Skutki rewolucji przemysłowej
Życie gospodarcze
Þ powstawanie koncernów o pozycji monopolistycznej – karteli (zrzeszeń firm z danej branży) i trustów (spółek akcyjnych obejmujących firmy i banki); rezultat częstych kryzysów i bankructw małych firm
Þ ustawodawstwo antymonopolowe (na przykład w USA ustawa Shermana z r. 1890)
Þ polityka protekcjonistyczna (Niemcy, Francja, USA); liberalną politykę handlową zachowała Anglia, Holandia, Belgia
Þ nowe gałęzie przemysłu: stalowy, energetyczny, naftowy
Życie społeczne
Þ przyśpieszona urbanizacja i kształtowanie się społeczeństwa masowego
Þ ustawodawstwo socjalne: na przykład w Niemczech ustawa o przymusowym ubezpieczeniu chorobowym (1883), od nieszczęśliwych wypadków (1884), emerytalno-rentowe (1888)
Þ rozwój związków zawodowych; odmienne warunki działania w Europie i w USA: na kontynencie europejskim pracodawcy musieli iść na kompromis ze związkami, gdyż rynek pracy był ograniczony, podczas gdy w USA na korzyść pracodawców działał ciągły dopływ nowych imigrantów oraz ludności murzyńskiej z Południa, szukającej zatrudnienia w przemyśle
Þ emancypantki (postulowały zmiany w prawie cywilnym) i sufrażystki (walczyły o prawo wyborcze dla kobiet); pierwszym państwem, które przyznało prawa wyborcze kobietom, była Nowa Zelandia (1893), następnie Australia (1902), w Europie pierwsza była Finlandia (1906)
Þ stopniowe wprowadzanie obowiązkowego szkolnictwa podstawowego
Życie polityczne
Þ zasada parlamentaryzmu w Anglii, Francji, Belgii, a na przełomie XIX i XX wieku w państwach skandynawskich
Þ koniec XIX wieku – powszechne prawo wyborcze (znoszenie cenzusów majątkowych i wykształcenia)
Þ kształtowanie się partii masowych (poprzednio partie klubowe); obok konserwatystów i liberałów partie socjaldemokratyczne
Þ rządy zdominowane przez konserwatystów
Prądy ideologiczne
Þ socjalizm – odejście od marksistowskiej ortodoksji; rewizjoniści postulują parlamentarne metody walki, odrzucają rewolucję, stawiają na stopniowe reformy; przywódca Eduard Bernstein; ortodoksyjny marksizm dominuje w Rosji i Europie Wschodniej
Þ chrześcijańska demokracja – encyklika Rerum novarum Leona XIII (1891); postulat solidaryzmu społecznego; Kościół katolicki ogłaszając swoją naukę społeczną i popierając rozwój chrześcijańskiej demokracji chciał odciągnąć robotników od partii socjalistycznych
Þ narodziny ideologii nacjonalistycznej; czołowym przedstawicielem tego kierunku był Francuz Artur Gobineau (1816-1882), autor Rozprawy o nierówności ras ludzkich; był on pierwszym głosicielem teorii o wyższości rasy germańskiej – najwięcej pierwiastków germańskich dostrzegał wśród szlachty francuskiej (w jego interpretacji rewolucja francuska była buntem niższej rasy śródziemnomorskiej przeciwko wyższej germańskiej)
Þ syjonizm – Teodor Herzl zakłada Światową Organizację Żydowską (1897); cel: utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie; syjonizm był odpowiedzią na wzrost nastrojów nacjonalistycznych w wielu krajach europejskich pod koniec XIX wieku
Skutki i konsekwencje rewolucji przemysłowej
urbanizacja związana z migracją ludności ze wsi do miast
postęp wiedzy medycznej i higieny
zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie – zwiększenie w przemyśle (później w usługach)
narodziny proletariatu
prawo pracy
narodziny ruchu robotniczego i ideologii socjalistycznej
zwiększenie wydobycia węgla i rud żelaza oraz produkcja stali
powstanie i rozwój kolei
zastosowanie maszyn parowych w fabrykach, na statkach oraz na kolei
szybszy rozwój miast północnej i północno-wschodniej Anglii (Manchester, Liverpool, Birmingham, Leeds)
wzrost liczby ludności, przede wszystkim w miastach (migracja; zwiększony przyrost naturalny)
zmiana struktury społeczeństwa z agrarnego, o przewadze ludności wiejskiej, na społeczeństwo przemysłowe, w którym przeważa ludność mieszkająca w miastach
rozwój komunikacji
upadek znaczenia rzemieślników, chłopów oraz wielkich właścicieli ziemskich
wzrost znaczenia nowej klasy robotników i burżuazji przemysłowej
skoncentrowanie ludności w obrębie dużych miast
powstanie okręgów przemysłowych
industrializacja