrznym; ciało zróżnicowane na część nieruchomą, przyrośniętą do szkieletu i ruchomą, wysuwaną, z ruchomym fałdem na górnej powierzchni, zaopatrzonym w rząd orzęsionych czułków,

*wodne, kosmopolityczne; występują we wszystkich morzach i i wszystkich typach wód śródlądowych,

*kolonie maja różne kształty; są na stałe przyrośnięte do podłoża, pełzają albo biernie unoszone są w wodzie,

*osobniki wchodzące w skład kolonii nazywane są zooidami; zooid składa się z oskórka, będącego jego szkieletem zewnętrznym ochronnym, zwanym zooecjum i właściwego ciała określonego jako polipid,

*u gatunków morskich otwory górne zooecjów są pokryte wieczkiem, odmykanym i zamykanym przy wysuwaniu i wciąganiu do domku polipida; występują też wieczka które na dolnej stronie maja rozpiętą elastyczną błonę tworzącą worek kompensacyjny; do worka przyczepione są mięśnie, a po zamknięciu wieczka worek ściśle przylega do górnej części ciała polipida;

*polip idy zbudowane są z epistomu, lofoforu, albo tylko z lofoforu i tułowia;

*brak układów: oddechowego, krwionośnego, wydalniczego,

*układ nerwowy sklada się ze zwoju mózgowego położonego nad przełykiem oraz pierścienia otaczającego przełyk; od tych centrów odchodzą nerwy do czułków lofoforu, ściany ciała i układu pokarmowego,

*występują pojedyncze komórki zmysłowe- liczne na czułkach i dookoła otworu gębowego,

*jama ciała- celoma; w płynie celomy występują nieliczne wolne komórki: fagocyty i amebocyty;

*mięśnie są gładkie,

Układ pokarmowy w kształcie U; słabo zróżnicowany na funkcjonalne odcinki; nabłonek układu pokarmowego jest orzęsiony a jego powierzchnia zewnetrzna okryta jest cienką warstwą mięśni; trawienie zewnątrzkomórkowe;

*oddychanie cała powierzchnią ciała,

*zbędne produkty metabolizmu są wyłapywane przez celomocyty i magazynowane w ich cytoplazmie, także magazynowane są w komórkach żołądka funikulusa i czułków; przeładowanie ekskretami komórek powoduje wymianę polip idów w koloniach poprzez ich obumieranie i powstawanie nowych;

*gatunki słodkowodne są hermafrodytyczne; morskie w większości hermafrodytyczne w mniejszości rozdzielnopłciowe;

*rozmnażają się wegetatywnie (pączkowanie) i płciowo;

Typ: ramienionogi (Brachiopoda)

DIAGNOZA: bezkręgowce morskie, osiadłe; ciało objęte od strony grzbietowej i brzusznej dwudzielną skorupą, zróżnicowane na fałd okrywający otwór gębowy, dwa ramiona z rzędami orzęsionych czułków i na klinowaty tułów,

*brzegi skorup są otwarte z przodu ciała, z tyłu są zwarte i połączone zamkiem i mięśniami albo tylko mięśniami; zamek ma większość współczesnych ramienionogów; składa się on z kilku małych ząbków występujących na tylnej krawędzi brzusznej skorupy i odpowiednich wgłębień na tylnej krawędzi grzbietowej skorupy,
* w przestrzeni objętej skorupami występuje właściwe ciało zróżnicowane na epistom, dwa ramiona i tułów,

*ścian ciała zbudowana z naskórka, tkanki łącznej (dermis), warstwy mięśni okrężnych i podścielona jest nabłonkiem perytonealnym;

*UN składa się z pierścienia około przełykowego, na którym występują dwa zwoje (grzbietowy i brzuszny),; od zwoju górnego odchodzą nerwy do ramion, a od brzusznego do płaszcza i narządów tułowia; centralny UN pozostaje w kontakcie z naskórkiem,

*jama ciała- celoma; w jej płynie są liczne celomocyty, u niektórych zawierają one hemoerytrynę i mają znaczenie oddechowe; płyn celoma tyczny jest poruszany ruchami rzęsek nabłonka celoma tycznego, wspomaga on działanie układu krwionośnego,

*układ pokarmowy: przełyk , jelito środkowe zwane żołądkiem i jelito tylne; żołądek zawieszony na krezkach grzbietowej i brzusznej;

*oddychanie całą powierzchnią ciała, a głównie poprzez czułki ramion,

*układ krwionośny otwarty; składa się z kurczliwego serca (w krezce grzbietowej),; serce jest drobne, z przodu wychodzi z niego naczynie, porozgałęziane, dochodzące do ramion a naczynie tylne rozgałęzia się i dochodzi do meta nefrydiów, gonad i plaszcza; naczynia otwierają się do celomy,

