Jedynym wytwórcą i dostawcą pieniądza banku centralnego tworzącego bazę pieniężną jest bank centralny. Oddziaływuje on na zmianę agregatów ilości pieniądza sterując za pomocą polityki pieniężnej bazą monetarną. Jednocześnie wywiera wpływ na podaż pieniądza sektora poza bankowego tzn. pośredników finansowych, państwa oraz zagranicy. Elementy składowe podaży pieniądza obejmują: wydatki państwa, kredyty bankowe i kredyty pośredników finansowych oraz rachunek dewizowy.

Bank centralny Rzeczypospolitej Polskiej

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu i o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej

FUNKCJE BANKÓW CENTRALNYCH.

Bank centralny jest to bank państwowy, który spełnia równocześnie funkcje:

- banku emisyjnego;

- banku banków;

- banku gospodarki narodowej i banku państwa.

bank emisyjny - dzięki temu, że dokonuje emisji pieniądza -jest zawsze wypłacalny. Jeżeli poniesie straty, to i tak będzie mógł w pełni zaspokoić roszczenia posiadaczy wkładów. Wkłady w banku emisyjnym są zawsze całkowicie pewne.

Jako bank banków - bank centralny jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych).

Bank banków spełnia następujące funkcje:

- reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i ży­rowego);

- reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki operacyjne;

- reguluje płynność całego systemu bankowego;

- kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężnej

Najbardziej istotne dla banku centralnego jest spełnianie fun­kcji banku gospodarki narodowej. W tym charakterze jest on z jed­nej strony regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kra­ju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony - ban­kierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, ob­sługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obo­wiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodo­wej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.

Pełniąc funkcję banku państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych, realizacją polityki państwa w od­niesieniu do kursu walut, pośredniczeniem w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywaniem rezerw międzynarodowych środków pieniężnych

FUNKCJE NBP OKREŚLONE USTAWĄ Z 1989R.

Działalność NBP jako banku centralnego koncentruje się przede wszystkim na następujących dziedzinach:

- współdziałanie przy opracowywaniu koncepcji społeczno-gos­podarczego rozwoju kraju i kształtowaniu systemu funkcjonowania gospodarki narodowej;

- udzielanie kredytów refinansowych innym bankom i kontrola ich wykorzystania oraz przyjmowania lokat;

- organizowanie oraz realizacja rozliczeń gotówkowych i bez­gotówkowych;

- organizowanie i realizowanie obrotów dewizowych, a także administrowanie państwową rezerwą dewizową;

- sprawowanie funkcji nadzoru bankowego nad całym systemem bankowym w kraju;

- współdziałanie w kształtowaniu i realizacji polityki dewizowej;

- kształtowanie polityki kursowej i jej bieżącej realizacji;

- emisja znaków pieniężnych oraz organizowanie obiegu gotów­kowego;

- organizowanie i przeprowadzanie rachunków międzybanko­wych;

- obsługa kasowa jednostek budżetu centralnego;

- reprezentowanie interesów Polski w międzynarodowych instytu­cjach bankowych;

- oddziaływanie na system bankowy w kierunku realizacji założeń polityki pieniężno - kredytowej;

- oddziaływanie na inne banki za pośrednictwem limitu kredy­tu Polityka pieniężna

jest jednym z elementów polityki gospodarczej, której celem jest wpływanie, kształtowanie i porządkowanie określonych działań podmiotów gospodarczych w pewnym zakresie lub na określonym obszarze geograficznym.
Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej.
Działalność banku centralnego prowadzoną w imieniu państwa, a polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za pomocą wykorzystania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych nazywamy - polityką pieniężną.
Z punktu widzenia kształtowania celów realizacji polityki pieniężnej wyróżnia się politykę pieniężną:
- ustrojową
- procesową
Polityka pieniężna ustrojowa- w ramach systemu walutowego, reguluje stosunki pomiędzy walutą krajową a walutami obcymi ( innych krajów), a także w ramach ustroju pieniężnego- reguluje zasady gwarantowania gospodarce odpowiedniej ilości pieniądza.
Polityka pieniężna procesowa - jest to łączenie celów i środków polityki pieniężnej dla sterowania procesem gospodarowania pieniądza. Zadaniem tej polityki jest realizacja celów polityki pieniężnej poprzez bieżące dostosowywanie narzędzi polityki pieniężnej do istniejących warunków ogólnogospodarczych.

