INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ W NBP

Aby przedstawić instrumenty polityki pieniężnej , należałoby najpierw zacząć od omówienia definicji „pieniądz” i „polityka pieniężna”

Pieniądz - są to wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki płatnicze, których zdolność do zapłaty jest nieograniczona zarówno gdy kupujemy towar lub usługę jak i wtedy gdy regulujemy wszelkie zobowiązania. Pełni szczególną funkcję jako miernik wartości, środek płatniczy oraz środek gromadzenia rezerw.

Polityka pieniężna - jest jednym z elementów polityki gospodarczej, której celem jest wpływanie, kształtowanie i porządkowanie określonych działań podmiotów gospodarczych w pewnym zakresie lub na określonym obszarze geograficznym. Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej. Polityka pieniężna jest prowadzona przez Bank Centralny w imieniu państwa. Polega na ustaleniu odpowiednich celów makroekonomicznych i ich realizacji za pomocą wybranych instrumentów ekonomicznych w celu regulowania podaży i popytu na pieniądz.

Odpowiedzialny za politykę pieniężną jest przede wszystkim bank emisyjny, który wykorzystuje banki do transmisji wysyłanych przez siebie impulsów. Odpowiedzialne za politykę pieniężną jest także państwo (rząd), które ustalając politykę finansową, ustala nie tylko cele fiskalne ale także cele polityki pieniężnej

Rodzaje polityki pieniężnej z punktu widzenia oddziaływania na gospodarkę to:

• polityka ekspansywna, która wspomaga aktywność gospodarczą

• polityka restrykcyjna, ograniczająca podaż pieniądza

• polityka neutralna, która pozostawia rynkowi swobodę działania

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen.

Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego. Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu.

Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych,

a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych.

W ramach zagadnienia polityki pieniężnej (monetarnej) należy przyjrzeć się narzędziom, środkom - instytucjom prawnym, za pomocą których bank centralny może osiągać cele tej polityki. Narzędziami tej polityki mogą być instrumenty administracyjne. Bank centralny prowadzi politykę pieniężną 2 sposobami:

- bezpośrednio -do narzędzi bezpośrednich należą:

- wyznaczenie poziomu stopy %

- wyznaczenie kursu walutowego

- ustalanie wielkości depozytów lub kredytów

Narzędzia bezpośrednie gwarantują dużą skuteczność w osiąganiu celów polityki pieniężnej, ale ich wadą jest obniżenie efektywności rynku finansowego.

- pośrednio - do narzędzi pośrednich należą:

• rezerwy obowiązkowe

• operacje otwartego rynku

• - transakcje kredytowo-depozytowe

Stopa procentowa - to miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi

kapitału z racji udostępnienia go innym. Jej wielkość jest mierzona procentowo wyrażonym stosunkiem kwoty, którą płaci się za użytkowanie kapitału pieniężnego do wielkości tego kapitału, najczęściej ustalana na okres roku.

W przypadku sektora bankowego mamy do czynienia ze stopami:

- oficjalnymi banku centralnego (w Polsce ich wysokość ustala Rada Polityki Pieniężnej)

- rynkowymi - tak określa się oprocentowanie kredytów i depozytów pomiędzy bankami.

- nominalnymi - oficjalne oprocentowanie

- realnymi - pomniejszone o wartość inflacji

Stopę procentową ustalają banki i określa ona, jaką sumę należy zapłacić za udzieloną przez niego pożyczkę lub jaką kwotę płaci bank klientowi za to, że przechowuje on swoje oszczędności w tym banku. Stopa procentowa w bankach komercyjnych oscyluje wokół poziomu ustalonego przez bank centralny. Jeżeli stopa procentowa wzrasta, to maleje popyt

na kredyty, a wzrasta skłonność do oszczędzania i odwrotnie.

Ustalanie przez bank centralny stopy procentowej jest jednym ze sposobów realizacji polityki monetarnej kraju. Wzrost stopy procentowej powoduje, że pieniądz odpływa z rynku do banków, co oznacza, że podaż pieniądza maleje i zmniejsza się ryzyko inflacji.