*układ wydalniczy składa się z 1-2 par mwtanefrydiow; lejki otwierają się do meta celu, z boków tylnej części żołądka; kanaliki wydalnicze uchodzą po bokach otworu gębowego;

*rozdzielnopłciowe (zapłodnienie zewnętrzne), hermafrodytyzm jest rzadki (zapłodnienie wewnętrzne związane z samozapłodnieniem);

Typ: szkarłupnie (Echinodermata)

DIAGNOZA: bezkręgowce morskie, o wtórnej symetrii pięciopromienistej, mające wapienny szkielet wewnętrzny i układ wodny

*cechy charakterystyczne w budowie ciała to:

-pięciopromienna symetria ciała,

-u dorosłych osobników brak wyodrębnionej głowy,

-larwy są dwubocznie symetryczne, co jednoznacznie wskazuje na ich pochodzenie od zwierząt o takim planie budowy ciała,

-obecność wapiennego szkieletu; składa się on z licznych płytek o porowatej strukturze, tworzących sztywny pancerz otaczający całe zwierzę; nie jest to jednak typowy szkielet zewnętrzny, gdyż tworzące go płytki są wytworem skóry właściwej a nie ektodermalnego naskórka jak np.. u stawonogów,

-płytki pancerza zaopatrzone są w kolce,

*u przemieszczających się szkarłupni otwór gębowy jest po spodniej stronie ciała; wyjątek u strzykwy leżący jakby z boku;

*słabo wykształcone narządy oddechowe przybierają postać wyrostków skórnych (jeżowce), albo specyficznych worków połączonych z końcową częścią jelita; wiele szkarłupni nie ma w ogóle narządów oddechowych,

*bardzo uproszony układ krwionośny, zwany układem hiemalnym, składa się z systemu zatok i kurczliwego naczynia zastępującego serce; układ hiemalny jest niejako zdublowany przez specyficzny dla szkarłupni układ wodny (ambulakralny); składa się on z kanałów rozgałęziających się po całym ciele, w których krąży woda morska; kanały te tworzą wiele drobnych wypustek, które wystają na zewnątrz ciała w postaci wydłużonych banieczek- nóżek ambulakralnych. Nóżki te służą do poruszania się, zwiększają powierzchnię wymiany gazowej a także spełniają funkcję przyssawek i narządów dotykowych. Szkarłupnie mają jeszcze trzeci układ krążenia zwany parahemalnym, składający się z szeregu połączonych jam i przestworów międzykomórkowych,

*brak układu wydalniczego; usuwanie zbędnych metabolitów odbywa się głównie na drodze dyfuzji całą powierzchnia ciała; w układzie hiemalnym funkcjonują specjalne komórki- podocyty, które pochłaniają metabolity, a potem przedostają się do układu wodnego, a stąd na zewnątrz ciała;

*zdecentralizowany układ nerwowy składa się z centralnego pierścienia otaczającego jelito i promieniście odchodzących od niego nerwów; brak mózgu i wyspecjalizowanych narządów zmysłów,

*maja dużą zdolność do regeneracji;

* rozdzielnopłciowe bez zaznaczonego dymorfizmu płciowego; zapłodnienie zawsze zewnętrzne, a rozwój złożony; maja planktoniczna larwę o dwubocznej symetrii,

Typ: szczecioszczęki (Chaetognatha)

DIAGNOZA: bezkręgowce morskie, o ciele zróżnicowanym na głowę tułów i ogon; po stronie dolnej głowy otwór gębowy otoczony 4-14 długimi szczecinami, boki tułowia i ogona wyciągnięte w płetwy powłokowe

*wolno żyjące , unoszące się w pozycji prawie pionowej,

*ciało przezroczyste,

*ściana ciała zbudowana z: naskórka (cylindrycznego w jamie perzdgębowej a płaskiego w reszcie ciała i pokrytego cienkim oskórkiem); naskórek oparty na błonie podstawnej; płetwy powstają jako wypuklenia naskórka; z naskórkiem połączone są mięśnie podłużne tworzące z nim wór powłokowy;

*układ nerwowy centralny złożony jest z dużego zwoju mózgowego nadgardzielowego, obrączki około gardzielowej, na bokach której występują drobne zwoje i dużego zwoju tułowiowego położonego pod układem pokarmowym; od obrączki odchodzą nerwy do narządów głowy, a od zwoju mózgowego- para konektyw łącząca go ze zwojem tułowiowym, unerwiającym narządy wewnętrzne tułowia,

