Wstęp
Narodowy Bank Polski jako bank centralny Rzeczpospolitej Polskiej podejmuje działania na rzecz stabilności monetarnej i stabilności systemu finansowego, służące stworzeniu podstaw długotrwałego rozwoju gospodarczego.
Podstawowym celem działalności NPB jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen. W założeniach polityki pieniężnej na 2003 r. Rada Polityki Pieniężnej ustaliła cel inflacyjny na koniec 2003 r. na poziomie 3% +/- 1 pkt. proc. Tym samym skonkretyzowany został przyjęty w Średniookresowej strategii na lata 1999-2003 cel obniżenia do końca 2003 r. stopy inflacji do poziomu poniżej 4%. Wyznaczenie celu na poziomie 3% z przedziałem odchyleń +/- 1 pkt.proc. oznacza przejście z fazy obniżenia inflacji do fazy jej stabilizowania na niskim poziomie.
W ramach zadań wykonywanych dla stabilności krajowego systemu finansowego NBP współuczestniczy w sprawowaniu nadzoru bankowego, podejmuje działania na rzecz systemu płatniczego, a także promuje rozwój bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego. Czynnikami sprzyjającymi realizacji tych zadań są m.in.: monitorowanie i analizowanie sytuacji na rynkach finansowych oraz sytuacji gospodarczej, a także ścisła współpraca z instytucjami nadzorującymi pozostałe segmenty rynku finansowego.
Istotnym elementem działalności NBP są przedsięwzięcia o charakterze edukacyjnym. Ich celem jest propagowanie w społeczeństwie wiedzy o gospodarce i rynkach finansowych. Poprzez organizowanie i inicjowanie badań naukowych NBP przyczynia się do wzrostu świadomości ekonomicznej dla organów państwa i sektora finansowego.
Realizując wszystkie swoje funkcje , Narodowy Bank Polski przywiązuje duże znaczenie do oczekiwań i potrzeb klientów. W tym celu wprowadza nowoczesne standardy obsługi klienta, podnosząc w ten sposób jakość świadczonych usług.
Narodowy Bank Polski
Emisyjny i kredytowy bank centralny założony 15 I 1945 ; początkowo emitował walutę i stanowił ostateczne źródło rezerw dla banków komercyjnych; komercyjnych czasem rozszerzył działalność na kredytowanie gospodarki, przyjmowanie lokat, obrót walutami obcymi oraz obsługę kasową budżetu państwa; 1975-88 w jego skład wchodziła Powszechna Kasa Oszczędności; reforma 1989 przywróciła mu rolę banku emisyjnego oraz dodatkowo powierzyła NBP nadzór bankowy i prawo określania rezerw obowiązkowych; 1992 wyodrębniono zeń 9 banków kredytowych, stanowiących skomercjalizowane przedsiębiorstwa państwowe; 1993 w ramach NBP powstał Polski Bank Inwestycyjny, prowadzący działalność kredytową; od 1982 prezesa NBP powołuje sejm.
Kształtowanie systemu bankowego
Duży wpływ na rozwój polskiego systemu bankowego miało wejście w życie od stycznia 1998 r. uchwalonych w sierpniu 1997 r. ustawy Prawo bankowe oraz ustawy o Narodowym Banku Polskim
System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można jednak mówić dopiero wtedy, gdy rozwój banków finansowych pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu. Dlatego też dopiero powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku emisyjnego i banków komercyjnych jest uznawane za podstawę do określania się systemu bankowego.
Funkcje systemu bankowego można scharakteryzować następująco :
stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowania w różne przedsięwzięcia,
zapewnienie możliwości dokonywania płatności między podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami,
zapewnienie informacji cenowej , co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze,
stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania .
Konsolidacja sektora bankowego
Istotnym procesem przemian polskiego systemu bankowego po 1989 r. jest konsolidacja. Oznacza ona łączenie kapitałowe oraz organizacyjne. Same procesy konsolidacji mogą odbywać się poprzez fuzje bądź przejęcia. Powszechnie uznaje się , że fuzja, czyli połączenie ma miejsce wówczas, gdy łączą się podmioty identycznej bądź porównywalnej wielkości. Akcjonariusze otrzymują wówczas po 50% głosów na walnym zgromadzeniu połączonej spółki , ma tu również miejsce akceptacja zamierzeń przez zarządy obu jednostek. W przypadku przejęcia następuje przeniesienie kontroli nad działalnością gospodarczą spółki z jednej grupy inwestorów do innej. Przejmowane przedsiębiorstwo nie traci osobowości prawnej , zaś do najbardziej typowych form przejęć należą zakup akcji lub udziałów.
