HISTORIA ADMINISTRACJI
Administracja - do XVII w. - rządzenie, rząd, policja
Administratio - zarządzanie / Gubernatio - rządzenie
Policja - w państwach absolutnych/od średniowiecza oznaczało system administracyjny; system prawa i troska władz państwowych o stworzenie i utrzymanie właściwego porządku spraw publicznych i dbałość o dobro poddanych.
„Akty policji”(niegdyś) / teraz - „akty prawne”
Policja = administracja
I pol XIXw. :
administracja
rząd
policja
odejście od tradycyjnego pojęcia policji - Lorenz von Stein
Robert von Mohl - pojęcie państwa prawnego
Adm, publiczna :
rządowa ( państwowa)
samorządowa :
samorząd terytorialny
samorząd zawodowy
Państwo prawne = monarcha jako „pierwszy sługa”
= monarchie narodowe
= fachowy aparat zarządzający
= wladca nie jest posiadaczem państwa
Francja : widoczne el. Biurokratyzmu w administracji
Colbert - merkantylizm = gromadzenie kruszca ( więcej eksportu, mniej importu)
„ Państwo to ja” - Ludwik XIV - król Francji
Zasada resortowości - wykształciła się w czsach Ludwika XIII, umocniła za Ludwika XIV
Resorty we Francji :
Spraw zagranicznych
Skarbowość
Wojskowośc
Sprawy wewnetrzne
Wymiar sprawiedliwosci
Pozniej także sprawy wyznianiowe i oswiatowe
XIX w. - rozwoj resortowosci - dubluja się, problem, zamieszanie
Resort wojskowy i sprawiedliwosci - niezespolony - niezalezny od wladzy.
postep w hierarchizacji resortowosci
1791r. - resort spraw wewn. - „gospodarz kraju”
W Prusach zasada resortowosci - 1808r.
W Rosji - 1802 r.
Zasada centralizacji :
rozwoj w XIX w.
Zasada Koncentracji :
Zasada hier. Podporzadkowania:
podległość osobowa ( obsada stanowisk)
podległośc służbowa ( polecenia, dyrektywy)
Zasada kolegialności :
strukturalność (ciało zbiorowe)
funkcjonalność ( sposób działania)
Zasada jednoosobowości :
organ= 1 osoba
pelny zakres władzy
wprowadzil ją Napoleon I Bonaparte
wady :
-arbitralność władzy
-brak wiedzy w pewnych dziedzinach
Prawo administracyjne - koniec XVIII w.
Zasada biurokratyzmu :
geneza - mon. Abslutna
twórca - Vincent de Gournay
początkowo - fachowość, urzędnicy
biuralizm
XVIII w. - instrukcje biurowe, kancelaryjne - nowość w przepisach
XVII w, - poddany zmienia się w obywatela - zmiana w stosunku obywatel <-> rządzący
Od XVI w. - sprzedaż urzędów - władcy mieli zajebisty z tego dochód
Nowość - stałe wynagrodzenie dla urzędników
Wcześniej - opłaty od stron np. w sądownictwie (sędzia)
1808 - 1811 - Szkoła Prawa i Administracji
1815 r. - Uniwersytet Warszawski
1818 r. - Uniwersytet Jagielloński ( wcześniej - Akademia Krakowska)
Max Weber - idealny typ administracji :
podział kompetencji
hier. Struktura urzędow
pionowy i poziomy podział pracy ( specjalizacja)
zawodowy char. Administracji
formalne, generalne reguły urzędnicze
Podziały terytorialne :
podstawowy - woj. Pow. Gmina. - dla organow adm.
Pomocniczy - na potrzeby org, pomocniczych ( sołectwa)
Specjalny - np. adm. Wojskowa - na specjalne cele
Systemy Podziału terytorialnego :
racjonalistyczny( 1790r. - we Francji, poźniej Hiszpania, Włochy , Rosja(1815r.)
historyczny.
Polska - podział typu historycznego
Sąd szlachecki - objeżdżał kraj i dokonywał sądu
Małopolska, WLKpolska, Litwa - podział nieformalny do 1569r.
Niektóre akty : 6 prowincji : Korona (WLKpolska, Mpolska, Mazowsze, Prusy Kr.), Litwa i Inflanty.
1793r. - konstytucja sejmu grodzieńskiego - próba reformy i systematyzacji terytorialnej państwa.
1815r. - pierwszy podział systematyczny państwa i calkowice wprowadzony w życie. (Woj./Obwody/Gminy) - utrzymywał się do roku 1837.
