WPROWADZENIE DO ODŻYWIANIA WEDŁUG AYURVEDY

„Równowaga między przemianą materii, trawieniem, tkankami ciała a krwioobiegiem, tak jak poczucie szczęścia z samoświadomości, umysłu i odczuć zmysłowych jest warunkiem dobrego zdrowia.„ (Susruta)

Ayurveda jest całościowym systemem leczniczym i utrzymującym w zdrowiu. Jej zadaniem jest utrzymywanie lub podtrzymywanie równowagi w organizmie ludzkim. W tej kwestii odżywianie odgrywa ważną rolę. W Ayurvedzie nie ma jednego właściwego sposobu odżywiania się; jest i n d y w i d u a l n a dieta dla każdego. Podstawą jest tu wiedza, jaki wpływ i jakie działanie mają na nasze osobiste typy budowy, zwane Vata, Pitta i Kapha (i ich odmiany) mają poszczególne pokarmy.

My, ludzie, jesteśmy stworzeni jako część natury. Nasze ciało składa się z pięciu elementów: Eteru, Powietrza, Ognia, Wody i Ziemi. Dotyczy to również wszystkich pokarmów i przypraw, które do nich dodajemy. Te elementy mają wpływ również na cechy trzech Doshy: Vaty, Pitty czy Kaphy.

Za pomocą naszych pięciu zmysłów - smaku, węchu, wzroku, słuchu i dotyku - odbieramy informacje dotyczące tego, jakie właściwości i jakości ma dany pokarm.

Potem można wyszczególnić sześć smaków (RASY): słodki, kwaśny, słony, ostry, gorzki i cierpki, a pokarmy można podzielić na kategorie według ich jakości, tzw. GUN, jak lekki, ciężki, zimny, ciepły, suchy, wilgotny itd.

Zróżnicowanie proporcji elementów, smaków i jakości pokarmów ma bardzo indywidualny wpływ na każdego człowieka. Dlatego jest możliwość ustalenia diety dla każdego typu budowy przy każdych zaburzeniach zdrowotnych.

To, jak dany pokarm/przyprawa są przyswajane i trawione zależy od indywidualnych, wrodzonych i nabytych możliwości systemu trawiennego i od samego pokarmu.

Dlatego Ayurveda przywiązuje dużą wagę do trawienia. AGNI służy temu celowi, jest to ogień, ogień trawienny, ogień życia, który przetwarza pożywienie w energię i odżywia za jej pomocą komórki ciała. Zdrowy Agni ukazuje się dwa lub trzy razy dziennie pod postacią porządnego głodu i regularnego cyklu trawiennego.

Kiedy AGNI, „ogień trawienny”, jest osłabiony lub zaburzony, pożywienie nie jest trawione ani wchłaniane w całości i w ciele odkładają się toksyny w postaci „śluzu” (zwanego Amą). Może być to przyczyną problemów trawiennych i powodować choroby.

Na siłę Agni wpływa na wiele czynników, jak jakość, ilość, rodzaj jedzenia, aktywność fizyczna i psychiczna, klimat i pora roku, pora dnia i wiek, ilość snu, stres i oczywiście typ budowy.

Głównym celem kuchni ayurvedyjskiej jest nauka przygotowywania lekkich posiłków tak, żeby trawienie przebiegało bez zaburzeń. Więc przede wszystkim wybieranie odpowiednich pokarmów najlepszych dla danego typu budowy.

Podstawową zasadą w Ayurvedzie jest przyjmowanie takich pokarmów, które zapewniają niedobór tych właściwości, których brakuje danemu typowi budowy. Np. Typ Vata sklada się z Eteru i powietrza, więc brakuje mu Ognia, Wody i Ziemi.

Ogólne zasady odżywiania się: posiłki powinny być zawsze świeże, zawierać wszystkie sześć smaków; powinny być w nich uwzględnione fizyczne i psychiczne aspekty typów budowy, pora roku i klimat, a przede wszystkim powinny być gotowane i jedzone z MIŁOŚCIĄ i KONCENTRACJĄ. W końcu „Przez żołądek do SERCA!”

