Dieta w kamicy nerkowej
Kamica nerkowa jest chorobą polegającą na wytrącaniu się w drogach moczowych nierozpuszczalnych złogów substancji chemicznych, stanowiących prawidłowy lub patologiczny składnik moczu.
Kamica nerkowa jest jednym z najczęstszych schorzeń układu moczowego. Zdecydowanie bardziej są na nią narażeni mężczyźni: chorują trzy razy częściej niż kobiety.
Istnieje kilka czynników rozwoju tej choroby: uwarunkowania genetyczne, wady budowy układu moczowego, zakażenia, przyjmowane leki oraz niewłaściwa dieta. Wytrącanie się kamieni zachodzi wtedy, gdy stężenie związków wchodzących w ich skład przekracza próg rozpuszczalności w organizmie. Powiększanie się kamieni może mieć groźne konsekwencje, takie jak całkowita niedrożność dróg moczowych czy zniszczenie miąższu nerkowego. Kamica może przebiegać zarówno z ostrymi objawami - kolka nerkowa, parcie na pęcherz i krwiomocz - jak i bezobjawowo. Ten drugi przypadek ma miejsce wtedy, gdy kamień jest obły i nie zatyka dróg moczowych.
Wyróżnia się kilka typów kamicy nerkowej - w zależności od tego, jaka substancja stanowi główny składnik kamieni. Najczęściej występują:
1. kamica szczawianowa;
2. kamica moczanowa;
3. kamica fosforanowa;
4. kamica cystynowa.
Kamicę nerkową leczy się farmakologicznie, ale ważną rolę w terapii odgrywa również dieta, ulegająca modyfikacjom w zależności od typu kamicy nerkowej. Dietę wyznacza i kontroluje dietetyk w ścisłej współpracy z lekarzem.
Zasadą, która obowiązuje we wszystkich odmianach tej choroby, jest konieczność zwiększenia ilości płynów w dziennej racji pokarmowej nawet do 4-5 l na dobę. Ma to na celu zwiększenie ilości wydalanego moczu w określonej jednostce czasu, czyli diurezy, a przez to rozcieńczenie składników moczu ulegających krystalizacji. Jest to szczególnie ważne w okresach poposiłkowych oraz w porze nocnej. Dla wszystkich chorych na kamicę istotne znaczenie ma również ograniczenie spożywania białka do 60 g na dobę, jest ono bowiem czynnikiem zakwaszającym płyny ustrojowe oraz mocz. Pozostałe zalecenia dietetyczne są zróżnicowane w zależności od rodzaju kamieni.
Kamica szczawianowa
Szczawiany znajdujące się w moczu pochodzą nie tylko z przewodu pokarmowego, ale również z przemian metabolicznych kwasu askorbinowego i glicyny. Główną zasadą diety jest jednak ograniczenie szczawianów w pożywieniu, jest to bowiem najprostsza droga do uzyskania obniżenia stężenia tego składnika w moczu. Z diety należy wykluczyć wszystkie produkty będące jego bogatym źródłem, a więc przede wszystkim: szczaw, szpinak, rabarbar, botwinę, buraki, czekoladę, kawę i herbatę.
U pacjentów cierpiących na postać jelitową tej kamicy (dochodzi w niej do zwiększenia wchłaniania szczawianów z przewodu pokarmowego) powinien być zwiększony udział produktów bogatych w wapń. Istnieje bowiem ścisły związek między stopniem wchłaniania szczawianów ze światła przewodu pokarmowego a gospodarką wapniowo-fosforanową. Zwiększenie ilości wapnia w pożywieniu spowoduje zmniejszenie wchłaniania szczawianów.
Kamica moczanowa
Podstawą leczenia dietetycznego tego typu kamicy jest alkalizacja moczu (czyli zmniejszenie stężenia jonów wodorowych) do pH 6,6-7, bowiem w miarę wzrostu pH moczu wzrasta rozpuszczalność moczanów. Takie korzystne pH uzyskuje się poprzez odpowiedni dobór produktów, spożywanie głównie potraw mlecznych oraz dużej ilości warzyw i owoców .
Jeżeli sama dieta nie umożliwia utrzymania odpowiedniego pH moczu, konieczne jest podawanie choremu wodorowęglanu sodowego w ilości ustalonej przez lekarza. Drugą zasadą tej diety jest ograniczenie ilości produktów będących źródłem puryn (zasad purynowych). Ilość związków purynowych w diecie jest szczególnie istotna, bowiem w organizmie są one metabolizowane do kwasu moczowego i dlatego przyczyniają się do zwiększenia jego stężenia we krwi i w moczu. Źródłem tych związków są przede wszystkim produkty mięsne - podroby (wątroba, nerki, mózg i serca), wywary i sosy mięsne, galarety mięsne, sardynki i śledzie. Z produktów roślinnych bogatych w puryny należy wymienić przede wszystkim rośliny strączkowe (groch, fasola, soczewica i bób) oraz używki: kakao, kawę i herbatę. Bogate w związki purynowe są również grzyby.
Trzeba także unikać potraw smażonych, pieczonych i duszonych. Zdecydowanie najlepszą metodą przygotowywania potraw jest więc gotowanie w wodzie lub na parze. Mięso należy gotować w dużej ilości wody, a powstałych wywarów nie wykorzystywać do przyrządzania zup i sosów. Z mięs najbardziej polecane są chude: kurczaki, indyki i cielęcina. Ich ilość w dziennej racji pokarmowej nie powinna jednak przekraczać 100-150 g.
Kamica fosforanowa
Kamienie fosforanowe tworzą się z fosforanu wapniowego lub fosforanu amonowo-magnezowego (kamica struwitowa) przy słabym zakwaszeniu moczu. W przypadku kamieni powstałych z fosforu wapniowego na skutek nadmiernego wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego wskazane jest ograniczenie produktów zawierających wapń. W pozostałych przypadkach takie restrykcje dietetyczne są niekorzystne, mogą bowiem być przyczyną ujemnego bilansu wapnia w organizmie.
W leczeniu kamicy struwitowej najistotniejsze jest zakwaszenie moczu. Nie można jednak tego osiągnąć wyłącznie dzięki diecie (patrz: tabela); w tym przypadku konieczne jest włączenie leków zakwaszających.
Kamica cystynowa
Ten rodzaj kamicy powstaje na skutek upośledzenia zwrotnego wchłaniania jednego z aminokwasów - cystyny. Podstawą leczenia jest dieta ograniczająca ilość cystyny oraz metioniny - związku również będącego aminokwasem, który w organizmie w znacznej części ulega przemianie do cystyny. Najmniej tych aminokwasów zawiera mleko i jego przetwory oraz produkty roślinne. One właśnie powinny stanowić podstawę diety, należy więc ograniczyć spożycie mięsa i jego przetworów.