Od 1919r. - Woj./Powiaty/Gminy
1938 - 39 - poważna korekta granic woj. Centralnych
1954 r. - zmiany
1972 - 75 - przebudowa adm. Państwowej ( 2-st. Podział - 49 woj., gimy)
1998r. - 3-st, podzial - Woj./pow/gm
Francja Absolutna:
pierwszy autor na ten temat - Jean Bodin, Kardynał de Richelieu - „ co się podoba władcy ma moc prawa”
władca jako symbol rozumu
Urzędy centralne - ministerialne :
kanclerz
generalny kontroler finansów
sekretarze stanu (od XVII w. - ministrowie):
-Spraw zagranicznych
-Wojny
-Domu królewskiego(+wyznaniowe sprawy)
-Marynarki (+kolonii)
Rady królewskie we Francji :
Rada Stanu ( Tajna Rada ; Conseil d'Etat, Conseil Secret)
Rada Depesz (Rada Sprawozdań; Conseil des depeches)
Rada Stron Procesowych ( Rada Prywatna ; Conseil d'Etat Puir, Conseil de Parties)
Rada Finansów (Conseil des Finances)
Rada do Spraw Handlowych (XVIIIw.)
1608 r. - Dokument Rady Stanu
1724r. - parlament paryski - Lit de justice - „ Łoże sprawiedliwosci”
Francja - podzial na :
prowincje
intendentury
baliwowie - kompetencje doradcze
intendenci - wysłannicy króla
subdelegaci - urzędnicy podlegli intendentom
Lokalna adm. - podległa intendentom
1787 r. - tendencje decentralizacji administracji, nowa adm. Prowincjonalna
Rosja :
Fryderyk II Wielki
Józef II
Maria Teresa
Absolutyzm oświcony - mon. Absolutna, racjonalizacja państwa, organizacja adm.
Sankcja pragmatyczna - Karol VI - 1713 r. :
zasada primogenitury
kobiety na tronie przy braku męskiej linii
mon. Nierozerwalna, jednolita całość
Austria - calość podziału władzy centralnej i zarządu lokalnego w tabelkach .
Marginalia - Generalne Dyrektorium - 1755r.
1784 r. - Dominia - justycariusze + mandatariusze (urz. Państwowi)
Uzupełnienie :
Zmiany w adm:
Min. Gabinetowe ( sprawy zagraniczne) - 1728r.
Min. Sprawiedliwości - 1737 r. (kanclerz -> ministrowie)
Adm. Terytorialna:
1713 - 1723
Dep. Kamer - Kamery Wojny i Domen ( na czele prezydenci) ,
Landraci - na czele powiatów, wybierani z lokalnej elity, mianowani przez króla, urz.panstwowi.
Rosja - XVIII - zmiany - początkowo za Piotra I, później Katarzyna II
Początkowo - samodzierżawie - żądnych ograniczeń władzy.
1711r. - utworzenie Senatu Rządzącego w miejsce Dumy Bojarskiej:
obersekretarz, 9 senatorów
po 1718 - prezydenci kolegiow
1718 - w skład senatu - komisarze
zwiekszenie kompetencji
decyzje podejmowane jednomyslnie
organ doradczy cesarza
kontrasygnata decyzji
fiskałowie - nadzor urzędników w państwie
„oko monarchy” 1722 r. - urząd Prokuratora (generał-prokurator)
1773r. Katarzyna II - reorganizacja Senatu - 6 departamentów ( oberprokuratorzy)
Piotr I - 1717 - 1720 - KOLEGIA ( podległe Senatowi) :
główne ( państwowe):
-wojskowe
-marynarki wojennej
-spraw zagranicznych
Finanowe :
-przychodów
-rozchodów
-kontroli
Gospodarcze :
-Górnicze
-Przemysłowe
-Handlowe
później kolegium sprawiedliwosci.
Przy każdym kolegium :
-urząd fiskała
-prokuratura
Regulamin generalny=Statut Kolegiów Państwowych - 1720r.
Adm. Terytorialna - w tabelkach.
Uzuzpełnienie :
Gubernie (1708r.) - gubernatorzy
Prowincje (1719r.) - wojewodowie
Dystrykty ( komisarze ziemscy ( do 1727r.)
Ordynacja o guberniach: 1775r. :
zwiększenie liczby guberni - 51
urząd generał-gubernatora (podległy tylko cesarzowi)
powiaty (ujezdy) - ziemscy isprawnicy
Tabela o rangach - 1722 r. - „Tabiel o rangach wsiech czinow : woinskich, statskich, pridwornych.
