Główne kryteria klasyfikacji map:
1. Podział map ze względu na treść

1.1. Mapy ogólnogeograficzne – przedstawiają „konkretną przestrzeń dostrzegalnych wzrokowo przedmiotów i zjawisk na powierzchni Ziemi” (Asłanikaszwili 1971): linię brzegową, sieć hydrograficzną, rzeźbę terenu, szatę roślinną, sieć komunikacyjną i osadniczą.

1.2. Mapy tematyczne – przedstawiają szczegółowo wybrany element treści map ogólnogeograficznych (np. sieć hydrograficzną, roślinność) lub różnorodne zjawiska przyrodnicze i społeczno-gospodarcze badane przez odpowiednie dziedziny nauki (np. geologię, klimatologię, biologię, demografię itp.

Główne kryteria klasyfikacji map:
2. Podział map ze względu na skalę

Skala determinuje stopień szczegółowości prezentowanej na mapie treści.

2.1. Mapy wielkoskalowe — w skali 1:100 000 i większych,

2.2. Mapy średnioskalowe — w skalach od 1:100 000 do 1:1000 000;

2.3. Mapy małoskalowe — w skalach 1:1000 000 i mniejszych.

Treść map

Każda mapa ma trzy grupy elementów:

1. matematyczne,

2. geograficzne,

3. napisy.

1. Elementy matematyczne mapy

— siatka kartograficzna w określonym odwzorowaniu;

— ramka stopniowa;

— skala mapy.

Elementy matematyczne mapy

2.1. Elementy treści geograficznej
mapy ogólnogeograficznej

ELEMENTY FIZYCZNOGEOGRAFICZNE

— linia brzegowa mórz i jezior;

— sieć rzeczna;

— rzeźba powierzchni Ziemi;

— pokrycie terenu.

ELEMENTY SPOŁECZNO-GOSPODARCZE

— sieć osadnicza;

— sieci komunikacyjne;

— obiekty gospodarcze i kulturalne;

— elementy polityczno-administracyjne – granice, funkcje administracyjne.

2.2. Elementy treści geograficznej
mapy tematycznej

ELEMENTY PODKŁADOWE

— wybrane elementy mapy ogólnogeograficznej służące do orientacji na mapie tematycznej:
– zawsze: linia brzegowa mórz i oceanów,
– najczęściej: siatka kartograficzna, sieć hydrograficzna, wybrane osiedla;
– inne: ich wybór zależy od treści mapy, jej skali i przeznaczenia.

ELEMENTY TREŚCI ZASADNICZEJ

— wybrany element treści map ogólnogeograficznych lub różnorodne zjawiska przyrodnicze i społeczno-
-gospodarcze, stanowiące główny temat mapy;

— przedstawia się je za pomocą metod kartograficznych.

3. Napisy

— na mapie (wewnątrz ramki) – nazwy elementów treści geograficznej, opis wysokości, siatki kartograficznej
i kilometrowej;

— poza właściwą powierzchnią mapy (opisy pozaramkowe) – zawierają informacje pomocnicze:
– tytuł,
– tekst legendy,
– rodzaj odwzorowania,
– skala,
– na mapach luźnych – kolofon (metryka drukarska, zawierająca nazwisko autora, miejsce i rok wydania, wydawcę itp.).

Legenda mapy

– łac. legere = czytać – tekst załączony do mapy, podający wiadomości o sposobie wykonania mapy, a przede wszystkim objaśnienia znaków kartograficznych.

Znaki w legendzie uporządkowane są według kryterium tematycznego. Wewnątrz grup tematycznych porządkuje się je według hierarchii symbolizowanych obiektów lub według kształtów: powierzchniowe, liniowe, punktowe, co odpowiada rodzajom obiektów geograficznych ze względu na ich wymiar przestrzenny.

Pokrycie terenu

Sieć osadnicza

Sieci komunikacyjne

Obiekty gospodarcze i kulturalne

Elementy polityczno-administracyjne

Metody przedstawiania rzeźby terenu
na mapach

Rzeźba terenu pojawiła się już na najstarszych znanym nam mapach i dotąd należy do najważniejszych problemów metodyki kartografii.