System bankowy składa się z elementów o określonych właściwościach i relacjach między instytucjami . Elementami Systemu bankowego są banki operacyjne (depozytowo-kredytowe), inwestycyjne, uniwersalne, spółdzielcze i banki emisyjne (centralne ). Na rozwój systemów bankowych wywierają wpływ takie czynniki jak :
porządek społeczny i gospodarczy, określający społeczne wartości i cele gospodarcze,
struktura i wielkość popytu na usługi bankowe,
regulacje prawne działań bankowych,
skłonność banków do innowacji.
Czynniki te są ze sobą ściśle powiązane i należy je rozpatrywać we wzajemnym związku. Ich uwzględnienie może być skuteczną dźwignią rozwoju systemu bankowego ukierunkowanego przez nadrzędne cele systemu gospodarczego.
Do cech środowiska , w którym obecnie działają banki , można zaliczyć np:
zanikanie tradycyjnych barier istniejących między poszczególnymi typami instytucji finansowych,
tendencje do zmniejszenia liczby banków poprzez tworzenie instytucji w ramach regionalnych ugrupowań,
tendencje do powstanie holdingów i konglomeratów finansowych,
liberalizację (deregulację) rynku, dzięki której wszystkie instytucje finansowe będą miały prawo do udziału w grze rynkowej,
wprowadzenie norm ostrożnościowych (zewnętrznych i wewnętrznych) ograniczających ryzyko bankowe
innowacje bankowe i nowe produkty, które wpływają na konkurencję,
wykształcenie się międzynarodowej, transgranicznej bankowości,
intensyfikacja pozabilansowych form aktywności banków ,
wprowadzenie elementów planowania strategicznego,
akceptowanie, ale i kontrolowanie zagranicznych inwestycji w kapitał akcyjny banków danego kraju.
Zmiany w systemach bankowych są różnie oceniane w zależności od tego, czy jako podstawę oceny przyjmujemy funkcjonalną koncepcję rozwoju systemów bankowych, czy koncepcję instytucjonalną.
Koncepcja funkcjonalna zakłada, że funkcje systemu bankowego są stałe, mimo zmienności form instytucjonalnych. Oznacza to, że rozwój systemu bankowego jest w pewnym stopniu pasywnym następstwem rozwoju gospodarki rynkowej. Zmiany w systemie bankowym powinny następować spontanicznie, pod wpływem zmian na rynku. Tradycyjne podejście makroekonomiczne zakłada więc , że struktura instytucjonalna systemu bankowego jest mało istotna dla rozwoju gospodarczego. Podejście to jest mało przydatne do budowy systemów bankowych .Natomiast podejście instytucjonalne, które zakłada ścisłe powiązanie między kształtowaniem instytucji finansowych a rozwojem systemu bankowego może być lepiej wykorzystane do tworzenia systemu bankowego. Kładzie ono akcent na zależności między rozwojem instytucji finansowych a wymuszeniem proefektywnościowych działań w gospodarce narodowej. Oznacza to , że nie można liczyć na spontaniczne ukształtowanie właściwej struktury aparaty bankowego. Konieczne są odpowiednie działania ze strony rządu , które stwarzałyby możliwość racjonalnego przekształcania systemu bankowego w pełni konkurencyjny w stosunku do banków innych krajów. Działania takie są konieczne, gdyż:
właściwe formy instytucjonalne systemu bankowego ukierunkowują bieżące zachowanie podmiotów gospodarczych,
rozwój gospodarki wymaga powołania nowych rodzajów instytucji bankowych,
rozwój telekomunikacji umożliwia bezpośredni dostęp produktów gospodarczych do rynków finansowych, co wymusza odpowiednie rozwiązanie w bankowości.
Każdy rynek składa się z wielu segmentów i nisz. Segmentami są duże grupy w obrębie rynku, natomiast nisze rynkowe są ściśle zdefiniowaną grupą, która ma wyraźnie wyodrębniony zbiór potrzeb i gotowa jest zapłacić nawet wyższą cenę za produkt , który jej odpowiada. W tych warunkach lokalnych bank operujący w niszy jest bardziej odporny na konkurencję wielkich banków.
Banki (niszowe, regionalne) mogą przetrwać pod warunkiem wyboru profilu specjalizacji, efektywnego zarządzania, zindywidualizowanego traktowania klienta.
