Wyrok
Sądu Najwyższego
z dnia 22 lutego 2001 r.
III CKN 295/00
1. Gdy stroną w procesie jest Skarb Państwa, prawidłowe oznaczenie strony pozwanej powinno zawierać określenie "Skarb Państwa" i wskazywać właściwą państwową jednostkę organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. Obowiązek właściwego oznaczenia strony pozwanej spoczywa na powodzie, jednakże w praktyce za ukształtowany uważany jest pogląd, iż sąd orzekający winien czuwać nad tym, by Skarb Państwa był reprezentowany w procesie przez właściwą jednostkę.
2. Sąd musi w ramach podstawy faktycznej powództwa wyjaśnić i ustalić powiązanie między strukturą organizacyjną i zakresem działania danej jednostki a dochodzonym roszczeniem. Skarb Państwa, posiadając osobowość prawną (art. 33 kc i 64 § 1 kpc), ma zdolność sądową, czyli zdolność do samodzielnego występowania w procesie. Jednakże czynności za Skarb Państwa dokonuje organ właściwej jednostki organizacyjnej. Ustalić w związku z tym trzeba umocowanie organu właściwej jednostki do reprezentowania Skarbu Państwa.
LEX nr 52382
52382
Dz.U.1964.43.296: art. 64; art. 67 § 2; art. 187
Dz.U.1964.16.93: art. 33
Skład orzekający
Przewodniczący: SSN Stanisław Dąbrowski.
Sędziowie: SN Kazimierz Zawada, SA Hanna Małaniuk (spr.).
Protokolant: Iwona Budzik.
Uzasadnienie faktyczne
Sąd Rejonowy dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie wyrokiem z dnia 17 kwietnia 1998 roku, oddalił pozew Piotra Z., którym domagał się ustalenia odpowiedzialności pozwanego za mogącą powstać w przyszłości szkodę spowodowaną niemożnością wykonywania pracy zgodnie z uzyskanym wykształceniem ze względu na stwierdzoną wadę wzroku.
Pozew skierowany został przeciwko Technikum Kolejowemu w K., a na wezwanie sądu do sprecyzowania strony pozwanej powód jako pozwanego wskazał Skarb Państwa - Technikum Kolejowe w K. i przeciw tak oznaczonej stronie pozwanej toczyło się postępowanie.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód w 1997 roku ukończył Technikum Kolejowe w K. uzyskawszy tytuł technika budownictwa o specjalności drogi i mosty kolejowe i poszukując pracy uzyskał odmowę zatrudnienia na stanowisku toromistrza z powodu wady wzroku. Wrodzona wada wzroku, polegająca na zaburzeniu w rozpoznawaniu barw ujawniona została podczas badań lekarskich w czasie trwania nauki powoda i dlatego powód twierdził, że pozwany ponosi odpowiedzialność określoną w art. 417 kc, bowiem z winy pozwanego kontynuował naukę w szkole, mimo że stwierdzona wada wyłączała go z grona osób mogących wykonywać wyuczony zawód.
Sąd Rejonowy rozpoznając żądanie powoda analizował przesłanki opisane w art. 415 i 417 kc uzasadniające odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych i nie stwierdził istnienia normalnego związku przyczynowego między działaniem szkoły a szkodą, która może wystąpić u powoda. W postępowaniu funkcjonariuszy pozwanego Sąd I instancji nie dopatrzył się bezprawności, powziął natomiast wątpliwości co do wykazania przez powoda interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc w domaganiu się "ustalenia obowiązku odszkodowawczego strony pozwanej".
Sąd Wojewódzki w Krakowie aprobował stanowisko Sądu I instancji i oddalił apelację powoda stwierdzając ponadto, że trudności w uzyskaniu zatrudnienia wynikają ponadto z zaniedbania wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców powoda, którzy dokonali niewłaściwego wyboru kierunku nauki syna, wiedząc o jego wadzie wzroku.
