Pierwsza pomoc w zatruciach ostrych.

Rodzaje zatruć.(rozmyślne (samobójcze, zbrodnicze, egzekucyjne), przypadkowe (zawodowe, pozazawodowe), ostre, podostre, przewlekle.)

Zatrucie: proces chorobowy z klinicznymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, wywołany przez substancję chemiczną pochodzenia egzo- lub endogennego.

Zatrucie ostre: szybki rozwój szkodliwych zmian w organizmie; duże nasilenie objawów klinicznych lub zgon; objawy ujawniają się w krótkim czasie (najczęściej 24h) po dostaniu się substancji toksycznej do organizmu (dożołądkowo, inhalacyjnie, iv, im, sc, na skórę) w jednorazowej dawce lub w kilku dawkach, ale w niewielkim przedziale czasowym.

Zatrucie podostre: szkodliwe zmiany po dostaniu się substancji toksycznej do organizmu (w dawce jednorazowej lub kilkakrotnej) rozwijają się mniej gwałtownie niż w przypadku zatrucia ostrego.

Zatrucie przewlekłe: rozwija się w wyniku długotrwałego narażenia na małe dawki substancji (rozwija się w formie utajonej); długotrwałe narażenie prowadzi do kumulacji materialnej substancji toksycznej (lub metabolitów) lub kumulacji efektów jej działania (kumulacja czynnościowa).

Przyczyny zatruć ostrych: leki (40-60%): nasenne, psychotropowe, NLPZ, działające na układ krążenia; alkohole i glikole: alk. etylowy, alk. metylowy, glikol etylenowy; subst. odurzające: narkotyki (kompot, amfetamina, marihuana), środki halucynogenne (grzyby halucynogenne); gazy: tlenek węgla; inne: grzyby, rozpuszczalniki organiczne, pestycydy, subst. żrące, metale i ich związki.

Elementy prawidłowej diagnostyki zatrucia: 1. obraz kliniczny zatrucia- objawy w pierwszej fazie zatrucia są na ogół niespecyficzne (bóle brzucha, nudności, wymioty, zab. świadomości, zab. czynności ukł. oddech.); niektóre substancje wywołują specyf. objawy, co jest pomocje w diagnostyce różnicowej: ośrodk. zab. oddych. (oddech Kausmaula- salicylany, aceton, formaldehyd, alkohol metylowy, glikol etylenowy), woń wydychanego powietrza (woń gorzkich migdałów-cyjanki, nitrobenzen, woń czosnku- P, Se, As), ciśń. tętn. krwi (spadek-chlorpromazyna, wzrost- adrenalina); temperatura ciała (hipertermia- salicylany, atropina, amfetamina, hipotermia-fenotiazydy, leki miejscowo znieczulające); zmiany na skórze (sinicze zabarwienie skóry-methemoglobinemia (związki nitrowe, anilina i pochodne) lub zaburzenia oddychania; zaczerwienienie skóry- CO, atropina, leki rozszerzające naczynia krwionośne; pokrzywka- salicylany, barbiturany; trądzik- bromki, jodki, izoniazyd, glikokortykosteroidy); narząd wzroku (nieostre widzenie- alkohol etylowy, kokaina, kofeina, atropina; widzenie podwójne-alkohol etylowy, barbiturany; rozszerzenie źrenic- atropina, amfetamina, salicylany, etanol; zwężenie źrenic- barbiturany, morfina, inhib. esterazy choinowej); stan neurologiczny (halucynacje, stany deliryczne- alkohol etylowy, alkaloidy opium, kokaina, amfetamina; stany depresyjne- alkohol etylowy, leki nasenne, alkaloidy opium; pobudzenie, niezborność myślowa- kofeina, kokaina, drgawki; drgawki- strychnina, salicylany); ukł. pokarmowy (niewielka wartość diagnostyczna)2. wywiad- co mogło być przyczyna zatrucia (od poszkodowanego, od osób na miejscu zdarzenia); zabezpieczyć tzw. dowody rzeczowe (opakowania po lekach i chemikaliach, reszki pokarmów i napojów, igły, strzykawki, części garderoby, różne przedmioty użytkowe, powietrze w miejscu zatrucia (przy zatruciach inhalacyjnych)). 3. lab. Bad. Toksykolog.- identyfikacja i oznaczanie ilościowe substancji toksycznej w materiale biolog. Pobranym od osoby zatrutej (stęż. Subst. toks. i/lub metabolitów; produktów patolog. powst. w ustroju w wyniku dział. subst. toks.; poziomów niektórych zw. Endogennych lub aktywności enzymów-BIOMARKERY NARAŻENIA; badanie tzw. dowodów rzeczowych.

