Charakterystyka i znaczenie sektora MSP w Polsce
Od lat 70, zarówno w Europie jak i w Stanach Zjednoczonych, obserwujemy rosnące znaczenie gospodarcze małych i średnich przedsiębiorstw. Odgrywają one ogromną rolę zarówno w sferze gospodarczej jak i społecznej państwa. Z jednej strony sektor MSP stymuluje wzrost gospodarczy kraju, przez aktywizację procesów innowacyjnych, a co za tym idzie unowocześnia strukturę przemysłową, z drugiej zaś generuje nowe miejsca pracy i może łagodzić napięcia społeczne, dając szansę samozatrudnienia, osiągnięcia sukcesu i zmiany statusu społecznego ludziom przedsiębiorczym1.
Proces kształtowania się sektora MSP przebiega różnie w różnych krajach. Jego specyfika zależy od osiągniętego przez państwo rozwoju gospodarczego oraz ustroju społeczno - politycznego. Nawet w krajach o podobnym poziomie gospodarki rola małych i średnich przedsiębiorstw jest inna, a stopień rozwoju zróżnicowany. Związane jest to z odmienną polityką promocji i wspierania tego sektora przez państwo, różną kulturą przedsiębiorczości, tradycjami, stosunkiem społeczeństwa do inicjowania i prowadzenia działalności gospodarczej.
W krajach Unii Europejskiej Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią prawie 99% ogółu przedsiębiorstw. Zapewniają one miejsca pracy 2/3 zatrudnionych obywateli i wytwarzają blisko 60% PKB całej Unii. Wpływają one więc w sposób decydujący na rozwój ekonomiczny oraz konkurencyjność gospodarek krajów Unii Europejskiej na rynku międzynarodowym2.
W Polsce transformacja ustrojowa stworzyła warunki, sprzyjające szybkiemu rozwojowi sektora MSP. W bardzo krótkim czasie musiał nastąpić proces głębokich przemian i dostosowań do zmieniających się bardzo dynamicznie warunków gospodarczych kraju. Po wielkich przegrupowaniach materialnych oraz w zatrudnieniu, małe i średnie firmy stały się szansą dla tych, którzy tracą pracę, korzystają z wysokich odpraw lub łączą posiadane kapitały razem z innymi jednostkami, znajdującymi się w takiej samej sytuacji.
Aktualnie małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią w Polsce ponad 99,8% ogólnej liczby przedsiębiorstw i pełnią ważną rolę w gospodarce, wpływając na tak istotne kwestie jak: wzrost gospodarczy, konkurencyjność, zmiany struktury gospodarczej i wielkość bezrobocia4. Sektor MSP charakteryzuje się wysoką dynamiką wzrostu, która szczególnie wyraźnie się rysowała w pierwszym dziesięcioleciu po transformacji.
W związku z wejściem Polski do struktur Unii Europejskiej, uchwałą sejmu RP z 26.11.2004 roku wprowadzono zmiany do Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. Definiuje ona pojęcie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Są one zgodne ze standardami przyjętymi w UE i uzależniają kategorię, do której przynależy dane przedsiębiorstwo, przede wszystkim od trzech czynników: wielkości obrotów, sumy bilansowej posiadanych aktywów oraz stanu zatrudnienia.
Ogólna ocena sektora MSP w Polsce w latach 1995-1999 jest bardzo pozytywna i wskazuje na silną dynamikę rozwoju tego sektora. Rok 2000 sygnalizuje jednak spadek tempa rozwoju. Przyrost liczebności przedsiębiorstw w roku 2000 wynosił 158 tys. i był mniejszy od poprzedniorocznego wynoszącego 216 tys. przedsiębiorstw. Nastąpił spadek liczby nowych podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON z około 363 tys. w 1999 roku do 356 tys. w 2000 roku oraz wzrost liczby przedsiębiorstw wykreślonych z rejestru REGON, odpowiednio z około 172 tys. do prawie 195 tys. Rok 2000 był również pierwszym począwszy od 1994 roku kiedy nastąpił spadek przedsiębiorstw aktywnych, który wynosił ponad 53 tys., co oznaczało spadek o 2,9%.
Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce cechuje znaczne rozdrobnienie. Przejawia się to wysokim udziałem przedsiębiorstw bardzo małych, tzw. mikroprzedsiębiorstw (do 9 pracujących), który w 2000 r. wynosił 95,2% oraz niskimi udziałami przedsiębiorstw małych (10-49 pracujących) - 3,7 % i średnich (50-249 pracujących) - 0,9%.
Dynamika wzrostu ilości przedsiębiorstw nowopowstałych w sektorze MSP wskazuje, że największy wzrost następuje w liczbie przedsiębiorstw najmniejszych (0-9 pracujących). W 2000 roku powstało ok. 344 tys. takich przedsiębiorstw. Liczba aktywnych przedsiębiorstw prywatnych wyniosła na koniec 2000 r. ok. 1,8 mln przedsiębiorstw. W porównaniu z końcem 1999 r. liczba firm małych zmniejszyła się o ok. 53 tysiące, a liczba średnich wzrosła o 123.
Struktura branżowa sektora MSP w Polsce obejmuje niemal całą strukturę gospodarczą i wykazuje na znaczne zróżnicowanie w zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Najwięcej małych i średnich przedsiębiorstw (37% ogółu przedsiębiorstw zaliczanych do sektora MSP) w 2000 r. funkcjonowało w sekcji - handel i naprawy. Stosunkowo wysokie udziały miały sekcje: obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (13,4%), przetwórstwo przemysłowe (12,5%) oraz budownictwo (11,6%), transport i łączność (9%). W ostatnich latach obserwujemy tendencje wzrostowe udziału małych i średnich przedsiębiorstw w sekcji obsługa nieruchomości oraz spadków przetwórstwie przemysłowym.
Struktura przestrzenna małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce nie jest równomierna, ma raczej charakter skoncentrowany. Najwięcej przedsiębiorstw funkcjonuje w województwach: mazowieckim, śląskim, wielkopolskim, dolnośląskim oraz małopolskim. Najmniej przedsiębiorstw natomiast działa na terenie województw: opolskiego, podlaskiego, świętokrzyskiego oraz lubuskiego. Skupiska MSP powstają więc w obrębie dużych aglomeracji miejskich oraz w okręgach o dobrze rozwiniętym i zróżnicowanym przemyśle8. Koncentrują się one na terenach, na których istnieją odpowiednie rynki zbytu, wykwalifikowana siła robocza, dostęp do wyspecjalizowanych usług i środków finansowych oraz rozwinięta infrastruktura. Wspomniany wcześniej, związany ze spadkiem koniunktury, spadek ilości aktywnych małych i średnich przedsiębiorstw w 2000 roku w Polsce, dotkną przede wszystkim województwa biedne, mniej rozwinięte9. Dla wyrównania regionalnych różnic rozwojowych rząd powinien prowadzić politykę wspierania przedsiębiorczości na terenach mniej zindustrializowanych o niewykorzystanym potencjale ekonomicznym.
Wsparcie dla MSP ze strony krajowych instytucji rządowych
Konkurencyjność gospodarki zależy od szeregu czynników warunkujących jej możliwości rozwoju. Dopiero skumulowany efekt pozytywnych procesów zachodzących we wszystkich istotnych dla rozwoju gospodarczego obszarach wytwarza pożądany wzrost. Państwo ma ograniczony i pośredni wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw a przez to i na konkurencyjność gospodarki. Większość działań Państwa koncentruje się na kształtowaniu otoczenia makroekonomicznego, które wpływa na sposób i efekty działania przedsiębiorstw. Strategicznym celem polityki makroekonomicznej państwa jest trwały, zrównoważony wzrost gospodarczy. Wokół tego celu winny być skoncentrowane wszelkie polityki cząstkowe, o krótszym horyzoncie czasowym, do których zaliczyć należy także politykę wobec małych i średnich przedsiębiorstw.