BIOENERGIE (DOSZE) - ELEMENTY - SMAKI

Bioenergie VATA PITTA KAPHA

Elementy Eter Powietrze Ogień Woda Ziemia

smaki

przeważające gorzki gorzki ostry słony słodki

ostry kwaśny słodki kwaśny

cierpki słony

smaki

wyrównujące słodki słodki ostry

kwaśny gorzki cierpki

słony cierpki gorzki

VATA PITTA KAPHA

SMAKI i ich ODZZIAŁYWANIE na poszczególne DOSZE

SMAK____________odciąża/osłabia____________obciąża/wzmacnia___

SŁODKI Vata, Pitta Kapha

KWAŚNY Vata Pitta, Kapha

SŁONY Vata Pitta, Kapha

OSTRY Kapha Vata, Pitta

GORZKI Pitta, Kapha Vata

CIERPKI Pitta, Kapha Vata

Smak i jego oddziaływanie: RASA - VIRYA - VIPAK

Rasas = smaki: słodki, kwaśny, słony, ostry, gorzki, cierpki

Virya = efekt energetyczny na początku trawienia (w żołądku)

Vipak = „posmak” po trawieniu

RASA ELEMENT VIRYA VIPAK

Słodki Ziemia i Woda ochładza słodki

Kwaśny Ziemia i Ogień podgrzewa kwaśny

Słony Woda i Ogień podgrzewa słodki

Ostry Powietrze i Ogień podgrzewa ostry

Gorzki Powietrze i Eter ochładza ostry

Cierpki Ziemia i Powietrze ochładza ostry

ELEMENTY, BIOENERGIE I WŁAŚCIWOŚCI

ELEMENT BIOENERGIA (dosza) WŁAŚCIWOŚCI (guny)

Eter (Akasha) VATA zimny, suchy, ruchliwy, lekki,

Wiatr (Vayu) szorstki, delikatny

Ogień (Tejas) PITTA gorący, lekki, sutelny, płynny, ruchliwy

Woda (Apa)

Woda (Apa) KAPHA zimny, wilgotny, ciężki, miękki, ociężały,

Ziemia (Prithvi) stabilny

POKARMY ODPOWIADAJĄCE SZEŚCIU SMAKOM

SŁODKI: ryż, chleb, mleko, masło, ghee, cukier, suszone owoce, słodkie ziemniaki,

słodkie przyprawy, daktyle, wyroby mączne, zboża

KWAŚNY: owoce leśne, cytryny, produkty ze sfermentowanego mleka, pomidory

SŁONY: wszelkie sole, owoce morza, algi

OSTRY: większość przypraw - np. chili, pieprz, curry, imbir, papryka

GORZKI: większość warzyw i sałat, rośliny pylące, kurkuma

CIERPKI: groch, soczewica, warzywa jak szpinak, brokuły, kapusta szparagi,

bakłażany, rzepa, miód

SMAKI REDUKUJĄCE NADMIAR DOSZY:

Na nadmiar: VATTY: SŁODKI, KWAŚNY, SŁONY

PITTY: SŁODKI, GORZKI, CIERPKI

KAPHY: OSTRY, GORZKI, CIERPKI

Trzy GUNY: SATTVA - RAJAS - TAMAS

w zestawieniu z wiedzą o odżywianiu

Jedzenie SATTVICZNE

Jest lekkostrawne, uszczęśliwia, uspokaja i balansuje.

Pokarmy sattviczne to m.im.:

Pełne zboża, ryż, warzywa, mleko i przetwory mleczne, sezam, orzechy, dojrzałe owoce, słodkie potrawy (bez białego cukru), ghee, czy miód.
Sattviczne posiłki są świeżo przygotowane i łagodnie przyprawione.

Jedzenie RAJASOWE

Pobudza ciało i drażni zmysły

Pokarmy rajasowe to m.in.:

Gorzkie, kwaśne, słone, ostre, gorące i suche środki spożywcze, ponadto potrawy ostro przyprawione i ciężkostrawne lub odgrzewane czy bezwartościowe; ponadto kawa i czarna herbata.

Jedzenie TAMASOWE

Powoduje ociężałość, zmęczenie i osłabia

Pokarmy tamasowe to m.in.:

Wielokrotnie odgrzewane lub zepsute potrawy, mięso, ryby, jajka, czosnek, cebula, grzyby, biała mąka, biały cukier, niedojrzałe owoce, alkohol i narkotyki.

