Sztuka jogicznego oddechu - dlaczego powinniśmy ćwiczyć go codziennie.

„Ten, kto praktykuje pranajamy będzie mieć lekkie ciało, wolne od chorób o bardzo jasnej karnacji, słodki melodyjny głos i przyjemny zapach ciała. Będzie mieć apetyt, radość życia, dobrą figurę, siłę, odwagę, entuzjazm, dobre zdrowie, wigor, witalność i skoncentrowany umysł”

Swami Sivananda

Ten inspirujący opis Swamiego Sivanandy odnosi się nie tylko do kilku zaawansowanych joginów praktykujących w Himalajach - jest to powszechne doświadczenie uczniów zbliżających się do końca kursu dla nauczycieli jogi według Sivanandy (TTC), a nawet bardziej osób kończących kurs dla zaawansowanych nauczycieli (ATTC) albo kursu intensywnej sadhany.

Jednak nie jest łatwo zachować tak wysoki poziom energetyczny po powrocie do życia codziennego, nawet po ukończeniu wszystkich powyższych kursów. Zmiana środowiska, stresująca praca czy sytuacja rodzinna lub zredukowana ilość pranajam zaczynają obniżać poziom naszej energii. Przez to łatwo jest powrócić do starych nawyków oddychania.

Kontrola oddechu podczas ćwiczeń fizycznych

Oddychanie należy do mimowolnych funkcji organizmu człowieka, dzięki której każda komórka ciała otrzymuje właściwą ilość tlenu. Mimowolne lub zwyczajowe (nawykowe) oddychanie zarządzane jest przez centra oddechowe w pniu mózgu. Te wyspecjalizowane centra nerwowe monitorują chemię krwi poprzez wyspecjalizowane receptory chemiczne. Są one zlokalizowane zarówno w pniu mózgu jak i w aorcie i jej odnogach, tętnicach krwionośnych.

Można przypuszczać, że te receptory chemiczne mierzą poziom tlenu we krwi - a kiedy jest go zbyt mało - uruchamiają alarm (aktywują sygnał) by stymulować oddech. Co zadziwiające, to poziom dwutlenku węgla (CO₂), gazu wydalanego z ciała za każdym razem kiedy wydychamy, jest mierzony w danym czasie.

Energia potrzebna na intensywne ćwiczenia siłowe jest wytwarzana przez chemiczny proces spalania, zasilany cukrem i tlenem z krwi. Główny produkt odpadowy to dwutlenek węgla. Po czasie krótszym niż minuta intensywnych ćwiczeń receptory chemiczne wykrywają niepokojący wzrost ilości dwutlenku węgla. Centra oddechowe reagują poprzez stymulacje mięsni oddechowych co prowadzi do głębszego oddechu i szybszej eliminacji dwutlenku węgla i przyjmowania tlenu. Niewątpliwie jeśli będzie się regularnie praktykować intensywne ćwiczenia fizyczne to wydolność organizmu wzrośnie. Podczas wysiłku fizycznego intensywne sygnały nerwowe z układu oddechowego ćwiczy układ mięśniowy i ilość wdychanego i wydychanego powietrza może się zwiększyć, czasami nawet do 5 - 6 litrów powietrza podczas pojedynczego oddechu. Chociaż regularne ćwiczenie wymaga siły woli i dyscypliny, jasne jest, że zwiększona wydolność organizmu pozostaje rezultatem tej mimowolnej reakcji uruchomionej przez centra oddechowe.

Kontrola oddechu w pranajamach

W jogicznych ćwiczeniach oddechowych sytuacja jest całkiem inna. Jeśli siedzisz spokojnie w jakiejkolwiek pozycji ze skrzyżowanymi nogami, mięsnie pracują wydatkując mniej energii w porównaniu do ćwiczeń fizycznych. Dlatego poziom dwutlenku węgla we krwi również pozostaje na dość niskim poziomie z wolnym i płytkim zapisem oddechowym, w którym około ½ litra powietrza jest wdychane i wydychane pod kontrolą centrów oddechowych. To, co łączy wszystkie jogiczne ćwiczenia oddechowe i ich długość zatrzymania oddechu to to, że pomimo kontroli oddech jest znacznie głębszy i wolniejszy. Te ćwiczenia należy wykonywać stopniowo jako, że mimowolna kontrola centrów oddechowych jest teraz świadomie odsuwana na dalszy plan.