Elementy prawidłowej diagnostyki zatrucia. Materiał biolog. do badań: 1. zatrucia ostre przyżyciowe- mocz, krew (krew pełna, osocze, erytrocyty, surowica), zawartość żołądka (odessana treść pokarmowa, popłuczyny, wymiociny) 2. zatrucia ostre śmiertelne- mocz z pęcherza, krew, tkanki i narządy wewn. pobrane na sekcji zwłok (żoładek z zawartościa, jelito cienki z zawartością, okrężnica z zawartością, wątroba i woreczek żółciowy, nerki, śledziona, mózg, płuca, serce, kości, macica, pochwa, odbytnica, pęcherz, wycinki skóry).

Schemat postępowania w leczeniu zatruć ostrych: 1.przerwać kontakt z subst. toks.- usunąć osobę z miejsca narażenia 2. zabezpieczyć funkcje życiowe 3. leczyć przyczynowo: przewieść do szpitala, zabezpieczyć materiał do bad. toks, zebrać wywiad.

Zasady leczenia zatruć ostrych:

1. Leczenie objawowe: zapewnienie wydolności ukł. oddech. i ukl. krąż.; leczenie zmian chorobowych, które wystąpią podczas zatrucia (np. zab. gosp. wodno-elektrolit. i kwas-zasad., obrzęk płuc, obrzęk mózgu, niewyd. nerek, uszk. wątroby)

2. Leczenie przyczynowe: przerwanie kontaktu z subts. toks. (wyniesienie osoby z miejsca narażenie, usunięcie subst. niewchłoniętej i zapobieganie dalszemu jej wchłanianiu), zmniejszenie efektu dział. subst. toks. przez podanie odp. odtrutek, przyspieszenie eliminacji subst. wchłoniętej do organizmu, ocenić stan osoby zatrutej (stan świad, wydolność ukł. oddech i krąż.), przywrócić funkcje życiowe (udrożnić drogi oddech., sztuczne oddychanie+ zewn. masaż serca), monitorować funkcje życiowe i leczyć stany chorobowe, które rozwiną się w zatruciu (zab. gosp. wodno-elektrolit. i kwas-zasad., obrzęk płuc, obrzęk mózgu, niewyd. nerek, uszk. wątroby).

Zatrucie przez skóre i bł. śluz.: (zabezpieczyć funkcje żyć- zdjąć odzież ze skażonej pow. ciała, dokładnie zmyć skóre strumieniem letniej, bieżącej wody-ok. 15. min., oczy płukać izotonicznym roztworem soli fizj. lub pod bieżącą wodą- 15 min.).

Oblanie skóry subs. żrącą- post.

Przyczynowe: zdjąć odzież, szybko zmyć dużą ilością letniej bieżącej wody, rany oparzeniowe osuszyć jałowymi gazikami, założyć jałowy opatrunek, oparzenia chemiczne leczy się tak jak oparzenia termiczne.

NIE STOSOWAĆ neutralizacji roztworami słabych kwasów lub zasad.

Zatrucie przez drogi oddech.:

wyprowadzić ze skażonego środowiska, zdjąć odzież (może być przesiąknięta substancją) zapewnić spokój i dostęp świeżego powietrza, okryć kocem, ułożyć w bezpiecznej pozycji (boczna ustalona), leczyć objawowo- podać tlen.

Zatrucie doustne:

usunąć subs. niewchłoniętą z p. pokarm. I zapobiegać jej wchłanianiu (wymioty, płukanie żołądka, płukanie jelita grubego, podanie odtrutek niespecyf., podanie środków przeczyszcz.).

Prowokowanie wymiotów:

1. wskazania: krótki czas od spożycia substancji (największa skuteczność do 1h po spożyciu), spożycie dużej ilości subs. tok.

