SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH A PROCES STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA

Pojęcie ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczenia społeczne są formą zabezpieczenia społecznego ludności przy pomocy państwa. Celem ubezpieczeń społecznych jest zabezpieczenie obywateli przed niedostatkiem spowodowanym utratą zdolności do pracy na skutek wieku, choroby lub inwalidztwa. Ubezpieczenie jako instytucja finansowa polega na tworzeniu funduszy na podstawie gromadzonych składek, od osób, uczestniczących w danym systemie ubezpieczeniowym.

Klasyfikacja ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczenia społeczne pracowników i innych osób:

• ubezpieczenia emerytalne - są to ubezpieczenia na wypadek niezdolności do pracy z powodu starości. Osoby, które opłacają składkę, zapewniają sobie w ten sposób dochód w momencie zaprzestania pracy zawodowej po osiągnięciu wieku emerytalnego. Wysokość składki wyrażona jest w formie stopy procentowej. Na ubezpieczenie emerytalne odprowadzana jest składka w wysokości 19,52% podstawy wymiaru składki. Składki na ubezpieczenie emerytalne są finansowane z własnych środków i w równych częściach (po połowie) przez ubezpieczonego (głównie pracownicy) i płatnika składek (głównie pracodawcy). Składki obliczają, rozliczają i przekazują co miesiąc do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych płatnicy składek,

• ubezpieczenia rentowe - jest to ubezpieczenie, które gwarantuje świadczenia pieniężne w przypadku utraty dochodów z powodu niezdolności do pracy (renta inwalidzka), lub śmierci żywiciela (renta rodzinna). Składka na ubezpieczenie rentowe wynosi 6% podstawy wymiaru składki. Składka opłacana jest w części przez pracodawcę (4,5% podstawy wymiaru), a w części przez pracownika (1,5% podstawy wymiaru),

• ubezpieczenie chorobowe - jest to ubezpieczenie na wypłatę zasiłków chorobowych, świadczeń rehabilitacyjnych, zasiłków wyrównawczych, opiekuńczych, macierzyńskich i porodowych. Składki na ubezpieczenia chorobowe finansują w całości z własnych środków sami ubezpieczenia. Na ubezpieczenie chorobowe odprowadzana jest składka w wysokości 2,45% podstawy wymiaru składki,

• ubezpieczenie wypadkowe - jest to ubezpieczenie na wypłatę określonej kwoty w postaci odszkodowań i zasiłków z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Składki na ubezpieczenia wypadkowe finansują w całości z własnych środków płatnicy składek. Na ubezpieczenie wypadkowe odprowadzana jest składka w wysokości 2,45% podstawy wymiaru składki.

Podstawą wymiaru składek jest przychód osoby fizycznej, o którym mówią przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a więc wynagrodzenie ze stosunku pracy i inne przychody.

Ubezpieczenia społeczne rolników:

1. ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie - podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny oraz domownik rolnika. Wysokość składki za jednego ubezpieczonego ustala się w planie funduszu składkowego. Z tytułu ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego przysługują następujące świadczenia:

• jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej. Przysługuje ubezpieczonemu, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej,

• zasiłek chorobowy - przysługuje ubezpieczonemu który na skutek choroby jest niezdolny do pracy rolniczej nieprzerwanie przez 30 dni, zasiłek chorobowy przysługuje za okres czasowej niezdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez 180 dni,

• zasiłek macierzyński - przysługuje ubezpieczonemu z tytułu urodzenia dziecka, a także z tytułu przyjęcia dziecka w wieku do jednego roku na wychowanie,

1. ubezpieczenie emerytalno - rentowe - podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, domownik rolnika, osoba pobierająca rentę strukturalną, oraz małżonek osoby, jeżeli renta strukturalna współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka. Składka kwartalna za każdego ubezpieczonego wynosi 30% emerytury podstawowej. Z tytułu ubezpieczenia emerytalno - rentowego przysługują następujące świadczenia:

• emerytura rolnicza lub renta inwalidzka rolnicza z tytułu niezdolności do pracy,

• renta rolnicza szkoleniowa,

• renta rodzinna,

• emerytura i renta z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin,

• dodatki do emerytur i rent,

• zasiłek pogrzebowy.

Cechy ubezpieczeń społecznych:

1. gwarancje ustawowe - tzn. przepisy prawa o randze ustawy określające komu, kiedy i jakie przysługują świadczenia,

2. przymusowy charakter - tzn. objęcie ubezpieczeniem następuje automatycznie z mocy samego prawa, bez jakichkolwiek czynności,

3. związek z pracą - tzn. zatrudnienie daje prawo do świadczeń, praca stanowi podstawowy tytuł i uzasadnienie ubezpieczenia społecznego, ponieważ fakt jej wykonywania stwarza ryzyko zagrożenia oraz potrzebę wymagającą jej ochrony,

4. roszczeniowość - tzn. świadczenia te są należne osobom uprawnionym w ustawowo określonym wymiarze w razie wystąpienia przewidzianych prawem okoliczności, a tym samym ubezpieczenie społeczne daje gwarancję tych świadczeń,