*otwór gębowy prowadzi do umięśnionej gardzieli, która łączy się z długim, rurowatym jelitem środkowym; w przedniej części jelito środkowe jest uwypuklone w dwa boczne uchyłki; krótkie jelito tylne otwiera się otworem odbytowym na końcu tułowia po stronie brzusznej,

*wymiana gazów przez pokrycie ciała,

*układ krwionośny nie występuje,

*brak układu wydalniczego,

*wszystkie są hermafrodytami; jajorodne; zapłodnienie wewnętrzne

Typ: rurkoczułkowce (Pogonophora)

DIAGNOZA: bezkręgowce morskie, osiadłe, żyjące pojedynczo w oskórkowych rurowatych domkach, o ciele nitkowatym, zaopatrzonym ba szczycie q 1-1 000 czułków, nie majace układu pokarmowego

*domki zbudowane są z chityny i skleroprotein,

*układ nerwowy położony jest pod oskórkiem, ściśle się z nim kontaktując, duże skupienie komórek nerwowych - zwój nerwowy występuje prosomie po stronie grzbietowej; ku stronie brzusznej odchodzi od niego obrączka, z której wychodzą do czułków nerwy; od zwoju nerwowego ku tyłowi wychodzi pień nerwowy, przebiegający przez cale ciało, od którego odchodzą nerwy do poszczególnych narządów;

Narządy zmysłów wyodrębnione nie występują; wrażenia chemiczne odbierają pasma rzęskowe czułków,

*jama ciała- celoma podzielona przegrodami porzecznymi na pro celomę, mezocelome i meta celomę;

*przedstawiciele typu odżywiają się rozpuszczonymi w wodzie substancjami organicznymi; rozpuszczone w wodzie związki organiczne przenikają przez naskórek;

*oddychanie przez ścianę ciała,

*układ krwionośny zamknięty; składa się z dwóch podłużnych naczyń: grzbietowego i brzusznego występujących w krezkach; w tyle ciała naczynia te połączone są licznymi naczyniami włosowatymi ułożonymi okrężnie;

*wydalanie jest słabo poznane; przyjmuje się ze funkcje wydalnicze pełnia celomo dukty pro celomy, które są na zewnątrz orzęsione różnie długie u poszczególnych gatunków i przylegają do naczyń krwionośnych,

*rozdzielnopłciowe; zapłodnienie zewnętrzne;

Typ: przedstrunowce (Protochordata)

DIAGNOZA: bezkręgowce morskie, wolno żyjące i osiadłe, ociele zróżnicowanym na trzy części: ryjek, kołnierz i tułów; u większości przedstawicieli gardziele ze szparami skrzelowymi, ryjek usztywniony noto chordą, wypukleniem sklepienia jamy gębowej;

*występują we wszystkich morzach- głównie słonych,

* żyją na dnie pełzając, zagrzebane w mule, ukryte w norach przyczepione do stałego podłoża, nieliczne pływają

*nie mają większego znaczenia w biocenozach morskich,

*odżywiają się detrytusem,

*we współczesnej faunie reprezentowane są przez jelitodyszne, pióroskrzelne; mają one zewnętrznie różną organizację morfologiczną, ale mają taki sam zasadniczy plan wewnętrznej budowy;

Typ: strunowce (Chordata)

DIAGNOZA: zwierzęta mające w stadiach rozwojowych, albo przez całe życie strunę grzbietową,

*są najwyżej uorganizowaną grupą zwierząt pod względem fizjologicznym i morfologicznym,

*bardzo zróżnicowane ; zamieszkują wszystkie środowiska,

*szczyt rozwoju osiągnęły ssaki, które panują nad wszystkimi innymi zwierzętami, zdolnością zapamiętywania doświadczeń, umiejętnością trafnego i szybkiego dostosowywania się do zmieniających się warunków,

*wszystkie są zwierzętami dwubocznie symetrycznymi, ale wygląd zewnętrzny mają bardzo rozmaity,

*pięć zasadniczych cech jest wspólnych strunowcom:

-w stadiach zarodkowych, młodocianych, albo przez całe życie występuje u strunowców struna grzbietowa, szkielet osiowy w postaci elastycznego pręta,

-w okresie rozwoju zarodkowego lub przez całe życie gardziel ma szpary skrzelowe,

-u wszystkich strunowców w okresie rozwoju zarodkowego wykształca się cewka nerwowa, zlokalizowana po stronie grzbietowej ciała,, nad układem pokarmowym, która może się zachowywać przez całe życie,

-u wszystkich form główne narządy osiowe, jak przewód pokarmowy i podstawowe składniki układu krwionośnego zlokalizowane są pod centralnym układem nerwowym i struną grzbietową,

-w stadiach rozwojowych lub przez całe życie występuje u strunowców ogon,, narząd lokomotoryczny, złożony z zespołu mięśni otaczających szkielet osiowy, położony poza otworem odbytowym,

-warto przypomnieć ze cecha 2,3 i częściowo4- tj. położenie układu pokarmowego pod centralną częścią układu nerwowego właściwe są także przedstrunowcom,

*struna grzbietowa, cecha diagnostyczna typu, jest różnie rozwinięta u strunowców; u osłonic występuje tylko w ogonie, u bezczaszkowców przebiega przez całe ciało, a u kręgowców sięga do głowy, rozciągając się przez ogon i tułów.