Korzyści na poziomie fizycznym płynące z jogicznego oddychania

Poprzez zwiększanie pojemności płuc do 4 - 5 litrów w pozycji spoczynkowej poziom tlenu we krwi znacznie się zwiększa. Wszystkie komórki ciała pełnią swoje zadania ze zwiększoną efektywnością. Jogiczny oddech składa się z głębokiego oddechu brzusznego z użyciem przepony. W tym przypadku, poza wprowadzeniem powietrza do płuc, ruch przepony stwarza dostrzegalną różnicę w ciśnieniu w jamie brzusznej. To zjawisko wywołuje masaż tętnicy brzusznej, pozwalając krwi powrócić do serca szybciej i w większej ilości. Można to szczególnie zauważyć podczas ćwiczenia oddechowego kapalabhati: po kilku rundach pompowania brzuchem przyspiesza się krążenie krwi w całym ciele.

Dylemat pracy biurowej

Podczas wykonywania pracy umysłowej w pozycji siedzącej uwalnia się bardzo mała ilość dwutlenku węgla z mięśni do pnia mózgu, przez co centra oddechowe nie stymulują płuc do głębokiego oddechu a to przecież mózg potrzebuje znacznie większej ilości tlenu niż mięśnie. Bez fizycznej stymulacji oddychanie pozostaje sztuczne i mózg męczy się szybko. Zaledwie 100 lat temu życie codzienne składało się w większej ilości z pracy fizycznej nawet w miastach. Nie było samochodów, ruchomych schodów czy wind. Nie było termostatów na ścianach zapewniających ogrzewanie w zimie czy klimatyzacje w lecie. Głębokie oddychanie było bardziej naturalne z tego powodu, że praca fizyczna wytwarza większą ilość dwutlenku węgla.

Dzisiaj większość ludzi w uprzemysłowionych krajach pracuje w pozycji siedzącej. Genetycznie nie jesteśmy przystosowani do tak znaczących zmian. Wymaga to znacznie więcej pokoleń by wytworzyć tak ważną zmianę w sposobie mimowolnego oddychania. Co powinniśmy robić w międzyczasie?

Regularna praktyka pranajam wyrabia świadome schematy oddechowe. Jeśli poświęcisz 20 minut dziennie na proste pranajamy szybko przypomnisz sobie jak oddychać głęboko nawet podczas pracy umysłowej. Wtedy zobaczysz jak bardzo Twoja koncentracja i witalność na co dzień się poprawi.

Pranajama, sztuka jogicznego oddechu to wielki dar i konieczność w dzisiejszym świecie.

Więcej informacji i odpowiedzi na ewentualne pytania znajdziesz w książce Ilustrowany Podręczniku Jogi Swamiego Vishnudevanandy. Książkę można nabyć w Sivananda Yoga Vedanta Centrum w Krakowie przy ul. Friedleina 20/6. Lub też możesz skontaktować się z naszym Centrum w celu uzyskania więcej informacji.

Zalecane na co dzień ćwiczenia oddechowe (pranajamy)

Kapalabhati

3 rundy po 30, 50, 70 pompowań z zatrzymaniem oddechu w zależności od możliwości indywidualnych.

Anuloma Viloma (oddychanie naprzemienne)

Jeśli jesteś początkujący, zacznij praktykę bez zatrzymania w proporcji 4-8. Najpierw zacznij od oddychania jedną dziurką, a kiedy będzie to wygodne przejdź do oddychania na przemian dwoma dziurkami. Później można dodać zatrzymanie w proporcjach 4-8-8 a w końcu 4-16-8. Jeśli ćwiczysz już podstawowe oddychanie naprzemienne spróbuj zwiększyć proporcje stopniowo do 5-20-10, 6-24-12 itd., aż do 8-32-16.

Autor artykułu: Swami Sivadasananda (Yoga Acharya) jest dyrektorem Centrum Yogi Sivanandy w Madrycie. Koordynuje pracą Sivananda Yoga Vedanta Centrum w Genewie i Ameryce Południowej.

---