W dalszym ciągu prowadzone są badania nad sposobami przedstawienia trójwymiarowej powierzchni rzeźby terenu na dwuwymiarowej płaszczyźnie mapy.

Zagadnienie to sprowadza się do dwóch problemów: plastyczności przedstawienia, czyli możliwości zobaczenia zróżnicowania rzeźby i kartometryczności, czyli możności odczytania wysokości na mapach.

Przez bardzo długi czas brak było większego postępu w dziedzinie prezentacji rzeźby na mapach. Dopiero wynalezienie nowoczesnych przyrządów pomiarowych, pozwalających na precyzyjne określenie wysokości i form terenu, spowodowało na początku XIX w. rozwój metod przedstawiania rzeźby.

Metoda kreskowa — XIX w.

– rzeźba terenu przedstawiona jest za pomocą kresek, których gęstość i grubość zależy od kąta nachylenia zbocza. Kierunek kresek jest zgodny z kierunkiem spadku terenu (czyli kierunkiem spływu wody po stoku).

Metoda szrafowa uznawana jest za najbardziej plastyczną metodę prezentacji rzeźby terenu.

Metoda cieniowania

Jest uproszczeniem metody kreskowej.

Metoda stosowana samodzielnie w podkładzie map samochodowych, turystycznych, historycznych, politycznych itp., lub też łączona z metodą poziomicową i barw hipsometrycznych w celu ich uplastycznienia.

Zalety: prostota i łatwość wykonania, pokazuje rzeźbę w sposób plastyczny.

Wady: nie można odczytać wartości wysokości.

Metoda poziomicowa

Poziomice (izohipsy, warstwice) to linie na mapie łączące punkty o tej samej wysokości.

Powstają wskutek przecięcia powierzchni topograficznej, płaszczyznami poziomymi, przeprowadzonymi w stałych odstępach. Otrzymane w ten sposób linie rzutujemy na poziomą powierzchnię odniesienia.

Różnicę wysokości dwóch sąsiednich poziomic nazywamy stopniem warstwicowym.

Metoda poziomicowa

Wady:

– mało plastyczna – w celu uplastycznienia bywa często łączona z metodą barw hipsometrycznych lub cieniowania;

– brak określenia kierunku nachylenia stoku (zaznaczenie wskaźnika spadku);

– „zlewanie się” poziomic na terenach o dużym spadku.

Poziomice „uplastycznione” cieniowaniem

Metoda barw hipsometrycznych

Stanowi sposób uplastycznienia metody poziomicowej.

Polega na pokryciu barwami powierzchni zawartych między sąsiednimi poziomicami, czyli pewnych przedziałów wysokości.

Dwie drogi powstawania skal barw hispometrycznych.

Geneza 1: przedstawiania pięter roślinnych w górach.

Mapa Tatr (1864) K. Kořistki

Geneza 2: wykorzystanie oddziaływania barw na oko ludzkie.

Wycinek skali tęczowej widma światła (od niebieskiej do czerwonej) wywołuje wrażenie plastyczne — te same przedmioty w różnych kolorach, wydają się niejednakowo odległe: czerwony bliższy od żółtego, żółty od zielonego itd.;

Peucker jest autorem tzw. konsekwentnej skali barw, wzorowanej na widmie słonecznym. W Polsce znana modyfikacja: skala Romera.

Numeryczne modele terenu (NMT)

Metody komputerowego przedstawiania ukształtowania powierzchni wywodzące się, przynajmniej częściowo,
z metod kartograficznych.

Ważnym źródłem postępu w komputerowych metodach przedstawiania rzeźby terenu jest rozwój teledetekcji, fotogrametrii i komputerowe obrazowanie zdjęć lotniczych i satelitarnych.

Sposób występowania zjawisk

Ciągłe — zjawiska występujące na całej powierzchni badanego obszaru, w każdym miejscu można zmierzyć ich wielkość lub otrzymać ją w wyniku obliczeń.