Rodzaje banków
Można uznać, że aktualna struktura systemu bankowego w Polsce jest dwuszczeblowa. Tworzą ją:
Narodowy Bank Polski jako bank centralny oraz
Banki komercyjne
Głównym działaniem banków komercyjnych jest osiąganie zysku. Są to samodzielne instytucje finansowe, realizujące samodzielnie przyjętą przez siebie politykę w zakresie operacji bankowych. Same zatem kształtują zasady działalności aktywnej (np.kredytowej i pasywnej ( np. depozytowej) Działalność ta określana jest częściowo przez obowiązujące akty prawne , szczególnie istotne za względu na konieczność zachowania przez bank właściwego poziomu bezpieczeństwa. Dotyczy to np. regulacji ostrożnościowych , których charakter i treść inicjowane są przez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.
Biorąc pod uwagę funkcjonujące akty normatywne ( głównie prawa bankowego ), klasyfikację bankowości możne przeprowadzić na podstawie następujących kryteriów:
forma własności prawnej ( banki państwowe, spółdzielcze, spółki akcyjne ),
lokalizacja siedziby banku (krajowe, zagraniczne),
siedziba założycieli banku (utworzone przez osoby krajowe, osoby zagraniczne lub z udziałem tych osób; utworzone za granicą przez osoby krajowe bądź z ich udziałem,
szczególna funkcja banku ( banki prowadzące kasy mieszkaniowe, prowadzące działalność inwestycyjną na rynku kapitałowym, hipoteczne, spółdzielcze).
Wydaje się jednak, że określają charakter i rodzaj banków działających w Polsce, trafnym podejściem będzie uwzględnienie przede wszystkim rodzaju prowadzonej działalności.
Z tego punktu widzenia można wyróżnić
banki operacyjne (głównie uniwersalne),
banki inwestycyjne,
banki specjalne
banki spółdzielcze
Banki inwestycyjne zajmują się tymi obszarami bankowości , które charakteryzuje długi termin transakcji oraz duże kapitały wykorzystywane w przedsięwzięciach. Działalność ich dotyczy zatem świadczenia usług związanych z zarządzaniem finansowym oraz doradztwem. Poza gromadzeniem środków o charakterze długoterminowym i przyjmowaniem lokat uczestniczą w przeprowadzaniu publicznych emisji papierów wartościowych, występując jako pośrednik. Należy również wskazać na przygotowywanie i przeprowadzanie operacji łączenia i przejmowania przedsiębiorstw. W ramach tej funkcji banki inwestycyjne restrukturyzują firmy upadające bądź też znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej. Działają także na rynku pieniężnym jako organizatorzy krótkoterminowego finansowania lub pośredniczący we wtórnym obrocie instrumentami finansowymi. Banki inwestycyjne prowadzą wreszcie działalność analityczną , opracowują i przygotowują raporty i analizy o stanie i prognozach gospodarki światowej, regionalnej i poszczególnych krajów , analizy makroekonomiczne, sektorowe i fundamentalne.
Banki specjalne charakteryzują się tym, że ich oferta odnosi się do określonej dziedziny albo do rodzaju klienteli. Banki te specjalizują się głównie w gromadzeniu oszczędności, w finansowaniu średnio- i długoterminowych potrzeb przedsiębiorstwa , projektów inwestycyjnych (np. o charakterze proekologicznym), programów restrukturyzacyjnych , zaspokajaniu potrzeb finansowych budownictwa mieszkaniowego. Banki te obsługują również transakcje zagraniczne.
Banki spółdzielcze ze względu na charakter i zakres usług traktowane są często jako banki komercyjne. Coraz szerszy zakres świadczonych przez te instytucje usług sprawia, że można je dzisiaj traktować jak banki uniwersalne, chociaż funkcjonują przede wszystkim na obszarach wiejskich.
Banki hipoteczne to typowe banki specjalne. Ich akcje znajdują się na ogół w posiadaniu banków uniwersalnych, uniwersalnych tym samym - choć są prawnie wyodrębnione - wchodzą do koncernów bankowych. Banki hipoteczne zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości. Środki na udzielenie kredytów pod zastaw ziemi i nieruchomości mobilizują w drodze sprzedaży listów zastawnych, których zabezpieczeniem jest zastawiona w bankach ziemia lub nieruchomości.
Parabanki to instytucje świadczące usługi podobne do bankowych. Zakres i charakter tych instytucji zależy od ustaleń obowiązującego prawa bankowego . Druga dyrektywa UE , prezentuje pojęcie instytucji kredytowej, a nie banku, określa, że taka instytucja wykonuje operacje bankowe. Instytucje kredytowe polegają licencjonowaniu i nadzorowi bankowemu ; parabanki nie są poddane tym procedurom. Parabanki to z jednej strony instytucje spełniające podobne funkcje jak banki, np. SKOK-i w Polsce, ale z drugiej strony - to pośrednicy między bankami a na ogół drobnymi kredytobiorcami.