ZESTAW PRZYPRAW AYURVEDYJSKICH

ajwain

puder mango

asafatida

kozieradka - nasiona i liście

mielone chili

liście curry

koper włoski - mielony i w całości

mielony imbir

kardamon - w całości i mielony

kolendra - nasiona i mielona

kmin - nasiona i mielona

mielona kurkuma

gałka muszkatałowa

goździki - w całości i mielone

prawdziwy szafran

czarny kmin

czarna gorczyca

cynamon - laski

Mieszanki przypraw:

Garam-Masala, Korma-Masala, Tandoori-Masala

Inne składniki:

Ghee, wiórki i mleko kokosowe, mąka z ciecierzycy

Woda różana

Świeży imbir, świeża kolendra w liściach

Ayurvedyjskie mieszanki przypraw i herbaty:

Vata-, Pitta-, Kapha-Churna

Tridosha-mieszanka herbat na bazie przypraw

ODŻYWCZA I OCZYSZCZAJĄCA DIETA

Kiedy trawienie osłabia i spowalnia się, może oznaczać to, że w organizmie zebrało się dużo śluzu, zwanego AMĄ. Może ona blokować przepływ energii w ciele i powodować wiele innych zaburzeń zdrowotnych.

OZNAKI KUMULACJI AMY (śluzu) W CIELE:

• niewydajne trawienie i np. zaparcie

• bóle

• brak apetytu

• ociężałość

• zmęczenie/ ospałość

• obłożony język (biały nalot)

Powody problemów trawiennych:

• niewłaściwe odżywianie/ przejadanie się

• osłabiony ogień trawienny (AGNI, różny zależnie od DOSHY)

• niewłaściwy tryb życia, stres

• przyczyny emocjonalne

ZALECENIA dotyczące odżywczej i oczyszczającej diety:

Poza powyższymi czynnikami na proces trawienia ma jeszcze dużo innych rzeczy, tj.:

• jakość i rodzaj środków spożywczych

• miejsce przygotowania posiłków

• otoczenie i nastrój podczas jedzenia

• ilość spożytego jedzenia

• czas w którym spożywa się posiłek

JAK DBAĆ O ODŻYCZOŚĆ POŻYWIENIA

• jedzenie powinno zawsze być świeżo przygotowane

• jarzyny należy przygotowywać ostrożnie; na ogół występują w formie gotowanej

• owoce powinny być świeże i dojrzałe

• należy jeść lekkostrawne zboża, jak ryż basmati, jęczmień, itp. w niewielkich ilościach

• polecane jest ciepłe jedzenie w formie zup, warzyw i gotowanych zbóż

• groch jest bardzo odżywczy; należy przygotowywać go z lekkostrawnymi warzywami. Najłatwiejszy do strawienia jest Mung-Dal

• tłuszcze/ oleje są zalecanie w niewielkich ilościach, a przede wszystkim ghee

• należy jeść orzechy, ziarna (pestki słonecznika, ziarna sezamu, pestki dyni) w niewielkich ilościach

• jako środków słodzących należy używać cukru z buraków, fruktozy, syropu klonowego, melasy, miodu i in. w niewielkich ilościach. Biały cukier jest kategorycznie zabroniony! Miodu nie należy podgrzewać ani stosować do pieczenia czy gotowania.

• podobnie, zabronione jest jedzenie produktów pochodzenia zwierzęcego, bardzo zimnych posiłków i picie zimnych napoi, zarówno jak i sfermentowanych pokarmów, jak jajka, ser żółty, czy alkohol

- w czasie przeznaczonym na posiłek powinno się spożywać produkty mleczne

PRZYPRAWY JAKO ŚRODKI LECZNICZE

AJWAIN: ostry, gorzki Kapha -

dobry na kaszel i skurcze, oczyszcza

ANYŻEK: ostry; Vata -

redukuje nadmiar AMY, balansuje jelita, poprawia trawienie. Anyżek i koper włoski należy żuć po jedzeniu

ASAFATIDA: ostra , Vata i Kapha -- Pitta +

KOZIERADKA: gorzka, ostra, słodka, Vata i Kapha -- Pitta +

pomaga w walce ze stresem, bólem gardła i kaszlem, koi nerwy, odmładza

RÓŻNE ODMIANY CHILI: ostry; Kapha --

podnosi energię słoneczną. Wzmaga trawienie i krążenie. Właściwości rajsowe, może wzmagać zapalenia!