2. p/wskazania: zab. świad., oddech., krąż; zab. odruchu kaszlowego i połykania, zatrucia subs. żrącymi (kwasy, zasady), oleistymi (litofilne rozp. org.)i pieniącymi się (detergenty), zatrucia środkami powodującymi drgawki (strychnina), gdy nie znana jest przyczyna zatrucia.

3. wykonanie:

a)mechaniczne

b) podawać kilkakrotnie po 200-300 ml osolonej wody do wypicia- 1-2 łyżki soli kuchennej na szklanke ciepłej wody (max 12. w 250 ml wody); nie podawać środków farmakolog celem wywołania wymiotów; zabezpieczyć próbe (1-sza partia wymiocin) do bad. toks..

Płukanie żołądka:

1. wskazania: krótki czas od spożycia substancji, zatrucia subs. o dużej sile toksyczności, próby sprowokowania wymiotów nie powiodły się, nie można było sprowokować wymiotów- zab. świad., nieprzytomności, zatrucia subs. litofilnymi i pieniącymi

2. p/wskazania (zw. z rodzajem subs. toks.): spożycie subst. żrącej (zasady-bezwględny zakaz, kwasy- dopuszcza się w czasie nie dłuższym niż 20-30 min od spożycia), zatrucia subs. litofilnymi i pieniącymi- jedynie po intubacji (ryzyko zachłyśnięcia), związane ze stanem klin. Chorego (zab. krąż., wstrząs, żylaki przełyku, ch. wrzod.)

3. wykonanie: a) wprowadzić zgłębnik do żołądka b)zaaspirować treść pokarmową c) płukać czystą wodą lub wodą z dodatkiem odtrutek (np. węgiel aktywowany) do uzyskania czystych popłuczyn (150- 300 ml jednorazowo, łącznie ok. 10-20 l, a nawet 60l, aż do uzyskania czystych popłuczyn) d) zabezp. 1-sza partie popłuczyn do bad. toks.

4. płyny do płukania żołądka: kw. Szczawiowy-1% r. mleczanu Ca, cyjanki- 25% Na2sS2O3, Fe (III)- desferal (2g/l wody), morfina i pochodne- 0.o5% i 0.1%KMnO4, jodyna- zawiesina skrobi

5. po płukaniu żołądka a)podac przez zgłębnik odtrutkę: zawiesina węgla aktywowanego (30-40 tabl. W 150 ml wody), Acidum Tanicum 1,5 g/200 ml wody- w zatruciach solami metali ciężkich, 150-200 ml płynnej parafiny- w zatruciach rozp. org. Środki przeczyszczające: siarczan sodu (sól glauberska)- 20-30 g/szkl. Wody, 1-2 łyżki stoł./szkl. wody, płynna parafina- 3ml/kg. m.c., olej rycynowy 40g jednorazowo. Nie podawać środków przeczyszczających w przypadku: zatruć subst. żrąc., przy zab. gosp. wod-elektrol. Odtrutka- subs. która trwale lub czasowo znosi lub zmniejsza efekty dział. subs. toks.

Odtrutki

1.niespecyficzne (nieswoiste)

2. specyficzne (swoiste). Odtrutki niespecyficzne (nieswoiste): ogólne-powietrze, tlen, woda; ogólne ochronne. Odtrutki ogólne dział. miejsc.- mech. dział.: tworzenie trudno rozpuszczalnych soli lub przekształcenie w związki niedziałające.

Odtrutki ogólne:

1. Węgiel aktywowany-odsorbuje liczne subs. org. I nieorg.; bardzo skuteczny: amfetamina, atropina, fenobarbital, kw. acetylosalicylowy, opiaty, poch. beznodiazepiny, sulfonamidy; skuteczny: chinidyna, chinina, leki nasenne; średnio skuteczny: rozp. org. (alkohol metylowy i etylowy, glikol etylenowy), kw. cyjanowodorowy i cyjanki, insektycydy (fosforoorganiczne, karbaminianowe, DDT); nieskuteczny: kwasy mineralne, zasady, subs. nierozp. w wodzie. Dawkowanie: dzieki do 1 r.ż- 1g/kg.m.c; dzieci od 1 do 12r.ż.- 25-50g; młodzież i dorośli 25-100g, najcześciej 40-80g, co 4-12h, w postaci papkowatej zawiesiny wodnej.