INSTRUMENTY POLITYKI PIENIEZNEJ:

są to narzędzia, za pomocą których władze monetarne dokonują zmian w podaży pieniądza.
Instrumenty polityki pieniężnej można podzielić na 3 grupy:
1. instrumenty kontroli ogólnej - oddziałują jednocześnie z jednakowym natężeniem na wszystkie banki komercyjne. Umożliwiają regulację zasobów pieniądza, które pozostają do dyspozycji banków komercyjnych. Do tego rodzaju instrumentów zaliczamy:
- politykę rezerw obowiązkowych
- transakcje depozytowo-kredytowe
- operacje otwartego rynku
2. instrumenty kontroli selektywnej - kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych a także system rezerw obowiązkowych
3. oddziaływanie przez perswazję - polega na przekazywaniu sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków prywatnych. Bank centralny (nieoficjalnie) formułuje zalecenia i naciski, które są kierowane do banków na rzecz zaniechania lub podjęcia określonych działań.
Rezerwa obowiązkowa -

jest częścią aktywów (kredytów) lub
pasywów (depozytów) banku komercyjnego, którą bank jest zobowiązany utrzymywać na rachunku w banku centralnym. Z mocy prawa część rezerw całkowitych, która znajduje się w dyspozycji banków, na mocy prawa nie może być wykorzystana do tworzenia pieniądza poprzez udzielanie pożyczek. Oznacza to, że rezerwy banku, które obejmują jego depozyty w banku centralnym oraz gotówkę, która znajduje się we własnym skarbcu, nie może spaść poniżej określonego poziomu.
Rezerwa obowiązkowa wyrażana jest w procentach depozytów płatnych na żądanie złożonych w banku.
Bank komercyjny nie może zbyt często zmieniać wskaźnika rezerwy obowiązkowej, ponieważ, może to spowodować zachwianie stabilności monetarnej w kraju.
Zmiana poziomu rezerwy obowiązkowej w jednakowym stopniu wpływa na wszystkie banki, zarówno na te, które mają nadmiar rezerw, jak i na te banki, które mają niedobór. W przypadku, gdy nastąpi podwyższenie wskaźnika, banki zmuszone są do zwiększenie swoich rezerw, (co prowadzi do zmniejszenia podaży kredytów). Gdy nastąpi obniżenie wskaźnika następuje odwrotna sytuacja, tzn. rośnie potencjał kredytowy banków.
Funkcje rezerwy obowiązkowej
*Ochrona deponentów - jest to zapewnienie bezpieczeństwa gromadzonych przez banki środków.
Banki odprowadzają pewną część przyjętych depozytów do banku centralnego, albo utrzymują ją w gotówce jako źródło płynności. Zapewnia to bankom środki na wypłaty dla klientów nie tylko w typowych sytuacjach, ale również w sytuacjach szczególnych (w razie niespodziewanego wzrostu wypłat, który spowodowany na przykład poprzez plotkę o bankructwie jednego z banków)
*Regulacja podaży pieniądza - bank centralny posługuje się kilkoma
metodami wywierania wpływu na podaż pieniądza. Jeśli chce zwiększyć podaż pieniądza, to może:
- obniżyć stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek, które są udzielana bankom komercyjnym
- zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku
- obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
Jeśli natomiast chce zmniejszyć podaż pieniądza, to może:
- ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom komercyjnym poprzez podwyższenie stopy dyskontowej
- sprzedawać wyemitowane przez rząd papiery wartościowe, które są w posiadaniu banku centralnego
- podwyższyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych
W przypadku, gdy bank podejmuje któryś z trzech pierwszych rodzajów działań i gdy wzrost podaży pieniądza zostaje przyśpieszony, mówimy wówczas, że bank prowadzi ekspansywną (lub miękką) politykę pieniężną, natomiast w przypadku podjęcia przez bank jednego z następnych typów działań i na skutek tego podaż pieniądza zmniejsza się lub tempo jego wzrostu spad, oznacza to, że bank prowadzi restrykcyjną (twardą) politykę pieniężną.
Bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza w celu stabilizowania cen oraz wspierania ogólnej polityki gospodarczej.
*Regulacja stóp procentowych - stopa procentowa jest ceną płaconą
przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz. Cena ta jest wyrażana w procencie kapitału pożyczkowego oraz skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu.
Stopa procentowa jako wskaźnik informuje o intencjach rządu, czyli
np. o tym, jaką politykę będzie prowadził (ekspansywną czy restrykcyjną).
Podwyższenie stopy procentowej będzie powodowało zmniejszenie popytu na kredyt, skolei jej obniżenie wywoła odwrotny skutek, czyli zwiększenie tego popytu.
Wpływ stopy procentowej na procesy gospodarcze jest ograniczony, ponieważ:
1. poszczególne sektory gospodarki reagują w zróżnicowany sposób na zmiany (podwyższenie lub obniżenie) stopy procentowej
2. pewna grupa inwestycji ma podstawowe znaczenie dla przetrwania przedsiębiorstwa
3. rentowność przedsięwzięć, inwestycji musi być oceniana długookresowo. Przedsiębiorstwo zadłużając się w momencie, gdy stopa procentowa jest wysoka, może spodziewać się obniżki kosztu kredytu
4. przedsiębiorstwo może akceptować płacenie wysokiej stopy procentowej, gdy ma możliwość przeniesienia wzrostu kosztów na cenę, bez ryzyka utraty rynku zbytu
5. restrykcyjne oddziaływania stopy procentowej zależy od stopy inflacji
6. na skuteczność oddziaływania stopy procentowej ma wpływ system fiskalny (podatkowy)