LIŚCIE CURRY: ostre, gorzkie; Kapha -- Pitta -

oczyszczają krew, stymulują oczyszczanie jamy brzusznej

KOPER WŁOSKI, ostry , balansuje doshe Vata, Pitta, Kapha

wzmacnia trawienie, redukuje nadmiar AMY, pomaga na bóle brzucha, koi nerwy, pomaga w zasypianiu

IMBIR : ostry , Kapha -- , świeży: ostry i słodki w Rasa

W zimie ogrzewa, pobudza trawienie i apetyt. Uzupełnia florę bakteryjną jelit, w postaci napoju usuwa nadmiar śluzu z układu oddechowego, odżywia wszystkie Dhatus, sattviczny, uspokaja w szczególności Vatę

Balansuje doshe:

Kapha: Imbir z miodem. Pitta: Imbir kandyzowany. Vata: Imbir z solą kamienną

KARDAMON: redukuję wszystkie doshe

Środek wzmacniający, pobudza wydzielanie żółci, wzmacnia serce i pamięć, kwasotwórczy, dobry na gardło, oczyszcza oddech, redukuje ilość śluzu, sattviczny. Należy żuć go w całości

CZOSNEK: kwaśny; Vata i Kapha - Pitta +

rajsowy i tamasowy, obniża ciśnienie krwi i cholesterol, buduje wszystkie Dhatus, pomaga w reumatyzmie, redukuje AMĘ

KOLENDRA: (sucha) ostra , gorzka, (świeże liście) słodka, gorzka, ostra

redukuje Pittę, pomaga na nadmiar gorąca w systemie trawiennym, jak np. nadkwasotę, wzmaga trawienie i apetyt. Świeże liście z imbirem i kminem w zirnach pomagają na wysoką temperaturę. Ziarna: wzmacniają serce, jako pasta: działa przeciwreumatycznie

KMIN: ostry, gorzki

oczyszcza, koi bóle, kwasotwórczy, wzmacnia AGNI i trawienie, dobry na dolegliwości jelitowe

KURKUMA: ostra, gorzka, cierpka

wzmaga apetyt, redukuje nadmiar śluzu, reguluje florę jelitową, balansuje czakry, dezynfekuje wewnętrznie i zewnętrznie, bardzo dobra na zranienia, służy jako barwnik do szafranu, dodaje energii

GOŹDZIKI: gorzki, ostry

dobre na przeziębienie, bóle zębów, grypę i ból gardła. Pomagają w problemach limfatycznych

PIERZ : ostry

pobudza AGNI i Pittę. Pieprz z miodem uwalnia od śluzu, redukuje Kaphę, spala AMĘ, powinien być zawsze dodawany do surowego jedzenia, rajasowy!

ZIARNO MUSZTARDOWE: ostre, gorzkie, cierpkie; Kapha und Vata -- Pitta +

redukuje nadmiar śluz, wysusza wrzody, zapewnia spokój i jasność umysłu, uspokaja serce, dobre na bóle gardła

CYNAMON: ostry, gorzki

bardzo rozgrzewający, wzmaga apetyt, grzeje nerki, pobudza wydzielanie kwasów, pobudza krążenie i podwyższa ciśnienie w jelitach, sattviczny

ZIOŁA redukujące poszczególne DOSHE:

ANTY-VATA: głóg, tymianek, kardanom, anyżek, cynamon, gałka muszkatołowa, oregano

ANTY-PITTA: melisa, liście różane, koper, kurkuma, szafran, koper włoski, kolendra, cukier buraczany, mniszek lekarski,

ANTY-KAPHA: goździki, imbir, rozmaryn, szałwia, mięta, bazylia, czosnek, kardanom, chili, asafatyda, ziarno musztardowe, cynamon

NAPOJE:

Ogólna zasada w Ayurvedzie: nie pić zimnych napoi!

Żelazne zasady: chłodne dla Pitty, ciepłe dla Vaty, gorące dla Kaphy

HERATA ODŻYWCZA / PORANNA

Pół łyżeczki startego świeżego imbiru i ok. 2 łyżeczki miodu zalać 750 ml zagotowanej wody. Parzyć 20 minut, po czym dodać łyżkę soku z cytryny. Najlepiej pić rano przed śniadaniem lub po jedzeniu.