Opinie o parabankach są zróżnicowane. Podkreśla się , że ich rozwój przyczynia się do niestabilności rynków finansowych, nierówności konkurencyjnej, obniżenia poziomu bezpieczeństwa obrotu, ograniczenia ochrony konsumenta.Podkreśla się także celowość współpracy banków z parabankami, co umożliwia ograniczenie kosztów funkcjonowania banku na rynku detalicznym, ograniczenie ryzyka bankowego oraz lepszy dostęp do klienta. Możliwe jest tu zastosowanie systemu franchisingu bankowego. Polega on na udzielaniu przez banki innemu przedsiębiorstwu prawa do wyłącznego świadczenia określonych usług na pewnym terytorium. Jest to forma usługi licencyjnej. Fraszynodawca rozbudowuje własny system marketingowy, a fraszynobiorca korzysta z doświadczenia , pomocy i wiarygodności franszynodawcy. W tym przypadku mógłby wystąpić swoisty konglomerat finansowy , co sprzyjałoby kontroli banku nad działalnością parabanku ( agenta ).
Budowlane kasy oszczędnościowe udzielają kredytów na budownictwo mieszkaniowe . Ich działalność polega na przyjmowaniu wkładów oprocentowanych poniżej oprocentowania rynkowego dla tego typu lokat terminowych, a następnie udzielaniu oszczędzającym kredytów oprocentowanych poniżej stopy rynkowej, w wielkości kilkakrotnie przekraczającej nagromadzony wkład . Na ogół kasy są powiązane organizacyjnie z systemem kas oszczędnościowych i banków komunalnych. Kasy oszczędnościowo-budowlane są to samodzielne instytucje kredytowe. Mogą mieć charakter publiczny bądź formę spółki akcyjnej. Działalność kasy polega na przyjmowaniu na imienne rachunki depozytowe wkładów od osób fizycznych oraz udzielaniu kredytów mieszkaniowych. Osobie oszczędzającej przysługuje premia mieszkaniowa , która jest udzielana corocznie ze środków budżetu państwa w zależności od wysokości wkładów nagromadzonych w danym roku. Kredytobiorca w zależności od umowy musi przez określony okres gromadzić środki na swoim rachunku. Wkład na tym rachunku jest oprocentowany poniżej stopy rynkowej. Otrzymany kredyt po zgromadzeniu odpowiedniego wkładu jest także niżej oprocentowany. Obok kasy oszczędnościowo-budowlanej mogą powstawać kasy mieszkaniowe, które stanowią finansowo wyodrębnioną działalność banków . Działalność kasy polega na prowadzeniu imiennych rachunków depozytowych i udzielaniu kredytu . Kasy mieszkaniowe praktycznie nie korzystają z pomocy budżetu państwa . Natomiast premia w ramach oszczędzania jest odliczana od podatku dochodowego.
Banki regionalne . Powstanie samorządów na szczeblu regionalnym stanowi rewolucję w dysponowaniu środkami państwowymi. Zdecentralizowane fundusze gromadzone przejściowo na rachunkach bankowych mogą stać się źródłem finansowania działalności kredytowej w danym regionie. Wzajemne świadczenie sobie usług ( depozyty-kredyty ) jest przyjętą formą działalności bankowej. Kredytowaniem samorządu, obsługą emisji jego obligacji zajmują się w wielu krajach UE instytucje, które równocześnie na danym terenie gromadzą oszczędności. Silna zależność działalności depozytowej i kredytowej powoduje, że samorządy są często właścicielami lub współwłaścicielami tych banków. Jest to charakterystyczne dla tzw. banków komunalnych czy małych banków komercyjnych. Tylko bankowość regionalna może być naturalnym partnerem samorządu terytorialnego, który zapewnia samorządowi usługi bankowe, a także stwarza warunki do rozwoju podmiotów gospodarczych w regionie. Bankowość regionalna może lepiej znać specyfikę swojego środowiska, problemy i potrzeby społeczności lokalnej. Działając w bezpośrednim sąsiedztwie mieszkańców i obsługując budżet samorządowy, bank regionalny staje się bardziej wiarygodny dla środowiska. Powinien on wspierać rozwój regionalny przedsiębiorczości. W tak szerokim ujęciu współpracy między bankiem a samorządem można ocenić, czy przynosi ona korzyści obu stronom. Zakres tej współpracy dotyczy w szczególności :
bezpiecznego i dochodowego przechowywania środków finansowych oraz dokonywania poleceń płatniczych,
wspomagania rozliczania się samorządu terytorialnego terytorialnego jego pracownikami,
doradztwa finansowego,
pomocy w restrukturyzacji przedsiębiorstw komunalnych,
organizowania obsługi emisji obligacji,
udzielania gwarancji dla kredytów,
operacji w zakresie faktoringu.
