TEORIE BADAŃ LITERACKICH

Sigmund Freud (1856-1939)

Źródła – antecedencje

ANTYCOGITO



Starożytni



Artyści



                Ernst Mach (1836-
1916)



FRYDERYK  NIETSCHE



Trzy fazy zainteresowań



 Filozoficzne implikacje 

psychoanalizy



Poglądy Freuda na sztukę i 

literaturę



Psychoanaliza w badaniach 

literackich   (filmoznawczych 

itd.)

FREUD – dwie topiki

= dwie topografie aparatu 

psychicznego

I  TOPIKA  -  jakościowy model 

psychiki

II Topika - strukturalny model 

psychiki

I TOPIKA

De  Traumdeutung. Über den Traum  (1900)
[Objaśnianie marzeń sennych. Pisma 

psycholgiczne, t. 1)

Trzy jakości fenomenów psychicznych:



Świadome



      Przedświadome



      Nieświadome

Proces pierwotny



Nieświadomość

popędy zaspokojenie

ZASADA PRZYJEMNOŚCI

Marzenie senne:

ZNIEKSZTAŁCENIA TREŚCI 

NIEŚWIADOMYCH:



Kondensacja



Przesunięcie



Symbolizacja



Przeciwieństwo

Podwójna cenzura w aparacie 
psychicznym



Między nieświadomością a 
przedświadomością



Między przedświadomością a 
świadomością



Rola WERBALIZACJI

LIBIDO         
pragnienie

Poza zasadą przyjemności (1920)



DRUGA TEORIA INSTYNKTÓW:

EROS (libido)      i     THANATOS (popęd 

agresji)

Popęd życia                 //            Popęd śmierci 

II TOPIKA



DAS  ÜBER-ICH

(superego)

(nad-ja)



DAS ICH            ( ego)

(ja)



DAS ES 

        

       (id)

(to)

Proces wtórny 

= demistyfikacja w imię zasady 

REALIZMU

Superego

IDEALIZM

Ego REALIZM

ID PRZYJEMNOŚĆ 

III faza twórczości 
Freuda



KULTURA

Kompleks Edypa (romans rodzinny)

kultura

•

Totem i tabu (1913) – żródła religii, 
prawa

•

Mojżesz i monoteizm (1939)

KULTURA // NATURA

•

Przyszłość pewnego złudzenia (1927)

•

Kultura jako źródło cierpień (1930)

KULTURA 

religia
nauka

LITERATURA I INNE SZTUKI

produkty 

SUBLIMACJI

LITERATURA



Pisarz i fantazjowanie (1908)



Szkic o Hamlecie w Objaśnianiu marzeń…



Dostojewski i ojcobójstwo (1928)



„Gradiva” Jensena

Inne sztuki:



Leonardo da Vinci i wspomnienie z 
dzieciństwa

(1910)

PSYCHOANALIZA W BADANIACH 
LITERACKICH – Freud i 
uczniowie

I.

AUTOR

: dzieło literackie – wyraz 

osobowości autora - kompensacja 

II.

POSTACI PRZEDSTAWIONE

: 

dzieło literackie rodzaj dokumentu 
psychoanalitycznego tyczącego 
bohaterów

III.

FORMA DZIEŁA 

LITERACKIEGO

: rodzaj zasłony

IV.

ODBIORCA

: lektura – forma terapii

I AUTOR



Metoda genetyczna (pozytywizm?)



Dwuwarstwowa struktura dzieła

Treść jawna 

treść utajona

Np. -  Gradiva Jensena
– motyw ojcobójstwa w Królu Edypie 

Sofoklesa, w Hamlecie i Braciach 
Karamazow



Maria Bonaparte (E. A. Poe)

Bardzo liczne kontynuacje!

II  BOHATER



Przedmiot zainteresowania – TEKST, a nie 

autor



Związek z II topiką i rolą procesu wtórnego



Punkt wyjścia – „sytuacje edypalne” + 

eksponowanie psychologii  ego  - 

mechanizmów obronnych ego: 



wyparcie



projekcja



przemieszczenie



racjonalizacja



sublimacja



Anna Freud



Goeffrey Hartman



Ernst Kris

III FORMA

Dowcip i jego stosunek do 

nieświadomości (1905)



Dzieło literackie - rozbudowany dowcip



„Praca snu”  //  „praca dowcipu”



Imperatyw komunikowania

TU: Ernst Kris – model egoiczny

IV  ODBIORCA



Norman Holland 

KRYTYKA TRANSAKTYWNA



Funkcja kompensacyjna – 
autoterapeutyczna



Interpretacja psychoanalityczna 
=

refleksja samopoznawcza odbiorcy

JACQUES LACAN

                  Strukturalizm

                                                 

                

                        

Poststrukturalizm