FIZJOLOGIA UKŁADU POKARMOWEGO

Prawidłowe żywienie zaspokaja potrzeby organizmu pod względem kalorycznym, jakościowym i

ilościowym składników odżywczych

Równowaga energetyczna

Dobowy bilans energii wprowadzonej = energii zużytej

SKŁADNIKI ODŻYWCZE:

- budulcowe (białka, składniki mineralne, woda)

- energetyczne (tłuszcze, węglowodany)

- regulujące (witaminy, składniki mineralne)

Biologiczny równoważnik energetyczny - kalorie przyswajalne (kalorie netto)

• Białka 4,0 kcal

• Węglowodany 4,0 kcal

• Tłuszcze 9,0 kcal

PODSTAWOWA PRZEMIANA MATERII /PPM/

Najmniejsze nasilenie przemian biochemicznych dostarczających organizmowi tylko tyle energii, ile potrzeba do zachowania go przy życiu w spoczynku - zachowania podstawowych czynności życiowych

U dorosłych wynosi ok. 1 kcal/kg m.c/godz czyli ok. 1600-1800 kcal/dobę

PPM zależy od:

• wieku

• płci

• masy ciała

• wzrostu

• stopnia aktywności poszczególnych narządów

• funkcjonowania hormonów (hh. tarczycy, katecholaminy)

• stanu układu nerwowego

• odżywienia

• temp. ciała

CAŁKOWITA PRZEMIANA MATERII /CPM/

Poziom przemian, który występuje w codziennych warunkach bytowych

CPM zależy od:

• Stopnia aktywności fizycznej

• klimatu i środowiska

• składu przyjmowanych pokarmów

BIAŁKA:

• związki zbudowane z aminokwasów endogennych i egzogennych

• podstawowy składnik żywych tkanek

• składnik budulcowy, enzymów

• związki przenoszące i wiążące tlen (hemoglobina, mioglobina)

• białka jąder komórkowych (histony)

• uczestniczą w homeostazie kwasowo-zasadowej

• utrzymują ciśnienie onkotyczne we krwi (albuminy),

• transportują związki lipidowe, witaminy, hormony (alfa i beta-globuliny)

• 4,0 kcal/g

• Powinny pokrywać ok. 15% dziennego zapotrzebowania energetycznego.

• Połowa dostarczanych białek powinna być pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, mleko, jajka - ich białko, w odróżnieniu od roślinnego zawiera odpowiedni dowóz niezbędnych aminokwasów - histydyny, izoleucyny, metioniny, argnininy, tryptofanu)

• Zapotrzebowanie ok. 1g/kg mc./ dobę - zwiększone w okresie ciąży, laktacji, dojrzewania

TŁUSZCZE:

• dostarczają związków wysokoenergetycznych

• transportują witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K)

• składniki struktur komórkowych (fosfolipidy)

• stanowią niezbędny składnik komórek nerwowych (sfingolipiny)

• cholesterol jest produktem wyjściowym do produkcji hormonów i kw. żółciowych

• 9,0 kcal/g

• Dzienne zapotrzebowanie: 25-30%, natomiast 10% powinny stanowić tłuszcze nienasycone

WĘGLOWODANY:

• cukry proste (glukoza, fruktoza), dwucukry (sacharoza), wielkocukry (skrobia, glikogen, celuloza)

• są głównym, najtańszym i najłatwiej dostępnym źródłem energii, służącej przede wszystkim do utrzymywania stałej ciepłoty ciała, pracy narządów wewnętrznych oraz do wykonywania pracy fizycznej.

• glukoza jako główne źródło energii dla komórek nerwowych, erytrocytów,komórek rdzenia nerki

• pozwalają na oszczędną gospodarkę białkami i tłuszczami,

• 4,0 kcal/g

• sprzyjają wydzielaniu insuliny, która jest niezbędna do transportu aminokwasów i glukozy do krwi i mięśni.

Dzięki insulinie zawdzięczamy:

• zwiększone wchłanianie aminokwasów przez mięśnie i zdecydowany wzrost syntezy białek

• odpowiadają za wytwarzanie glikogenu (mięśnie i wątroba), zużywanego podczas intensywnego wysiłku fizycznego

WITAMINY:

Rozpuszczalne w tłuszczach Rozpuszczalne w wodzie

A, D, E, K B1, B2, B5, B6, B12, C, wit. PP

kw. Foliowy (folacyna), wit. H (biocyna)

• Nie są źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek, niezbędne jednak dla wzrostu i rozwoju organizmu oraz prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych.

• Mają różny mechanizm działania jednak wszystkie wpływają w sposób bezpośredni lub pośredni na komórkowe procesy metaboliczne, najczęściej jako koenzymy lub biologiczne aktywne składniki o charakterze hormonów. 

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH:

Witamina A (Retinol), Prowitamina A (B-Karoten)

Funkcje:

składnik barwnika wzrokowego rodopsyny w pręcikach siatkówki oka

Niedobór:

kurza ślepota

Źródła:

Wit. A wątroba, tran z rybiej wątroby, żółtku jaja, mleku, maśle, margarynach.