Głównym celem polityki Rządu wobec MSP jest kształtowanie warunków dla tworzenia i pełnego wykorzystania potencjału rozwojowego sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Dlatego skuteczne działania wobec sektora MSP powinny być prowadzone w dwóch płaszczyznach tzn. poprzez stosowanie instrumentów i rozwiązań wspólnych dla ogółu przedsiębiorstw, uzupełnionych instrumentami szczególnymi, adresowanymi wyłącznie do MSP.
W sferze instrumentów wspólnych dla wszystkich przedsiębiorstw szczególne znaczenie przypisać należy:
-uzdrawianiu finansów publicznych, polegającym na ograniczeniu deficytu budżetowego poprzez racjonalizację wydatków, co przyczynia się do ograniczenia inflacji oraz wzrostu dostępności finansowania zewnętrznego dla przedsiębiorstw,
-stworzeniu systemu podatkowego, promującego inwestycje i przyjaznego dla podatnika, ograniczaniu obciążeń i barier biurokratycznych, które powodują nieuzasadniony wzrost kosztów działalności przedsiębiorstw, a przez to zmniejszają ich konkurencyjność.
Istotniejsze z punktu widzenia pracy są jednak instrumenty szczególne, skierowane wyłącznie do sektora MSP. Znaczenie tego sektora w gospodarce narodowej jest dostrzegane przez rząd polski, co przejawiło się w 1995 roku w pierwszym jednolitym programie polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw. W zakresie instrumentów organizacyjnych duże znaczenie dla rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw miało utworzenie jeszcze w 1995 r. Polskiej Fundacji Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw jako instytucji, która koordynowała działania na rzecz podniesienia konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw na rynku krajowym i zagranicznym oraz realizowała programy rozwoju MSP, oparte o środki pomocy zagranicznej.
Z inicjatywy Fundacji utworzony został Krajowy System Usług (KSU) dla małych i średnich przedsiębiorstw jako sieć współpracujących ze sobą instytucji wspierających MSP, zlokalizowanych na terenie całej Polski, świadczących usługi doradcze, szkoleniowe, informacyjne i finansowe. Wśród nich znajdują się centra wspierania biznesu, ośrodki wspierania przedsiębiorczości, agencje rozwoju regionalnego, organizacje pracodawców, fundacje i stowarzyszenia. System ten jest strukturą otwartą, nowe instytucje są corocznie włączane do sieci w drodze konkursu.
W celu wspierania przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, w dostępie do nowych technologii utworzono, w 1996 r., Agencję Techniki i Technologii. Agencja ta udzielała pomocy finansowej przedsiębiorcom na wdrożenie innowacyjnych technik i technologii w postaci pożyczek. Kolejny program, przyjęty w 1999 roku zakładał, obok działań polegających na pomocy doradczo-szkoleniowej, wspieraniu rozwoju eksportu, promowaniu jakości, także ułatwienie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania. Stworzony został system instytucjonalnego wspierania MSP w całej Polsce na jednakowych zasadach, w jego skład wchodzą Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości oraz ośrodki Krajowego Systemu Usług. KSU to obecnie sieć ok. 140 ośrodków, zlokalizowanych na terenie całej Polski, świadczących usługi doradcze, szkoleniowe, informacyjne i finansowe.Spośród ośrodków KSU zostały powołane, w 2001 roku, w każdym województwie Regionalne Instytucje Finansujące (RIF), które są regionalnym partnerem PARP (Polskiej Agencji Rozwoju przedsiębiorczości) przy wdrażaniu polityki sektorowej adresowanej do MSP. Natomiast w 2000 roku rozpoczęto tworzenie, w ramach sieci KSU, Punktów Konsultacyjno-Doradczych (PKD) świadczących bezpłatne usługi informacyjne i doradcze dla MSP oraz osób podejmujących działalność gospodarczą. Obecnie istnieje 133 PKD.
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) została utworzona 1 stycznia 2001 r. na bazie Polskiej Fundacji Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, która działała w latach 1995-2000 i podlega Ministrowi Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Z dniem 31 marca 2002 r. PARP przejęła zadania i obowiązki Agencji Techniki i Technologii, a z dniem 31 maja 2002 r. zadania likwidowanej Polskiej Agencji Rozwoju Regionalnego.