Bank regionalny jest niezbędny, gdyż zapewnia nie tylko sprawną obsługę samorządu, ale także może zagwarantować zaspokojenie potrzeb finansowych w danym regionie.
Szansa dla banków regionalnych w walce konkurencyjnej z bankami uniwersalnymi polega na tym, że bank regionalny może osiągać cele, obsługując wąski segment strategiczny sprawniej i skuteczniej, niż czynią to konkurenci działający w szerszej skali.
Realizacja polityki pieniężnej polega na bieżącym stosowaniu tzw. instrumentów tej polityki nazywanych także instrumentami polityki monetarnej.
Instrumenty polityki pieniężnej można podzielić :
instrumenty kontroli ogólnej (powszechnej)
instrumenty kontroli selektywnej
oddziaływanie przez perswazję
politykę kursu walutowego
Instrumenty kontroli ogólnej to :
operacje otwartego rynku
polityka rezerw obowiązkowych
polityka refinansowania banków
Operacje otwartego rynku , jest to cały zespół transakcji kupna i sprzedaży skarbowych papierów wartościowych między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi . W większości krajów roczny budżet cechuje nadwyżka wydatków nad dochodami. Skarb państwa kraju o deficycie budżetowym, zmuszony jest zaciągać kredyty społeczeństwa poprzez emisję oprocentowanych papierów dłużnych. Walory skarbowe emitowane są na różne terminy i przybierają różną nazwę w poszczególnych krajach. Mogą to być trzymiesięczne weksle skarbowe. Dwu, trzy, dziesięcioletnie obligacje skarbowe, a nawet bezzwrotne, chociaż oprocentowane skrypty wieczyste.
Nabywcami walorów skarbu państwa są przedsiębiorstwa , ludność, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe, a także banki komercyjne. Dla tych ostatnich jest to alternatywny sposób lokaty aktywów w stosunku do udzielania kredytów. kredytów wyborze formy lokaty decyduje porównanie dochodowości wszystkich aktywów. Państwowe papiery wartościowe mają charakter walorów zbywalnych. Pierwotny nabywca nie musi przechowywać ich aż momentu ostatecznego wykupu przez dłużnika. Może je sprzedać wcześniej rezygnując z części należnego dochodu z oprocentowania. Transakcjami handlu walorami skarbowymi z bankami komercyjnymi zajmuje się bank centralny. Określone są one jako operacje otwartego rynku. Kupno przez bank centralny od banków handlowych walorów skarbowych , albo ich sprzedaż służy regulowaniu wysokości płynnych rezerw banków komercyjnych, a w dalszej kolejności kształtowaniu wartości udzielanych przez nie kredytów przedsiębiorstwom i ludności. Operacje otwartego rynku dokonywane są w skarbowych walorach krótkoterminowych. Tak na przykład w Polsce, w 1999 roku dokonywano operacji otwartego rynku 8, 13, 26, 39 i 52 - tygodniowymi bonami skarbowymi. Skarb państwa emitował ponadto obligacje skarbowe na dłuższe terminy, ale była to oferta lokaty głównie dla ludności i przedsiębiorstw. Specyficznym rodzajem oferty lokacyjnej dla banków komercyjnych były bony pieniężne emitowane przez sam bank centralny( a więc już nie Skarb Państwa). Termin wykupu bonów pieniężnych kształtował się od 1 do 273 dni. Narodowy Bank Polski emitował dlatego własne papiery dłużne , gdyż pragnął rozszerzyć liczbę rodzajów aktywów będących przedmiotem obrotu . Chciał też uniezależnić wartość operacji otwartego rynku od deficytu budżetowego i liczby wypuszczonych przez Skarb Państwa bonów. Taką niezależność dawała emisja własnych walorów o bardzo krótkim terminie wykupu. To właśnie stopa procentowa oferowana przez bank centralny bankom komercyjnym w ramach operacji otwartego rynku ma duże znaczenie ekonomiczne. W Polsce określa się ją jako stopę referencyjną. Stopa ta ma wpływ na oprocentowanie kształtujące się na rynku transakcji lokacyjno-pożyczkowych dokonywanych między samymi bankami komercyjnymi. Kupno i sprzedaż skarbowych papierów wartościowych oddziałuje na ilość pieniądza krążącego w gospodarce. Jeżeli bank centralny kupuje weksle skarbowe od banków