Prowit. A w czerwonych i żółtych owocach oraz warzywach (marchewce, dyni, morelach, brzoskwiniach), ciemno zielonych częściach warzyw (szpinak, brokuły, jarmuż, sałata).

Witamina D (Kalcyferol)

Funkcje:

• reguluje przemiany wapnia i fosforu oraz tworzenie kości.

• Wzmaga wchłanianie Ca i P z jelit, a także hamuje ilość wapnia wydalanego z organizmu.

Źródła:

Syntetyzowana przez organizm pod wpływem światła słonecznego, w tranie z wątroby ryby, mięsie ryb, żółtku jaja, wątrobie, mleku i jego przetworach.

Niedobór:

Zaburzenia uwapnienia kośćca , krzywica

Witamina E (tokoferol)

Funkcje:

Główny antyoksydantem który chroni komórki przed utleniaczami. Wzmacnia ścianę naczyń krwionośnych oraz chroni czerwone krwinki przed przedwczesnym rozpadem.

Źródła:

w olejach roślinnych, migdałach, margarynie, jajach, orzechach włoskich i ziemnych, kiełkach pszenicy, mące pełnoziarnistej, mleku

Niedobór:

może przyspieszać procesy starzenia się ustroju, zwiększone ryzyko zachorowania na miażdżycę i nowotwory.

Witamina K

Funkcje:

w tworzeniu protrombiny, czynnika procesu krzepnięcia krwi,

działanie przeciwkrwotoczne.

Źródła:

jarmuż, szpinak, brukselka, sałata, kalafior, rzeżucha, brokuły, mleko, jogurty, olej sojowy, tran rybi, mięso, jaja, produkowana przez bakterie żyjące w jelicie grubym człowieka.

Niedobór:

zaburzenia krzepliwości krwi

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE:

Witamina B1 (tiamina)

Funkcje:

Koenzym reakcji przemian węglowodanowych

Niedobór:

choroba Beri-beri (niewydolność krążenia, polineuropatia, encefalopatia)

Źródło:

kasze, nasiona zbóż

Witamina B2 (ryboflawina)

Funkcje:

Bierze udział w procesach utleniania i redukcji

Niedobór:

zapalenie kącików ust (zajady), zmiany łojotokowe skóry, niedokwistość

Witamina PP (niacyna)

Funkcje:

Wchodzi w skład koenzymów NAD, NADP - udział w oddychaniu komórkowym, przemianie białek, tłuszczy i węglowodanów

Niedobór:

Zapalenie skóry, biegunka, otępienie umysłowe

Witamina C (kwas askorbinowy)

Funkcje:

uczestniczy w produkcji kolagenu i podstawowych białek w całym organizmie jako jeden z najważniejszych przeciwutleniaczy funkcję w reakcjach odtruwania i odporności organizmu

Niedobór:

wybroczyny na skórze, wynaczynienia do mięśni, stawów, tkanki podskórnej, upośledzone gojenie się ran, zmniejszona odporność, osłabienie, szkorbut

Witamina B12 - kobalamina

Funkcje:

uczestniczy w tworzeniu czerwonych komórek krwi, tworzeniu materiału genetycznego (synteza DNA i RNA)

Wchłania się z p. pokarmowego po połączeniu z cz. Wewnętrzym Castle'a wydzielanym przez błonę śluzową żołądka

Niedobór:

po resekcji żołądka, nieżycie żołądka, diecie wegetariańskiej, ryzyko wystąpienia niedokrwistości złośliwej Addisona-Biermera (zanik czucia, zanik odruchów, zapalenie języka

NAJWAŻNIEJSZE SKŁADNIKI MINERALNE I ICH DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE:

Sód 600 mg

Potas 3500 mg

Wapń 800-1100 mg

Magnez 280 - 350 mg

Żelazo 11 - 17 mg

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE OBEJMUJE:

1. przyjmowanie pokarmów

2. trawienie pokarmów

3. wchłanianie pokarmów i wody

4. przyswajanie składników pokarmowych

Przyjmowanie pokarmów

Kontrolę pełnią ośrodki pokarmowe w podwzgórzu:

- ośrodek głodu (neuropeptyd Y - czynnik głodu)

- ośrodek sytości (leptyny - czynnik sytości)

Trawienie pokarmów - mechaniczne i chemiczne

• jama ustna i przełyk

• rozdrabnianie, żucie, mieszanie ze śliną surowiczą i śluzową - działanie enzymatyczne amylazy oraz mucyny

• połykanie kęsa (f. ustno-gardłowa, f. gardłowo-przełykowa oraz f. przełykowo-żołądkowa)

• Żołądek

• gromadzenie i trawienie pokarmów w żołądku

• rola HCl, enzymów trawiennych (pepsynogen - pepsyna),

• motoryka żołądka

• jelito cienkie

• Skurcze perystaltyczne - 2 do 25cm/s

• Łączna powierzchnia mikrokosmków ok. 300 m kw.