HERBATA IMBIROWO-AJWAINOWA

Pół łyżeczki ajwainu i imbiru zalać 750 ml zagotowanej wody. Parzyć 30-45 minut. Dobra na problemy z gardłem i bóle brzucha.

LASSI

Indyjskie napoje jogurtowe, zwane lassi, są to słodkie albo kwaśne napoje, wzmacniające trawienie, przez co w Indiach są pite na koniec posiłku. W lecie po przygotowaniu są chłodzone. Słodkie lassi moją zawierać syrop lub owoce; mogą być też ostre z dodatkiem imbiru, czarnego pieprzu, kardamonu lub kminu.

WAŻNE: Lassi powinno uzupełniać się nie mlekiem, tylko wodą (lub ciepłą wodą). Składniki: jedna część jogurtu i jedna część wody

Nie należy mieszać lassi z cytrusami, mięsem czy jajkami!

PRZYSTAWKA WZMAGAJĄCA TRAWIENIE odpowiednia dla typów Vata, Pitta iKapha

1 łyżka ziaren kminu, 3cm świeżego imbiru, 1 litr wody

Zagotować kmin i pocięty w drobne plasterki imbir zagotować z wodą. Zostawić na ogniu ok. 20 minut, po czym odcedzić i przelać do termosu.

Wypić małą szklankę ciepłego napoju przed jedzeniem.

CZAJ - indyjska herbata z mlekiem : odpowiednia dla typu Vata

1 łyżeczka czarnej herbaty, 1 łyżeczka świeżo utartego imbiru, 2 łyżeczki jagary (gat. cukru palmowego), ½ l wody, ¼ l świeżego mleka, szczypta kardamonu

Imbir i jagary zagotować we wodzie, dodać herbatę. Zostawić na ogniu na minutę, parzyć 3 minuty, po czym serwować z podgrzanym mlekiem.

Opcjonalnie cynamon

TEST NA PRAKRUTI

Ten test daje odpowiedź na pytania dotyczące indywidualnych predyspozycji i przewagi danej doshy w organizmie.

Co przeplata się w przeciągu całego Państwa życia niczym czerwona nić?

Proszę s z c z e r z e odpowiedzieć na poniższe pytania dotyczące osobowości i przyzwyczajeń, które są charakterystyczne w przeciągu całego Państwa życia.

Do każdego pytania są możliwe 4 odpowiedzi w każdej rubryce. Należy odpowiedzieć we wszystkich rubrykach, wybierając zgodność odpowiedzi z Państwa uwarunkowaniami w skali od 3 do 0 punktów.

(Przykład: Skóra: Kapha - 3pkt., Pitta 2 pkt. Vata 0 pkt.)

3 punkty = pasuje bardzo dobrze

2 punkty = średnio pasuje

1 punkt = słabo pasuje

0 punktów = nie pasuje w ogóle

Na koniec należy osobno podliczyć punkty odnoszące się do każdej doshy.