komercyjnych, to wywołuje to wzrost ich rezerw na rachunkach w centrali instytucji monetarnej. Zmienia się struktura aktywów banków handlowych . Zmniejsza się wartość przechowywanych przez nie walorów na rzecz aktywu najbardziej płynnego jakim jest pieniądz. Przypomnijmy ,że rachunki banków komercyjnych w banku centralnym są elementem bazy monetarnej. Bank centralny płacąc za nabyte weksle skarbowe emituje własny pieniądz, tzn. pieniądz banku centralnego. Konsekwencją wzrostu płynności banków centralnych jest przyrost kredytów w gospodarce. Tworzą się nowe wkłady bankowe, następuje wzrost emisji pieniądza tworzonego z kolei przez banki komercyjne i w rezultacie powiększenie całej jego podaży. Sprzyja to rozszerzeniu inwestycji przedsiębiorstw, konsumpcji ludności i ogólnemu ożywieniu gospodarki. Jest dokładnie odwrotnie, gdy bank centralny sprzedaje bankom komercyjnym weksle skarbowe. Nastepuje wówczas spadek płynnych rezerw tych drugich, a wskutek działania mnożnika pieniężnego ogólny spadek podaży pieniądza. Bank centralny w ramach operacji otwartego rynku stosuje transakcje bezwarunkowe (outright) i warunkowe zwane też pokrytymi (covered). Te pierwsze polegają , bądź na nie uwarunkowanych zakupach (outright purchases), bądź na nie uwarunkowanej sprzedaży (outright sales) skarbowych papierów wartościowych. Realizacja tych transakcji nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi klauzulami, mają one charakter transakcji natychmiastowych. Inny charakter mają transakcje warunkowe. Przy zakupach uwarunkowanych , zwanych inaczej porozumieniami odkupu (repurchase agrement) lub krócej repo, bank centralny kupuje weksle skarbowe od banków komercyjnych , komercyjnych te drugie z kolei zobowiązują się do ich ponownego nabycia w określonym terminie w przyszłości, po określonej z góry cenie. W praktyce, tego rodzaju transakcje są kredytami banku centralnego dla banków komercyjnych. Stopa procentowa jest wypadkową popytu na weksle ze strony banku centralnego i centralnego drugiej strony ich podaży oferowanej przez dealerów rynku pieniężnego. Bank centralny wybiera oferty najkorzystniejsze, kupuje od tych banków komercyjnych, które oferują najniższą cenę sprzedaży. Przeciwieństwem transakcji uwarunkowanego zakupu , jest uwarunkowana sprzedaż weksli bankom komercyjnym przez bank centralny( reverse repo). Bank centralny sprzedaje weksle bankom z równoczesnym zawarciem umowy ich odkupu w określonym terminie w przyszłości po określonej z góry cenie. Transakcje repo i reverse repo zawierane są na bardzo krótkie terminy na ogół do 15 dni. Te pierwsze zresztą mają dużo mniejsze znaczenie, aniżeli transakcje uwarunkowane.
Z punktu widzenia celu polityki pieniężnej , operacje otwartego rynku mogą mieć charakter dynamiczny lub defensywny. Dynamiczny charakter transakcji przejawia się wówczas, gdy służą zmianie płynnych rezerw pieniężnych banków. Defensywny charakter mają wówczas, gdy służą niwelacji wahań rezerw pieniężnych. Cykliczny charakter wydatków w gospodarce sprawia, że mogą mieć miejsce niepożądane zmiany podaży pieniądza. Wysokość wkładów i kredytów bankowych waha się. Zadaniem banku centralnego jest uzupełnianie rezerw przy pomocy operacji otwartego rynku tak, aby płynne rezerwy banków pozostały stabilne. Omawiany instrument dobrze służy regulowaniu płynności sektora bankowego własnie ze względu na krótkoterminowy jego charakter.
Operacje otwartego rynku jako instrument polityki pieniężnej mają istotne zalety. Ważne na przykład jest, że handel wekslami skarbowymi , zmieniającymi podaż pieniądza inicjuje sam bank centralny. To on decyduje, czy podaż weksli zmieni się. Inaczej jest w przypadku kredytu refinansowego. Decyzje o jego zaciągnięciu podejmuje bank komercyjny. Bank centralny może jedynie zachęcać do określonych zachowań poprzez wysokość stopy procentowej, ale nie może decydować za banki komercyjne.