1782r. - ustawa dobrego porządku.
PL:
Monarchia konstytucyjna: od konst. 3maja do 1764r.
1573r. - artykuly henrykowskie :
elekcyjnośc tronu
ograniczono samodzielnosc krola w wojskowości
Henryk Walezy - pacta conventa - załącznik art. Henrykowskich
Dożywotnio urzędnicy ziemscy - wojewodowie, kasztelanowie
Reformy czasów Stanisławowskich:
Sejm Niemy - 1717 r. - niepowodzenie (próba ograniczenia sejmików szlacheckich)
Po śmierci Augusta III Sasa : walka o władzę Czartoryskich i Potockich - 1763r.
1764r. - Sejm konwokacyjny
Komisje - ogólnie różne ale były do czasu Sejmu Wielkiego
Komisje boni ordinis - „dobrego porządku” - porządek w podupadających miastach królewskich (tylko szlachta)
II poł. XVIII w. - rozszerzenie funkcji państwa w duchu kameralistycznym
1775r. - Komisje Szpiatalne (nadzór szpitali, domów starców)
St. August Poniatowski :
Prawa kardynalne
Reformy :
-Etap - 1767 -68
-sejmiki, sejmowanie
-odsunięcie gołoty z sejmików(powiodło się dopiero przy sejmie Wielkim)
-etap 1773 -75
-sejm rozbiorowy - ratyfikacja rozbiorów, poszerzenie praw kardynalnych, reformy,
KEN - dla Litwy i Korony - 1773r.
I przew. - bp Masalski
Potem przew. - bp M.Poniatowski
Szkoły : Uniwersytety-szk.wydziałowe-szk.podwydzialowe-szk.parafialne-gminne,wiejskie
Rada Nieustająca - Stany :
Król
Senat - wybory co 2 lata
Stan rycerski - wybory co 2 lata
5 departamentow:
Interesów Cudzoziemskich
Policji- Dobrego Porządku
Wojskowy
Sprawiedliwości
Skarbowy
Sejm Wielki - 1789r. - uchwala Rady Nieustającej
1788r. - likwidacja Dep.Wojskowego -> Komisja Wojskowa
1799r. - likwidacja Rady Nieustającej -> komisje porządkowe cywilno-wojskowe
1791r. - ustawa o miastach królewskich - prawa dla posesjonatów (podsiadaczy) ziemi
Miasta królewskie -liczba - 214 (11 na Litwie)
3 maja 1791r. - ustawa zasadnicza - konstytucja 3 maja
Ignacy Potocki - redaktor
Hugo Kołłątaj - redaktor
Wstep + 11 artykułów
Podział na stany utrzymany
Żadnych rewolucyjnych zmian
Uchwalona podstepem
Wolność wyznania
20 X 1791r. - ustawa - Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów :
-24plenipotentowmiast (przedstawicieli) - doradcy w sprawach ważnych
2 -letnia kadencja
likwidacja liberum veto
tron w PL - dziedziczony przez osoby a elekcyjny przez familie
król - prawo łaski, ustawodawstwo
król mianował ministrów, przew. Straży PRAW
Straż PRAW : tabelka, uzupelnienie:
wł wykonawcza
5 ministrów :
Policji
Pieczęci
Wojny
Skarbu
Spraw Zagranicznych
Ministrowie - odpowiedzialność :
polityczna (parlamentarna)
konstytucyjna (karna)
1 VI 1791r. - Ustawa o Straży Praw
Straż PRAW : władza nad: Policją, Wojskiem, Skarbem, KEN (4 Komisje WIELKIE)
24 VII 1792r. - Akces St, Augusta Poniatowskiego do konferencji targowickiej
Sejm Grodzieński - 1793r. :
zasada glosowania wiekszości
zasada wiekszosci kwalifikowanej
przywrócona RN - char. Centralny : 4-letnia kadencja czlonków (król + 24 konsyliarzy) , 6 departamentow
Rozbiory:
I - 1772
II - 1793
III - 1795
Rewolucja Francuska:
zburzenie Bastylii - 14 lipca 1789r.
przyczyna rewolucji - brak reform oświeceniowych
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela - 1789r. (26 sierpnia)
1789r. - reforma adm. Terytorialnej :
Departamenty
Dystrykty
Kantony
Gminy (mer) :
Sprawy własne
Poruczone sprawy (polecone)
Parafie - księgi : akty zgonów,narodzin
Przewrót - 9 listopada 1799r. (18 Brumeire'a) - rządy objął konsul - Napoleon Bonaparte
1799r. - utworzenie Rady Stanu (reaktywacja)
17 lipca 1800r. -reforma administracji - Napoleona :
centralizm
biurokratyzm
resortowość
hierarchiczność
1800r. - podzial terytorialny:
Departamenty
Okręgi (podprefekt)
Kantony(cele skarbowe i sądowe)
Gminy (mer)
Rada Departamentalna i Samorządowa.