	VATA	P	PITTA	P	KAPHA	P
wygląd w okresie dzieciństwa	szczupły, chudy		średni, mocny		okrągły, nieco pulchny
budowa ciała (obecnie)	lekka, drobna		średnia, atletyczna		okrągła, ciężka, ociężała
skóra	sucha, cienka, szorstka, brązowawa		jasna, nieco oleista, wrażliwa na słońce, ze znamionami		elastyczna, gruba, opala się na lekko brązowy kolor
włosy	cienkie, ciemne, suche		blond, rude, wcześnie siwiejące		grube, falowane, tłuste, w dużej ilości
proporcje wagi i wzrostu	niedowaga		odpowiednio proporcjonalna		nadwaga
ręce i stopy	małe, delikatne, żylaste, stawiane luźno, z widocznymi żyłami		średniej wielkości		mocne, duże, twardo stawiane
ruchy	szybkie, lekkie, swobodne		dynamiczne, żywotne		powolne, ciężkie, stateczne
zmiana wagi	łatwo chudnie, wolno tyje		łatwo chudnie i łatwo tyje		łatwo tyje, wolno chudnie
apetyt	zmienny, w zależności od okoliczności		dobr, często mocny, musi jeść regularnie		dobry albo niewielki, może opuszczać posiłki
nawyki żywieniowe	zimne, lekkie, suche potrawy		potrawy ostre, gorące, dobrze przyprawione, z dużą ilością oleju		zimne, ciężkie potrawy
trawienie	zmienne, wrażliwe, zaparcia, stolec twardy i suchy		intensywne, skłonności do biegunki, 1-2 wypróżnienia dziennie		trudne, powolne, systematycznie wydalany stolec, bardzo gruby
sen	lekki, łatwo przerywany		głęboki, brak problemów z zasypianiem		głęboki i długi
sposób wypowiadania się	szybki, skacze z tematu na temat, bystry		energetyczny, głośny, ciężki, zdecydowany		spokojny, melodyjny, niepewny, niezmienny
pamięć	uczy się i zapomina szybko, słaba pamięć długotrwała		dobra, mocno osadzone wspomnienia		wolne uczenie się, dobra pamięć długotrwała
ulubiony klimat	ciepły, wilgotny		chłodny, nieco wietrzny		ciepły, bez duchoty
reakcja na stres	nerwowość, strach		gniew, frustracja,		na zewnątrz spokojny, wewnątrz zatroskany
Jeśli występują problemy zdrowotne, są nimi:	nerwowość, problemy z trawieniem, uciążliwe bóle, problemy z plecami		gorączka, odparzenia, egzema, poparzenia słoneczne, nadkwasota, zapalenia, gniew, wściekłość		przeziębienia, nadmiar śluzu, zatrzymanie limfy, nadmiar cholesterolu, nadciśnienie

2. Profil psychologiczny

	VATA	P	PITTA	P	KAPHA	P
umysł	pobudzony, aktywny, pomysłowy, łatwo zmienia temat		szybko rozumuje, dalekowzroczny, planujący, zorientowany na dany cel		spokojny, ugruntowany, głęboki, powolny
zmysły	wrażliwe, dobry słuch		ostry wzrok, dalekowzroczny, silna zdolność obserwacji		skierowane do wewnątrz, lubią być pobudzane, węch i smak dobrze rozwinięte
w pracy	nie lubi rutyny, woli pracować samodzielnie		lubi planować i przewodzić		lubi regularność, stały podział obowiązków
w czasie wolnym	towarzyski, dużo przyjaciół, lubi też być sam		lubi działanie; koncerty, imprezy, idzie tam, gdzie coś się dzieje		najchętniej w domu, spokojne wieczory, kolacja ze znajomymi
sport	chętnie podejmuje aktywność, traktuje sport jako przyjemność, nie ekstremalny		lubi sport, często ekstremalny		aktywny sportowo raczej z powodów rozsądkowych
podejmowanie decyzji	niezdecydowany, nie lubi się na coś decydować		szybkie, impulsywne, zdecydowane		waha się, strach przed ryzykiem, dojrzałe rozmyślania
pieniądze, majątek	niezależny od majątku, łatwo wydaje		wydaje rozsądnie		pieniądze to zabezpieczenie, oszczędza
rozwiązywanie problemów	przesuwa problemy ‚na jutro'		trafne, waleczny		stara się ignorować problemy i ich rozwiązywanie
poważanie i sukcesy	zmienne, nieważne życiowo		ambitny, szuka sukcesów i poważania przez innych		ważne w połączeniu z tradycją i normami
motywacja życiowa	(umysłowo) wolność, nowe przeżycia		osiąganie zamierzonych celi, osiąganie rezultatów		zbieranie i zatrzymywanie, życie bezpieczne

Punkty: VATA ……………… .…PITTA ……………………….… KAPHA …………………

Rozwiązanie:

Jeśli jest znaczna przewaga punktowa jednej doshy, a pozostałe mają znacznie mniej punktów, oznacza to przewagę jednej doshy.

Jeśli dwie doshe mają podobną ilość punktów, oznacza to, że jest Pan/Pani mieszanką dwóch typów. Jest tak najczęściej.

W przypadku takiej samej liczby punktów (lub bardzo zbliżonej), jest Pan/Pani typem tri-dosha. Zdarza się to najrzadziej.

- 2 - - 2 -

© LAXMIFOODS Nicky Sitaram Sabnis

---