Postanowienie
Sądu Najwyższego
z dnia 18 września 1998 r.
III CKN 608/97
Postanowienie stwierdzające zasiedzenie zapada po ustaleniu przez sąd z urzędu, niezależnie od wniosków uczestników postępowania, wszystkich uprawnionych posiadaczy samoistnych nieruchomości (art. 609 par. 2 i 3 k.p.c. i art. 610 k.p.c. w związku z art. 677 par. 1 k.p.c.). Tym samym merytoryczne przesłanki zasiedzenia są tu nierozerwalnie związane z treścią orzeczenia i oznaczają nie tylko to, że nabywcą nieruchomości jest osoba wskazana w sentencji orzeczenia, ale i to, że nie było w chwili zamknięcia rozprawy innych osób, które nabyły własność tej nieruchomości wskutek zasiedzenia.
LEX nr 50637
50637
Dz.U.1964.43.296: art. 609; art. 610; art. 677
Przepis art. 679 k.p.c. nie może być podstawą uchylenia postanowienia stwierdzającego zasiedzenie, gdyż odesłanie z art. 610 § 1 zd. pierwsze k.p.c. tak daleko nie sięga. Przepisy o stwierdzeniu nabycia spadku mają bowiem odpowiednie zastosowanie jedynie do ogłoszenia (art. 673-675 k.p.c.) oraz do postanowienia (art. 677 k.p.c.).
LEX nr 500200
500200
Dz.U.1964.43.296: art. 610 § 1; art. 673; art. 677; art. 679
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia SN L. Walentynowicz (spr.).
Sędziowie: SN Z. Strus, Cz. Żuławska.
Sentencja
Sąd Najwyższy Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 18 września 1998 r. na rozprawie sprawy z wniosku W. i M. N. z udziałem A. i A. małżonków B. oraz A. S. o stwierdzenie zasiedzenia, na skutek kasacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Wojewódzkiego z dnia 12 września 1997 r., postanawia:
oddalić kasację.
Uzasadnienie faktyczne
Postanowieniem z dnia 10 marca 1997 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że W. i G. małżonkowie N., nabyli w następstwie zasiedzenia, z dniem 23 września 1983 r. własność działki nr a o powierzchni 10 m2 oraz działki nr b o powierzchni 10 m2, położonych przy ul. R.
Z ustaleń sądowych wynikało, że wnioskodawczyni z mężem objęli działkę nr c, położoną przy ul. R., w posiadanie po A. N. w 1953 r. i nabyli jej własność przez zasiedzenie z dniem 23 września 1983 r., co stwierdził Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 22 września 1986 r. w sprawie X. Z kolei uczestnicy postępowania A. i A. małżonkowie B. nabyli przez zasiedzenie, z dniem 30 grudnia 1974 r., sąsiednią działkę nr d (poprzednio nr e), w skład której wchodzi działka nr a, co zostało potwierdzone w postanowieniu Sądu Rejonowego z dnia 26 lutego 1976 r. (sygn. akt Y).
Sąd przyjął, że małżonkowie N. objęli obie wymienione we wniosku działki graniczne w posiadanie samoistne w 1953 r. i władali nimi przez okres 30-letni w złej wierze, stąd nabyli ich własność przez zasiedzenie w dacie upływu tego okresu (art. 50 prawa rzeczowego w związku z art. XLI § 2 przepisów wprowadzających kodeks cywilny). Sąd podkreślił, że wnioskodawczyni oraz jej mąż nie brali udziału w sprawie Y i nie wiedzieli o niej. Ich wniosek o wznowienie postępowania w sprawie Y został wprawdzie oddalony, ale z przyczyn formalnych, tj. z racji uchybienia terminu do wniesienia skargi.
Nie były natomiast kontrowersyjne okoliczności zasiedzenia działki nr b, ponieważ jej właścicielka A. S. przyznała fakty podane we wniosku. W tej części postanowienie Sądu Rejonowego uprawomocniło się, natomiast apelację wnieśli uczestnicy B.
Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 12 września 1997 r. zmienił orzeczenie pierwszoinstancyjne w części zaskarżonej i oddalił wniosek o zasiedzenie działki nr a.
Aprobując dotychczasowe ustalenia faktyczne, Sąd odwoławczy odmiennie ocenił skutki istnienia prawomocnego postanowienia wydanego przez Sąd Rejonowy w dniu 26 lutego 1976 r. w sprawie Y. Wyraził mianowicie pogląd, iż orzeczenie to korzysta z tzw. rozszerzonej prawomocności i jest skuteczne erga omnes, a to oznacza, że mogło być ono uchylone tylko w drodze nadzwyczajnych środków odwoławczych, tj. wznowienia postępowania, rewizji nadzwyczajnej i kasacji z urzędu. W konsekwencji wnioskodawczyni nie mogła powoływać się na samoistne posiadanie działki nr a przed dniem 30 grudnia 1974 r., a od tej daty nie minął jeszcze 30-letni okres posiadania uprawniający posiadacza samoistnego w złej wierze do nabycia własności nieruchomości w drodze zasiedzenia (art. 172 k.c.).