23. Charakterystyka i podział systematyczny strunowców Chordata.

Diagnoza: zwierzęta mające w stadiach rozwojowych, albo przez całe życie strunę grzbietowa.

Strunowce są najbardziej progresywna grupa zwierząt, są najwyżej uorganizowane pod względem morfologicznym i fizjologicznym. Są bardzo zróżnicowane, a ich plastyczności morfologiczne i fizjologiczne które osiągnęły w trakcie ewolucji, spowodowały, że dziś zamieszkują wszystkie środowiska. Żyją we wszystkich typach wód jako formy wolne i osiadłe. Występują wszędzie na lądzie, opanowały także powietrze. Szczyt rozwoju w obrębie strunowców, osiągnęły ssaki, które górują dziś nad wszystkimi innymi zwierzętami zdolnością zapamiętywania doświadczeń (uczenia się), umiejętnością trafnego i szybkiego dostosowania się do stale zmieniających się warunków w środowisku. Trzeba jeszcze podkreślić, że w obrębie strunowców jedynie pasożytnictwo jest wyjątkowe, tylko jedna należąca do strunowców grupa: smoczkouste jest reprezentowana przez pasożyty zewnętrzne. Opisano ok.. 50 000 gat. Strunowców. Większość z nich ma ogromne znaczenie w ekosystemach i gospodarce człowieka.

Strunowce dzieli się na 3 podtypy:

* osłonice- Tunicata,

* bezczaszkowce- Acrania,

* kręgowce- Vertebrata,

głównie na podstawie budowy szkieletu. Pierwsze dwa podtypy posiadają strunę grzbietową, ale nie mają kręgosłupa i należą jednocześnie do bezkręgowców.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA:

Wszystkie strunowce są zwierzętami dwubocznie symetrycznymi i wtórogębymi, ale wygląd zewnętrzny mają bardzo rozmaity, do tego stopnia, że zewnętrzne różnice zdają się niekiedy wykluczać jakiekolwiek pokrewieństwo, w tym szczególnie pokrewieństwo osłonic z kręgowcami. Także liczebność gatunkowa w obrębie podtypów jest bardzo różna. Osłonice obejmują ok.. 2 000 gat., bezczaszkowce ok.. 20, reszta, a więc ok..96%, przypada na kręgowce. Niemniej, wszystkie strunowce zbudowane są według tego samego zasadniczego planu. Pięć zasadniczych cech jest wspólnych strunowcom.

Po pierwsze, w stadiach zarodkowych, młodocianych, albo przez całe życie występuje u strunowców struna grzbietowa, szkielet osiowy w postaci elastycznego pręta. Po drugie, w okresie rozwoju zarodkowego lub przez całe życie, gardziel ma szpary skrzelowe. Po trzecie, u wszystkich strunowców w okresie rozwoju zarodkowego wykształca się cewka nerwowa, zlokalizowana po stronie grzbietowej ciała (synonim: Epineura), nad układem pokarmowym, która może się zachowywać przez całe życie. Po czwarte, u wszystkich form główne narządy osiowe, jak przewód pokarmowy i podstawowe składniki układu krwionośnego, zlokalizowane są pod centralnym układem nerwowym i struną grzbietową. Po piąte, w stadiach rozwojowych lub przez całe życie występuje u strunowców ogon, narząd lokomotoryczny, złożony z zespołu mięśni otaczających szkielet osiowy, położony poza otworem odbytowym. (cecha druga, trzecia i częściowo czwarta tj. położenie układu pokarmowego pod centralną częścią układu nerwowego, właściwe są także przedstrunowcom).

Struna grzbietowa, cecha diagnostyczna typu, jest różnie rozwinięta u strunowców. U osłonic występuje tylko w ogonie, u bezczaszkowców przebiega przez całe ciało, a u kręgowców sięga do głowy, rozciągając się przez ogon i tułów.