W zakresie instrumentów finansowych ważne dla działalności sektora MSP było utworzenie w grudniu 1994 r. Funduszu Poręczeń Kredytowych, przekształconego następnie w 1997 r. w Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych Banku Gospodarstwa Krajowego. Fundusz ten oferuje poręczenia na obszarze całego kraju za pośrednictwem sieci banków współpracujących. Pod względem wielkości kapitału oraz zasięgu działania jest to w tej chwili największy fundusz w Polsce. Ponadto od 1995 roku zaczęły powstawać pierwsze fundusze lokalne i regionalne udzielające poręczeń kredytowych dla sektora MSP. Podstawową funkcją funduszy poręczeń kredytowych, jest ułatwianie małym i średnim przedsiębiorstwom dostępu do finansowania bankowego.
W przypadku małych i średnich przedsiębiorców dostępność finansowania zewnętrznego jest ograniczona. Małą dostępnością charakteryzują się obligacje, inne długoterminowe papiery wartościowe oraz kredyty. Na uzyskanie znacznych kwot kapitału z tych źródeł mogą sobie pozwolić spółki silne kapitałowo, mające odpowiednie zabezpieczenia, posiadające zdolność kredytową. Silna finansowo spółka ma praktycznie nieograniczone możliwości pozyskania kapitału . Mali i średni przedsiębiorcy z reguły nie dysponują wystarczającymi zabezpieczeniami ani historią kredytową i w konsekwencji, odpowiednią wiarygodnością kredytową, żeby pozyskać środki na inwestycje, modernizację i rozwój przedsiębiorstwa poprzez kredyty bankowe. Ponad 90% firm z sektora MSP deklaruje finansowanie w oparciu o środki własne. Przyczyną tego stanu rzeczy jest ograniczony dostęp do finansowania zewnętrznego, co stanowi najpoważniejszą barierę w rozwoju przedsiębiorczości w Polsce. Celem zwiększenia dostępności zewnętrznych źródeł finansowania, rząd przygotował, przyjęty 13 sierpnia 2002 r. program rozbudowy systemu funduszy pożyczkowych i poręczeniowych dla małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2002-2006 nazwany „Kapitał dla przedsiębiorczych”. Zakładał on zbudowanie, w ciągu najbliższych czterech lat, sieci ok. 100 lokalnych i 16 regionalnych funduszy poręczeń kredytowych dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz ok. 100 lokalnych i 16 regionalnych funduszy pożyczkowych dla małych firm. Instytucje te działają na zasadzie non-profit. Powszechnie dostępne poręczenia kredytowe ułatwią zaciąganie kredytów bankowych tym przedsiębiorcom, którzy posiadają zdolność kredytową, lecz nie posiadają wymaganych zabezpieczeń. Fundusze pożyczkowe dostarczają zaś kapitału rozwojowego firmom najmniejszym, które pozostają poza sferą zainteresowania banków komercyjnych.
System funduszy poręczeń kredytowych składa się z Banku Gospodarstwa Krajowego i umiejscowionego w nim Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych oraz z regionalnych i lokalnych instytucji poręczycielskich. Do zadań regionalnego funduszu poręczeniowego działającego na obszarze województwa należy:
-bezpośrednie udzielanie poręczeń dla MSP z terenu danego województwa,
-współpraca z bankami, a także z właściwymi powiatowymi urzędami pracy w zakresie poręczania pożyczek dla osób bezrobotnych i dla pracodawców na tworzenie nowych miejsc pracy oraz z regionalnymi instytucjami pożyczkowymi,
-budowa i zarządzanie siecią dystrybucyjną poręczeń na obszarze województwa,
-współpraca z Krajowym Funduszem Poręczeń Kredytowych,
-współpraca z funduszami lokalnymi w województwie.
Minimalna wielkość kapitału dla funduszu regionalnego to ok. 5 mln zł, a docelowo 15 mln zł, ponadto znaczącym udziałowcem/akcjonariuszem instytucji prowadzącej fundusz musi być odpowiedni samorząd wojewódzki.