KS. WARSZAWSKIE :
model Napoleoński
Hiszpania także model Napoleoński - 38 departamentów (gmina - prowedor)
1835r. - zmiany - brak prowincji - urząd gubernatora
Włochy - 1889r, - zwiększenie komp. Wł lokalnej
Holandia - reformy - 1848r. - ( Stany prowincjonalne, generalne)
Belgia :
el. Francuskie
do 1836r. model francuski
1836r. - podział na :
prowincje (rady)
Gminy (rady)
BONUS- SKANDYNAWIA:
1862 r. - reformy w Szwecji, model adm. 2-st. - okręgi, gminy
rozdział sam. Od kościoła
okręgi - Landsting ( na czele urzędnik mianowany przez króla, reszta czł. Z wyborów pośrednich )
cenzus majątkowy
Gmina - zgromadzenia gminne - Urząd Gminy - org. Wykonawczy, zastąpił Urząd Parafialny (cenzus majątkowy)
Forma z 1862r. - przetrwala do II poł XXw.
Norwegia:
okręgi
gminy
model szwedzki
1905r. - reforma adm.
DANIA - model Szwedzki
Samorząd Kopenhagi - miejski, wiejski
1908r. - reformy adm.
KS. WARSZAWSKIE:
konstytucja oktrojowana (Napoleon)
krol saski - ksiązę warszawski - Fryferyk August Vettin, wicekról lub Prezes RM
Ustrój władzy centralnej i lokalnej - tabelki, uzupelnienie :
Ministrowie w Ks. WARSZAWSKIM :
Feliks Lubieński - minister finansów
Jan Paweł Łuszczewski - Spraw zagranicznych
Jan Węgleński - Skarbu
Ks. Józef Poniatowski - Wojny
Aleksander Potocki - Policji
24 XII 1807r. - dekret Fr. Augusta dotyczący organizacji RM i Rady Stanu Ks. Warszawskiego
25 XII 1799r. - pierwsze posiedzenie Rady Stanu we Francji
Rada Stanu w KS. WARSZAWSKIM :
Prezes RM
Ministrowie
1808r. - radcowie stanu ( 6, od 1810r. -12)
Referendarze - t.j. funkcjonariusze (urzędnicy) - 4, później 6
Prezes Rady Stanu - St. Potocki
Funkcje Sądowe Rady Stanu Ks.Warsz. :
kasacyjne
kompetencyjne
administracyjne
Rada Stanu
Rady prefekturalne
Podzial Adm. : Departamenty - 6, od 1809 - 10 (Prefekci, rady prefekturalne)
Powiaty (60, później 100 - podprefekci
Municypalności - gminy
Dep. KS. WARSZ:
warszawski
kaliski
poznański
bydgoski
płocki
łomżyński
od 1809r. - krakowski, radomski, lubelski, siedlecki
Adm. Departamentu :
prefekt
Rada prefekturalna
Komisarz Policji, intendent, adiunkt,
Rady departamentalne
Adm. Powiatu :
podprefekt
Rada powiatowa (raz w roku obrady przez 10 dni )
Adm. Podstawowego szczeblu:
municypalności - od 1809r.
Prezydent -, ławnicy - (2-5), rady municypalne ( 30 os.)
Miasta(burmistrz, ławnicy, rady miejskie), Wsie (wójt) - gminy na wzór pruski
Reformy A. Wielopolskiego: 1861, 1862 r. - oczynszowanie chłopów
reaktywacja Rady Stanu
Zgromadzenie Ogólne
Rada Administracyjna
reforma samorządowa
Kr. Polskie (tabelka)
Uzupelnienie :
Adm ter. - woj. (8) (prezes), obwody (39) (komisarze) miasta (prezydent, rada, urzędy) gimy wiejskie (wójtowie, sołtysi)
1815r. - Wolne Miasto Kraków - 85 tys. Ludzi, na wzór miast Rzeszy,
Senat :
Prezes
12 senatorów (4 delegowanych, 8 z wyborów)
delegowani przez: UJ i Kapitułę Krakowską
Najważniejszy wydział - Policja
Zgr. Reprezentantów - Kolegium Nowodworskiego
1851r. - pożar Krakowa
Prezes - Wojdzicki
Galicja - Projekty :
Kronielski -1849r.