W kasacji wnioskodawczyni wniosła o uchylenie bądź zmianę orzeczenia Sądu Wojewódzkiego.
Skarżąca, powołując się na obie podstawy kasacyjne (art. 3931 pkt 1 i 2 k.p.c.), podniosła zarzut naruszenia art. 356, 524 § 1, 610 i 679 k.p.c. oraz art. 374, 379, 386 § 3 i 6 i 390 § 2 k.p.c. a ponadto zarzut naruszenia art. 8, 9, 77 pkt 2, 87 pkt 1 i 91 pkt 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgłoszone w kasacji zarzuty, które odwoływały się do przepisów konstytucyjnych oraz do art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, nie dotyczą rozpoznawanej sprawy, lecz postępowania w sprawie Y, zakończonego postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 26 lutego 1976 r., w którym to postępowaniu potwierdzone zostało nabycie przez A. i A. małżonków B., z dniem 30 grudnia 1974 r., własności działki nr d (poprzednio nr e), w skład której wchodzi także przygraniczny pas gruntu o powierzchni 10 m2 , oznaczony obecnie nr f. Postanowienie powyższe, pochodzące sprzed 20 lat, jest jednak prawomocne, ze skutkami wynikającymi z art. 365 § 1 k.p.c. (w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), a to oznacza, że inne sądy obowiązane są je respektować. Zamieszczona w kasacji sugestia o możliwości podważenia tego orzeczenia nie ma znaczenia procesowego, ponieważ liczy się stan rzeczy istniejący w chwili orzekania (por. art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), a w rozpoznawanej sprawie nie istnieje procesowa możliwość uchylenia bądź zmiany postanowienia z dnia 26 lutego 1976 r. Wypada przy tym zauważyć, iż przepis art. 679 k.p.c. nie może być podstawą uchylenia postanowienia stwierdzającego zasiedzenie, gdyż odesłanie z art. 610 § 1 zd. pierwsze k.p.c. tak daleko nie sięga. Przepisy o stwierdzeniu nabycia spadku mają bowiem odpowiednie zastosowanie jedynie do ogłoszenia (art. 673-675 k.p.c.) oraz do postanowienia (art. 677 k.p.c.).
Dominujący jest pogląd, że orzeczenie stwierdzające nabycie własności przez zasiedzenie korzysta z rozszerzonej prawomocności materialnej i jest skuteczne erga omnes, w związku z czym osoby zainteresowane, które nie brały udziału w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia mogą dochodzić swych praw wyłącznie w drodze wznowienia postępowania (art. 524 § 2 k.p.c.) bądź też w drodze innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia (por. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13 września 1967 r., III CZP 60/67 - OSNCP 3/1968, poz. 37).
Przesłanki zasiedzenia są określone w art. 172 k.c. i w związku z tym może pojawić się wątpliwość, czy osoba zainteresowana, która nie brała udziału w prawomocnie już zakończonym postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia, może dochodzić swoich uprawnień w innym postępowaniu z art. 609 § 1 k.p.c. Takiej możliwości należy się przeciwstawić, gdyż podważa ona skutki prawomocnego orzeczenia. Istotny jest tu charakter postanowienia o stwierdzeniu zasiedzenia, które zapada po ustaleniu przez sąd z urzędu, niezależnie od wniosków uczestników postępowania, wszystkich posiadaczy samoistnych (art. 609 § 2 i 3 k.p.c. i art. 610 k.p.c. w związku z art. 677 § 1 k.p.c.). Tym samym merytoryczne przesłanki zasiedzenia są tu nierozerwalnie związane z treścią orzeczenia i oznaczają nie tylko to, że nabywcą nieruchomości jest osoba wskazana w sentencji orzeczenia, ale i to, że nie było innych uprawnionych posiadaczy samoistnych. Stan faktyczny w rozpoznawanej sprawie był bezspornie taki, iż władztwo samoistne małżonków B. nad działką nr a wyłączało jednocześnie posiadanie samoistne małżonków N. nad tą nieruchomością. Współposiadanie samoistne tych osób było pojęciowo wyłączone. W konsekwencji materialne przesłanki zasiedzenia stwierdzonego na rzecz małżonków B. z dniem 30 grudnia 1974 r. wykluczały uznanie, że małżonkom N. przed tą datą przysługiwał status posiadaczy samoistnych działki nr a.
Z braku uzasadnionych podstaw należało zatem kasację uczestników oddalić (art. 39312 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).