Lokalne fundusze poręczeniowe mają zajmować się natomiast bezpośrednim udzielaniem poręczeń dla małych i średnich przedsiębiorstw z obszaru działania funduszu, a ich działalność powinna koncentrować się na:
-poręczeniach dla mikroprzedsiębiorstw i przedsiębiorstw małych,
-współpracy z bankami oraz obsłudze poręczycielskiej działalności pożyczkowej i mikropożyczkowej innych instytucji,
-pozyskiwaniu klientów, których potrzeby poręczycielskie przekraczają możliwości finansowe funduszu lokalnego, celem ich skierowania do funduszu regionalnego.
Minimalna wielkość kapitału funduszu lokalnego wynosi 1 mln zł, a docelowa 4 mln zł. Obszar działalności funduszu powinien obejmować kilka gmin, powiat lub kilka powiatów, przy czym znaczącym udziałowcem/akcjonariuszem instytucji prowadzącej fundusz muszą być odpowiednie samorządy powiatowe lub gminne.
Wiodąca rola przy tworzeniu systemu funduszy pożyczkowych przypada PARP. Do zadań Agencji należą: organizacja systemu, jego monitorowanie oraz finansowe wspieranie funduszy poprzez udzielanie dotacji na powiększenie kapitału, w oparciu o środki budżetu państwa, a po roku 2004 - środki Funduszy Strukturalnych UE.
Do zadań funduszy regionalnych należy przede wszystkim bezpośrednia obsługa przedsiębiorców z terenu danego województwa oraz współpraca z funduszami lokalnymi w województwie. Do innych ich zadań należą:
-monitorowanie dostępności pożyczek w województwie,
-podejmowanie działań skierowanych rozwój współpracy pożyczkowej w województwie pomiędzy funduszami lokalnymi i funduszem regionalnym,
-promocja systemu pożyczek w skali województwa.
Instytucje prowadzące fundusze regionalne mają dysponować kapitałem w wysokości minimum 5 mln zł., a docelowo 10 mln zł.
Oprócz trudności pozyskania kapitału, do najważniejszych barier rozwoju przedsiębiorczości w Polsce należą nieprzyjazne przedsiębiorcom przepisy prawne dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej. W celu poprawy otoczenia prawnego w styczniu 2002 r. Rząd przyjął dokument pt. Założenia do pakietu „Przede wszystkim przedsiębiorczość”. Zakłada się w nim nowelizację szeregu aktów prawnych w obszarze prawa podatkowego, systemu ubezpieczeń społecznych oraz prawa pracy. Ogólnym kierunkiem zmian jest uproszczenie procedur i likwidacja części barier biurokratycznych.
Spodziewanym efektem podjętych działań rządowych ma być poprawa warunków gospodarowania w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz wzrost udziału tego sektora w tworzeniu PKB i tworzeniu nowych miejsc pracy.
Finansowanie rozwoju MSP z funduszy unijnych i programów bilateralnych
Głównym dotychczasowym źródłem pomocy dla MSP ze strony Unii Europejskiej jest fundusz Phare. Alternatywną propozycją są programy bilateralne, które mają na celu wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce.Głównymi sześcioma krajami oferującymi powyższe programy są Stany Zjednoczone, Kanada, Niemcy, Szwajcaria, Szwecja i Dania. Zakres usług tych programów jest bardzo szeroki i obejmuje pomoc w zakresie finansowania, konsultacje specjalistów, ale także kojarzenie partnerów biznesowych z krajów ojczystych.
UE
Głównym dotychczasowym źródłem pomocy dla MSP ze strony Unii Europejskiej jest fundusz Phare (Poland and Hungary: Assistance for Restructuing their Economies). Fundusz ten powstał w 1989 roku i jego celem jest wspieranie przemian politycznych i gospodarczych w Polsce i na Węgrzech. Stopniowo powiększał się krąg beneficjentów programu, z którego korzysta obecnie 10 państw stowarzyszonych z Unią Europejską oraz Albania, Macedonia, Bośnia i Hercegowina. Wraz z rozwojem gospodarek krajów korzystających z pomocy Phare, zmieniały się założenia programu oraz cele, na jakie wydatkowano środki finansowe.
