PERIODYZACJA MŁODEJ POLSKI
Za początek Młodej Polski uznaje się rok 1890.
Jest to data UMOWNA, nie oznacza żadnego wybitnego wydarzenia literackiego, tym bardziej politycznego.
Zapowiedzi przewrotu antypozytywistycznego były już widoczne w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Jego symptomami były już:
warszawskie „Życie”, od roku 1887 popularyzujące na swych łamach nowości literackie Zachodu,
studia Przesmyckiego o symbolistach,
pierwsze obserwacje na gruncie polskim objawów dekadentyzmu, zapisane w powieściach Belmonta, Mańkowskiego, Sienkiewicza,
pojedyncze artykuły publicystów i informatorów literackich z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych w ówczesnej prasie o nowych zjawiskach artystycznych, głównie we Francji.
Kazimierz Wyka zaznacza, że taki wybór daty początkowej posiada jeszcze jedną wymowę: oznacza, że przed progiem Młodej Polski pozostawiamy program, polemikę artystyczną i debiuty polskich naturalistów (Sygietyński, Witkiewicz, Dygasiński) uplasowane po roku 1884. Współdziałanie naturalizmu z dążnościami Młodej Polski jest wyjątkowo silne i w tej postaci charakterystyczne właściwie dla literatury polskiej. W świadomości programowej generacji naturalizm grał rolę sojusznika, ale nigdy nie wysuwanego na czoło prekursora. Również podłoże filozoficzne naturalizmu było całkowicie odmienne od podłoża filozoficznego sztuki symbolicznej i nastrojowej, górującej w Młodej Polsce. Było to podłoże zasadniczo materialistyczne, podczas gdy zaplecze symbolizmu było idealistyczne.
Za datę początkową Młodej Polski przyjmowano niekiedy rok 1894 jako datę wydania II serii „Poezji” Tetmajera, w której znalazły się wiersze uznane za głos występującej generacji młodych, za wyraz jej nastrojów, uczuciowości i poglądu na świat.
Za datę końcową i zamykającą przyjmuje się rok 1918, jako cezurę ostro odcinającą okres dziejów literatury rozwijającej się przez ponad wiek w warunkach niewoli politycznej, od jej zmienionej sytuacji w państwie niepodległym.
W obrębie tych prawie trzydziestu lat przyjmowano również pewne podziały i cezury wewnętrzne. Wydzielono lata dziewięćdziesiąte XIX wieku jako wczesną, przygotowawczą fazę Młodej Polski.
Wymieniano rok 1901 jako datę wystawienia „Wesela” lub 1907 jako rok śmierci Wyspiańskiego, wreszcie rok 1910, w którym ukazało się dzieło Stanisława Brzozowskiego „Legenda Młodej Polski” uznana za dzieło likwidujące i zamykające epokę, ale wszystkie te cezury są dyskusyjne i problematyczne, jako sygnały końca przedwczesne, skoro w dalszym ciągu pojawiały się nowe i najbardziej reprezentatywne dla okresu dzieła: Staffa, Kasprowicza, Berenta, Żeromskiego, Reymonta.
Cezurą niewątpliwie istotną jest rok 1905. Wybuch i przebieg rewolucji wyostrzył i spolaryzował stanowiska i poglądy, zdawał się kwestionować możliwość „czystej sztuki”.
Źródła: A. Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 2004.
K. Wyka, Charakterystyka okresu Młodej Polski, [w:] Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria 5., tom 1.
Ramy czasowe Młodej Polski
Za wydarzenie rozpoczynające prawie trzydziestoletnią epokę Młodej Polski (tzw. przełom modernistyczny we wszystkich krajach Europy w literaturze, filozofii i sztuce), sytuującą się pomiędzy pozytywizmem a dwudziestoleciem międzywojennym, uważa się wydanie pierwszego tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera (1891 rok), niosącego nowe tendencje ideowo-artystyczne, a za koniec - odzyskanie przez Polskę niepodległości (1918 – data umotywowana historycznie).
Epokę można podzielić na następujące fazy:
I 1890 – 1900: epoka poezji Młodej Polski, w trakcie której nastąpiła krystalizacja programu. Wyznawano m. in. dekadencki estetyzm (Miriam, Stanisław Przybyszewski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer), lecz podejmowano także próby pisania literatury uspołecznionej (Jan Kasprowicz, Stefan Żeromski).
II 1900 – 1910: okres literatury zaangażowanej w sprawy kraju, podczas którego tworzą m. in. Stefan Żeromski, Stanisław Wyspiański, Władysław Reymont, Gabriela Zapolska.
III po 1910 roku: faza schyłkowa, następuje rozrachunek z literaturą Młodej Polski.
Kalendarium Młodej Polski
Modernizm jest epoką wielkich indywidualności, zaskakujących kontrastów i nowoczesnych kierunków kulturowych. Stanisław Brzozowski w swojej książce Legenda Młodej Polski słusznie pisał: Młoda Polska miała w atmosferze epoki, w tragicznym tchnieniu miast nowoczesnych, w biologicznym demoralizmie (…) elementy, które zdawały się prowadzić w kierunku stworzenia Polski jako idei współżycia ludzi, własną, swobodną wolę dźwigających swe zbiorowe istnienie ponad otchłanią żywiołu.
Aby w pełni zrozumieć wielorakość, wielostronność oraz bogactwo epoki, należy prześledzić chociażby najważniejsze publikacje, utwory muzyczne, malarskie oraz najbardziej istotne wydarzenia polityczne, społeczne oraz cywilizacyjne.