Najważniejsze stopy procentowe określane przez Bank Centralny w Polsce:

- Stopa lombardowa - koszt uzyskania pieniądza w NBP

- Podstawowa stopa procentowa NBP.

- Jest to stopa maksymalna.

- Według stopy lombardowej NBP udziela krótkookresowego kredytu bankom

komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych.

- Stopa lombardowa określa krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku przez banki

komercyjne (określa górny poziom wahań stóp rynkowych najkrótszych terminach

zapadalności zwłaszcza O/N) 

- Stopa REPO - jest minimalną rentownością 7-dniowych bonów pieniężnych

emitowanych przez NBP. Według stopy REPO przeprowadzane są operacje otwartego rynku. Stopa ta określa minimalne oprocentowanie tych operacji. Stopa REPO wpływa na oprocentowanie pożyczek międzybankowych, depozytów i kredytów dla klientów oraz wpływa na rentowność skarbowych papierów wartościowych ( pokazuje ile banki zarabiają na środkach ulokowanych w NBP)

- Stopa redyskontowa - jest stopą procentową po jakiej bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym, według tej stopy NBP skupuje weksle od banków komercyjnych.

- Stopa depozytowa - jest stopą procentową po jakiej banki komercyjne składają w banku

centralnym depozyty jednodniowe . Określa oprocentowanie jednodniowych depozytów, składanych przez banki komercyjne w NBP. Lokaty takie mają na celu zagospodarowanie nadwyżek , jakimi dysponują od czasu do czasu banki komercyjne. Podnosząc stopy procentowe NBP zaostrza politykę pieniężną. Dochodzi do podwyższenia oprocentowania w bankach komercyjnych. Kredyty stają się coraz droższe ale i rośnie oprocentowanie depozytów. Jeżeli stopa procentowa wzrasta, to maleje popyt na kredyty, a wzrasta skłonność do oszczędzania i odwrotnie. Ustalanie przez bank centralny stopy procentowej jest jednym ze sposobów realizacji polityki monetarnej kraju. Wzrost stopy procentowej powoduje, że pieniądz odpływa z rynku do banków, co oznacza, że podaż pieniądza maleje i zmniejsza się ryzyko inflacji. Władze publiczne powinny dążyć do tego, aby stopa procentowa ukształtowała się na poziomie, który będzie pozwalał na efektywną alokację zasobów finansowych kraju.

Kurs walutowy - cena waluty wyrażona w innej walucie. Bank Centralny samodzielnie lub w porozumieniu z rządem ustala kurs waluty krajowej poprzez inwestycje zakupu i sprzedaży waluty. W Polsce ustalenie kursu waluty należy do Rady Ministrów oraz do Rady Polityki Pieniężnej. Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego.

Kurs walutowy pełni dwie podstawowe funkcje:

- informacyjną - Kurs walutowy informuje osoby fizyczne i prawne danego kraju o cenie

walut obcych. Informacja jest bezpłatna, przydatna dla eksporterów, importerów, przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych i usługowych, turystów itp.

- cenotwórczą - Przenoszenie poprzez kurs walut zagranicznego układu cen na układ krajowy

np. ropa naftowa

Zmiana kursu walutowego następuje poprzez Bank Centralny

Dewaluacja - obniżenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych, płaci się wówczas więcej jednostek waluty krajowej za jednostkę waluty obcej

Rewaluacja - podwyższenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych, płaci się wówczas mniej jednostek waluty krajowej wobec walut obcych

Czynniki wpływające na kurs walutowy:

1. Czynniki ekonomiczne: podaż i popyt na waluty; poziom cen w kraju i za granicą; polityka walutowa; różnice stóp procentowych; koniunktura i stan gospodarczy kraju; stopa inflacji

2. Czynniki polityczne: kryzysy finansowe; występowanie napięć politycznych

czynniki społeczne, kryzysy finansowe, występowanie napięć politycznych

3. Czynniki społeczne: - nastawienie społeczności danego kraju.

Rezerwy obowiązkowe zostały wprowadzone przez Bank Centralny w celu kontroli i panowania nad ogólną polityką pieniężną Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.

Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5 % dla wszystkich rodzajów depozytów, z wyjątkiem środków uzyskanych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, dla których stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 0 %. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane

Zadania rezerwy obowiązkowej:
-są one instrumentem polityki pieniężnej banku centralnego, za pomocą którego steruje obiegiem pieniądza i udzielaniem kredytów przez banki komercyjne. Zmiana stóp rezerw obowiązkowych oddziałuje na ilość pieniądza pozostającego w dyspozycji banków i przez to na zakres swobody przy udzielaniu kredytów.
- rezerwy obowiązkowe są dla banków komercyjnych specjalnym rodzajem ich rezerw płynności a umiejętność banków utrzymania jej na średnim poziomie 3,5% w ciągu miesiąca, jest sprawdzianem prawidłowego zarządzania płynnością banku

Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy

Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej. W Polsce operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem oddziaływania NBP na kształtowanie się podaży pieniądza. Zakup i sprzedaż papierów wartościowych odbywa się przede wszystkim na międzybankowym rynku pieniężnym. NBP sprzedając papiery wartościowe, przejmuje część środków pieniężnych

nabywców i zmniejsza tym samym podaż pieniądza na rynku. NBP skupując papiery wartościowe, zasila rynek kreowanym przez siebie pieniądzem, co zwiększa podaż pieniądza.

Celem operacji otwartego rynku jest:
- wpływanie na płynność systemu bankowego oraz jego zdolność do kreacji pieniądza
- pośrednie lub bezpośrednie wpływanie na poziom stóp procentowych
- zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego
Operacje otwartego rynku mogą być dokonywane przez przetarg:

a) ilościowy - bank centralny ustala wysokość stawki zakupu (tzw. stałą stawkę), a banki komercyjne podają kwoty, jakie chciałyby sprzedać bankowi centralnemu po tej stawce. W odpowiedzi na złożenie oferty bank centralny rozdziela ustaloną przez siebie kwotę zakupu proporcjonalnie do wielkości złożonych ofert.
b) procentowy - banki komercyjne podają stawkę procentową, po której chciałyby zawrzeć transakcję. Bank centralny, w ramach ustalonej przez siebie kwoty, przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę. Wysokość ostatecznej stopy procentowej jest ustalana na podstawie najniższej (marginalnej) stawki przydziału. Przy przetargu procentowym tendencje rynkowe mają większy wpływ na kształtowanie się wysokości procentu.

Operacje otwartego rynku dzielimy na:

1. warunkowe:

a) operacje warunkowego zakupu REPO, polegające na zakupie przez NBP papierów wartościowych od banków, pod warunkiem ich odkupienia przez te banki w określonym terminie. Dokonując zakupu, NBP udziela równocześnie danemu bankowi kredytu, który jest spłacany w momencie odkupienia przez ten bank sprzedanych wcześniej NBP papierów wartościowych. Operacje REPO można więc porównać do kredytu udzielanego przez NBP pod zastaw papierów wartościowych.
b) operacje warunkowej sprzedaży reverse REPO, polegające na sprzedaży przez NBP bankom papierów wartościowych pod warunkiem ich odsprzedaży przez dany bank NBP w określonym terminie. Dokonując zakupu papierów wartościowych dany bank lokuje swoje środki w NBP, które wycofuje w momencie odsprzedania zakupionych wcześniej papierów wartościowych. Operacje reverse REPO można porównać do krótkoterminowej lokaty banków w NBP.

2. bezwarunkowe.

a) kupno lub sprzedaż przez bank centralny papierów wartościowych. Jeśli bank centralny skupuje papiery wartościowe, dostarcza jednocześnie na rynek gotówkę. Jeśli natomiast bank centralny ocenia, że na rynku jest zbyt dużo gotówki, może sprzedawać papiery wartościowe, pochłaniając w ten sposób nadmiar pieniędzy z rynku.