SYSTEMATYKA:

PODTYP: osłonice- Tunicata

GROMADA: ogonice- Appendicularia

GROMADA: żachwy- Ascidiacea

RZĄD: Aplousiobranchia

RZĄD: Stolidobranchia

RZĄD: Phlebobranchia

GROMADA: łapce- Sorberacea

GROMADA: sprzągle- Thaliacea

PODGROMADA: iskrzyłudy- Pyrosomida

PODGROMADA: beczułkowce- Doliolida

PODGROMADA: salpy- Salpida

PODTYP: bezczaszkowce- Acrania à np.. lancetnik

PODTYP: kręgowce- Vetrtebrata

GROMADA: krągłouste- Cyclostoamata

GROMADA: ryby- Pisces

GROMADA: płazy- Amphibia

GROMADA: gady- Reptilia

GROMADA: ptaki- Aves

GROMADA: ssaki- Mammalia

24.Cechy progresywne i regresywne w budowie lancetnika Branchiostoma lanceolatum.

*Cechy bezkręgowców – cechy regresywne

- ciało lancetnika jest pokryte nabłonkiem jednowarstwowym (u kręgowców zawsze nabłonek wielowarstwowy),

- metameryczna budowa ciała,

- szpary skrzelowe nie otwierają się bezpośrednio na zewnątrz, lecz do specjalnej przestrzeni noszącej nazwę jamy około skrzelowej,

- struna grzbietowa biegnie u lancetnika aż do przedniego końca ciała- u kręgowców urywa się w okolicy przysadki mózgowej,

- układ wydalniczy
*nefrydia z solenocytami przypominające protonefrydia płazińców

- brak serca, krew wprawiają w ruch rytmiczne skurcze wszystkich większych naczyń krwionośnych (zatoka żylna, tętnica endostylarna, tętnice skrzelowe, żyła wątrobowa),

- krew bezbarwna z małą ilością krwinek,

- zachowana rozdrobniona wtórna jama ciała - celoma- w postaci kanałów wtłoczonych w ściany różnych narządów,

- brak czaszki, w której mieści się mózg i narządy zmysłów – wszystkie kręgowce posiadają czaszkę, mózg i narządy zmysłów.

*Cechy strunowców- cechy progresywne

- obecność struny grzbietowej- wewnętrzny szkielet osiowy,

- obecność cewki nerwowej- położonej nad struną grzbietową (rura pochodzenia nabłonkowego),

- łączność układu oddechowego z pokarmowym- gardziel przebita szczelinami
skrzelowymi,

- obecność uchyłka wątrobowego - homologiczny z wątrobą kręgowców, funkcjonalnie odpowiednik trzustki,

- występuje wrotne krążenie wątrobowe,

- plan naczyń krwionośnych zbliżony do zarodków kręgowców i ryb,

- układ krążenia zamknięty,

- rozdzielnopłciowość,

Sposób wybiegania nerwów z cewki nerwowej- w każdym odcinku ciała cewkę opuszczają dwa nerwy po stronie grzbietowej i dwa po stronie brzusznej. Elementy takiego układu jaki charakteryzuje nerwy rdzeniowe lancetnika da się odszukać również u kręgowców (żuchwowce) wśród nerwów mózgowych.

25. Uzasadnij podział kręgowców Vertebrata na bezżuchwowce Agnatha i żuchwowce Gnathostomata.

Podtyp kręgowce dzieli się na dwie nadgromady:

* bezżuchwowce (Agnatha) do której należy gromada: kręgouste (Cyklostomata) oraz

*żuchwowce (Gnathostomata), do której należą następujące gromady: ryby (Pisces), płazy (Amphibia), gady (Reptilia), ptaki (Aves), ssaki (Mammalia).

Kręgowce pojawiły się ponad pół miliarda lat temu (w kambrze). Ich najstarszymi, dobrze poznanymi kopalnymi przedstawicielami są tak zwane bezżuchwowce pancerne. Ważnym wydarzeniem w ewolucji kręgowców było wykształcenie szczęk (powstałych z pierwszego łuku skrzelowego) w sylurze.

Podział kręgowców na bezżuchwowce i żuchwowce opiera się na różnicach w budowie anatomicznej mianowicie Agnatha różnią się od wszystkich pozostałych gromad kręgowców brakiem szkieletu w szczęce i w żuchwie, nieparzystym otworem nosowym, brakiem płetw brzusznych, obecnością tylko dwóch przewodów półkolistych w błędniku jak również innymi cechami. Wszystkie pozostałe zaś kręgowce (Gnathostomata) posiadają szkielet szczęk i żuchwy, parzyste nozdrza, trzy przewody półkoliste w błędniku i z reguły dwie pary kończyn parzystych.