Środki z programu Phare są dostępne dla wszystkich kwalifikujących się do ich otrzymania niezależnie od sektora i branży. W sumie Polska jest w stanie otrzymać 400-450 mld Euro rocznie. Środki finansowe z programu zostały podzielone w 70% na rozwój instytucjonalny, a w 30% na pomoc dla inwestycji:
a) w ramach rozwoju instytucjonalnego Phare wspomagać będzie rozwój struktur organizacyjnych, zasobów ludzkich i umiejętności w dziedzinie zarządzania,
b) w zakresie pomocy dla inwestycji Polska będzie musiała dostosować swoje przedsiębiorstwa i infrastrukturę do standardów UE.
instytucją zarządzającą dotacjami dla przedsiębiorców w programie Phare jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Obecnie dostępne dotacje finansowane są zarówno z programu Phare 2000, jak i Phare 2001. Zasięg terytorialny Programu Phare 2001 SSG został rozszerzony na obszar całego kraju. Przedsiębiorcy mogą korzystać z następujących programów dotacji:
* dotacja szkoleniowa,
* bezpłatne usługi informatyczno-doradcze,
* wstęp do jakości,
* program rozwoju przedsiębiorstw - Phare 2000 SSG,
* program rozwoju przedsiębiorstw - Phare 2001 SSG,
* przygotowanie do działania na rynku europejskim,
* innowacje i technologie dla rozwoju przedsiębiorstw,
* program rozwoju przedsiębiorstw internetowych - Phare 2001 SSG,
* fundusz Dotacji Inwestycyjnych - Phare 2000 SSG,
* fundusz Dotacji Inwestycyjnych - Phare 2001 SSG,
* program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych - Phare 2000 SSG,
* program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych - Phare 2001 SSG.
Bardzo istotnym elementem programu Phare jest Program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych - Phare 2000 i Phare 2001. Głównym celem jest opracowanie i wdrożenie Planów Rozwoju Eksportu Przedsiębiorstwa, w tym strategii rozwoju przedsiębiorstwa i strategii rozwoju rynków eksportowych. W przypadku rozwoju przedsiębiorstwa Phare przewiduje przygotowanie przedsiębiorstwa do konkurowania na rynkach europejskich poprzez projekt i opracowanie produktu, osiągnięcie odpowiedniej jakości produktu, opracowanie technologii i nabycie kwalifikacji. Odnośnie rozwoju rynku eksportowego, to sytuacja tutaj może być związana przede wszystkim z kosztami konsultantów i kosztami uczestniczenia w różnego rodzaju targach i wystawach. Wysokość dotacji wynosi do 10 tys. Euro.
Odnośnie programu Fundusz Dotacji Inwestycyjnych - Phare 2000 SSG, to środki z tego programu mają być przeznaczone na działania inwestycyjne dotyczące wprowadzania nowych technologii i zakupu dodatkowego sprzętu, wyposażenia, urządzeń służących do zasadniczej produkcji i usług wraz z niezbędnym oprzyrządowaniem. Część inwestycji wnioskujący musi pokryć w zakresie własnym. Obecnie minimalna kwota dotacji wynosi 5 tys. Euro, natomiast dotacja nie może przekroczyć 50 tys. Euro. Program Phare 2000 jest obecny tylko w województwach podlaski, lubelskim, podkarpackim, warmińsko-mazurskim i śląskim. Program Rozwoju Przedsiębiorstw Phare 2001 zostal rozszerzony i obejmowal caly kraj.Głównym przedmiotem dotacji są projekty zwiększające konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw w takich obszarach jak: marketing i rozwój, zarządzanie, programy zagwarantowania jakości, opracowanie strategii rozwoju, innowacje i transfer nowych technologii, zarządzanie produkcją, itp. Kwota dotacji powinna się mieścić w przedziale od 3,5 do 5 tys. Euro, przy czym nie może pokrywać więcej niż 60% kosztów poniesionych przez wnioskującego.