We wniesionej kasacji pełnomocnik powoda wskazał naruszenie prawa materialnego jako podstawę kasacyjną i zarzucał błędną wykładnię art. 189 kpc przez przyjęcie, że "nie wykazano interesu powoda w ustaleniu odpowiedzialności Skarbu Państwa" oraz art. 417 kc. Skarżący domagał się zmiany wyroku i uwzględnienia powództwa a ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wątpliwości w rozpoznawanej sprawie budzi kwestia właściwej reprezentacji Skarbu Państwa - art. 67 § 2 kpc. Gdy stroną w procesie jest Skarb Państwa, prawidłowe oznaczenie strony pozwanej powinno zawierać określenie "Skarb Państwa" i wskazywać właściwą państwową jednostkę organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. Obowiązek właściwego oznaczenia strony pozwanej spoczywa na powodzie, jednakże w praktyce za ukształtowany uważany jest pogląd, iż sąd orzekający winien czuwać nad tym, by Skarb Państwa był reprezentowany w procesie przez właściwą jednostkę. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego sąd ten musi w ramach podstawy faktycznej powództwa wyjaśnić i ustalić powiązanie między strukturą organizacyjną i zakresem działania danej jednostki a dochodzonym roszczeniem. Skarb Państwa, posiadając osobowość prawną (art. 33 kc i 64 § 1 kpc), ma zdolność sądową, czyli zdolność do samodzielnego występowania w procesie. Jednakże czynności za Skarb Państwa dokonuje organ właściwej jednostki organizacyjnej. Ustalić w związku z tym trzeba umocowanie organu właściwej jednostki do reprezentowania Skarbu Państwa.
W rozpoznawanej sprawie powód wskazał stronę pozwaną jako Skarb Państwa -Technikum Kolejowe w K. i sądy obu instancji zaakceptowały takie oznaczenie pozwanego. Dyrektor Technikum udzielił pełnomocnictwa procesowego adwokatowi..., który występował przed sądami w imieniu Skarbu Państwa. Nie była to właściwa reprezentacja Skarbu Państwa co jest o tyle istotne, że wadliwość w zakresie reprezentacji tej osoby prawnej może być uznana za przyczynę nieważności postępowania (art. 379 pkt 2 kpc).
Ze statutu Technikum Kolejowego w K. wynika, że organem prowadzącym jest Minister Transportu i Gospodarki Morskiej (§ 1 statutu).
Zgodnie z ustawą z 7.IX.1991 roku o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r., Nr 67, poz. 329 ze zm.), organ prowadzący szkołę odpowiada za jej działalność (art. 5 ust. 7 ustawy). W procesie dotyczącym szkody wyrządzonej przez funkcjonariuszy oświaty i wychowania Skarb Państwa winien być reprezentowany przez ministra prowadzącego szkołę lub placówkę. Minister natomiast może udzielić pełnomocnictwa kierownikowi podporządkowanej mu jednostki organizacyjnej.
Skoro organem prowadzącym szkołę jest Minister Transportu i Gospodarki Morskiej, to jest on organem, który winien dokonywać czynności procesowych za Skarb Państwa. Minister ten tymczasem nie został zawiadomiony przez sąd o procesie, nie uczestniczył w postępowaniu i nie udzielił pełnomocnictwa Dyrektorowi Technikum, aby ten mógł z kolei udzielić dalszego pełnomocnictwa adwokatowi.
Zatem działający w imieniu Skarbu Państwa jako pełnomocnik adwokat nie był należycie umocowany, co spowodowało nieważność postępowania, na podstawie art. 379 pkt 2 kpc (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 14.IV.1999 roku, III CKN 1239/98, OSNC 1999/11/191).
Kasacja okazała się więc uzasadniona, choć nie z tych powodów, które przytoczył autor skargi.
Sądom obu instancji umknęła niewłaściwa reprezentacja Skarbu Państwa w procesie i nie uczyniły zadość obowiązkowi ustalenia, która jednostka organizacyjna Skarbu Państwa winna dokonywać czynności procesowych, przy uwzględnieniu stanu faktycznego sprawy i żądania zgłoszonego przez powoda.
Kwestii tej nie dostrzegł również pełnomocnik powoda.
Ponieważ powyższe uchybienie sądów doprowadziło do nieważności postępowania przed Sądem Wojewódzkim, okoliczność tę uwzględnił Sąd Najwyższy przeprowadzając kontrolę kasacyjną zaskarżonego orzeczenia, zobowiązany do wzięcia jej pod rozwagę z urzędu (art. 39311 kpc).
Stwierdzenie nieważności postępowania jest niezależne od wpływu tej wady na wynik sprawy, bowiem wadliwość ta niweczy walor prawny dotychczasowego postępowania.
To powoduje, że Sąd Najwyższy nie powinien i nie może przystępować do merytorycznej kontroli zaskarżonego orzeczenia. Odpada więc możliwość wykazania związku przyczynowego między nieważnością postępowania a wynikiem sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1996 roku, I PKN 28/96, OSNAP 1997/13/236).
Zatem wobec stwierdzenia nieważności postępowania, o której mowa w art. 379 pkt 2 kpc, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazał sprawę do rozpoznania sądowi, który wydał to rozstrzygnięcie (art. 386 § 2 kpc w zw. z art. 39313 kpc i 39319 kpc).