A więc, gdy nieznane nam prastare kręgowce uzyskały wyraźnie wyższy od lancetnika poziom organizacji narządów zmysłów i układu nerwowego, grupa podzieliła się na dwa kierunki ewolucyjne. Pierwszy z nich polegał na rozmaitych udoskonaleniach budowy przy pozostawianiu bez większych zmian chrzestnej kratownicy otaczającej gardziel. Tak powstały różne grupy Agnatha. W drugiej grupie zasadniczym usprawnieniem budowy było wzmocnienie otworu gębowego prętami szkieletu. Dzięki niemu zwierzęta zręczniej zdobywały pokarm, mogły więc szybciej zużywać gromadzone kalorie. Żuchwowce wykształciły więc sprawniejszą jednostkę ewolucyjną, która opanowała rozmaite środowiska i przyczyniła się niewątpliwie do prawie doszczętnego wyginięcia Agnatha.

26. Ryby kostnoszkieletowe charakteryzują się większą różnorodnością w porównaniu z rybami chrzęstnoszkieletowymi. Proszę wskazać adaptacje w budowie ryb kostnoszkieletowych, pozwalające na zasiedlanie szerszego spektrum biotopów.

Kostnoszkieletowe to najliczniejsza i najbardziej różnorodna podgromada ryb. Około 95% żyjących dziś ryb należy do tej podgromady. W zależności od środowiska i trybu życia poszczególne gatunki mają różne kształty ciała oraz różne rodzaje otworów gębowych i płetw ogonowych.

Ryby żywiące się planktonem (śledź, sieja) mają otwór gębowy średniej wielkości, na ogół bezzębny lub z maleńkimi ząbkami. Niektóre gatunki ryb mają pysk w kształcie ssawki, mniej lub bardziej wysuwalny za pomocą którego wysysają organizmy z mułu (np.. jesiotr, leszcz). Ryby drapieżne (szczupak, sum sandacz) maja silne, szeroko rozwieralne szczęki uzbrojone w liczne ostre zęby.

Otwór gębowy może mieć położenie górne (np.. rozpiór, ukleja), co świadczy o pobieraniu pokarmu np.. planktonu z powierzchni wody lub jej górnych warstw. Położenie dolne (np.. jesiotr, brzana, certa) występuje u ryb żerujących przy dnie. Położenie końcowe (środkowe) mają ryby, takie jak karp, płoć. Podobnie jak głowa i tułów, również płetwa ogonowa wykazuje znaczne zróżnicowanie kształtów.

Większość ryb żyjących w toni wodnej czy wodach szybko płynących ma opływowy, torpedowaty kształt ciała, tak jak np.. tuńczyk, śledź czy makrela. Taką sylwetkę określamy jako hydrodynamiczną. Natomiast spokojne wody jezior, z bogato porastająca dno roślinnością, zamieszkują ryby o ciele bocznie spłaszczonym takie jak leszcz czy płoć. Ryby przydenne charakteryzują się spłaszczeniem ciała np.. flądra. Jeszcze inne mają ciało wydłużone np.. węgorz czy murena, lub kuliste np.. nadymki, najeżki, czy też nietypowego kształtu, jak pławikonik.

Ciało kostnoszkieletowych pokrywa skóra, której rolę ochraniającą znacznie zwiększają łuski. Skóra jest też ubarwiona dzięki obecności komórek barwnikowych- chromatoforów. Ubarwienie ciała może być maskujące np. u flądrowatych, ostrzegające, odstraszające np.. u skrzydlicy, czy dezorientujące wroga- dzięki czemu mogą zasiedlać różnorodne środowiska.

U ryb kostnoszkieletowych w jamie ciała pod kręgosłupem, ciągnie się duży, cienkościenny pęcherz pławny, wypełniony mieszaniną gazów (O2, CO2, N2) . Jest to narząd hydrostatyczny, którego główną rolą jest usprawnienie pływania- zmiana ciężaru właściwego ciała ryby, co pomaga jej w zmianie głębokości. U karpiowatych i sumowatych służy dodatkowo do przekazywania fal dźwiękowych do błędnika lub jako dodatkowy narząd oddechowy.

27. Proszę wykazać zasadność podziału kręgowców Vertebrata na bezowodniowce Anamnia i owodniowce Amniota.

Podział kręgowców na bezowodniowce i owodniowce ma zasadnicze znaczenie w klasyfikacji tych organizmów, ponieważ dzieli je na dwie podstawowe grupy ze względu na to, w jakim środowisku zachodzi rozwój zarodkowy oraz czy w rozwoju embrionalnym wytwarzają błony płodowe.

(Obecność w rozwoju takich struktur jak właśnie błony płodowe czy dodatkowo osłony jajowe i łożysko, niewątpliwie wpływa na fakt, że rozwój takich strunowców jak gady, ptaki i ssaki jest zawsze prosty. U pozostałych strunowców- związanych ze środowiskiem wodnym przeważa rozwój złożony).