Operacje kredytowo - depozytowe w większości krajów o rozwiniętych rynkach finansowych mogą być instrumentem, który wspomaga operacje otwartego rynku. Zawierane są z bankiem centralnym z inicjatywy banków komercyjnych, ale na warunkach ściśle określonych przez bank centralny.

Instrumenty kredytowo - depozytowe z reguły mają termin jednodniowy. W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy. Instrumentem stosowanym do końca 1995 r. był tzw. kredyt refinansowy, który obecnie został zastąpiony

przez kredyt lombardowy i kredyt redyskontowy, oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia).

Kredyt refinansowy Podstawowym zadaniem kredytów refinansowych jest to, aby zapewnić płynność bankom komercyjnym w razie sytuacji niespodziewanego jej zachwiania. Mają one służyć na pokrycie przejściowych niedoborów płynności, są więc instrumentami krótkoterminowymi. Kredyt ten może być udzielony:
a) do określonej kwoty w rachunku kredytu,
b) pod zastaw papierów wartościowych do wysokości równej określonej części nominalnej wartości tych papierów (kredyt lombardowy),
c) w innej formie, określonej przez Zarząd NBP.

Dostęp do kredytu refinansowego jest ograniczony poprzez:

- limity jego wykorzystania - są to tzw. kontyngenty kredytu, które mogą być ustalane dla wszystkich banków jednolicie lub indywidualnie dla każdego z osobna. Stanowią one górną granicę możliwości refinansowania w banku centralnym (bank komercyjny musi się liczyć z możliwością wyczerpania tego źródła zasobów płynności, będzie wtedy wykorzystywał kredyt refinansowy w wyjątkowych sytuacjach)
- oprocentowanie - ustalając jego wysokość na poziomie powyżej rynkowych stóp procentowych, bank centralny zachęca banki komercyjne do wykorzystania tańszych źródeł płynności (np. pożyczki na rynku międzybankowym).

Kredyt refinansowy jako instrument polityki pieniężnej cechuje ograniczona skuteczność. Trudno jest przy jego pomocy kontrolować płynność banków komercyjnych.

Kredyt lombardowy polega na udzielaniu, przez NBP kredytu bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych. Wysokość udzielonego kredytu przez NBP zależy od wartości papierów wartościowych, które bank komercyjny posiada i może dać w zastaw.

NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest on na następujących zasadach:

- zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej

- termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,

- warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.

Kredyt redyskontowy związany jest z obiegiem weksla w gospodarce. Bank centralny,

przyjmując przedstawione mu do wykupu przez banki komercyjne weksle handlowe, udziela im kredytu pod zastaw tych weksli. Bank komercyjny odzyskuje środki, które zainwestował w weksel w momencie ich wykupu od klienta przedstawiającego je do dyskonta. Zarząd NBP określa rodzaje weksli przyjmowanych przez NBP do dyskonta i redyskonta oraz uchwala zasady i tryb tych operacji. NBP skupuje weksle za cenę niższą niż suma wekslowa.

Różnica między sumą wekslową a ceną skupu stanowi stopę redyskonta. Wysoka stopa redyskonta działa zniechęcająco do przyjmowania weksli przez banki od swych klientów i odprzedaży dla NBP. Obniżanie stopy redyskontowej z kolei może zachęcać do odprzedaży weksli do NBP. Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania

krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej). Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej. Narodowy Bank Polski charakteryzuje się wysokim stopniem niezależności

od organów władzy i administracji państwowej, zarówno pod względem instytucjonalnym, funkcjonalnym i finansowym. W Konstytucji RP z 6 kwietnia 1997 r. artykuł 227 stanowi,

że „Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza". Konkretyzując zapis konstytucyjny, ustawa o NBP określa, że podstawowym celem działalności NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP".

Podsumowując: celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski

za pomocą wcześniej wymienionych instrumentów jest obniżanie inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego

---