Operacje otwartego rynku są też precyzyjnym instrumentem kształtowania podaży pieniądza. Bank centralny sprzedaje bądź kupuje tyle walorów, ile uzna za pożądane z punktu widzenia potrzeby kształtowania bieżącej równowagi finansowej kraju. Transakcje kupna i sprzedaży weksli dokonywane są codziennie, a więc w sposób ciągły. Instrument ten jest elastyczny, oddziałuje na gospodarkę łagodnie i płynnie. Tej zalety nie ma na przykład wskaźnik rezerwy obowiązkowej. Jego zmiany powodują skokowe przyrosty bądź spadki płynności. Wskaźnik nie może być zmieniany często, jest więc instrumentem polityki pieniężnej mało elastycznym. Jak podkreślono wyżej , operacje otwartego rynku służą nie tyle realizacji długofalowej polityki przyrostu podaży pieniądza, ile bieżącemu kompensowaniu niekorzystnych tendencji na rynku związku z czym zmniejsza się udział środków, które mogą być podstawą udzielania kredytów przez banki komercyjne. Ponieważ banki muszą wypłacać odsetki od zdeponowanych w nich wkładów (oszczędnościowych, terminowych, a vista), a rachunki rezerw obowiązkowych nie są oprocentowane , zmniejsza to przeciętną marżę bankową (różnicę między odsetkami od kredytów i depozytów), chyba że bankowi uda się uzyskać wyższe odsetki od udzielonych kredytów. Najczęściej dzieje się tak, że wzrost stawki rezerw minimalnych pociąga za sobą podwyżkę oprocentowania kredytów bankowych. Stopa rezerw obowiązkowych nie powinna być zmienna zbyt często , gdyż mogłoby to powodować destabilizację polityki pieniężnej i gospodarczej. Polityka zmian stopy niezbędnych rezerw działa w jednakowym stopniu na wszystkie banki w kraju. W równym stopniu zwiększa lub zmniejsza płynność banków, nie działa więc selektywnie na wybrane banki, co może doprowadzić do sytuacji, w której bank o nadmiarze płynności może zostać zobowiązany do zmniejszenia wskaźnika rezerwowego, co oczywiście wywoła dalsze powiększenie możliwości udzielania pożyczek. Istotną wadą tego instrumentu jest to, że bankom trudno jest się dostosować do wymaganego poziomu rezerw. W praktyce zdarza się , że płacą one karne odsetki za utrzymywanie niewłaściwego poziomu rezerw, nie zmieniając własnej strategii finansowej. Rezerwy nie gwarantują też wypłacalności banków. Prawo z reguły nie zezwala na wykorzystywanie rezerw do realizacji nieprzewidzianych zleceń wypłat gotówki. Nawet gdyby można było wykorzystać rezerwy do tego celu, ich wysokość byłaby nie wystarczająca do opanowania paniki finansowej, jeśli weźmiemy pod uwagę, że stanowią one jedynie ułamek kwoty złożonych depozytów. Głównym celem stosowanie rezerw jest regulowanie ilości pieniądza kreowanego przez banki komercyjne.
Polityka refinansowania banków polega na udzielaniu przez bank centralny bankom komercyjnym kredytów: redyskontowego, lombardowego i innych kredytów refinansowych. Bank centralny refinansując banki komercyjne wypełnia określoną powszechnie terminem „kredytodawcy ostatniej instancji” . Kredyt redyskontowy jest w gospodarce rynkowej formą zasilania finansowego banków komercyjnych przez bank centralny. Operacja redyskontowa polega na zakupie przez bank centralny weksli, których termin wykupu jeszcze nie nadszedł, z potrąceniem od nominalnej sumy weksla procentu, określonego stopą redyskontową za okres, który jeszcze pozostaje do dnia płatności weksla. W wyniku redyskonta powiększają się aktywa banku centralnego oraz zwiększa się podaż pieniądza bankowego, pozostawionego do dyspozycji banku komercyjnego . Podwyższenie przez bank centralny stopy redyskontowej oznacza realizowanie polityki trudnego pieniądza , obniżenie jej - odwrotnie. Praktyczne możliwości stosowania tego instrumentu uzależnione są od istnienia obrotu papierami wartościowymi przyjmowanymi przez bank centralny do redyskonta. Papierami tymi są z reguły weksle handlowe ( pochodzące z obrotu gospodarczego). gospodarczego ilościowej polityce redyskontowej wykorzystuje się tzw. Kontyngenty redyskonta. Ustalone są one w sposób zindywidualizowany dla każdego banku komercyjnego odrębnie i określają kwotę , na jaka mogą maksymalnie opiewać weksle handlowe przekazywane bankowi centralnemu do redyskonta.
Kredytu lombardowego udziela się bankom komercyjnym na bardzo krótkie terminy pod zastaw papierów wartościowych, zwykle do wysokości 75% ich wartości nominalnej. Banki korzystają z tej formy refinansowania dla przezwyciężenia krótkookresowej utraty płynności w sytuacji , gdy redyskonto lub odsprzedaż papierów wartościowych w ramach operacji otwartego rynku jest nieopłacalne. Kredyt lombardowy jest droższy od kredytu redyskontowego.