Tak więc: bezowodniowce (Anamnia) to grupa kręgowców niższych, które nie wytwarzają błon płodowych w rozwoju embrionalnym i związane są ze środowiskiem wodnym, a w ich rozwoju często występuje stadium larwalne.

Do grupy tej należą takie gromady jak:

0. tarczowe (†Placodermi)

1. Ryby chrzęstnoszkieletowe (Chondrichthyes)

2. Ryby kostnoszlieletowe (Osteichtyes)

3. fałdopłetwe (†Acanthodii)

4. płazy (Amphibia)

Owodniowce (Amniota) zaś to kręgowce mające zdolność rozwoju zarodkowego na lądzie (gady, ptaki i ssaki). Zdolność tę uzyskały dzięki wytworzeniu błon płodowych, które tworzą środowisko dla właściwego rozwoju zarodkowym.

Powstanie jaja z błonami płodowymi było przełomem w dziejach podboju lądu przez kręgowce, gdyż uniezależniało to ich rozwój osobniczy od środowiska wodnego. Dzięki temu owodniowce bardzo szybki, bo już w późnym karbonie, rozprzestrzeniły się, a następnie podzieliły na dwie linie rozwojowe. Jedna z nich dała początek ssakom a druga współczesnym gadom i ptakom.

BŁONY PŁODOWE

Zarodki takich kręgowców jak: krągłouste, ryby, płazy jak już wiemy rozwijają się w wodzie, która zapewnia im swobodę wzrostu, możliwość wymiany gazowej i usuwania zbędnych produktów przemiany materii, a przede wszystkim chroni przed wysychaniem. Zarodki zaś zwierząt rozwijających się w wielowarstwowych osłonach jajowych lub w ciele matki (gady, ptaki i ssaki) wykształcają specjalne struktury- błony płodowe- zapewniające im najlepsze warunki rozwoju na lądzie. Błony płodowe otaczają zarodek i powstają z tych fragmentów ekto-, endo- i mezodermy, które nie wejdą w skład zarodka.

Zarodki owodniowców wytwarzają następujące błony płodowe: owodnię, omocznię, pęcherzyk żółtkowy oraz kosmówkę.

U owodniowców jajorodnych (większość gadów, ptaki), u których rozwój przebiega w obrębie osłonek jajowych poza organizmem rodzicielskim, funkcje błon płodowych różnią się nieco od funkcji tych struktur u ssaków łożyskowych. Błony płodowe tych zwierząt pełnią następujące funkcje:

*owodnia- ze względu na to, że bezpośrednio otacza zarodek i jej jama jest wypełniona płynem- chroni zarodek przed uszkodzeniami (amortyzuje wstrząsy) oraz zabezpiecza przed wysychaniem.

*omocznia- gromadzi szkodliwe produkty przemiany materii i na początku bardzo się rozrasta, ponieważ zarodek produkuje amoniak. W późniejszym okresie kiedy zarodek przeksztalca amoniak w mniej szkodliwe produkty przemiany materii (mocznik i kwas moczowy), omocznia kurczy się, a woda resorbowana jest przez zarodek. W ściankach omoczni znajdują się naczynia krwionośne, które są częścią układu krwionośnego zarodka, co usprawnia proces wymiany gazowej.

*pęcherzyk żółciowy- otacza kulę żółtkową i wspomaga resorbcję żółtka. W miarę rozwoju zarodka pęcherzyk kurczy się, gdyż zarodek zużywa żółtko.

*kosmówka- otacza zarodek wraz z pozostałymi błonami i przez to pełni funkcję ochronną, a stykając się z białkiem pobiera z niego różne substancje. W późniejszym okresie rozwojowym kosmówka jest bogato unaczyniona i uczestniczy w wymianie gazowej między zarodkiem a powietrzem przenikającym przez pory w skorupie.

28.Większość gadów Reptilia zamieszkuje rejony tropikalne i subtropikalne. Proszę wyjaśnić dlaczego nie występują w Arktyce?

Gady nie występują na Arktyce, ponieważ są to typowe zwierzęta ektotermiczne, których temperatura zbliżona jest do otoczenia. Gady regulują tę temperaturę wygrzewając się na słońcu lub chroniąc w cieniu. A jak wiemy w Arktyce pasuje surowy, zimny klimat.

Ponieważ są zmiennocieplne, zamieszkują głównie rejony tropikalne i subtropikalne, natomiast nawet w strefie umiarkowanej występują już nielicznie.

Jak wiemy ciepłota ciała zwierząt zmiennocieplnych zależy od temperatury środowiska, tzn. rośnie lub spada wraz z temperatura otoczenia (dlatego tez gady jako organizmy zmiennocieplne i typowo ciepłolubne nie byłyby w stanie żyć i funkcjonować w warunkach tak zimnego klimatu).