W edycji programu Phare 2001 pojawił się nowy element, mianowicie Program Rozwoju Nowych Przedsiębiorstw Internetowych. Środki mają być przeznaczone na dwa główne cele: współfinansowanie kosztów usług doradczych świadczonych przez konsultantów akredytowanych przez PARP oraz współfinansowanie kosztów operacyjnych związanych z fazą rozpoczynania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę i umacnianiem jego pozycji na rynku. Wysokość dotacji na koszty usług doradczych jest przewidziana do 5 tys. Euro, natomiast dofinansowanie kosztów operacyjnych powinno się znaleźć w przedziale od 3 do 5 tys. Euro.
USA
USA przygotowało największą liczbę propozycji w celu wspierania małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i są to: Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, Polsko-Amerykańska Fundacja Doradztwa dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości, Inicjatywa Mikro, Program EcoLinks, Fundusz Mikro. Programy pochodzące ze Stanów Zjednoczonych możemy podzielić na trzy główne kategorie, mianowicie zajmujące się udzielaniem kredytów i pożyczek, udzielające porad i konsultacji oraz promujące współpracę pomiędzy USA i Polską.
I Kategoria : Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, Inicjatywa Mikro i Fundusz Mikro. Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności udziela przy kooperacji z Fortis Bank Polska S.A. kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw.Inicjatywa Mikro i Fundusz Mikro są programami bardzo podobnymi pod względem celów i formy działania, z tym że Fundusz Mikro jest programem starszym i obejmującym swoim działaniem większy obszar geograficzny. Celem ich jest udzielanie pożyczek dla mikroprzedsiębiorstw, które nie spełniają kryteriów stosowanych przy udzielaniu kredytów przez banki, na przykład nie posiadają odpowiednich zabezpieczeń majątkowych, zbyt krótko działają na rynku lub ubiegają się o niewielkie kwoty.
II Kategoria : Polsko-Amerykańska Fundacja Doradztwa dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczość.
Polsko-Amerykańska Fundacja dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw została utworzona w 1992 roku przez Krajową Izbę Gospodarczą i amerykańską korporację działającą w imieniu niezależnej Komisji Kongresu USA. Zajmuje się ona udzielaniem porad i konsultacji przedsiębiorcom z zakresu finansów, marketingu, podatków, handlu zagranicznego, zarządzania, negocjacji handlowych i zawierania kontraktów z firmami zagranicznymi. Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczość ma odmienne podejście, ponieważ wspiera ona projekty z zakresu szkolenia i kształcenia, ma w kompetencjach także dofinansowywanie publikacji i konferencji związanych z rozwijaniem przedsiębiorczości
III Kategoria : Program EcoLinks. est to program rządu amerykańskiego, utworzone przez Departament Handlu i koordynowany w Polsce przez Biuro Radcy Handlowego Ambasady USA. Program ma dwa główne nurty działalności, po pierwsze stara się dotować programy związane z ochroną środowiska, i po drugie promuje współpracę partnerów amerykańskich z lokalnymi przedsiębiorcami, samorządami i stowarzyszeniami.
