Jeśli pamiętamy, że sprawa niepodległości Polski rozdartej między trzech zaborców, była tym elementem, który sprawił, że romantyzm polski nie przeminął tak szybko jak w innych krajach, to wiadomo, że będzie to temat najważniejszy i podejmowany bardzo, bardzo często. Zresztą walka o wolność może odbywać się na różne sposoby - metody patriotów są tak samo dyskutowane jak ich skuteczność. Oto przekrojowy zestaw utworów podejmujących problem miłości ojczyzny i walki o jej wyzwolenie:

A. Mickiewicz

- Konrad Wallenrod - walka metodą podstępu i zdrady, poświęcenie honoru i zbawienia dla sprawy kraju.

- Dziady - Część 111. Autor oddaje hołd męczeństwu młodzieży polskiej, przedstawia wywózki, więzienie, przesłuchania, przekrój społeczeństwa polskiego.

- Pan Tadeusz - epopeja wracająca do chwil świetności Polski szlacheckiej i nadziei związanych z epoką Napoleona (słynny koncert Jankiela - obraz historii Polski).

- Do Matki Polki - wiersz ukazujący typ osobowości młodego człowieka kraju wciąż pogrążonego w niewoli. Pewien model wychowawczy, który powinien przygotowywać takiego obywatela do tajności, spisku,buntu, więzienia, niewoli i haniebnej śmierci.

J. Słowacki

- "Kordian" - obraz i ocena powstania listopadowego i jego przywódców. Dyskusja o jednostkowym czynie i moralnym wymiarze zamachu na cara.

- "Grób Agamemnona" - prócz nawiązań do starożytnej Grecji, utwór zawiera obraz Polski rzeczywistej i idealnej, tej którajest (obraz negatywny) i tej, jaką poeta pragnąłby widzieć.

- "Testament mój", "Hymn (Smutno mi Boże)", "Bogarodzica" - poeta zaznacza swoje uczucia do ojczyzny, tęsknotę, miłość, nawiązuje do alegorycznego ujęcia ojczyznyjako płynącego przez ocean statku.

- "Fantary" - mit Sybiraka - zesłańca, który poświęcił życie ojczyźnie.

Twórcy romantyzmu krajowego: Ci, którzy tworzyli poezję tyrtejską, nawołują do walki o wolność (L.Siemieński, G. Ehrenberg, R. Berwiński, M. Romanowski, K Ujejski) i drugie skrzydło - piewcy wsi polskiej i jej krajobrazu - (T.Lenartowicz i W. Syrokomla), wszyscy składali hołd ojczyźnie. Symbolem poezji patriotycznej romantyzmu krajowego może być słynny Chorał K. Ujejskiego.

C.K. Norwid - w wielu wierszach wyrażał tęsknotę za krajem, wywoływał mity historii Polski i jej bohaterów. Jednym z piękniejszych utworów patriotycznych jest Moja Piosnka 11.

"Do kraju tego, gdzie krusrynę chleba podnoszą z ziemi prrez uszanowanie dla darów nieba,

Tęskno mi Panie..."

Inne: np. - "Bema pamięci żałobny rapsod", - "Fortepian Szopena" przywołują cienie wielkich Polaków i zarazem wydarzeń historycznych - patriotyczno-wolnościowej tułaczki J. Bema, represji carskich w Warszawie (zdemolowanie pałacu Zamoyskich).

Powyższy zestaw to tylko wybór kilku nazwisk i utworów podejmujących temat ojczyzny i walki o wolność. Śmiało można uznać właśnie ten temat za dominujący w polskim romantyzmie i nie ma twórcy, który nie nawiązywałby doń w swoich dziełach.