7. na możliwość oddziaływania stopy procentowej wpływa międzynarodowy rynek finansowy oraz łatwość przepływu kapitału między krajami.
Władze publiczne powinny dążyć do tego, aby stopa procentowa ukształtowała się na poziomie, który będzie pozwalał na efektywną alokację zasobów finansowych kraju.

Stopy rezerwy obowiàzkowej w Polsce od poczàtku kształtowaly się na relatywnie wysokim

Poziomie. Do znacznej obniżki stóp rezerwy obowiàzkowej (z przeciętnie 12% do 5% dla wszystkich

Typów depozytów) doszło w 1999 r. Uwolniona w ten sposób płynność została zaabsorbowana

Przez emisję´ obligacji NBP. Obciążenie banków komercyjnych z tytułu rezerwy obowiàzkowej

Zmalało od września 1999 r. i należy się´ spodziewać, że stopy rezerwy będą stopniowo obniżane

Do poziomu obowiązującego w Europejskim Systemie Banków Centralnych. Od 28 lutego 2002 r.

Stopa rezerwy obowiàzkowej została obniżona do poziomu 4,5%. Jednocześnie zlikwidowano możliwość utrzymywania części rezerwy obowiązkowej w formie gotówki w kasach banków. Zmiana

Ta była neutralna dla płynności sektora bankowego. Proces dalszego obniżenia stopy rezerwy

Obowiązkowej będzie zależeć od kształtowania się´ warunków realizacji polityki pieniężnej.

1.STRUKTURA TRANSAKCJI DEPOZYTOWO -KREDYTOWYCH

Transakcje depozytowo-kredytowe - powstały na skutek połączenia kredytów refinansowych, które są udzielane bankom komercyjnym przez bank centralny oraz depozytów przyjmowanych od banków komercyjnych przez bank centralny

Dzielimy na kredyty refinansowe ,lombardowe i redyskontowe.

A)Podstawowym zadaniem kredytów refinansowych jest to, aby zapewnić płynność bankom komercyjnym w razie sytuacji niespodziewanego jej zachwiania. Mają służyć na pokrycie przejściowych niedoborów płynności, są więc instrumentami krótkoterminowymi.
Dostęp do kredytu refinansowego jest ograniczony poprzez:
- limity jego wykorzystania. Są to tzw. kontyngenty kredytu, mogą
być one ustalane dla wszystkich banków jednolicie lub indywidualnie dla każdego z osobna. Stanowią one górną granicę możliwości refinansowania w banku centralnym (bank komercyjny musi się liczyć z możliwością wyczerpania tego źródła zasobów płynności, będzie wtedy wykorzystywał kredyt refinansowy w wyjątkowych sytuacjach)
- oprocentowanie: Ustalając jego wysokość na poziomie poniżej rynkowych stóp procentowych, bank centralny zachęca banki komercyjne do wykorzystania tańszych źródeł płynności (np. pożyczki na rynku międzybankowym).

B)Kredytu lombardowego banki udzielają go pod zastaw lub zabezpieczenie papierów, towarów i przedmiotów wartościowych. Cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, choć właścicielem jego jest nadal kredytobiorca. Maksymalna wielkość tego kredytu nie przekracza wartości zastawu. Bank, przyjmując zastaw, nabywa prawo jego sprzedaży w przypadku niespłacenia kredytu.