sok jelitowy: aminopeptydazy, enzymy rozkładające kwasy nukleinowe, enzymy rozkładające wielocukry i dwucukry, lipaza

sok trzustkowy: trypsynogen i chymotrypsynogen, rybonukleaza i dezoksyrybonukleaza, alfa-amylaza, lipaza

Żółć: produkowana przez hepatocyt, wyrzut z pęcherzyka żółciowego pod wpływem cholecystokininy

Kwasy żółciowe zmniejszają napięcie powierzchniowe, aktywuje lipazę i łączą się z produktami lipolizy

Przez enterocyty wchłania się najwięcej składników pokarmowych (na drodze dyfuzji lub transportu aktywnego)

-Węglowodany:

glukoza i galaktoza - transport aktywny,

fruktoza - dyfuzja ułatwiona

-Tłuszcze:

Po emulgacji w enterocytach tworzą się triacyloglicerole i chylomikrony.

Razem z cholesterolem wydzielane są do naczyń chłonnych.

- Białka i kw. nukleinowe:

Białka są rozkładane do aminokwasów a kwasy nukleinowe do pentoz i zasad purynowych

• Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E, K wchłaniane w obecności tłuszczów oraz żółci. Wit B12 wchłania się w j. krętym

• Cząsteczki wody dyfundują obustronnie w żoładku i jelicie cienkim a wchłaniane są do krwi z jonami Na w jelicie grubym

• Jony Ca, Mg, Fe są aktywnie transportowane przez nabłonek górnego odc. Przewodu pokarmowego. Jony Fe wiążą się się z apoferrytyną i są magazynowane w postaci ferrytyny i transportowane za pomocą transferyny

• Jelito grube:

• wchłanianie zwrotne wody

• wchłanianie elektrolitów, witamin i aminokwasów

• formowanie kału

• ważna rola flory bakteryjnej jelita grubego.

• ruchy perystaltyczne i ruchy masowe (2-3 razy na dobę w pierwszej godzinie po spożyciu pokarmu na drodze odruchu żołądkowo-okrężniczego)

Rola dużych gruczołów układu pokarmowego:

• Wątroba

• filtr dla związków wchłoniętych z przewodu pokarmowego do krwi

• czynność zewnatrzwydzielnicza - żółć

• czynność wewnątrzwydzielnicza - wydzielanie do krwi i chłonki jej składników

• magazynowanie związków

• Trzustka

• czynność wewnątrzwydzielnicza - insulina, glukagon

• czynność zewnątrzwydzielnicza - sok trzustkowy

ZALECANE ŻYWIENIE - PRZYKŁADOWO

Produkty zbożowe (co najmniej 5 porcji dziennie)

1 kromka chleba (50g)1/2 dużej bułki lub 1 mała (50g)4 kromki pieczywa chrupkiego1/2 szklanki gotowanej kaszy lub ryżu (30g suchego produktu)30g mąki2/3 szklanki gotowanego makaronu (nitki) = 30g suchego produktu1/2 szklanki gotowanej owsianki (25g suchych płatków)1/3 szklanki mousli (mieszanina płatków zbożowych, suszonych owoców, orzechów itp.

Warzywa (4 porcje dziennie)

Skrobiowe 100g surowych ziemniaków (przed obraniem; 2 sztuki)

Zielone liście i rośliny krzyżowe (produkt surowy):

200g kapusty poszatkowane

100g brukselki po oczyszczeniu

250g kalafiora po oczyszczeniu

300g - szpinaku po oczyszczeniu

Żółto-pomarańczowe (produkt surowy):

400g liści sałaty

250g pomidorów

200g marchwi po oczyszczeniu

200g buraków po oczyszczeniu

200g papryki po oczyszczeniu

100g selera po oczyszczeniu

100g łuskanego groszku

100g łuskanego bobu

Owoce (3 porcje dziennie)

1 duzy owoc: jabłko, pomarańcza, banan, gruszka, brzoskwinia (200g)

3 mniejsze owoce: morele, śliwki, kiwi, itp. (200g)arbuz

800g maliny, winogrona, agrest, wiśnie porzeczki (150g)

Mleko i produkty mleczne (2 porcje dziennie)

300ml (duży kubek) mleka (0,5%) lub kefiru

40g sera żółtego

200g jogurtu

Mięso i zamienniki białkowe (1 porcja dziennie)

100g chudej cielęciny, wołowiny, jagnięcia lub wieprzowiny (produkt surowy bez kości)

2 jaja (tylko okazjonalnie)

40g suchego grochu lub fasoli (2/3 szklanki po ugotowaniu)

100g ryby (filety; produkt surowy)

100g białego drobiu bez kości lub 150g z kością (produkt surowy)

kiełbasa krakowska parzona 100g

polędwica wędzona 100g

1

---