moment BMP nie rozważało i nie sugerowało zaangażowania polskich władz w produkcję tego osadzonego w Polsce filmu, co kontrastuje z praktyką normalną dla niego w przypadku filmów, których akcja toczy się w innych krajach. Powód jest oczywisty: to nie miał być film o okupacji czy „Narodach Zjednoczonych"; w rzeczywistości nie traktował o Polsce. BMP zresztą i tak nigdy nie konsultowało się z polskimi władzami. Nawet zmiana tytułu była wymowna: Lebensmum przywoływało motywy niemieckiej napaści na Polskę; None Shall Escape to polowanie na kryminali­stów, z wojną sprowadzoną do roli drugorzędnej.

Columbia najwyraźniej zmieniła podczas produkcji plany co do filmu i jego celu. W 1943 roku w prasie pojawił się szereg ar­tykułów zwracających uwagę na polskie aspekty filmu. Columbia podkreślała zwłaszcza obecność Marka Libkowa, polskiego pro­ducenta, który uciekł z Warszawy w 1939 roku, jako doradcy technicznego⁷⁰. Pod koniec roku 1943 Columbia zatrudniła też „Fr. Jureko, polskiego katolika" do pomocy przy filmie. Na po­czątku 1944 roku wytwórnia ogłosiła, że „Polish Information Seryice w Waszyngtonie" „uznała [scenariusz] za poprawny" i że niektóre sceny, zwłaszcza ta pokazująca śmierć rabina, zaczerp­nięto wprost z wydanej niedawno Black Book ofPolctndⁿ.

Znaczenie wątków polskich gwałtownie zmalało w 1944 ro­ku, być może pod naciskiem OWI. Dla ówczesnych krytyków był to film o zbrodniach Niemców (przede wszystkim, choć nie tylko, przeciw Żydom) i konieczności ich ukarania. Uwagę

⁷⁰ Nie udało się ustalić żadnych szczegółów dotyczących udziału Libkowa w pracach nad filmem; mówiono, że dostarczył materiałów i konkretnych wskazówek. Intrygujący artykuł Geitner Will Show „None Shall Ecape", „Dunldrk (NY) hvening Observer", 1.04.1944, sugeruje, że niektóre ze scen filmu oparto na wspomnieniach Libkowa.

⁷¹ 7he Black Book of Poland, szczegółowy zbiór informacji o niemieckich zbrodniach w Polsce, została wydana przez polskie ministerstwo informa­cji w Londynie. W Stanach Zjednoczonych opublikowało ją nowojorskie wydawnictwo G.P. Putaams Sons.

200

widza zwrócono zatem na kwestię powojennych procesów, j nie sprawę polską, w 1944 roku eksponowaną w mediach ze względu na toczące się od sierpnia do października Powstanie Warszawskie. Wątek procesu, obecny od początku, stał się tetaz najważniejszy, a polskie aspekty zepchnięto do roli tła.

Było to ostatni hollywoodzki film o Polsce nakręcony pod-f/as wojny. Wymownym świadectwem panującego w Hol­lywood lekceważenia polskiej wrażliwości jest fakt, że wiosną l 944 roku Twentieth Century-Fox przymierzało się do pro­dukcji filmu na podstawie sztuki Franza Werfela Jacobowsky and the CotoneL Główni bohaterowie tej komedii to dwaj Polacy, ży­dowski uchodźca we Francji i oficer antysemita, którzy kłócą się, współpracują, a w końcu godzą, mając przy tym do czynienia /, Niemcami. Oficer, niezależnie od swoich uprzedzeń wobec Żydów, jest też pompatycznym bufonem. Partaczy misję dla polskiego rządu emigracyjnego, bo ponad obowiązkami stawia zabawianie się z kochanką, i w ogóle postępuje dość głupio. Żyd lacobowsky uciekł przed polskim antysemityzmem, co trudno uznać za pozytywny wątek przy przedstawieniu jednego z „Na­rodów Zjednoczonych" w walce z antysemicką Trzecią Rzeszą.

BMP, zbulwersowane propozycją filmu, poinformowało l'ox, że „niekorzystny obraz naszych polskich sojuszników nie­wątpliwie przysporzy zmartwień Departamentowi Stanu, gdyż /. pewnością poczują się urażeni". Wytwórnia nie kontynuowała projektu. Ważne jednak, że taki film w ogóle rozważano podczas wojny. Pomysł produkcji filmu pokazującego Polskę, sojusznika /Ymeryki, w tak negatywnym świetle w 1944 roku, po latach naci­sków BMP na pozytywne wizerunki Norwegów, Czechów, Frań-f uzów, Anglików a przede wszystkim Rosjan, wskazuje, że Holly­wood nie miało żadnych skrupułów wobec skrajnie negatywnego przedstawienia Polski. Ten niesmaczny projekt byłby jedynym „polskim" filmem Twentieth Century-Fox podczas wojny.