Instrumenty selektywnej kontroli polityki monetarnej ,zwane także instrumentami sterowania bezpośredniego, wykorzystywane są wówczas, gdy mechanizm rynkowy nie zapewnia właściwego przepływu funduszów w gospodarce. Nieodzowne staje się wtedy stosowanie środków administracyjnych, które oddziałują na zjawiska pieniężne bezpośrednio, zgodnie z preferencjami władzy monetarnej w tym zakresie. Bezpośrednimi instrumentami polityki pieniężnej jest kontrola wielkości udzielanych kredytów( tzw.pułapy kredytowe), kontrola stóp procentowych ,polityka selektywnych wskaźników rezerwowych, wskazywanie bankom komercyjnym celów, na które mogą być przeznaczane kredyty lub też całkowity zakaz ich udzielania. Wydaje się ,że selektywnie stosować można powszechne instrumenty polityki pieniężnej działające ilościowo, jak i jakościowo.
Oddziaływanie poprzez perswazję .Bank centralny przekazuje sugestie tym drugim odnośnie pożądanego kierunku ich polityki kredytowej. Sugestie te nie są formalnie obowiązujące, ale potrzeba zachowania prestiżu i dobrych stosunków z bankiem centralnym nakazuje stosowanie się do jego zaleceń. W ostateczności , bank centralny może sięgać po środki przymusu . Znaczenie wytycznych i sugestii, jako metody sterowania zjawiskami pieniężnymi , zależy od tego, jak dużo banków działa w danym kraju. Jeżeli jest ich niewiele tak jak to jest np. w Wielkiej Brytanii, to skuteczność perswazji jest większa. Inaczej jest w kraju wielkiej liczbie banków, tak jak np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie jest ich kilkanaście tysięcy . Metoda perswazji ma ograniczoną skuteczność, zawsze bowiem część banków nie zastosuje się do zaleceń banku centralnego. Zresztą taka postawa może nawet w pewnych sytuacjach przynieść im korzyść.
www.nbp.pl
www.encylkopedia.interia.pl
Ustawa Prawo Bankowe z dnia 29sierpnia1997 Dz.U. Nr 140 poz. 939. ustawa o Narodowym Banku Polskim z dnia 29sierpnia1997 r, Dz.U.Nr 140, poz.938
Podstawy bankowości J.Grzywacz wyd.Dyfin 2002
H.E.Bűschgen,Przedsiębiorstwo Bankowe str 34
J.K Solarz, Rozwój systemów bankowych,Biblioteka Menadżera i Bankowca W-wa 1996 str.91
J.K.Solarz,Koncepcja rozwoju systemów bankowych.NBP.W-wa 1996 str 29
Podstawy Bankowości ,J.Grzywacz wyd.Dyfin 2002
Bankowość-podręcznik akademicki,praca pod redakcją L.Jaworskiego Z.zawadzkiej wyd.POLTEXT s.44
W.Szpringer,Wpływ instytucji parabankowych na bezpieczeństwo i stabilność rynków finansowych, „Bezpieczny Bank”1998 nr 4 s.42
D.Korenik,Współdziałanie z parabankami w strategii poprawy pozycji konkurencyjnej banku polskiego,materiały konferencyjne , Pułtusk 1999, s 176
Bankowość,Podręcznik akademicki ,Praca pod redakcją W.Jaworskiego Z.Zawadzkiej POLTEXT ,s 48
Bankowość, podręcznik akademicki praca pod redakcją W.Jaworskiego Z.Zawadzkiej wyd POLTEXT s.45
Kurs walutowy jest specyficznym instrumentem finansowym, który o tyle należałoby zaliczać do instrumentów polityki pieniężnej, o ile nie kształtuje się swobodnie na rynku pod wpływem popytu i podaży, lecz jest administrowany przez odpowiednie władze monetarne.Może być również zaliczany do instrumentów kontroli selektywnej.
W praktyce bardzo trudno jest ocenić wpływ zmiany stopy redyskontowej na ogólny poziom stopy procentowej na rynku pieniężnym. Niełatwo jest bowiem o jednoznaczne stwierdzenie, czy zmiany stopy redyskontowej mają charakter dostosowujący jej poziom do zmian stopy rynkowej, czy też jest na odwrót.
Bankowość ,podręcznik dla studentów pod redakcją J.Głuchowskiego J.Szambelańczyka wyd.WSZB ,s54-57
A.Kaźmierczak, Polityka pieniężna w gospodarce rynkowej, wud.PWN Warszawa 2000r. s.117
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
2