5. są finansowane ze składek, dofinansowane przez budżet państwa,

6. składki są gromadzone na specjalnych funduszach, z których płacone są świadczenia,

7. zarządzanie funduszami ubezpieczeniowymi oraz wypłata świadczeń realizowana jest przez wyspecjalizowane instytucje,

8. szczególny zakres przedmiotowy, który obejmuje pokrywanie szczególnego rodzaju potrzeb spowodowanych przez zdarzenia losowe bądź inne zdarzenia. Do tych zdarzeń należą: niezdolność do pracy z powodu choroby, inwalidztwa, wypadku przy pracy, śmierci, wdowieństwa sieroctwa. Jeśli zaś chodzi o inne zdarzenia objęte świadczeniami z tytułu ubezpieczenia społecznego, to są nimi starość, urodzenie dziecka, oraz przyjęcie na wychowanie dziecka.

Instytucje realizujące zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych:

1. ZUS - jest państwową jednostką organizacyjną, zajmującą się gromadzeniem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne obywateli oraz dystrybucją świadczeń (np. emerytur, rent, zasiłków chorobowych lub macierzyńskich) w wysokości i na zasadach ustalonych przez parlament i rząd. Jest on odpowiedzialny za ewidencjonowanie składek oraz zarządzanie dostępnymi środkami w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS). W ramach FUS wyodrębnia się fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy, wypadkowy i rezerwowe. Na potrzebę wypłaty świadczeń emerytalnych utworzony został dodatkowo Fundusz Rezerwy Demograficznej,

2. KRUS - to instytucja państwowa odpowiedzialna za ubezpieczenie społeczne rolników. W ramach tego ogólnego zadania powierzono KRUS realizację działalności prewencyjnej, rehabilitacyjnej, leczniczej oraz inicjowanie ubezpieczeń wzajemnych. Wypłaca renty strukturalne, zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne, świadczenia kombatanckie oraz pełni funkcję płatnika składek na ubezpieczenie zdrowotne osób pracujących w rolnictwie bądź związanych z nim. Utworzono:

• Fundusz Składkowy - finansuje ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe i macierzyńskie. Ma on osobowość prawną, zorganizowany jest na zasadzie samofinansowania, tworzony jest ze składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz z innych źródeł określonych w statucie funduszu,

• Fundusz Emerytalno - Rentowy - odpowiedzialny jest za finansowanie: świadczeń z ubezpieczenia emerytalno - rentowego, emerytur i rent, refundacji określonych kosztów FUS, ubezpieczeń zdrowotnych rolników. Jest funduszem celowym. Jest tworzony ze składek na ubezpieczenie emerytalno - rentowe, z refundacji ze środków FUS, z uzupełniającej dotacji budżetu państwa, z dotacji z budżetu państwa przeznaczonej na składki na ubezpieczenie zdrowotne,

• Fundusz Rehabilitacyjno - Prewencyjny - odpowiedzialny jest za finansowanie działalności prewencyjno - rehabilitacyjnej KRUS. To publiczny fundusz celowy. Utworzony jest z 5% wydatków Funduszu Składkowego i z dotacji z budżetu państwa,

• Fundusz Administracyjny - odpowiedzialny za finansowanie kosztów organizacji i funkcjonowania całego systemu. Z niego finansowane są wynagrodzenia z pochodnymi pracowników KRUS, koszty dystrybucji świadczeń, wynajmu pomieszczeń itp. jest publicznym funduszem celowym. Tworzony jest z 9% odpisów od Funduszu Składkowego oraz z 3,5% odpisów z Funduszu Emerytalno - Rentowego.

Rodzaje systemów ubezpieczeń społecznych:

1. system kapitałowy - pracownik przez cały czas swojej aktywności zawodowej odkłada składki, które są lokowane na oprocentowanych rachunkach bankowych. Po przejściu na emeryturę pracownik może dysponować całym kapitałem wraz z odsetkami, lub tylko comiesięcznymi świadczeniami pochodzącymi z odsetek od kapitału, wypłacanymi dożywotnio. Po śmierci kapitał może być dziedziczony przez rodzinę pracownika. Podstawową wadą tego systemu jest jego duże uzależnienie od wysokiej inflacji i kryzysów na rynkach finansowych. System ten jest jednak odporny na proces starzenia się społeczeństwa czy bezrobocie,

2. system redystrybutywny (repartycyjny) - składki pracownika trafiają do wspólnej puli, z której wypłacane są na bieżące świadczenia dla osób, którym one przysługują w danym momencie. Po przejściu na emeryturę świadczenia są wypłacane ze składek osób płacących je w danym momencie. W zasadzie jedyną zaletą systemu repartycyjnego jest jego mała wrażliwość na kryzysy rynków finansowych i zjawiska inflacji. Zasadniczą wadą systemu jest natomiast duża wrażliwość na procesy demograficzne i bezrobocie.

3

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE ROLNIKÓW

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE PRACOWNIKÓW I INNYCH OSÓB

ubezpieczenia wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie

ubezpieczenia emerytalne

ubezpieczenia emerytalno - rentowe

ubezpieczenia rentowe

ubezpieczenia chorobowe

ubezpieczenia wypadkowe

---