Ołomuniecki - 1849r.
Patent Sylwestrowy - 31.12.1851 r.
Król - „gruba laska” = legitymacja służbowa
1866r. - obrady sejmu (jakieś )
1862r. - ogólna ustawa austriacka
Gminy galicyjskie - jednostkowe - zazwyczaj jedna wieś
1900-1901 - 7,3 mln ludności
140 gmin wiejskich
od 1856r. - obywatelstwo dzięki 10 lat zamieszkania w gminie
W miastach :
Zgr. Gminne
Rada Gminna ( na 3 lata)
Samorząd Galicyjski
Projekt Dunajewskiego i Sanguszki - pomysł włączenia obszarów dworskich do gmin wiejskich
II RP.
Adm. Centralna:
Rada Min.
PRM
Ministrowie
Adm. Ter.:
adm. Rządowa
ogólna i zespolona
Wojewodowie ( W Wa-wie-Komisarz Rządu)
Starostowie Powiatowi
Specjalna (niezespolona)
Samorząd :
Zawodowy :
Izby Admokackie, Notarialne, Aptekarskie, Lekarskie
Gospodarczy :
Izby przemyslowo-handlowe
Izby rolnicze
Izby rzemieślnicze
Terytorialny :
Woj. (sejmik, wydział)
Pow ( sejmik, wydział)
Gm (miejski, wiejski)
Organy na podst aktu 5 listopada 1916r.
Grudzień 1916 r. - Tymczasowa Rada Stanu
Wrzesień 1917 r. - Rada Regencyjna ( Kakowski, Lubomirski, Ostrowski)
Luty 1918 r. - dekret o Radzie Stanu
26 listopada 1917 r. - I rząd - premier Jan Kucharzewski, 8 ministrów
Dekret - 3 stycznia 1918 r.
Wymiar sprawiedliwości (stefan Bukowiecki ) - 1 wrzesnia 1917 r. (królewsko-polskie)
Minister edukacji - Antoni Ponikowski - wrzesien 1917r. - powszechny obowiązek szkolny, podział na okregi szkolne z inspektorami okręgowymi
Ostatni rząd - J. Świeżyński - 23 października 1918r. - nowe ministerstwa - spraw zagranicznych i wojskowych
7 XI 1918 r. - Tymczasowy Rząd Ludowy
USTAWA TYMCZASOWA - 21 sierpnia 1919r. o tymczasowej organizacji zarądu
Adm, dzielnicy Pruskiej :
województwo poznańskie i pomorskie
wojewoda reprezentantem rządu
Adm. Śląska - konstytucja - 15 lipca 1920 r.
sejm wydał konstytucje - statut organiczny woj. Śląskiego
Józef Buczek - nie wiem ale wazna postac.
Krajowa Rada Narodowa - 6.06.1945r,
Sejm Śląski - jeden poseł na 25 tys., mieszkancow
1933r. ustawa scaleniowa- samorzad gminny:
gminy zbiorowe
Rada gromadzka obok Rady gminy
Zarzad gminy
1922r. - ustawa o państowych służbach cywilnych
funkcjonariusze sł. Cywilnej :
urzednicy
niżsi funkcjonariusze
Z ćwiczeń:
Rada prywatna inaczej jest nazywana Radą SUMIENIA
Każdy kraj habsurgów podział na 6 cyrkułów a od 1782r. 13 cyrkułów (I uniwersał )
II uniwersał zwiększał ilość KAS podatki wzrosly i wieksza ilosc cyrkułó - 18
„List Pasterski” - Józef II - 1783
pierwsza w Europie ogolna instrukcja dla wszystkich urzednikow w samorzadzie
„Listy zachowania” - też Józef II
tajna policja bada dzialania urzędników i sporządza tajne raporty (Austria oczywiście)
Tabela o rangach - liczba stopni w administracji to 13
Kompetencje sądowe - RADA PRYWATNA
Rousseau - autor suwerenności narodu
1792r. Ludwik XVI ścięty Jeeeeee
po Napoleonie na tronie był LUDWIK VIII
1867 - AustroWęgry
Stolica Galicji - Lwów
1906r, - 20 lutego - III manifest Cara Mikołaja
konstytucja marcowa - 1921 r.
1935 r. konstytucja kwietniowa
1933r. Wilhelm II powołuje Generalne Dyrektorium Wojny i Domu
Rada Najważniejsza - Rada ministerialna
1791 - Dekret do Spraw ministerstw