2. Ziemia okrzemkowa Fullera, bentonit (koloidalny krzemian glinu, kaolin)- 1%zawiesina, na parakwat

3. Białko jaja- na metale ciężkie (wyjątek tal), subs. żrące (kwasy zasady, fenole)- 3-4 białka w 0.5l wody lub mleka

4. Mleko- na subs. żrące, metale ciężkie, IV-rzędowe zw. amonu- nie podawać w zatruciach subs. rozp. w tłuszczach!

5. Skrobia (mąka)- na subs. żrące, kw. org. i nieorg., jod i jego zw. (jodyna)- wodna zawiesina 1-2 łyżki na 2 szkl. wody (15g skrobi lub mąki w 0.5l wody). Pierwsza pomoc w zatruciach doustnymi subs. żrącymi- oparzenia chemiczne: natychmiast podać zawiesinę jaj kurzych w wodzie lub mleku, można podać wodę- rozcieńczenie substancji, płukanie żoładka- tylko w zatruciach kwasami w czasie nie dłuższym niż 20-3- min. Od spożycia. Nie prowokować wymiotów!

6. Tanina- na sole metali ciężkich, glikozydy nasercowe, alkaloidy- 5g w 0.5l wody (łącznie podaje się węglan lub octan sodu w celu neutralizacji kw. solnego w żołądku)

7. Tlenek magnezu- na kw. nieorg., arseniany i arseniny- 3g w 0.5l wody

8. Nadmanganian potasu- na alkaloidy (nikotyna), opiaty (morfina i jej pochodne), fosfor i fosforek cynku- 0.05 lub 0.1% roztw.

9. Parafina ciekła- na lipoflilne rozp. org, inne subs. rozp. w tłuszczach (fosfor)

10. Płyn Jugola- na alkaloidy (nikotyna)- roztw. 2g jodu, 5g KJ, 250 ml wody (1 łyżka/szkl. wody)

11. Silikony- na detergenty (śr. Myjące i piorące)- zmniejszają pienienie subs. tworz. pianę

12. Chlorek sodu- na azotan srebra- wytr. AgCl.

Odtrutki specyficzne:

1. Zw. chelatujące:

Dimerkaprol (BAL)- na arsen, rtęć, zw. nieorgan., Dimerkaptopropanosulfon (Unithiol, DMPS)- na rtęć (zw. nieorg. i org.), Kw. dimerkaptobursztynowy (DMSA)- rtęć, ołów, arsen, złoto, Chelaton (CaNa2EDTA, wersenian diodowo-wapniowy)- na ołów, żelazo, cynk, miedź, kadm, Desferal (deferoksamina)- na żelazo, Cuprenil (penicylamina)- na miedź, arsen, ołów, rtęć, cynk, kobalt, Kw. dietylenotriaminopentaoctowy (DTPA)- na cez i pluton, ołów, cynk, żelazo, mangan.

2. Odtrutki przeprowadzające subs. toks. w zw. nierozpuszczalne:

zw. wapnia (glukonian, glukolaktobionian Ca)- na szczawiany, fluorki, glikol etylenowy, Siarczan protaminy- na heparyna

3. Reaktywatory:

a) reaktywatory oksydazy cytochromowej- azotyn amylu (lub azotyn sodu, dimetyloaminofenol- 4-DMAP)+tiosiarczan sodu= zestaw odtrutek- na blokery oksydazy cytochromowej- cyjanowodór i cyjanki; reakcje: zw. MetHb-twórczy+Hb->MetHb, MetHb+oksydaza cytochromowaCN->CN-MetHb+oksydaza cytochromowi; CN-MetHb->MetHb+CN-; Na2S2O3+CN- ->SCN-+Na2SO3; Wersenian dikobaltowy (Kelocyanor)- na cyjanki, cyjanowodór, Wit. B12- na cyjanki, cyjanowodór

b) reaktywatory cholinoesterazy: Obidoksym (Toksobidin), Serum Cholinoesterase- na blokery cholinoesterazy (insektycydy fosforoorganiczne); reaktywatory cholinoesterazy należy podawać łącznie z atropiną (antagonista farmakologiczny Ach), oksymów nie podaje się w zatruciach karbaminianami 3. Zw. redukujące: Błękit metylenowy, błękit toluidyny, tionina- zw. methemoglobinotwórcze (azotyny, anilina, chlorany, nitraty, fenacetyna), Kw. askorbinowy- wspomagająco.

---