C)Kredyt redyskontowy związany jest z obiegiem weksla w gospodarce. Bank centralny, przyjmując przedstawione mu do wykupu przez banki komercyjne weksle handlowe, udziela im kredytu pod zastaw tych weksli. Bank komercyjny odzyskuje środki, które zainwestował w weksel w momencie ich wykupu od klienta przedstawiającego je do dyskonta

Operacje kredytowe NBP miały kluczowe znaczenie w gospodarce centralnie planowanej i stanowiły wówczas główne źródło zasilania oddziałów banku centralnego środkami pieniężnymi.

W dniu 3 kwietnia 2003 r. NBP dokonał wcześniejszego wykupu obligacji o wartości nominalnej 5,27 mdl , na które w 1999 r. zamieniona została część rezerwy obowiązkowej od depozytów.

2.Operacje otwartego rynkU - to działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny papierów wartościowych. Transakcje te wywierają wpływ na wielkość rezerw banków komercyjnych oraz na ilość pieniądza w obiegu.
Jeżeli bank centralny skupuje papiery wartościowe emitowane przez rząd, to na skutek tego zwiększają się rezerwy gotówkowe banków komercyjnych (zwiększenie podaży pieniądza). W przypadku sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych, następuje spadek rezerwy w bankach komercyjnych (a co za tym idzie spada podaż pieniądza).
Celami operacji otwartego rynku są:
- wpływanie na płynność systemu bankowego oraz jego zdolność do kreacji pieniądza
- pośrednie lub bezpośrednie wpływanie na poziom stóp procentowych
- zwiększenie efektywności działania rynku pieniężnego

.

Operacje otwartego rynku w Polsce

Podobnie jak w innych krajach, operacje otwartego rynku stały się´ głównym instrumentem Polityki pieniężnej NBP. Pierwszà formà operacji otwartego rynku była emisja bonów pieniężnych NBP w 1990 r.

Operacje warunkowe zostały wprowadzone do instrumentarium NBP dopiero w 1993 r., gdy wystarczająco rozwinął Się´ rynek lokat międzybankowych. NBP miał wówczas możliwość przeprowadzania zarówno operacji zasilających system bankowy w płynność, jak i operacji absorbujących.

NBP po pewnym czasie, z powodu rosnącej płynności systemu bankowego przestał stosować operacji zasilających.

Od Tego momentu do chwili obecnej bank centralny przeprowadza jedynie operacje absorbujące plynnośc

Sektora bankowego. Nietypowym instrumentem zaliczanym w Polsce do operacji otwartego rynku było przyjmowanie przez NBP depozytów ludności w okresie od września do grudnia 1997 r. Powodem były

zaburzenia w mechanizmie transmisji, spowodowane dążeniem banków komercyjnych - w warunkach

nadpłynnosci - do nadmiernej ekspansji kredytowej. Przyjmowanie depozytów doprowadziło do istotnego wzrostu stóp depozytowych w bankach komercyjnych, co było zgodne z intencjà banku Centralnego. Obecnie NBP nie ma prawnych możliwości przyjmowania depozytów od osób fizycznych.

W zamian bank centralny może emitować i sprzedawać papiery wartościowe dla ludności

(tzw. bony wartościowe), jakkolwiek instrument ten nie był dotychczas wykorzystywany.

Pomimo istnienia dość bogatego instrumentarium głównym typem operacji stosowanym obecnie przez NBP jest emisja bonów pienięznych z 14-dniowym terminem zapadalności. Obecnie operacje zasilające system bankowy w płynność nie sa stosowane ze względu na utrzymujący się´w systemie bankowym nadmiar płynności. Poza tym operacje warunkowej lub bezwarunkowej sprzedaży przez NBP bonów skarbowych byłyby niemożliwe do przeprowadzenia ze względu na brak bonów skarbowych w aktywach NBP.

Od września 2000 r. NBP prowadzi sprzedaż obligacji skarbowych ze swojego portfela. Asa to

Obligacje pozyskane w ramach operacji konwersji wcześniejszego zadłużenia budżetu wobec NBP,

które nastąpiło dwuetapowo: we wrześniu i w grudniu 1999 r. Sprzedaż obligacji skonwertowanych jest operacją strukturalną, której celem jest zmniejszenie skali nadpłynności systemu bankowego.

Od czasu ukonstytuowania się RPP w 1998 r. wprowadzona została tzw. stopa referencyjna, ustalająca minimalnà rentowność 28-dniowych bonów pieniężnych. Od stycznia 2003 r. stopa referencyjna ustala minimalnà rentowność 14-dniowych bonów pieniężnych. Skala emisji w danym dniu ustalana jest na podstawie rozpoznania rynku i rozliczenia płynnosci sektora bankowego.

---