Kanada
Kanada przygotowała jeden program zajmujący się pomocą w finansowaniu małych i średnich przedsiębiorstw. Kanadyjsko-Polska Fundacja Przedsiębiorczości (Canada-Poland Entrepreneurs Foundation) została założona przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umowy zawartej z rządem Kanady. Celem działania Funduszu jest pomoc w tworzeniu i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w północno-zachodniej Polsce. Fundacja oferuje trzy główne programy kredytowe, mianowicie Branch Network -Produkty programu Branch Network obejmują kredyt na rozpoczęcie działalności gospodarczej START, krótkoterminowy kredyt na działalność bieżącą, krótkoterminowy kredyt inwestycyjny, średnioterminowy kredyt elastyczny, długoterminowy kredyt inwestycyjny. Kredyt na rozpoczęcie działalności gospodarczej udzielany jest do wysokości 100 tys. PLN na okres do 5 lat z minimalnym zabezpieczeniem wekslem lub poręczeniem. Na kredyt START mogą liczyć przedsiębiorstwa rozpoczynające działalność (muszą prowadzić dotychczasową działalność nie krócej niż 3 miesiące), mające realny potencjał wzrostu, zainwestowały w firmę odpowiednio wysoki kapitał lub przedsiębiorcy mający doświadczenie w branży. Następnym programem kredytowym jest Venture - Produkty programu Venture przewidują finansowanie długoterminowe i są adresowane do spółek kapitałowych, które działają od przynajmniej dwóch lat, osiągnęły próg rentowności i przewidują znaczną dynamikę obrotów. Pierwszym produktem tego programu jest kredyt cierpliwy, kredyt podwyższonego ryzyka, którego warunki, w tym oprocentowanie, są zależne od sukcesu firmy w okresie jej finansowania. Większe ryzyko, ponoszone przez kredytodawcę jest kompensowane przez udział w rozwoju przedsiębiorstwa. Kredyt może być udzielany na 7 lat w wysokości do 1,5 mln PLN z możliwością karencji w spłacie na okres do 2 lat.
Ostatnim programem jest Kanadyjski Program Pożyczkowy oferujący pożyczki dla przedsiębiorstw nie mogących skorzystać z poprzednich propozycji. Wszystkie produkty kredytowe odnoszą się do przedsiębiorstw zatrudniających do 250 pracowników, ale preferowane są przedsiębiorstwa zatrudniające od 5 do 100 osób.
Niemcy
Z programów niemieckich warto wymienić Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz Polsko-Niemieckie Towarzystwo Wspierania Gospodarki (TWG). Fundacja Współpracy Polsko?Niemieckiej udziela dotacji na projekty współpracy polsko-niemieckiej, jednak warunkiem otrzymania pomocy jest potwierdzona pisemnie gotowość do współpracy partnera niemieckiego. Maksymalna kwota dotacji nie może przekraczać 1 mln PLN, a udział własny wnioskodawcy powinien wynosić przynajmniej 40-50%. Polsko-Niemieckie Towarzystwo Wspierania Gospodarki usiłuje wspierać współpracę polsko-niemiecką w rejonie przygranicznym. Zakres jej działalności obejmuje od pomocy w nawiązywaniu kontaktów gospodarczych do opieki nad inwestorami od momentu założenia firmy do momentu podjęcia produkcji
Szwajcaria
Szwajcaria przygotowała Polsko-Szwajcarską Komisję Środków Złotowych, która działa na podstawie umowy międzyrządowej podpisanej w 1999 roku przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej i Urząd Federalny Gospodarki Zagranicznej. Komisja udziela pomocy finansowej małym i średnim przedsiębiorstwom w postaci subwencji na projekty obejmujące inwestycje w przedsięwzięcia innowacyjne. Wysokość dofinansowania może wynosić do 50% kosztów produkcji.
Szwecja
Godne uwagi są dwa programy Szwedzkie, mianowicie Swedfund International AB oraz Szwedzka Agencja Rozwoju Międzynarodowego (Swedish International Development Agency - SIDA). Swedfund International AB jest spółką Skarbu Państwa Królestwa Szwecji i zakres jej inwestycji ogranicza się do przedsięwzięć joint-venture polsko-szwedzkich. Drugą agencją jest Szwedzka Agencja Rozwoju Międzynarodowego i odnosi się do dofinansowania projektów współpracy z partnerami szwedzkimi dotyczącymi działań o charakterze pomocy technicznej.
Dania
Dania promuje przez Duński Fundusz Inwestycyjny dla Europy Środkowej i Wschodniej działania typu joint-venture pomiędzy duńskimi a lokalnymi partnerami. Pomoc funduszu jest udzielana w formie udziałów kapitałowych, kredytów, poręczeń, doradztwa i szkoleń. Fundusz udziela pożyczek średnio na 5 lat, natomiast możliwe jest zastosowanie karencji w pierwszych latach inwestycji. Fundusz inwestuje do 30% wartości udziałów.
6