Poza tym zwierzęta zmiennocieplne są aktywniejsze w ciepłych strefach klimatycznych (właśnie tropikalna, subtropikalna) niż w strefie klimatu umiarkowanego. Jest to spowodowane wpływem temperatury na intensywność procesów metabolicznych. Zwierzęta zmiennocieplne żyjące w chłodnych strefach klimatycznych na okres zimy kryją się przed chłodem np.. zagrzebują się w ziemi, chowają w szparach zabudowań. Gady na przykład zapadają w stan odrętwienia zimowego- intensywność procesów metabolicznych spada drastycznie, tak że przestają się poruszać. Dlatego te organizmy nie byłyby w stanie przetrwać w takim klimacie.

29. Znaczenie poikilotermii (zmiennocieplności) i homoiotermii (stałocieplności) w ewolucji kręgowców.

Zmiennocieplność (pojkilotermia) jest to właściwość fizjologiczna charakteryzująca bezkręgowce oraz ryby, płazy i gady, polegająca na zależności temperatury ciała od temperatury otoczenia (zależność ta nie zawsze jest ścisła).

Zmiennocieplność pozostaje w związku ze słabym wykształceniem u tych zwierząt ośrodka termoregulacji. Na temperaturę ciała zwierząt wpływa promieniowanie słoneczne, a także wilgotność otoczenia i wiatr. U wielu zwierząt zmiennocieplnych obserwowane są próby regulowania temperatury, np. przez zwiększanie intensywności przemiany materii, gdy temperatura spadnie poniżej pewnego poziomu, czy zwiększenie parowania wody przy wysokich temperaturach.

U lądowych kręgowców zmiennocieplnych przyspieszenie ruchów oddychania i zwiększenie przez to parowania może skutecznie przeciwdziałać zwiększeniu temperatury ciała. U ryb i płazów występuje zaciemnienie lub rozjaśnienie barwy ciała w zależności od potrzeby pochłaniania lub odbijania promieni słonecznych.

Stałocieplność (homoiotermia) to biologiczna zdolność utrzymywania stałej temperatury ciała, bez względu na zmiany temperatury otoczenia. (u ptaków temperatura wynosi w granicach 38-44°C, a u ssaków 35-40°C).

Procesy metaboliczne przebiegają u tych zwierząt bardzo sprawnie i ilość wytworzonej energii zaspokaja potrzeby energetyczne organizmu oraz umożliwia ogrzanie ciała i utrzymywanie temperatury na stałym poziomie.

Stałocieplność uwarunkowana jest budową i funkcjonowaniem układu oddechowego i krwionośnego, a także rozwiniętymi zdolnościami termoregulacji, czy zachowania równowagi między ilością ciepła produkowanego a traconego przez organizm. Stałocieplność umożliwia zwierzętom aktywność życiową we wszystkich porach roku i we wszystkich strefach klimatycznych.

Ptaki i ssaki udoskonaliły swoją fizjologie, wykształcając- niezależnie od siebie- stałocieplność. Pozwoliło im to rozbudować mózg na poziomie nie spotykanym u innych zwierząt.

Zasadnicze znaczenie w ewolucji ssaków ma wytworzenie właśnie stałocieplności, która uniezależnia częściowo od otocznia, (podczas gdy zmiennocieplne gady tracą aktywność w niskich temp. poniżej 0). Utrzymaniu stałej temperatury sprzyjają zarówno okrywa włosowa, jak i gruczoły potowe, których wydzielina parując chroni organizm przed przegrzaniem.

Przewaga homotermicznych ssaków i ptaków nad zwierzętami zmiennocieplnymi polega na daleko idącym uniezależnieniu się ich organizmów od wpływów termicznych środowiska zewnętrznego oraz na utrzymaniu stałości termicznej własnego środowiska wewnętrznego, co warunkuje stały stopień aktywności metabolicznej narządów, układów oraz organizmu jako całości. Jest to równoznaczne ze stałą gotowością czynnościową zarówno poszczególnych narządów, jak i całego organizmu zwierząt stałocieplnych. Organizmy stałocieplne ptaków i ssaków uzyskały cechy niezależności termicznej od otoczenia oraz stabilności termicznej środowiska wewnętrznego kosztem zwiększonego zapotrzebowania na pokarm i jego energię, która jest niezbędna do uzyskania wysokiego metabolizmu ( większego 3, a nawet 4 razy od zmiennocieplnych).

30. Proszę wykazać podobieństwa i różnice w budowie stekowców Monotremata, torbaczy Marsupialia i łożyskowców Placentalia.