Sposób występowania zjawisk

Rozproszone:
wyspowe i liniowe — zjawisk częściowo ciągłe;
dyskretne — zjawiska punktowe i powierzchniowe
o bardzo małym polu w skali mapy.

Rodzaje danych statystycznych
Dane jakościowe

Cechy/atrybuty niemierzalne zjawisk geograficznych, np.:

– przynależność etniczna ludzi,

– typy siedliskowe lasów,

– rodzaj skał itp.

Rodzaje danych statystycznych
Dane ilościowe

Cechy/atrybuty mierzalne zjawisk geograficznych:

— bezwzględne, inaczej absolutne wyrażone są w naturalnych jednostkach miary (np. kilogramy, metry, hektary, stopnie),

— względne, inaczej relatywne, polegają na relacji dwu wielkości statystycznych, z których jedna traktowana jest jako zmienna i odnoszona do drugiej, traktowanej jako wielkość stała.

Dane ilościowe względne

Na mapach najczęściej stosuje się następujące relacje:

— natężenie (zmienna/element odniesienia, np. PKB per capita),

— gęstość (zmienna/jednostka powierzchni),

— udział procentowy ([zmienna/całość] · 100%).

Graficzne przedstawianie danych statystycznych

Mają postać wykresów i diagramów i mogą być użyte bezpośrednio na mapie lub w opracowaniach kartograficznych jako informacja uzupełniająca.

Wykresy

— są graficznym przedstawieniem funkcji jednej lub wielu zmiennych (danych statystycznych) i zawsze są budowane w układzie współrzędnych, który zwykle jest pokazywany na rysunku.

Wykresy są stosowane na mapach stosunkowo rzadko, gdyż ich stosunkowo skomplikowany obraz jest trudniejszy do natychmiastowego odczytania na mapach. Częściej stosuje się je jako uzupełnienie treści map.

Rodzaje wykresów

Ze względu na formę graficzną wykresów wyróżnia się wykresy punktowe (wykresy korelacyjne, niestosowane na mapach), liniowe i słupkowe.

Gdy jedną ze zmiennych jest czas, mówimy o wykresach dynamicznych — są one najczęściej spotykane w kartografii.

Klasyfikacja wykresów ze względu na liczbę zmiennych

Wykresy dwóch zmiennych:

— wykresy prostokątne – w układzie prostokątnym płaskim,

— biegunowe – w układzie biegunowym.

Wykresy trzech zmiennych:

— w układzie prostokątnym przestrzennym,

— trójkąt Ossana.

Wykresy dynamiczne dwóch zmiennych
— prostokątne proste

— przedstawiają tylko jedną funkcję w postaci linii lub słupków.

Wykresy dwóch zmiennych
— prostokątne złożone

przedstawiają jednocześnie kilka funkcji

Wykresy dwóch zmiennych
— prostokątne złożone: sumaryczne

Wykresy dwóch zmiennych
— prostokątne złożone: strukturalne

Wykresy dwóch zmiennych
— biegunowe

— wykresy biegunowe: kropkowe, liniowe
i słupkowe.

Wartości jednej zmiennej mierzone są odległością od początku układu (bieguna), a wartości drugiej zmiennej – odległością kątową, liczoną w prawo od promienia skierowanego w górę.

Wykresy dwóch zmiennych — biegunowe

lub związanych z kierunkami świata (np. kierunki migracji)

Diagramy

Diagram jest relacją prostą, w której dane statystyczne są wyrażane bezpośrednio przez rozmiar prostej figury lub bryły geometrycznej, który można zmierzyć, np. wysokość, powierzchnię lub objętość.

Klasyfikacja diagramów ze względu
na ilość parametrów

— diagramy jednoparametrowe (zwykle wysokość/długość figury, powierzchnia, objętość),

— dwuparametrowe (wysokość i szerokość figury),

— trójparametrowe (wysokość, szerokość i długość).

Rodzaje diagramów: dynamiczne

Rodzaje diagramów: strukturalne