Metody wychowawcze stosowane we współczesnej rodzinie.
W centrum mojej uwagi znajduje się środowisko rodzinne jako czynnik wpływający na kształtowanie się osobowości dziecka. Stąd metody wychowawcze, którymi ono się posługuje rozpatrywać będę w aspektach ich negatywnego czy pozytywnego oddziaływania na wnioskach Haliny Misiewicz i Haliny Spionek.
Istota metod wychowawczych sprowadza się- zdaniem pierwszej autorki- do utrwalania i korygowania określonych zadań. (H.Misiewicz, Rola rodziny...,op.cit.,s.78). Spośród prezentowanych metod autorka największą rolę przypisuje w tym względzie karom i nagrodom, które omówię obszerniej.
Kara i nagroda są zawsze ze strony rodziców formą oceny określonego zachowania dziecka lub wyniku jego czynności- utrzymuje Halina Misiewicz (Tamże,s.86).
Karą rodzice pragną powstrzymać powtarzanie się zachowań uznanych przez nich za niepożądane; natomiast nagroda pełni funkcję wzmocnienia w stosunku do pożądanych zachowań dziecięcych. Niezwykle ważną okazuje się przy tym sprawa właściwego pojmowania kar i nagród przez rodziców- otóż powinni odnosić je do zachowania, a nie do dziecka jako takiego; tym bardziej, że ono i tak traktuje oceny jako wyraz emocjonalnego ustosunkowania się do niego rodziców, ponieważ nie potrafi jeszcze łączyć tychże ocen z właściwym zachowaniem.(Tamże,s.78).
Rodzice, jak zaznacza Zbigniew Zaborowski muszą podkreślać fakt, iż kara dotyczy wyłącznie zachowania dziecka i nie ma charakteru odrzucenia go. W przeciwnym razie dziecko zrywa kontakt emocjonalny z najbliższymi, a w konsekwencji przyjmuje postawę agresywną. Utrwaleniu takiej postawy, zdaniem autora sprzyja w dużej mierze niewłaściwe posługiwanie się karami i nagrodami przez rodziców.(Z.Zaborowski,O rodzinie. Warszawa 1969,NK,s.74).
Jak stwierdziła Halina Misiewicz kary i nagrody, biorą udział w procesach wartościowania dokonujących się w dziecku, stąd ich stosowanie winno być przemyślane i mądre, pozbawione nadużyć. W przypadku, gdy rodzice stosują liczne kary, w psychice dziecka formuje się obraz „własnego ja” jako istoty nieudanej, a co za tym idzie dziecko nabiera negatywnego stosunku do siebie, nierzadko znajdującego ujście w zachowaniu agresywnym. Jeśli dodatkowo kary te stosowane są przez rodziców w złości, maja charakter poniżający dziecko- to wyzwala w nim agresywność przejawiającą się we wrogości, chęci odwetu.(Z.Zaborowski,O rodzinie,op.cit.,s.76).
Opinię tę podziela Halina Spionek, która uważa, że szczególnie agresywne są dzieci mające brutalnych i agresywnych rodziców, stosujących kary fizyczne. Takie postępowanie rodziców- kontynuuje autorka- wywołuje w dziecku z jednej strony reakcje złości, buntu i protestu oraz chęci odwetu, z drugiej zaś dostarcza gotowych wzorców agresywnego zachowania się (H.Spionek, Problemy rozwojowe i wychowawcze wczesnego dzieciństwa. Warszawa 1972,KIM,s.194), a jednak pisze Halina Misiewicz, dziecko nie potrafi tworzyć własnych modeli zachowań, w związku z czym wszystkie jego zachowania biorą się z naśladownictwa wzorów dostarczonych przede wszystkim przez rodziców. Nie zawsze jednak dzieci mające brutalnych rodziców zachowują się agresywnie na terenie domu- wynika to z faktu, iż agresywność dzieci jest przez ten typ rodziców surowo karana.(H.Misiewicz,Rola rodziny...,op.cit.,s.83). Właśnie obawa przed surową kara powoduje- w przekonaniu Haliny Spionek- przeniesienie reakcji agresywnej z osoby, przed którą dziecko odczuwa lęk, na osobę wobec której czuje się bezkarne (często jest nią np. łagodna i bezbronna babcia); zdarza się również, że dzieci surowo karane w domu biorą odwet” na rówieśnikach i w stosunku do nich zachowują się źle.(H.Spionek,Problemy...,op.cit.,s.194-195).
Przechodzę teraz do omówienia negatywnych skutków nadużywania nagród jako metod wychowawczych. Liczne nagrody mogą prowadzić do zawyżonej samooceny dziecka, jego pozytywnego ustosunkowania się do zawyżonej samooceny samego siebie. Ponieważ zawyżona samoocena może stać się przyczyną podejmowania działań przekraczających możliwości dziecka- co w efekcie prowadzi do nie wywiązywania się zobowiązań- więc chcąc utrzymać pozytywną postawę w stosunku do siebie dziecko wina za niepowodzenia obciąża otoczenie, co z kolei wpływa na ukształtowanie się jego negatywnej postawy wobec innych ludzi.
(H.Misiewicz,Rola rodziny...,op.cit.,s.88-89). Wywody te uzupełnia Zbigniew Zborowski, który zwraca uwagę na fakt, iż nagrody stosowane zbyt często przez rodziców- aplikowane dziecku niejako „na zapas”, będące efektem dobrego humoru rodziców, a nie zasług dziecka- mogą spowodować oprócz dewaluacji miłości rodzicielskiej swoisty rodzaj zaślepienia rodziców, polegający na przyzwyczajeniu dziecka do otrzymywania niezasłużonych nagród w wielu sytuacjach życiowych. Niezaspokajanie powstałego w ten sposób nawyku u dziecka bycia nagradzanym często jest przyczyną agresywnego zachowania się dziecka.(Z.Zaborowski, O rodzinie.op.cit.,s.75).